No.

1. DIWAKAR PATIL COLLEGE OF EDUCATION
(B.ED)
SUB :- GENDER, SCHOOL AND SOCIETY
TOPIC :- IDENTITY STATUS THEORY (MARCIA)
SEMESTER -1 (2023-24)
GUIDED BY :- MRS.UJWALA KHARAT KAMBLE
(ASSOCIATE PROFESSOR)
MRS. JAGRUTI VANMALI

2. ओळख स्थिती सिद्धांत (मधसिियध)

3. प्रस्तावना
एरिक एरिक्सनच्या कार्ााला परिष्क
ृ त आणि णवस्तारित कििे, जेम्स माणसार्ाने
मानसशास्त्रीर् ओळख णवकासाच्या चाि ओळख स्थिती आिल्या. मुख्य कल्पना अशी
आहे की एखाद्याची ओळखीची भावना मुख्यत्वे णवणशष्ट वैर्स्िक आणि सामाणजक
वैणशष्ट्ाांबद्दल क
े लेल्या णनवडी आणि वचनबद्धतेद्वािे णनर्ाारित क
े ली जाते.

4. िधमग्री
योगदधनकते
मुख्य िांकल्पनध
िांिधधने आसि िांदर्ि
योगदधनकते
जेम्स मधसिियध

5. मुख्य िांकल्पनध
1960 च्या दशकात ओळख आणि मनोसामाणजक णवकासावि एरिक एरिक्सनच्या महत्त्वपूिा कार्ाावि
आर्ारित, क
ॅ नेणडर्न णवकासात्मक मानसशास्त्रज्ञ जेम्स माणसार्ा र्ाांनी प्रामुख्याने णकशोिवर्ीन
णवकासावि लक्ष क
ें णित करून एरिक्सनचे मॉडेल सुर्ारित आणि णवस्तारित क
े ल.ओळख सांकटाच्या
एरिक्सनच्या कल्पनेला सांबोणर्त किताना, माणसार्ाने असे मानले की णकशोिावथिेच्या टप्प्यात ओळख
णनिाकिि णक
ां वा ओळख गोांर्ळ नसतो, ति व्यवसार्, र्मा, नातेसांबांर्ाच्या णनवडी, जीवनाच्या णवणवर्
क्षेत्ाांमध्ये एखाद्याने ओळखीचा शोर् घेतला आहे आणि त्यासाठी वचनबद्ध आहे. णलांग भूणमका इ.
माणसार्ाचा ओळख णसद्धीचा णसद्धाांत असा र्ुस्िवाद कितो की दोन वेगळे भाग णकशोिवर्ीन व्यिीची
ओळख बनवतात: सांकट (उदा. एखाद्याच्या मूल्याांचे आणि णनवडीांचे पुनमूाल्याांकन क
े ले जात असताना)
आणि वचनबद्धता. त्याांनी सांकटाची व्याख्या उलिापालिीचा काळ अशी क
े ली आहे णजिे जुनी मूल्ये
णक
ां वा णनवडी पुन्हा तपासल्या जात आहेत. सांकटाचा अांणतम परििाम एखाद्या णवणशष्ट भूणमक
े साठी
णक
ां वा मूल्याशी बाांणर्लकीकडे नेतो.

6. मधनिशधस्त्रीय ओळख सिकधिधची ओळख स्थिती
ओळख सांशोर्नासाठी अर्ा-सांिणचत मुलाखत णवकणसत क
े ल्यावि, माणसार्ाने मानसशास्त्रीर् ओळख णवकासाची ओळख स्थिती
प्रस्ताणवत क
े ली:
आयडेंसििी सडफ्यूजन - अशी स्थिती ज्यामध्ये णकशोिवर्ीन व्यिीला णनवडी असण्याची भावना नसते; त्याने णक
ां वा णतने अद्याप
कोितीही वचनबद्धता क
े लेली नाही (णक
ां वा प्रर्त्नही/किण्यास तर्ाि नाही).
आयडेंसििी फोरक्लोजर – अशी स्थिती ज्यामध्ये णकशोिवर्ीन भणवष्यासाठी काही सांबांणर्त भूणमका, मूल्ये णक
ां वा उणद्दष्टे
र्ाांच्याशी वचनबद्ध होण्यास इच्छु क असल्याचे णदसते. र्ा अवथिेतील णकशोिवर्ीन मुलाांनी ओळखीचे सांकट अनुभवले नाही. ते
त्याांच्या भणवष्याशी सांबांणर्त इतिाांच्या अपेक्षाांशी जुळवून घेतात (उदा. पालकाांना करिअिची णदशा ठिवण्याची पिवानगी देिे)
त्यामुळे , र्ा व्यिीांनी अनेक पर्ाार्ाांचा शोर् घेतला नाही.
आयडेंसििी मोरेिोररयम - णकशोिवर्ीन व्यिी सध्या सांकटात आहे, णवणवर् वचनबद्धतेचा शोर् घेत आहे आणि णनवडी
किण्यास तर्ाि आहे, पिांतु अद्याप र्ा णनवडीांसाठी वचनबद्धता दशाणवली नाही.
आयडेंसििी असचव्हमेंि – अशी स्थिती ज्यामध्ये णकशोिवर्ीन व्यिी ओळखीच्या सांकटातून गेली आहे आणि त्याने णक
ां वा णतने
णनवडलेल्या ओळखीच्या भावनेसाठी (म्हिजे काही भूणमका णक
ां वा मूल्य) वचनबद्ध आहे.
लक्षात घ्या की विील स्थिती हे टप्पे नाहीत आणि अनुक्रणमक प्रणक्रर्ा म्हिून पाणहले जाऊ नर्े

7. ओळख सनसमिती प्रसियध
मूळ कल्पना अशी आहे की एखाद्याची ओळखीची भावना मुख्यत्वे णवणशष्ट वैर्स्िक आणि सामाणजक वैणशष्ट्ाांबद्दल
क
े लेल्या णनवडी आणि वचनबद्धतेद्वािे णनर्ाारित क
े ली जाते. र्ा प्रणतमानामध्ये क
े लेले कार्ा णवचािात घेते की एखाद्याने
काही णनवडी णकती क
े ल्या आहेत आणि तो णक
ां वा ती त्या णनवडीांसाठी णकती वचनबद्ध आहे. ओळख म्हिजे 1) लैंणगक
अणभमुखता, 2) मूल्ये आणि आदशाांचा सांच आणि 3) व्यावसाणर्क णदशा. एक सु-णवकणसत ओळख एखाद्याच्या
सामर्थ्ा, कमक
ु वतपिा आणि वैर्स्िक णवणशष्टतेची जािीव देते. कमी णवकणसत ओळख असलेली व्यिी त्याच्या
वैर्स्िक सामर्थ्ा आणि कमक
ु वतपिाची व्याख्या करू शकत नाही आणि त्याला स्वत: ची स्पष्ट भावना नसते.
ओळख णनमााि प्रणक्रर्ा चाांगल्या प्रकािे समजून घेण्यासाठी, माणसार्ाने तरुि लोकाांच्या मुलाखती घेतल्या. त्याांनी
णवचािले की त्याांच्या अभ्यासातील सहभागीांनी (1) व्यवसार् आणि णवचािर्ािेशी वचनबद्धता थिाणपत क
े ली होती आणि
(2) णनिार् घेण्याचा कालावर्ी (णकशोिवर्ीन ओळख सांकट) अनुभवला होता णक
ां वा सध्या अनुभवत आहे. माणसार्ाने
चाि ओळख स्थितीांच्या दृष्टीने ओळखीचा णवचाि किण्यासाठी एक फ्र
े मवक
ा णवकणसत क
े ले.

8. असतररक्त िांिधधने आसि िांदर्ि
िांिधधने
माणसार्ा इट अल.: इगो आर्डेंणटटी: मनोसामाणजक सांशोर्नासाठी एक हँडबुक: र्ा उपर्ुि
पुस्तकात ओळख णसद्धाांताचे एकास्त्मक सादिीकिि आहे, ज्यामध्ये शेकडो सांशोर्न
अभ्यासाांचा समावेश असलेल्या साणहत्य पुनिावलोकनाांचा समावेश आहे, मनोसामाणजक
िचनाांसाठी मुलाखत घेण्याच्या तांत्ाची चचाा आणि मॉडेल आर्डेंणटटी णवणवर् वर्ोगटाांसाठी
स्टेटस इांटिव्ह्र्ू आणि स्कोअरिांग मॅन्युअल.
Schwartz et al.: हँडबुक ऑफ आर्डेंणटटी णिअिी अँड रिसचा [2 खांड सांच]: हे प्रभावी
हँडबुक "णवणवर् आणि खांणडत साणहत्यात एकता आणि स्पष्टता आिते." अनेक णभन्न सैद्धाांणतक
शाळा आणि अनुभवजन्य दृणष्टकोनातून दृष्टीकोन सादि कििे: मानसशास्त्र (उदा. किा,
सामाणजक ओळख णसद्धाांत, णनओ-एरिक्सोणनर्न) आणि इति णवषर्ाांमर्ून (उदा. समाजशास्त्र,
िाज्यशास्त्र, वाांणशक अभ्यास).

9. िांदर्ि
1) माणसार्ा, जे. ई. (1966). अहांकाि-ओळख स्थितीचा
णवकास आणि प्रमािीकिि. व्यस्िमत्व आणि सामाणजक
मानसशास्त्र जनाल, 3(5), 551.
2) माणसार्ा, जे.ई. (1980). पौगांडावथिेतील ओळख. णकशोि
मानसशास्त्राचे हँडबुक, 9(11), 159-187.