Presentasjon på fjellseminar i Lom, 28.08.2015: "Kva er pengar"

1. www.vestforsk.no
Bitcoin: Digitale, usynlege pengar
- kva er det og kva kan det brukast til?
- Svein Ølnes, Vestlandsforsking, 28.08.2015

2. www.vestforsk.no
 Forskingsinstitutt i Sogndal, stifta i 1985 (Stifting)
 Forskingsområde:
 Klima og miljø
 Informasjonsteknologi
 Reiseliv
 Rundt 25 tilsette
 Ein del av forskingsstrukturen i Norge
Vestlandsforsking

3. www.vestforsk.no
 Forskar ved Vestlandsforsking sidan 1996
 Forskingsområde: IKT i offentleg sektor
 Interessert i Bitcoin sidan 2011
 arbeider med etablering av prosjekt på temaet «Bitcoin i reiselivet»
Om meg sjølv

4. www.vestforsk.no
 «Kva er pengar?», eller «Korleis er pengar?»
 den filosofiske inngangen til spørsmålet
 Fenomenet Bitcoin
 Bitcoin som representant for digitale kryptovalutaer
 Tre teoriar om pengar, og korleis Bitcoin passar inn
 «Commodity money»
 «Fiat money»
 «Credit money»
 Framtidsutsikter for Bitcoin
Innhald

5. www.vestforsk.no
Um pengar*
Pengar hev ikkje noko verd i seg sjølv.
Du kan ikkje eta dei, ikkje drikka dei,
ikkje klæda deg med dei. Du kunde hava
lumma full av pengar, og svelta, tyrsta,
frjosa i hel - um der ikkje var mat og
drikka og klæde at faa.
Pengar er langt ifraa det største gode,
ikkje det næst største heller. Men dei er
eit stort gode for den som brukar dei
vitugt.
For pengar kann ein faa alt, heiter det. -
Nei, ein kann ikkje det.
Ein kann kjøpa seg mat,
men ikkje mathug,
dropar, men ikkje helsa,
mjuke sengjer, men ikkje svevn,
lærdom, men ikkje vit,
stas, men ikkje venleik,
glans, men ikkje huggje,
moro, men ikkje gleda,
kameratar, men ikkje venskap,
tenarar, men ikkje truskap,
graae haaar, men ikkje æra,
rolege dagar, men ikkje fred
Skalet av alle ting kann ein faa for pengar.
Men ikkje kjernen; den er ikkje for pengar fal.
*Arne Garborg. Frå Lars Eskeland og Severin Eskeland (utg.): Lesebok for ungdomsskulen (1912)

6. www.vestforsk.no
Making Money
 «The Philosophy of Crisis Capitalism»
 Ole Bjerg, Copenhagen Business School
 The ontological* constitution of
money
 Politisering av pengar
 «Ironisk nok markerte Georg Simmels
«Philosophy of Money» slutten heller enn
starten på eit filosofisk studium av pengar»
* Ontologi: gr. «Læra om det verande, om alle tings vesen og samanheng»

7. www.vestforsk.no
 Feil spørsmål!
 Det er ikkje ei forklaring på kva pengar er, men kva pengar gjer
 Heidegger:
 Ontic («what-ness/was-sein»)
 Ontological («sein»)
 Seinsvergessenheit: The focus on «Being» instead of «To be»
 How is money? [How is it that money exist?]
 Korleis er pengar og korleis blir pengar til?
Kva er pengar?

8. www.vestforsk.no
1. Medium of exchange
2. Store of value
3. Unit of account
Bank of England:
«From the perspective of economic theory, whether a digital currency
may be considered to be money depends on the extent fo which it acts
as a store of value, a medium of exchange and a unit of account»
Den ortodokse tilnærminga til pengar er at økonomar tek pengar for
gitt, dei stiller ikkje spørsmål ved det underliggjande, det ontologiske
Kva er pengar?

9. www.vestforsk.no
Graeber (2011):
«money has no essence. It’s not «really» anything; therefore, its nature
has always been and presumably always will be a matter of political
contention»
Dagens ortodokse, tradisjonelle økonomar i dag brukar ikkje mykje tid
på å fundera over dei teoretiske og filosofiske sidene ved pengar
Skilnaden mellom rådande økonomisk tenking (neoklassiske økonomar)
og ei filosofisk tilnærming er ikkje at økonomane ikkje veit kva pengar
er, medan filosofane veit det.
Skilnaden er at økonomen ikkje veit at han ikkje veit, medan filosofen
veit at han ikkje veit
Kva er pengar? Ei filosofisk tilnærming

10. www.vestforsk.no
«It is well enough that people of the nation do not understand our
banking and monetary system, for if they did, I believe there would be a
revolution before tomorrow morning» [Henry Ford]
 Filosofi: Evna ikkje berre til å komma med nye svar på gamle
spørsmål, men også til å stilla radikalt nye spørsmål
 Slik blir filosofi eit hjelpemiddel for å skapa nye konsept
 Den ultimate testen for ein filosofisk analyse er om den utfordrar
den konvensjonelle tenkinga forbi verifisering eller forkasting av
eksisterande hypoteser
Kva er pengar? Eit filosofisk perspektiv

11. www.vestforsk.no
 Ontological orders:
 The real
 The symbolic
 The imaginary
«The real is that which resists symbolization»
Eksempel:
Verdi: Real
Pris: Symbolsk
Slavoj Žižek*
* Slavoj Žižek: Slovensk filosof - «The Goldman Sachs of contemporary philosophy»

12. www.vestforsk.no
Er Bitcoin valuta for kriminelle?
Er Bitcoin berre for kriminelle
Ja!
Nei!

13. www.vestforsk.no
Kva er Bitcoin?
 Heildigital valuta (kontantar) utan nokon sentral kontroll
 Ingen sentralbank
 Ingen sentral autoritet
 Basert på distribuert nettverks-teknologi (”peer-to-peer”)
 Deterministisk (pengemengda er endeleg bestemt, det blir totalt
berre 21 mill. Bitcoin), det skjer rundt år 2140..
 25 nye Bitcoin blir «gravde» fram ca. kvart 10. minutt (kvart fjerde år
skjer det ei halvering: 50 -> 25 -> 12,50 -> 6,25 -> osv.)
 Basert på fri programvare og opne standardar (koden ligg på GitHub)
 Ein Bitcoin-transaksjon er ein digital signatur

14. www.vestforsk.no
Bitcoin som ektefødd barn av Internett
 Fullt ut distribuert
 Ope
 open kjeldekode (open source software)
 opne transaksjonar, all historikk tilgjengeleg
 berre avsendar og mottakar er skjulte
• men ikkje full anonymitet
 Byggjer på opne standardar
 HTTP
 Offentleg nøkkel-kryptografi (asymmetrisk kryptering)
 Opne standardar elles (hash-funksjon ++)
 Bitcoin er sjølv ein open plattform for vidare innovasjon

15. www.vestforsk.no

16. www.vestforsk.no
Bitcoin og finanskrisa
 Bitcoin må forståast i lys av finanskrisa:
[Bitcoin is] completely decentralized, with no central server or trusted
parties, because everything is based on crypto proof instead of trust.
The root problem with conventional currency is all the trust that’s
required to make it work. The central bank must be trusted not to
debase the currency, but the history of fiat currencies is full of breaches
of that trust. Banks must be trusted to hold our money and transfer it
electronically, but they lend it out in waves of credit bubbles with barely
a fraction in reserve. We have to trust them with our privacy, trust them
not to let identity thieves drain our accounts.
[Satoshi Nakamoto i eit blogginnlegg]

17. www.vestforsk.no
Retten til «sporfri ferdsel»
 Jon Bing: Retten til «sporfri ferdsel»
 Bitcoin er pseudonymt, ikkje anonymt
 går ikkje direkte fram kven som er betalar og mottakar
 kan sporast med ein del innsats, ved hjelp av IP-nr. m.v.
 Fysiske kontantar i ferd med å forsvinna – er det så nøye?
 Personvern er ein del av menneskerettane
 Personvernet gjeld også innafor økonomi
 Alle har rett til personvern i økonomiske transaksjonar
 Kontantar er personvern
 Digitale kontantar kan sikra personvernet i framtida

18. www.vestforsk.no

19. www.vestforsk.no
Bitcoin, einingar og symbol
 1 Bitcoin = 100 000 000 (108) satoshi
 Godt egna for mikrotransaksjonar!
 Like enkelt/billeg å overføra 1 øre som 1 mill. kr
 Kursen pr. 28.08.15: 1 BTC = ca. 1 800 NOK (US $ 230,00)
 1 satoshi = 0,002 øre (!)
 Standard gebyr (fee) er 0,0001 BTC (ca. 20 øre pr. transaksjon)
 Valutakode: BTC (men XBT er den off., enno ikkje godkjent av
ISO)

20. www.vestforsk.no
Bitcoin kursvinging (volatilitet)

21. www.vestforsk.no
 Dagens blokk-storleik: 1 MB
 Forslag om å auka den til 8 MB og så ei dobling kvart andre år
 Delar Bitcoin-samfunnet i to:
1. Fundamentalistar: Er i mot
2. Pragmatikarar: Er for
 Dei to alternativa kan ikkje leva side om side
 Resultatet kan bli to ulike valuta (gammal og ny Bitcoin som ikkje kan
brukast om eit anna utan vidare)
Vanskeleg skaleringsspørsmål

22. www.vestforsk.no
1. Commodity money theory
2. Fiat money theory
3. Credit money theory
-------
 Post-credit money
Tre teoriar om pengar (opphav og innretning)

23. www.vestforsk.no
 Det er vanleg å tru at pengar oppstod som følgje av
byttehandel (barter)
 Adam Smith («the butcher, the brewer and the baker»)
 Karl Marx, Carl Menger
 Men historikarar og antropologar har påpeikt svakheiter:
 den utelukkar staten eller ein annan suveren pengeskapar
 den forklarer heller ikkje høvet mellom pengar og gjeld
 Desse feilgrepa blir førte over til dagens situasjon
 bankane som pengeskaparar blir tilslørt
Commodity money

24. www.vestforsk.no
 Mange likskapar med gull
 endeleg, avgrensa pengemengde
 nye Bitcoin blir «gravde fram»
 mykje av vokabularet henta frå gullgraving
(«mining», «miners», «rigs»)
 ikkje avhengig av bankar eller styresmakter
 Er Bitcoin ein meir «ærleg» gullstandard enn gull?
 gir seg ikkje ut for å ha ein spesiell verdi i seg sjølv
 Som gull blir også Bitcoin «flykta til» under uro
 «Bitcoin is gold money without gold»
Bitcoin som «commodity money»

25. www.vestforsk.no
 «Money is a creature of law» (Georg Fr. Knapp)
 Staten lagar pengar gjennom to grep:
1. trykkjer pengar med ei hand
2. krev betaling (skattar m.v.) med nettopp desse pengane
med den andre
«Fiat money»* pengeteori
* Fiat: lat. «la det skje» («let it be done»)

26. www.vestforsk.no
 På den eine sida veldig ulik (ikkje basert på tillit)
 Men har også likskapar:
 ingen verdi i seg sjølv
 verdi berre så lenge andre tek i mot den som betaling
 Fiat pengar: «Money is only a claim upon society» (Simmel)
 Bitcoin: «A claim upon the Bitcoin community»
 Bitcoin: «Fiat money without a state»
 Bitcoin som post-fiat pengar
Bitcoin og «Fiat money»

27. www.vestforsk.no
 «Credit and credit alone is money» (Alfred Mitchell Innes)
 «A sale and purchase is the exchange of a commodity for credit»
 Alle pengar er gjeld, men ikkje all gjeld er pengar
 FRB: Bankane «lagar» pengar ved å gi lån
 Konvertering av kreditt-pengar til Fiat-pengar:
 «.. is sustained at the level of fantasy precisely to avoid it at the
level of actuality»
 Dagens pengesystem eit samvirke av Fiat-pengar og kreditt-
pengar
 Høvet mellom desse to er grunnlaget for Fractional Reserve Banking
«Credit money» pengeteori

28. www.vestforsk.no
 Kreditt-pengar er i siste instans berre ein kontrakt mellom
långivar og –takar, «materialiteten» av pengar betyr lite
 Kredittpengar er såleis mest virtuelle, det er også Bitcoin
 Blokk-kjeda er eit bokhalderi av kreditt tilhøyrande Bitcoin-eigarar
 Som kredittpengar blir også Bitcoin laga «ex nihilo»
 Men tilførsla av Bitcoin er strengt avgrensa, i motsetnad til kredittpengar
 Ein viktig skilnad er at Bitcoin blir laga utan gjeld
 «Bitcoin is credit money without debt»
Bitcoin og «Credit money»

29. www.vestforsk.no
 Spørjeundersøking til finansfolk i Frankfurt
 Styresmaktene
 Sentralbanken
 Bankane
 Kapitalmarknaden
 Den globale finans-infrastrukturen
Kvar kjem pengar frå?
Richard A. Werner, prof. of banking, Univ. of Southampton

30. www.vestforsk.no
 Spørjeundersøking til finansfolk i Frankfurt
 Styresmaktene
 Sentralbanken
 Bankane
 Kapitalmarknaden
 Den globale finans-infrastrukturen
Kvar kjem pengar frå?
84 %

31. www.vestforsk.no
 Spørjeundersøking til finansfolk i Frankfurt
 Styresmaktene
 Sentralbanken
 Bankane
 Kapitalmarknaden
 Den globale finans-infrastrukturen
Kvar kjem pengar frå?
3 %
97 %

32. www.vestforsk.no
 Gold money without gold
 Fiat money without a state
 Credit money without credit
«Bitcoin is the worst form of money, except for all the others»
[fritt etter Winston Churchill]
Bitcoin oppsummert

33. www.vestforsk.no
 PwC: “The issue is no longer whether cryptocurrency will survive, but
rather how it will evolve”
 Deloitte: “Bitcoin is best thought of as a natural next step in the evolution
of money”
 Valutaen er usikker
 Kvifor bruka Bitcoin?
 Lågare transaksjonskostnader
 Spesielt godt tilpassa netthandel
 Viss personvern er viktig
 Blokk-kjedeteknologien vil få stor innverknad på utviklinga
 Men kan blokk-kjedeteknologien fungera utan valutaen?
Framtidsutsikter

34. www.vestforsk.no
 Blokk-kjedeteknologien er eit gjennombrot som vil få stor innverknad på
Internett-utviklinga
 Bitcoin/Blokk-kjeda som transportmetode for ordinær valuta
 Bankane er i gang med eksperimentering
 Blokk-kjeda kan brukast til sikker lagring av mange typar dokument
• Sertifikat
• Pantebrev
• Aksjar
• Vitnemål
• Smarte kontraktar
• +++
Framtidsutsikter

35. www.vestforsk.no
Aktuell litteratur
 Nakamoto Satoshi: «Bitcoin - A Peer-to-Peer Electronic Cash
System»
 Nathaniel Popper: «Digital Gold»
 Andreas Antonopolous: «Mastering Bitcoin»
 Ole Bjerg: «How is Bitcoin Money?»

36. www.vestforsk.no

37. www.vestforsk.no
 sol@vestforsk.no
 Denne presentasjonen: http://slideshare.net/sveino/bitcoin-og-pengar
 Bitcoin-adressa mi:
Takk for meg!
1HpvvptgrYJh4xUHerm1ruZtvnyUnnnHkU