SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 550
Descargar para leer sin conexión
K to 12 - Filipino Learners Module
i
PAUNANG SALITA
“Kasabay ng pag-unlad ng bayan ang pag-unlad ng kaniyang
mamamayan, sa lahat ng aspeto ng buhay”
Tugon sa pag-unlad at pagbabago sa bawat sulok ng
mundo ang pagyakap at pakikipagsabayan sa agos na ito ng
Panitikang Pilipino. Ang pagpapalit-anyo nito at pagbibihis mula sa
makalumang panitikan hanggang sa kasalukuyan upang manapay
maipabatid sa karamihan, lalo’t higit sa mga kabataan ang
kayamanang angkin ng Panitikang natatangi, ang Panitikang
Pilipino.
Alinsunod sa pagbabago ng kurikulum, ang pagbuo sa mga
kagamitang panturo at pampagkatuto upang makaagapay sa
pagpapalawak ng kaalaman ng mga mag-aaral sa Asignaturang
Filipino.
Pinaglaanan ng mahuhusay at makabagong pamamaraan
upang higit na maiangkop sa uri ng mga mag-aaral ang mga
gawain sa modyul na ito. Sapagkat naniniwala ang Kagawaran
ng Edukasyon na ang mahusay at kalidad na edukasyon ay
makakamtan ng bawat isang Pilipinong mag-aaral mula ngayon at
sa mga susunod pang henerasyon.
ii
PASASALAMAT
Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga
manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi
matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang
pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang
Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng
mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng mag-
aaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais
naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat.
Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat
Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa
Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro )
Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks
Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan
Eros Atalia Skyfakes
Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang
Bata
Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan
Jess Torres Positibong Kasabihan
Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan
Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino
Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa
Manuel L. Quezon Wikang Pambansa
Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim
Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan
Severino Reyes Walang Sugat
mga may-akda
iii
TALAAN NG NILALAMANTALAAN NG NILALAMANTALAAN NG NILALAMANTALAAN NG NILALAMAN
Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin
Ngayon
Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: Karunungang - bayan
(Salawikain, Sawikain at Kasabihan)
b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: Alamat
“Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika: Pang-abay na Pamanahon at
Panlunan
Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko
“Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
b. Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol
Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa”
ni Andres Bonifacio
b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag
ng Emosyon o Damdamin
Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay
”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal
b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
iv
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa”
ni Liwayway Arceo
b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Modyul 2: Sandigan ng Lahi…Ikarangal Natin
Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano
Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan
“Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan”
ni Jose Corazon de Jesus
b. Wika: Opinyon o Katotohanan
Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela
“Walang Sugat” ni Severino Reyes
b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri
Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt
Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati)
“Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon
b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag
Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes
b. Wika: Kayarian ng Pang-uri
Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan
Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento
“Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata”
ni Genoveva Edroza Matute
b. Wika: Aspekto ng Pandiwa
v
Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula
“Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar
b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat
Modyul 3: Repleksiyon ng Kasalukuyan…
Tungo sa Kinabukasan
Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at
Panitikang Popular
a. Panitikan: Popular na Babasahin
• Pahayagan (Tabloid)
• Komiks
• Magasin
• Kontemporaryong Dagli
b. Wika: Antas ng Wika
• Pormal
• Di-pormal
• Balbal
Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago
at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino
. a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo
b. Wika: Konsepto ng Pananaw
a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon
b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal
Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula:
Midyum sa Pagbabagong Panlipunan
a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni
Brillante Mendoza
b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
1
MODYMODYMODYMODYUL 1 : SALAMIN NG KAHAPONUL 1 : SALAMIN NG KAHAPONUL 1 : SALAMIN NG KAHAPONUL 1 : SALAMIN NG KAHAPON
BAKASIN NATIN NGAYONBAKASIN NATIN NGAYONBAKASIN NATIN NGAYONBAKASIN NATIN NGAYON
I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG
Binabati kita at nasa Baitang 8 ka na ng pag-aaral ng Filipino!
Tinitiyak ko na kawiwilihan mo ang nilalaman ng modyul na ito dahil
magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na
umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating
bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at
Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang
ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na
nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang
pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang
mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat
panahon.
II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung
uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: Karunungang - bayan
(Salawikain, Sawikain at Kasabihan)
b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: Alamat
“Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika: Pang-abay na Pamanahon at
Panlunan
Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko
“Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
b. Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol
Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
2
Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula
”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag
ng Emosyon o Damdamin
Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay
”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal
b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku
b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang:
Aralin 1.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa mga karunungang
bayan, alamat at epiko na lumaganap sa Panahon ng mga
Katutubo upang maunawaan mo ang kalagayang panlipunan
noon panahong naisulat ito, at mapahalagahan mo ang kultura
ng lahing ating pinagmulan;
Aralin 1.2 – Makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa karagatan,
duplo, tula, at sanaysay na lumaganap sa Panahon ng mga
Espa ol, higit sa Panahon ng Himagsikan upang iyong
maunawaan at mapahalagahan ang kultura at kalagayang
panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito;
Aralin 1.3 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa tanaga, haiku, at
maikling kuwento na umusbong sa Panahon ng mga Hapon
upang mapahalagahan mo ang kulturang naibahagi ng bansang
ito sa ating bansa.
3
III. INAASAHANG MGA KASANAYAN
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa modyul na ito.
MODYUL 1 :
Salamin ng
Kahapon…
Bakasin Natin
Ngayon
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/
diskursong pinakinggan
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging maka
totohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong
bibigyang- diin o halaga sa napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
• masuri ang sanhi at bunga ng mga
pangyayari
• mapatunayan ang kawastuan ng mga
impormasyon batay sa sariling karanasan
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang
panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng
pasalitang komunikasyon tulad ng:
• dalawang Uri ng paghahambing
• mga Pang-abay
pamanahon
panlunan
pamaraan
mga eupemistikong pahayag
matatalinghagang pahayag
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
• nagpapaliwanag
• nangangatuwiran
• nagsasalaysay
• naglalarawan
Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin
at saloobin na may kaugnayan sa paksa
Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap
na nagbibigay-pahiwatig
4
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian
nito:
• karunungang-bayan
• alamat
• epiko
• karagatan
• duplo
• tula
• sanaysay
• tula
• maikling kuwento
Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag-
uugali/katangian ng mga tauhan sa akda
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa
sa pamamagitan ng:
• pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat
na kahulugan
talinghaga
• pagbibigay ng hinuha batay sa:
mga ideya/pangyayari sa akda
dating kaalaman kaugnay sa binasa
• pag-uugnay ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/
teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin na
may akda
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang
akda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at
bunga ng mga pangyayari
Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa
mapanuring pagbasa ng akda/teksto
• nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto
• nailalarawan sa imaheng biswal ang mga
kaisipan
o ideyang nakapaloob sa akda/teksto
5
Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari
sa pamamagitan ng:
• pagpili ng lohikal na wakas
• paggawa ng sariling wakas
• pagbabago ng wakas
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa
akda/tekstong binasa at ng:
• pamantayang pansarili o sariling karanasan
• pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng
paksa:
• paghahawig o pagtutulad
• depinisyon
• pagsusuri
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata
sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• anekdota
• serye ng tanong
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na
mga pangungusap na nagpapahayag ng
isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang
impresiyon sa pamamagitan ng :
• pagbubuod
• makabuluhang obserbasyon
• pangunahing kaisipan
6
• pantulong na kaisipan
Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa
iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula,
internet at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng
paksa tulad ng :
• depinisyon
• paghahalimbawa
• pagsusuri
• paghahawig o Pagtutulad
• sanhi at bunga
Tatas
Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,
napakinggan, o nabasang impormasyon (media literacy)
Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa
komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan,
at pagkakataon
Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa
ay may kabuluhan at kredibilidad
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo
At pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong
napanood, nabasa, o napakinggan
Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa
mga gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang
panitikang saklaw ng pag-aaral
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng
pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon
sa pamamaraang :
7
• tuwiran
• di-tuwiran
Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula
sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom
na impormasyon sa pananaliksik
Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang
sanggunian sa aklatan/internet
Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na impormasyon
IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS
Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga aralin na iyong pag-
aaralan.
Salamin ng Kahapon… Bakasin natin Ngayon
Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo
1.1.1 Panitikan: Karunungang - bayan (salawikain, sawikain at kasabihan)
Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing
1.1.2 Panitikan: Alamat: “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
1.1.3 Panitikan: Epiko: “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo
Wika: Pang-abay na Pamaraan
Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol
1.2.1 Panitikan: Ang Karagatan at Duplo
Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
1.2 .2 Panitikan: Tula: ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio
Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin
1.2. 3 Panitikan: Sanaysay: “Ang Katamaran ng mga Pilipino”
ni Dr. Jose P. Rizal
Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon
1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku
Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa
1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento
“Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo
Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
8
Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang mga kasanayang dapat na
malinang sa iyo sa pag-aaral ng modyul na ito. Gagabayan ka ng ilang
paalaala sa mga dapat mong gawin.
1. Hanapin ang kahulugan ang mga salitang hindi mo nauunawaan.
2. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain.
3. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyong kaugnay
ng kaligirang pangkasaysayan ng epiko.
4. Alamin ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad
5. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop
sa sitwasyon.
V. PANIMULANG PAGTATAYA
Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa
nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo
ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang.
____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko.
Ano ang epiko bilang akdang pampanitikan?
a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging
gabay ng tao sa araw- araw na pamumuhay
b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na
pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang
pakikipaglaban sa buhay
c. Ito’y pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring
supernatural o kabayanihan ng isang nilalang.
d. Ito’y kuwento tungkol sa mga bathala tungkol sa
paglikha sa daigdig at iba pa.
____ 2. Pansinin ang bahagi ng alamat na nasa kahon sa kasunod na pahina
. Ano ang kapuna- puna sa pangyayari?
a. makatotohanan c. posibleng maganap
b. kapani-paniwala d. hindi kapani-paniwala
9
Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7.
____ 3. Ano ang ipinapakahulugan ng salawikaing “ Ano man ang tibay
ng piling abaka ay wala ring lakas kapag nag-iisa”?
a. pakikisama c. pagkakaisa
b. pagtitiis d. pakikipagkapwa
____ 4. Matatapos na ang inyong breaktime kaya nagmamadali kang
bumalik sa inyong silid-aralan sapagkat ang susunod na guro sa
inyong klase ay mahigpit sa pagtatala ng attendance. Sa di
inaasahan, nasaksihan mo ang pagkahimatay ng isang mag-aaral.
Ano ang iyong gagawin?
a. Ipagwawalang bahala na lamang ang nasaksihan upang hindi
mahuli sa klase.
b. Pupuntahan ang guidance counselor upang ipaalam ang
nangyari sa mag aaral.
c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para
mabigyan ng paunang lunas.
d. Magpapatala muna ng attendance sa guro at ipaaalam ang
kanyang nasaksihan.
“ Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang
aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay-sabay na nagtawanan
ang mga kabataan. “ Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin
naming lahat ang aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay-
sabay na nagtawanan ang mga kabataan.“
Mga lapastangan! Hindi na kayo nagpaalam ay sinira pa ninyo ang aking
halaman. . Mula ngayon kayo ay aking paparusahan.” Hindi pinapansin ng mga
kabataan ang sinabi ng matanda, bagkus lalo pa silang nagbulungan at
naghagikgikan. Hindi nila namalayan na unti-unti na pala silang lumiliit at
tinutubuan ng pakpak. Sila ay naging ganap na bubuyog. Nagliparan sila sa paligid
ng mga bulaklak habang nagbubulungan. Bzzzzzzzz, Bzzzzzzz. Bzzzzzzzzzz.
Halaw sa Alamat ng Bubuyog
10
____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “
sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong
maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi .
Ano ang dapat mong gawin?
a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga
karunungang-bayan ng ating panitikan.
b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper .
c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito .
d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video .
_____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam
ng isang mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal.
Anong salita ang binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa
pangungusap?
a. siya c. namatay
b. malayo d. pag-asam
_____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan
ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang
tanghali?
a. palatuntunan c. pawisan
b. nagsipagdalo d. nag-umpisa
Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10.
1809 Herrera st. Poblacion
Lungsod ng Makati
Ika- 7 ng Disyembre, 2012
Mahal kong Kaibigan,
Magandang umaga sa iyo. Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat
di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti
lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan? Iniisip kong umuwi
tuwing Pasko. Ibang-iba talaga ang Pasko sa atin bukod sa mas mahaba ang
pagdiriwang, mayroon pang iba’t ibang activities saan ka man pumunta. Ganoon
pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan
ang akong mga mahal sa buhay. Inaasahan ko na hihintayin mo ang tawag ko sa
araw na iyon.
Hanggang sa muli.
Ang iyong kaibigan,
Noreen
11
_____8. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong
masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil
kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking
pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob
ng pangungusap?
a. naglalahad ng dahlia c. nagpapakita ng paghahambing
b. nagpapakita ng katuwiran d. naglalahad ng di pagsang-ayon
_____9. Ano ang tinutukoy ng salitang nakahilig sa loob ng liham?
a. lugar c. paraan
b. panahon d. pagsang-ayon
____10.” Ganoon pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay
at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay .”
Alin sa pangungusap ang pang-abay na panlunan?
a. Pasko c. sa bahay
b. b. mahal sa buhay d. tawagan
-------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang
dalagang nahulog sa dagat?
a. duplo c. pamanhikan
b. karagatan d. Huego de Prenda
-------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang
palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang
parusahan?
a. Balagtasan c. karagatan
b. Batutian d. duplo
____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong
pahayag?
a. sumakabilang buhay para sa namatay
b. magbuburo sa asin para sa hindi mag-aasawa
c. buto’t balat para sa payat
d. papatay-patay para sa hipong tulog
12
_____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling
nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman
ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang
mahalagang paksa o isyu.
a. tula c. dula
b. sanaysay d. maikling kuwento
____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay –
suporta sa pangunahing ideya?
a. nagbibigay ng tulong sa pag-unawa sa mga halimbawa
b. madalas na itinatanong sa pagsusulit
c. nagbibigay- daan upang matandaan ang mga detalye
d. susi para sa lubusang pagkilala at pag-unawa sa pangunahing
ideya
____16. Paano mo malalaman na isang haiku ang tula?
a. may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na
5-7-5 o 5-5-7 o 7-5-5
b. may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na
10-4-4 o 5-5-8 o 8-4-6
c. may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na
4-4-4 o 8-2-2 o 2-8-2
d. may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na
5-4-5 o 4-5-5 o 5-5-4
____17. Ano ang ikinaiba ng tanaga sa haiku?
a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig
b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong
c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig
d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong
_____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran?
a. may ina, ama, at mga anak
b. may masaganang pamumuhay
c. nakatira sa maayos na bahay
d. may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.
13
_____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang
huwarang pamilya?
a. may kapanagutan sa anumang gawain
b. magiging sikat na mamamayan.
c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan
d. magkakaroon ng disiplinang pansarili
_____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos
akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng
kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na
paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay,
paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag?
a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan
b. isang sanggol sa piling ng isang ina
c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya
d. binabalikan ang mga pangyayari
Bigyan mo ng pansin ang kalakip na susi sa pagwawasto upang
iyong malaman kung alin sa mga aytem ang iyong nasagutan nang
wasto at mali. Huwag kang mabahala kung may mga naging sagot
kang mali sapagkat gagabayan ka ng modyul na ito upang maiwasto ang
mga ito.
VI. YUGTO NG PAGKATUTO
ALAMINALAMINALAMINALAMIN
Nais mo bang mabatid ang pinagmulan at pinagdaanan ng
panitikan ng ating lahi? Marahil ay nagtatanong ka kung
paano napanatili at napaunlad ang ating panitikan sa kabila
ng pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating bayan.
Sa modyul na ito, magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang
pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon
ng kasaysayan ng ating bansa - ang Panahon ng mga Katutubo,
Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga Hapon. Magkasama
nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung
masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga
Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang
14
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang
mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng
modyul na ito. Simulan na natin.
GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS
Suriin mo ang larawan upang iyong matukoy ang tatlong panahon na
pinagdaanan ng ating panitikan. Sa iyong palagay, ano ang naging papel ng
panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa bawat panahong nagdaan? Itala ang
iyong sagot sa loob ng banner.
Sagot:
I. Panahon ng mga Katutubo
_______________________________________________
_________________________________________________
II. Panahon ng mga Español
_______________________________________________
_______________________________________________
III. Panahon ng mga Hapones
_________________________________________________
_________________________________________________
15
Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa
modyul na ito. Bago ka pumunta sa susunod na gawain, nais ko munang
malaman ang iyong pananaw tungkol sa panitikan.
GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA
May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang
Pilipino? Paano mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga
tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng akrostik mula sa salitang panitikan.
PPPP ----
AAAA ----
NNNN ----
IIII ----
TTTT ----
IIII ----
KKKK ----
A -
NNNN -
Ang sagot mo sa mga naunang gawain ay makatutulong upang
mapaunlad natin ang iyong kaalaman sa ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa panahong sakop ng modyul na ito. Iminumungkahi ko na
sa sa pagtatapos ng pag-aaral mo ay balikan mong muli ang iyongsagot,
nang sa gayo’y maiwasto natin kung mayroon ka mang mga maling
konsepto tungkol sa mga paksang tatalakayin. Ipagpatuloy mo lang ang
pag-aaral.
PAUNLARINPAUNLARINPAUNLARINPAUNLARIN
Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman
tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa
tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula pa lamang. Sa
pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin,
mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na
lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung
masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga
Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang
paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang
ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang-
16
abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag,
Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng
Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang
patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng
awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang responsableng
mamamayan sa iyong bayang sinilangan.
Simulan natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at
kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na
ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
ARALIN 1.1: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO
I. Panimula at Mga Pokus na Tanong
Naniniwala ka ba na ang kasaysayan at panitikan ay magkaugnay? Sa
iyong palagay, bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na
umusbong sa panahong naisulat ito? Paano mapananatili at mapauunlad ang
panitikang minana pa sa ating mga ninuno ng kasalukuyang panahon?
Isang iskolar ang nagsabing makikilala lamang
niyang ganap ang kaniyang sarili dahil sa kaniyang
lumipas. Kung gayon, masasabi nating makatutulong para
sa atin na makilala ang ating lahing pinagmulan sa
pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa ating panitikan na
malinaw na salamin ng ating kultura at kabihasnan .
Sa panitikan nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag-
asa, hinaing, buhay, at hangarin ng mga Pilipino. Samakatuwid, panitikan
ang nagsisilbing tulay upang maabot ng nakalipas ang kasalukuyan,
gayundin upang maipagpatuloy ng kasalukuyan ang pagpapanatili at pag-
unlad ng kultura at kabihasnan upang maisalin ito nang ganap sa susunod na
henerasyon. Ang inaasahang mga sagot sa mga tanong na nasa itaas ay
mauunawaan mo sa pag-aaral ng araling ito.
Sa araling ito, inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa
sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo.
Inaasahan din na sa pamamagitan ng mga gawain na iyong
maisasakatuparan sa bawat aralin ay mapahahalagahan mo ang kultura,
tradisyon at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang
mga ito.
17
II. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito
Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain
mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito.
ARALIN 1.1 : PANAHON NG KATUTUBO
Aralin 1.1.1 a.Panitikan : Karunungang – bayan
( Salawikain , Sawikain, at Kasabihan )
b.Wika : Dalawang Uri ng Paghahambing
Aralin 1.1.2 a. Panitikan : Alamat
“ Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio
b. Wika : Pang-abay na Pamanahon at Panlunan
Aralin 1.1.3 a. Panitikan : Epiko
“Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo
b.Wika : Pang-abay na Pamaraan
III. Mga Inaasahang Kasanayan
Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa
pagtalakay mo sa araling ito.
Aralin 1
Panahon
ng
Katutubo
Mga Kasanayang Pampagkatuto
Pag-unawa sa Napakinggan
Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/
matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto /diskursong
pinakinggan
Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging
makatotohanan/ di- makatotohanan ng mga punto/
argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan
Nakikinig nang may pag-unawa upang:
• mailahad ang layunin ng napakinggan
• masagot ang mga tiyak na tanong
• maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay
ng mga pangyayari
Pagsasalita
Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika
na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon
tulad ng:
• dalawang uri ng paghahambing
• mga pang-abay na:
18
pamanahon
panlunan
pamaraan
Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran,
interpretasyon sa tulong ng mga diskursong:
• nagpapaliwanag
• nangangatuwiran
• nagsasalaysay
• naglalarawan
Pag-unawa sa Binasa
Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa
mga katangian nito
Pagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian mga
tauhan sa akda
Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa
pamamagitan ng:
• pagkilala sa kahulugan ng mga salita
kasingkahulugan at kasalungat na
kahulugan
talinghaga
• pagbibigay ng hinuha batay sa:
mga ideya/pangyayari sa akda
dating kaalaman kaugnay sa binasa
• pag-uugnay ng akda sa:
sarili
kapaligiran
ibang tao
Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/
teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may
akda
Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin
sa mga akdang pampanitikan
Pagsulat
Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan,
at opinyong nakapaloob sa teksto kung:
• totoo o hindi totoo
• may pagbabatayan o kathang-isip lamang
Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/
tekstong binasa at ng:
19
• pamantayang pansarili o sariling karanasan
• pamantayang galling sa ibang tao o sa ibang
babasahin
Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa:
• paghahawig o pagtutulad
• depinisyon
• pagsusuri
Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata
sa pamamagitan ng isang:
• kaakit-akit na pahayag
• anekdota
• serye ng tanong
Nakasusulat ng talata na :
• binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga
pangungusap na nagpapahayag ng isang buong
pagkakabuo, palagay o kaisipan
• nagpapakita ng bahagi nito:
simula
gitna
wakas
Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang
impresyon
Sa pamamagitan ng :
• pagbubuod
• makabuluhang obserbasyon
Tatas
Naipapamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan
sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo
Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood,
napakinggan o nabasang impormasyon
Pakikitungo sa Wika at Panitikan
Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at
pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong
napanood,nabasa, o napakinggan
Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga
aralin sa gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang
panitikang saklaw ng pag-aaral
Estratehiya sa Pag-aaral
Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng
angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
20
IV.Konseptuwal na Balangkas
Narito ang konseptuwal na balangkas ng araling ito upang maiplano
mo ang iyong mga gawain.
Nananabik ka na ba sa gagawin mong pag-aaral? Marahil ay
iniisip mo na ang mga gawain na iyong isasakatuparan sa modyul na ito.
Simulan natin ang iyong pag-aaral sa pamamagitan ng panimulang
pagtataya na susubok sa iyong kaalaman sa mga araling pampanitikan at
panggramatika na saklaw ng kabuuan ng araling ito.
Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral
Pananaliksik
Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa
pamamaraang :
• tuwiran
• di-tuwiran
Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula
sa iba’t ibang pagkukunang sanggunian
Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga
impormasyon sa pananaliksik
Alamat EpikoKarunungang -bayan
ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO
A. Panitikan
-Salawikain
-Sawikain
-Kasabihan
B. Wika
Dalawang Uri ng
Paghahambing
Paghambing
A. Panitikan
-Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
B. Wika
-Pang-abay
( Pamanahon at
Panlunan )
A. Panitikan
-Tuwaang
Epiko ng mga
Bagobo
B. Wika
-Pang-abay na
Pamaraan
21
V. Panimulang Pagtataya
A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan…
Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo
ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos)
RUBRIK
PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1)
Kaisahan Tiyak ang pag-
talakay sa paksa
Hindi
masyadong
tiyak ang pag-
talakay sa
paksa
Hindi
natalakay
nang wasto
ang paksa
Kaugnayan Angkop ang pag-
uugnay-ugnay
ng mga
pangungusap
Hindi
masyadong
angkop ang
pag-uugnay-
ugnay sa mga
pangungusap
Walang pag-
uugnay-ugnay
sa mga
pangungusap
Kalinawan May pokus/ tuon
sa ideyang nais
ipa- batid
Hindi
masyadong
nakapokus sa
ideyang nais
ipabatid
Walang
pokus/tuon sa
ideyang nais
ipabatid
B.Bumuo ng sariling wakas ng akdang “Ang Alamat ng Kasoy”.
Isulat sa sagutang-papel. Bigyan mo ng pansin ang pamantayan
sa pagbuo. (10 puntos)
MGA PAMANTAYAN:
Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang
mga pangyayari.
Kalinawan - Malinaw na naipabatid ang bunga o kinalabasan
ng mga pangyayari.
Mensahe - Nakapagpabatid ng aral na dapat matutuhan ng
mambabasa.
22
Ang Alamat ng Kasoy
Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito.
Lungkot na lungkot ang buto sapagkat madilim na madilim sa loob ng kasoy.
Lalo itong nalungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ang Adang
kagubatan. Sa gabi ng handaan ay ipinatawag ng Ada ang lahat ng hayop at
halaman. Lahat ay nagsasayaw. Lahat ay kumakanta. Masayang-masaya ang
kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na lungkot.
"Mabuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako, nakakarinig
ng awit at tawanan pero hindi naman nakikita ang katuwaan."Naulinigan
ngmakapangyarihang Ada ang himutok ng Buto.
"Gusto kong maging maligaya ka. May kahilingan ka ba?"
"Ayoko pong nakakulong sa madilim na lugar na kinalalagyan ko.
Naiinggit ako sa ibang hayop at halaman na tuwang-tuwa kapag may
handaan sa kagubatan. Nakakasama sila sa pagsasaya. Hindi lang nila
naririnig kundi nakikita pa ang katuwaan ng lahat. Maawa kayo, mahal na
Ada. Gawan ninyo ng paraang makalabas po sana ako sa pagkakakulong ko
sa loob ng prutas na ito."
Naantig ang maawaing damdamin ng mahal na Ada. Iwinasiwas nito
ang nagniningning na pananglaw. Sa isang iglap ay nakalabas sa madilim na
kulungan ang Buto. Masayang-masayang napanood ng Buto ng Kasoy ang
sayawan, kantahan, at pagkakatuwaan ng mga hayop at halaman. Hatinggabi
na nang iwasiwas na muli ng butihing Ada ang kaniyang makinang na
pananglaw. Hudyat iyon ng pamamahinga. Pinatay na ng mga Alitaptap ang
parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng
takot at lungkot nang kumulog at kumidlat. Napansin ng Buto na
nagsipagtago ang mga hayop sa mga kuweba.
23
C. Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang
sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan
at pamaraan.Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel.
(10 puntos)
HANDIONG
Epiko ng Bicol
Salin sa Tagalog ni (J. Arrogante)
VIII
Ang Kabikolan ay isang lupain
Patagang mayaman sa mga baybayin
Sa buong daigdig pinakamarikit
Sagana sa butil, aming nakakamit.
IX
Si Baltog ang lalaking kauna-unahang
Naninirahan sa dakilang patagan
Nagmulang Botavara,
Lahing di- nakikita.
X
Nang ito’y kaniyang masukol,
Sa sibat ito’y nasapol
At sa brasong Herkules sa lakas
Ang panga ng hayop ay nangagkapilas.
XI
Bawat panga’y sukat
Sa habang sandipa
Dalawang katlo ang mga pangil
Nang tanganan ng kaniyang sibat.
XII
At siya’y umuwi sa kanilang lupain
Ang dalawang panga’y kaniyang binitin
Sa puno ng isang talisay
Sa Tondo, malapit sa bahay.
Ang ginawa mong pagsagot sa panimulang pagtataya ay makatutulong
sa iyo upang madali mong maunawaan ang mahahalagang konsepto sa mga
araling pampanitikan at panggramatika na nakapaloob sa kabuuan ng Aralin
1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
24
VI.Yugto ng Pagkatuto
AlaminAlaminAlaminAlamin
Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang
iyong kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng
Katutubo.
Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung
ang iyong mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin.
Simulan natin sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong
kaalaman.
GAWAIN 1.1.1.a : TUGON SA PAGKATUTO
Basahin ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer
pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang
salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o di-
sumasang-ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo
sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA.
ANTICIPATION-REACTION GUIDE
Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos Bumasa
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Ang damdamin, saloobin,
kaugalian o tradisyon ng lahi
kapag naisatitik ay tinatawag na
panitikan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Kailanman, hindi maaaring
magka-ugnay ang panitikan at
kasaysayan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di -sumasang-ayon
Ang Pilipinas, bago pa man
dumating ang mga Espa ol ay
mayaman na sa panitikan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Hindi mababatid sa panitikan ang
tunay nating pagkalahi.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Bago pa man dumating ang mga
Espa ol ay may alpabeto nang
ginagamit ang ating mga ninuno.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Ang epiko, alamat, at mga
karunungang-bayan ay nakilala
lamang ng ating mga ninuno
noong panahon ng Espa ol.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
25
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Napatunayan ng mga Espa ol na
ang ating mga ninuno ay hindi
mahilig sa tula, awit, kuwento,
bugtong, at palaisipan.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Ang panitikan ay hindi
sumasalamin sa panahon kung
kailan isinulat.
Sumasang-ayon
Di- sumasang-ayon
Matapos mong masagutan ang ARG, nakatulong ba ito upang
malaman mo ang mga konsepto na saklaw ng araling iyong pag-aaralan ?
GAWAIN 1.1.1.b : LIKAS-KATUTUBO
Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang dati mong kaalaman
tungkol sa saligang kasaysayan ng ating panitikan. Kilalanin mo ang mga
ninunong nag-ambag sa ating panitikan. Isulat sa loob ng kahon ang mga
nakaimpluwensiya sa panitikan ng Pilipinas Bago Dumating ang Espa ol .
Gawin sa sagutang papel.
Negrito Ma Malay
Espa ol Arabe
Amerikan
o
Indones
Nakatutuwang isipin na nagawa mong sagutin ang gawain. Ngayon,
iyo namang alamin ang mga akdang pampanitikan na kanilang inambag na
26
naging tulay upang masilayan natin ang tradisyon, paniniwala, at kaugalian
ng lahi na ating pinagmulan.
GAWAIN 1.1.1.c : I-Q NEK
Tulungan mo ang larawan na iugnay ang kaniyang sarili sa mga
akdang pampanitikan na lumaganap noong Panahon ng Katutubo sa
pamamagitan ng pagkukulay ng mga ito hanggang marating niya ang aklat ng
panitikan na nasa pinakaibaba ng tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na
upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang pampanitikan na lumaganap
sa Panahon ng Katutubo.
nobela maikling
kuwento
Karagatan Pasyon
awiting-
bayan
alamat Moro-moro korido Haiku
tanaga mito epiko dula Timpalak
Palanca
komiks magasin salawikain dulang
panradyo
blog
duplo palaisipan kasabihan sawikain Bugtong
tulang
dula
pelikula dulang
pantelebisyon
Sarsuwela
27
PaunlarinPaunlarinPaunlarinPaunlarin
Sa bahaging ito ng aralin ay makikilala natin nang
ganap ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa
Panahon ng Katutubo tulad ng mga karunungang-bayan ( salawikain,
sawikain/kawikaan , at kasabihan ), alamat at epiko. Nakikita at
nasasalamin sa panitikan ang kalinangan ng isang lahi. Nakikita sa mga
nakasulat maging sa pasalitang panitikan ang kultura, tradisyon, at mithiin ng
isang bansa.
Sa pamamagitan ng inilaang mga gawain sa bawat bahagi ay
masasagot mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Mapauunlad mo rin
ang iyong mga kaalamang panggramatika. Mauunawaan mo kung bakit
mahalaga ang paggamit ng angkop na gramatika/retorika sa mga araling
pampanitikan. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa bahaging ito. Una nating
tatalakayin ang tungkol sa mga karunungang-bayan tulad ng salawikain,
sawikain, at kasabihan gayundin, ang dalawang uri ng paghahambing.
Ang unang bahagi ng araling ito ay magbibigay-daan upang
maisabuhay muli ang mga karunungang-bayan na minana pa natin sa
matandang panitikan at mailapat sa sariling pang-araw-araw na pamumuhay.
Ang ating mga karunungang-bayan bagamat payak ay mabuting hanguan ng
mahahalagang impormasyon hinggil sa kaugalian, asal at gawi.
Samakatuwid, hindi natin dapat ipagwalang-bahala at ibaon sa limot ang mga
karunungang-bayan ng ating panitikan. Tuklasin natin kung bakit
mahalagang unawain ang mga karunungang- bayan tulad ng salawikain,
sawikain at kasabihan bilang akdang pampanitikan sa kasalukuyang
panahon. Subukin mo munang gawin ang gawain na nasa loob ng kahon sa
susunod na pahina sa pamamagitan ng pagdurugtong ng angkop na ideya sa
sumusunod na pahayag.
1. Makikita sa mga karunungang-bayan ang kultura, tradisyon at
kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa panahong naisulat ito
sapagkat
____________________________________________________
____________________________________________________
2. Upang maging malinaw ang pag-unawa sa salawikain,
sawikain/kawikaan at kasabihan kailangang
____________________________________________________
____________________________________________________
28
Bigyan mo ng pansin ang larawan. Napansin mo ba ang pagiging
simple ng pamumuhay noon? Sa iyong palagay, ano ang naging gabay at
patnubay ng mga Pilipino noon sa ganitong klaseng pamumuhay? Nakatulong
kaya ang mga karunungang bayan?
Kinuha sa :
Tama! Payak ang pamumuhay noon ng mga sinaunang Pilipino. Sa
kabila ng pagiging payak ay nabuhay sila nang maligaya at payapa.
Pinaniniwalaang naging bahagi na ng kanilang pamumuhay ang mga
karunungang-bayan.
Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal
na bagaman naisulat noong Panahon ng Espa ol ay makikita mo ang
paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating
mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng
karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t
ibang panahon.
Sa Aking Mga Kabata
ni Jose P. Rizal
Kapagka ang baya'y sadyángumiibig
Sa kanyáng salitáng kaloob ng
langit,
Sanglang kalayaan nasa ring masapit
Katulad ng ibong nasa himpapawid.
Pagka't ang salita'y isang kahatulan
Sa bayan, sa nayo't mga kaharián,
At ang isáng tao'y katulad, kabagay
Ng alin mang likha noong kalayaán.
Ang hindi magmahal sa kanyang
salitâ Mahigit sa hayop at malansáng
isdâ,Kayâ ang marapat pagyamaning
kusà Na tulad sa ináng tunay na
nagpalà.
Ang wikang Tagalog tulad din sa
Latin,Sa Inglés, Kastilà at salitang
anghel,Sapagka't ang Poong maalam
tumingín Ang siyang naggawad,
nagbigay sa atin.
29
Ang salita nati'y tulad din sa iba
Na may alfabeto at sariling letra,
Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ
Ang lunday sa lawà noóng dakong una
GAWAIN 1.1.1.d : PAGLINANG SA TALASALITAAN
Ibigay ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng biluhaba ayon sa
pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa sagutang papel ang mga sagot.
1. 2.
2. 4.
5.
Palawakin pa natin ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Batid ko na
handa ka na upang linangin at paunlarin ang kakailanganing pag-unawa sa
tulong ng mga angkop na gawain na ibibigay ng modyul na ito.
GAWAIN 1.1.1.e : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
1.Suriin ang tula . Tukuyin ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad ang
tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin
ang pormat.
naggawad
kahulugan: _________
kabagay
kahulugan: ____________
____________________
maalam
kahulugan:_______
__
sigwa
kahulugan:_______
__
lunday
kahulugan:_____________
__________________
Sa Aking Mga Kabata
KASABIHAN
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
KAISIPAN
30
3. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang- bayan sa kaniyang
tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang-
bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno?
Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang
kasabihan bilang karunungang- bayan ay kinapapalooban ng mensahe na
magagamit sa buhay. Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan
tulad ng salawikain at sawikain/ kawikaan. Upang higit pang lumawak ang
iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain ang mahahalagang
impormasyon na nakatala sa loob ng kahon.
ALAM MO BA NA...
KARUNUNGANG-BAYAN
Kasama sa kabang-yaman ng karunungang-bayan ng ating bansa bago
dumating ang mga Espa ol ay ang salawikain, sawikain/kawikaan, at
kasabihan.
Salawikain- Karaniwang patalinghaga ang salawikain na may kahulugang
nakatago. Ang salawikain ay karaniwang nasusulat ng may
sukat at tugma kaya masarap pakinggan kapag binibigkas.
Mga Halimbawa:
‘Pag ang tubig ay magalaw Ang sakit ng kalingkingan
Ang ilog ay mababaw Damdam ng buong katawan
“A wattu langan a kuruga mariga “Ing taung mapibabata’
Tattolay nga minagimamma .” Dasan na ing sablang buring na”
(Ibanag) (Pampango)
“Walang gawaing mahirap “Ang taong matiyaga
sa taong matiyaga.” natutupad ang ninanasa.
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
_______________________
31
Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng
pagsasalita na hindi gumagamit ng mararahas na salita upang
maiwasan ang makasakit ng loob. Ang sawikain o patambis
samakatuwid , ay masasabing mga salitang eupemistiko,
patayutay o idyomatiko na ginagamit upang maging maganda
ang paraan ng pagpapahayag.
Mga Halimbawa:
parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan
malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw
Kasabihan- Ang kasabihan ay iba sa salawikain sa dahilang ito’y hindi
gumagamit ng mga talinghaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos ,
ugali, at gawi ng isang tao ay masasalamin sa mga kasabihan.
Mga Halimbawa:
Tulak ng bibig Kasama sa gayak
Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad.
Utos na sa pusa Ubos-ubos biyaya
Utos pa sa daga Bukas nakatunganga
Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin,
marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto ng salawikain, sawikain at
kasabihan. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa
sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain.
3. Suriin kung ang sumusunod ay salawikain, sawikain o
kasabihan.Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat.
1. Ang magtanim ng hangin, 4. Maitim ang gilagid.
bagyo ang aanihin.
2. Itaga mo sa bato. 5. Ang taong walang kibo
nasa loob ang kulo.
3. Kasama sa gayak, 6. Ubos-ubos biyaya,
di kasama sa lakad. bukas nakatunganga.
32
Salawikain Sawikain Kasabihan
1.
2.
1.
2.
1.
2.
Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan?
Nakilala mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa
iyong palagay ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito,
makatutulong ang kasunod na gawain upang madagdagan pa ang iyong
kaalaman tungkol dito.
4. Basahin at unawain ang mga nakahanay na salawikain,
sawikain/kawikaan at kasabihan. Isulat ang kahulugan ng bawat isa.
Gayahin ang pormat.
5. Batay sa iyong nakuhang mga impormasyon at sa sinagutang mga
gawain, ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng salawikain, sawikain
at kasabihan. Sagutin sa pamamagitan ng Venn Diagram.Gawin sa
papel. Gayahin ang pormat.
karunungang bayan
salawikain sawikain kasabihan
Taong nanunuyo,
Dala-dala’y bukayo
Kahulugan:
________________
________________
Itaga mo sa bato
Kahulugan:
_______________
_______________
Malakas ang loob,
Mahina ang tuhod
Kahulugan:
_______________
_______________
A, B, C Katangian ng bawat
isa
D- Pagkakatulad ng tatlo
33
Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng araling ito ay maaari mo nang
maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain, sawikain, at
kasabihan.Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain, sawikain
at kasabihan.
Alam mo ba na upang maging mabisa ang pagsusuri mo sa
pagkakatulad at pagkakaiba ng mga tao, bagay , pangyayari, ideya at iba pa,
kailangan ang isang maayos na paghahambing ? Ang araling ito ay naglaan
ng mga gawain upang mapaunlad ang iyong kakayahan sa paghahambing.
6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga
pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang
sagot.
Sariwa ang hangin na humihihip sa karagatan.
Mas masarap ang pakiramdam ko ngayon kaysa
noong nakaraang buwan. Kapansin-pansin din ang
tubig na umaalon sa dagat na maituturing kong
kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay
na matagal ko nang kinagisnan, alam kong masasanay rin ako. Naalala ko
tuloy ang pook na pinasyalan namin ni inay noong bata pa ako.
Magkasingganda ang pook na iyon at ang lugar na kinatatayuan ko ngayon.
Simputi rin ng bulak ang buhangin doon.
Akala ko iyon na ang una at huling araw na makadadalaw ako sa
ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap
na pinagdadaanan ng aming pamilya kaya napilitan akong magbanat ng buto
kahit wala pa sa panahon. Buti na lang kinaawaan ako ng Poong Maykapal.
Inialis ako sa nakasusulasok na lugar at dinala ako sa lugar na singganda ng
paraiso. Salamat at nakilala ko si Sir James Bossier. Pansamantala man
ang pananahan ko dito, batid ko na sa aking pagpupursige kasama ng aking
pamilya ay makababalik ako dito upang manirahan.
34
Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong
kaalaman sa ating araling panggramatika . Sa araling ito , malalaman mo
kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay,
ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito.
Mabuting basahin at unawain mo ang mahahalagang impormasyon tungkol
sa ating araling panggramatika.
ALAM MO BA NA …
MAY DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING
1. Paghahambing na magkatulad
Ginagamit ito kung ang dalawang
pinaghahambing ay may patas na
katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping
kasing, sing,magsing at magkasing o kaya ay
ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa, at pareho.
2. Paghahambing na di-magkatulad
Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian.
May dalawang uri ito:
2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit
itong mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di-
lubha, o di-gasino
2.2 Palamang- Kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa
pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis, at
di-hamak.
Mayroon ka nang sapat na kaalaman sa araling panggramatika,
subukin mong maipakita ang iyong natutuhan sa bahaging ito.
35
7. Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain, at
kasabihan sa tulong ng mga salita/ pahayag na ginagamit sa
paghahambing.
Ang pagkakatulad ng
salawikain, sawikain at
kasabihan
___________________________
___________________________
___________________________
Ang pagkakaiba ng salawikain,
sawikain at kasabihan
__________________________
__________________________
__________________________
__________________________
Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa
naunang mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy
ng talakayan sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman
ang hindi tama at dapat na iwasto?
GAWAIN 1.1.1.f : Pag - Sa – Sa – Ka ( Pagpapalalim ng Pag-unawa sa
Salawikain, Sawikain, at Kasabihan )
Habang lumalalim ang iyong pag-unawa sa paksa ay mapagninilayan
mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan tulad ng
salawikain, sawikain, at kasabihan sa kasalukuyang panahon. Mapagtitibay
mo ang ideyang ito sa tulong ng mga gawain na inilaan sa bahaging ito.
A. Salawikain
Bigyan mo ng pansin ang bahagi ng tula na ginamitan ng salawikain
ng may-akda upang bigyang diin ang mensaheng nais niyang iparating.
Nakikita ang butas ng karayom,
Hindi ang butas ng palakol
Mayroon pang taong
Sobrang palapuna at palapintasin,
Sa mukha ng kapwa’y
Nakikikita agad ang dumi o dusing;
Munting kapintasan
Ng kapwa niya taong laging pinapansin
Ang kamalian niya’t
Mga kasamaan ay ayaw aminin.
Dungis sa mukha mo’y pahirin mo muna
Bago ka mamintas ng mukha ng iba.
Halaw sa tulang Mga Ginto sa Putikan ni Gregorio G. Cruz
36
Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak ng iyong sagot
sa tanong blg. 1.
1. Bilang kabataan, paano mo isasabuhay ang mga salawikain na
ginamit sa tula? Isulat ang mga sagot sa papel.
B. Kasabihan
Ang kasabihan ay isa sa mga karunungang-bayan na iyo nang
nakilala. Bigyan mo ng pansin ang nilalaman ng bahagi ng isang awit na
nagpakilala ng mga kasabihang Pilipino na hindi dapat kalimutan.
Sa pagdamay ay no.1
Matalas makiramdam
Ang sakit sa kalingkingan
Ay sakit ng buong katawan
Kung di kaya ng nag-iisa
Pagtulungan nating dalawa
Ang bayanihan spirit ay taglay ng
bawat isa
Marunong lumingon
Sa pinanggalingan
Ang utang na loob
Hindi nalimutan
Walang puwang sa isip mo
Ang crab mentalidad
Hindi naiinggit
Kapwa Pinoy man Ay umunlad
Bahagi ng awit na Positibong
Kasabihan ni Ser Jess Torres
2. Magsaliksik ka ng mga pangyayari sa iyong kapaligiran (halimbawa:
batay sa obserbasyon o pansariling karanasan) na nagpapakita ng
diwang isinasaad ng napiling kasabihan sa hinalaw na awit . Gawin
sa papel. Gayahin ang pormat.
Kasabihan mula sa awit
_______________________________
_______________________________
Nasaliksik na pangyayari:
_______________________________
_______________________________
Kasabihan mula sa awit
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
Nasaliksik na pangyayari:
______________________
______________________
______________________
37
C. Sawikain/Kawikaan
Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit
minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga
salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano
nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan
mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin
ang kasunod na gawain sa p. 41.
Lef : Hoy! Joan, kumusta ka na? Ibang-iba ka na ngayon . Halos di kita
makilala para kang hinipang lobo.
Joan: Mabuti naman. Naku , Oo nga eh, napabayaan na kasi ako sa
kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo
ngayon tila ka ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig.
Ang lakas ng dating mo.
Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa’yo?
Ipinagpatuloy mo ba ang kursong Medisina? Ikaw ang may utak sa
klase natin noong High School tayo di ba? Malamang kayang-kaya
mo ang kursong pinangarap mo.
Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang
kursong noon pa’y hinangad ko na.
Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo
makamtan ang iyong pangarap kailangan mo talagang dumaan sa
butas ng karayom sa dami ng pagsubok na iyong mararanasan.
Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.
38
3. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang bawat sawikain upang
maging magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang
iyong sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong
pamagat para sa talata.
4. Batay sa iyong naging sagot sa naunang mga gawain, ihanay mo ang
kahalagahan ng salawikain, sawikain at kasabihan.
Karunungang-bayan Kahalagahan
Salawikain
Sawikain
Kasabihan
Matapos mong sagutin ang mga gawain, nakaramdam ka ba ng
pagmamalaki bilang isang Pilipino? Masasabi mo bang may kalinangan na
ang ating lahi bago pa man tayo sakupin ng mga Espa ol? Paano mo
pahahalagahan ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan na
minana mo pa sa ating mga ninuno?
Pagkakataon mo na upang ilahad ang iyong pananaw sa
kahalagahang hatid ng karunungang-bayan sa mga kabataan sa
kasalukuyan. Naniniwala ako na mapaninindigan mo ang bisang
pangkaisipan at bisang pandamdamin na iyong natutuhan sa aralin.
39
GAWAIN 1.1.1. g : PAGTALUNAN NATIN, PUNTO SA PUNTO
. Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong
natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa
papel.
Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungang-
bayan sa kabataang Pilipino. Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at
pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit
mo sa iyong buhay.
GAWAIN 1.1.1.h : SALAMIN NG KATOTOHANAN
Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa ipinahayag
na panig na ginawa sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol dito.
KARUNUNGANG- BAYAN: MABISA PA RING GAMITIN BILANG PATNUBAY O
GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON
REPLEKSIYON
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
_______________________________________________________
____________________________________
40
GAWAIN 1.1.1.i : DUGTUNGAN TAYO…
Pagtibayin mo ang iyong natutuhang mahahalagang konsepto sa aralin
sa pamamagitan ng pagbuo ng mga ideya na nakapaloob sa kahon.
Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga kaalamang
natutuhan sa awtentikong pagkatuto. Basahin at unawain mo ang sitwasyon
pagkatapos, gawin mo ang Inaasahang Produkto para sa araling ito
Dadalaw ngayong buwan sa inyong barangay ang mga piling senior
citizen na nagmula sa iba’t ibang lalawigan. Ang layunin nila sa pagdalaw ay
upang matiyak na ang kabataan ay may naiaambag sa pagpapanatili ng
yaman ng kultura at tradisyon ng ating lahi. Ikaw, bilang SK chairman ay
naatasan ng inyong Punong barangay na magpakita ng mga katibayan na ang
kabataan ay may malaking bahagi sa pagpapanatili ng sariling kultura at
tradisyon. Naisip mo na ipakita ito sa pamamagitan ng pagbuo ng isang
brochure na naglalaman ng mga karunungang- bayan kung saan iuugnay mo
ang mga gawaing pangkabataan sa inyong barangay. Ayon sa inyong punong
barangay ang brochure na dapat mong maipakita ay matataya sa
sumusunod na pamantayan:
1. Naniniwala ako na mahalagang unawain ang mga karunungang -
bayan sapagkat
________________________________________________
________________________________________________
2. Ang mga karunungang-bayan bagaman bahagi ng ating matandang
panitikan ay masasabi kong angkop pa ring pag-aralan at isabuhay
sa kasalukuyan dahil
________________________________________________
________________________________________________
3. Sa tulong ng mga karunungang-bayan, naging malinaw sa akin ang
________________________________________________
Kaya ipinagmamalaki ko ___________________________
41
RUBRIK
PAMANTAYAN LUBOS NA
KATANGGGAP-
TANGGAP
(5)
KATANGGAP-
TANGGAP
(3)
MAHINA
(1)
Organisasyon Lohikal ang
pagkakaayos ng
mga teksto at
larawan
May ilang teksto
at larawan na
wala sa lugar
Nakalilito ang
pagkakaayos ng
teksto at mga
larawan
Kalidad ng mga
Larawan
Klaro at tama ang
perspektibo
May ilang
larawan na di
klaro o tama ang
perspektibo
Karamihan sa
mga larawan ay
di klaro o Malabo
ang perspektibo
Dibuho Kaakit-akit ang
brochure dahil
tama ang
kombinasyon ng
kulay, estilo, laki
ng font at
pagkakaayos ng
teksto at larawan
Medyo kaakit-akit
ang brochure
kahit ay ilang
maling
kombinasyon na
makikita sa
brochure
Di- gaanong
kaakit-akit ang
brochure dahil
kitang-kita ang
maling
kombinasyon ng
larawan, estilo,
font at teksto
Gamit ng
Karunungang-
bayan
Mabisa ang
pagkakagamit ng
karunungang -
bayan sapagkat
Nakatulong ito
upang maipakita
ang kultura at
tradisyong
Pilipino
Di masyadong
mabisa ang
pagkakagamit ng
mga
karunungang-
bayan dahil di
gaanong
naipakita ang
kultura at
tradisyong
Pilipino
Di mabisa ang
pagkakagamit ng
mga
karunungang -
bayan sapagkat
halatang pilit ang
pagpapakita ng
kultura at
tradisyong
Pilipino
Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa
kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga
kaalaman, konsepto at ideyang natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul,
inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating
mga karunungang-bayan.
Samantala, naniniwala ka ba na mahalagang malaman ang
pinagmulan ng mga bagay sa ating paligid? Naisip mo rin ba na ang mga
bagay na iyong napakikinabangan sa kasalukuyan ay nagtataglay ng mga
kuwento ng kanilang pinagmulan?
Ang susunod na aralin na iyong pag-aaralan ay isang akdang
pampanitikan na makatutulong sa iyo upang higit mong makilala ang
pinagmulan at kahalagahan ng pagsulpot ng mga bagay sa iyong kapaligiran,
42
ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka
nang humakbang sa susunod na aralin para pag-aralan ito.
ARALIN 1.1.2 : ALAMAT
Sinasabing ang ilang kaalaman natin ngayon ay
kinuha ng mga mananaliksik sa saling-dila ng matatanda.
Sa pag-usad ng panahon, maaaring nagbabago ang mga
alamat gayunpaman hindi nawawala ang katangian nitong
maglahad ng pinagmulan ng tao, bagay, lunan , o pangyayari.
Ang aralin na ito ay tutulong sa iyo upang
mauunawaan mo kung paano nakatutulong ang alamat
sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at
kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa
matatandang panitikan ng ating lahi. Matapos mong pag-
aralan ang mahahalagang konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang
makabubuo ng informercial na nagtatampok sa kultura at tradisyong
Pilipino.Gayundin, mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura,
tradisyon, at kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa
Panahon ng Katutubo.
Bago mo alamin ang mahahalagang konsepto sa araling ito, nais ko
munang mataya ang iyong kabatiran sa ating paksa. Simulan mo sa pagsagot
sa sumusunod na gawain.
GAWAIN 1.1.2.a : LARAWAN NG PINAGMULAN
Pansinin mo ang mga larawan na nasa loob ng kahon. Pamilyar ka ba
sa mga ito? Alamin natin ang iba mo pang kaalaman sa paksang iyong pag-
aaralan sa tulong ng mga larawan.Subukin mong sagutin ang kasunod na
mga tanong.
a. Ano-ano ang maaaring maging paksa ng alamat?
b. Nakatutulong ba ang alamat upang maging malinaw ang pinagmulan
ng mga bagay?
c. Makikita ba sa bawat paksa ng alamat ang tatak ng pagiging
mamamayan? Patunayan.
Ang mga larawan ay hinango sa
http://www.google.com.ph/search
43
Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong
upang makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang
mag-alala, ang modyul na ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong
kaalaman sa paksang ating pag-aaralan.
GAWAIN 1.1.2.b : WAKAS NG PINAGMULAN
Sa isang kuwento , pelikula o teleserye man, kaabang-abang ang
bahaging resolusyon o kinahinatnan sapagkat dito malalaman ng mambabasa
o manonood kung ano ang maaaring mangyari sa pangunahin at iba pang
sangkot na tauhan. Sa isang alamat, gaano kaya kahalaga ang wakas na
bahagi nito? Paano nakatutulong ang wakas upang maging malinaw ang
pinagmulan ng mga bagay? Narito ang ilang halimbawa ng wakas sa ilang
alamat. Suriin mo ang kinahinatnan ng mga tauhan. Isulat ang sagot sa papel.
Puna:
_______________________________________________________
Puna:
___________________________________________________________________
Nanangis ang binata at nagsisi sa kanyang narinig. Gusto niyang
ibalik ang puso ng ina ngunit wala na itong buhay. Dahil sa ginawa niya
ay biglang pinarusahan at naging BUTIKI na gumagapang sa mga kisame
at haligi. Ito ang parusa sa anak na walang utang na loob sa kaniyang
pinanggalingan.
Halaw sa Alamat ng Butiki
Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa,
doon mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan
ni Aging. "Ang halamang iyan ay si Aging", wika ni Juana. Magmula noon
ang halamang iyon ay tinawag na "Aging"na di nagtagal ay naging saging.
Halaw sa Alamat ng Saging
44
Puna ______________________________________________________
Mga Gabay na Tanong:
1. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng wakas?
2. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag.
3. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon ng
kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan?
GAWAIN 1.1.2.c : KILALANIN ANG PINAGMULAN
Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain,
paano mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan? Isulat ang
sagot sa papel gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat.
Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa at alam ko na
handa ka nang dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid
kong makatutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pag-
unawa .Simulan natin sa pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na
magiging gabay sa iyong pag-aaral mula simula hanggang huling bahagi ng
araling ito.
Nagluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang
dalawa'y ilagak na magkasama sa isang hukay.
Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod
ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at
perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon bilang alaala kay
Daragang Magayon.
Halaw sa Alamat ng Bulkang Mayon
ALAMAT
45
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan ng mga
bagay sa kasalukuyan?
2. May saysay pa ba ang mga alamat bilang mga akdang pampanitikan
sa kasalukuyan? Patunayan.
3. Nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang
kuwento tulad ng alamat? Patunayan.
GAWAIN 1.1.2.d : TUGON MO…MAHALAGANG ALAMIN
Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa
sa aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa
mga gabay na tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na
nasa loob ng kahon.
Huwag kang mag-alala kung sa tingin mo ay hindi mo nasagot nang
wasto ang mga katanungan.Naglaan pa ng mga gawain ang modyul na ito
upang matulungan ka sa pagkilala ng mga tamang konsepto ng aralin .
Ang bahaging ito ng aralin ay makatutulong upang maunawaan mo
ang mga konsepto at kasanayang dapat mong malinang sa paksa.
Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang
sa gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na
minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi.
Ang Kahalagahan ng Alamat sa Kasalukuyan
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_____________________________________________
46
Basahin at unawain.
Mina ng Ginto
Alamat ng Baguio
Sa isang nayon sa Baguio na kung tawagin ay Suyuk, naninirahan ang
mga Igorot na pinamumunuan ni Kunto. Si Kunto ay bata pa ngunit siya ang
pinakama-lakas at pinakamatapang sa kanilang nayon kaya siya ang
ginawang puno ng matatandang pantas.
Ang mga naninirahan sa nayong ito ay namumuhay nang tahimik .
Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Taun-taon ay
nagdaraos sila ng ca ao bilang parangal sa kanilang mga anito. Noong
panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang anito.
Kung nagdaraos sila ng ca ao ay lingguhan ang kanilang handa.
Nagpapatay sila ng baboy na iniaalay sa kanilang bathala. Nagsasayawan at
nagkakantahan sila.
Isang araw ay nagtungo si Kunto sa gubat upang mamana. Hindi pa
siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa
isang landas na kanyang tinutunton. Karaniwang ang mga ibon sa gubat ay
maiilap ngunit ang ibong ito ay kaiba.
Lumakad si Kunto palapit sa ibon ngunit hindi ito tuminag sa
pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula
sa ibon, bigla siyang napatigil.
Tinitigan siyang mainam ng ibon at saka tumango nang tatlong ulit
bago lumipad. Matagal na natigilan si Kunto . Bagamat siya’y malakas at
matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig
sabihin ng kanyang nakita.
Hindi na niya ipinagpatuloy ang kanyang pamamana. Siya’y bumalik
sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Anang isang matanda, “
47
Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na
dapat tayong magdaos ng ca ao.”
Kung gayon, ngayon din ay magdaraos tayo ng ca ao,” ang pasiya ni
Kunto.
Ipinagbigay-alam sa lahat ang ca ao na gagawin. Lahat ng
mamamayan ay kumilos upang ipagdiwang ito sa isang altar sa isang
bundok-bundukan. Ang mga babae naman ay naghanda ng masasarap na
pagkain.
Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang
baboy. Ang baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi
ang galit, kung ito man ay nagagalit sa kanila.
Inilagay ang baboy sa altar na ginawa nila sa itaas ng bundok-
bundukan. Anong laking himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay
napalitan ng isang pagkatanda-tandang lalaki! Ang mukha ay kulay- lupa na
sa katandaan at halos hindi na siya makaupo sa kahinaan.Ang mga tao ay
natigilan. Nanlaki ang mga mata sa kanilang nakita. Sila’y natakot.
Maya-maya’y nagsalita ang matanda at nagwika nang ganito: “Mga
anak magsilapit kayo. Huwag kayong matakot. Dahil sa kayo’y mabuti at
may loob sa inyong bathala, gagantimpalaan ko ang inyong kabutihan.
Lamang ay sundin ninyo ang lahat ng aking ipagbilin.
“Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi.
Pagkatapos sukluban ninyo ako ng isang malaking palayok. Ipagpatuloy ninyo
ang inyong ca ao. Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa pook na
ito.
Makikita niyo ang isang punungkahoy, na kahit minsan sa buhay ninyo
ay hindi pa ninyo nakikita o makikita magpakailanman. Ang bunga,dahon, at
sanga ay maaari ninyong kunin ngunit ang katawan ay huwag ninyong
gagalawin. Huwag na huwag ninyong tatagain ang katawan nito.”
48
Tinupad naman ng mga tao ang ipinagbilin ng matanda.Ipinagpatuloy
nila ang kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na
pinag-iwanan sa matanda. Itinaas nila ang palayok at gaya ng sinabi ng
matanda, nakita nila ang isang punungkahoy na maliit. Kumikislap ito sa
liwanag ng araw-lantay na ginto mula sa ugat hanggang sa kaliit-liitang
dahon.
Nagsigawan ang mga tao sa laki ng galak. Si Kunto ang kauna-
unahang lumapit sa punungkahoy at pumitas ng isang dahon. Pagkapitas sa
dahon ay nagkaroon kaagad ng kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga
tao. Bawat isa ay pumitas ng dahon.
Sa loob ng maikling panahon, yumaman ang mga taga-Suyuk.Ang dati
nilang matahimik na pamumuhay ay napalitan ng pag-iimbutan at inggitan.
Ang punungkahoy naman ay patuloy sa pagtaas hanggang sa ang mga dulo
nito’y hindi na maabot ng tingin ng mga tao.
Isang araw, anang isang mamamayan, “kay taas-taas na at hindi na
natin maabot ang bunga o dahon ng punong-ginto. Mabuti pa ay pagputul-
putulin na natin ang mga sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati-
hatian natin.”
Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay
kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang
lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal ang
punungkahoy ay kumidlat nang ubod-talim. Kumulog nang ubos-lakas at
parang pinagsaklob ang lupa at langit.
Ang punungkahoy ay nabuwal. Nayanig ang lupa at bumuka sa lugar
na kinabagsakan ng puno. Isang tinig ang narinig ng mga tao. “ Kayo ay
binigyan ng gantimpala sa inyong kabutihan. Ang punong-ginto upang maging
mariwasa ang inyong pamumuhay. Sa halip na kayo’y higit na mag-ibigan ,
kasakiman ang naghari sa inyong mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking
49
ipinagbilin na huwag ninyong sasaktan ang puno. Sa tuwi-tuwina ay inyong
nanaisin ang gintong iyan.”
At pagkasabi ng mga katagang ito, sa harap ng mga tao sa Suyuk,
ang puno ay nilulon na ng lupang kinabuwalan. Mula nga noon, nagkaroon na
ng minang ginto sa Baguio at nakukuha lamang ito sa pamamagitan ng
paghukay sa lupa.
Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon ng isang pangkat
ng mamamayan sa ating bansa? Maituturing mo bang yaman ng lahi ang
mga alamat sa ating panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo
ng pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong maunawaan ang
nilalaman ng binasa mong alamat.
GAWAIN 1.1.2.e : PAGLINANG NG TALASALITAAN
Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng pangungusap. Bigyan
ng kahulugan ayon sa pagkakagamit sa akda. Isulat sa papel ang mga sagot.
1. Taon-taon ay nagdaraos sila ng ca ao bilang parangal sa kanilang
mga anito.
Kahulugan - _______________________________________
2. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang
anito.
Kahulugan - ______________________________________
3. Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala.
Kahulugan - ______________________________________
4. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas.
Kahulugan - _______________________________________
5.Marahil, ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala.
Kahulugan - ______________________________________
Batid ko na nakatulong ang mga salitang binigyan mo ng kahulugan
upang iyong maunawaan ang kultura at tradisyon na mayroon ang mga
Igorot. Subukin natin ang lalim ng iyong pag-unawa sa ilang mahahalagang
konsepto ng akdang binasa.
50
Simula Wakas
GAWAIN 1.1.2.f : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA
Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali mong maunawaan
ang daloy ng mga pangyayari sa alamat.
1. Pagsunud-sunurin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng
Story Mountain. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
2. Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ?
Pangatuwiranan ang iyong sagot. Gawin sa papel.
3. Suriin ang mga pangyayari sa bawat bahagi ng alamat.Itala mo sa
talahanayan kung alin ang makatotohanan at di- makatotohanan.
Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
BAHAGI MAKATOTOHANAN DI- MAKATOTOHANAN
SIMULA
GITNA
WAKAS
Sa bahaging ito, iyong napagtibay na nangingibabaw sa alamat ang
mga di- makatotohanang pangyayari na nagpapaigting upang maging
kapana-panabik ang kuwento na nakapaloob dito. Gayundin, sa tulong ng
mga di-makatotohanang pangyayari nabubuo ang pinagmulan ng mga
bagay.
Gitna
51
4. Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa
tulong ng dayagram. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga
Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa
kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang
mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
KULTURA NG IGOROT
Ano- ano ang mga
kulturang binanggit sa
akda?
Sa kasalukuyan,
nananatili pa rin ba ito?
Oo o Hindi
Patunay
Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat bilang akdang
pampanitikan ay sumasalamin sa kultura, tradisyon, at kalagayang
panlipunan noong panahong naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong
pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong
kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong babasahin at
uunawain ang mahahalagang konsepto na nakatala sa loob ng kahon.
Mina ng Ginto
Igorot
Kultura
At
Tradisyon
___________
__________
__________
___________
__
___________
___________
____
___________
___________
___________
___________
__________
__________
__________
______
__________
52
ALAM MO BA NA…
Ang Alamat
Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino
bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari
namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng
isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga
bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga
pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng
pangalan ng lugar, bagay at iba pa.
Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino.
Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat.
Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa
mga tauhan nalalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kuwento at
kung ano ang papel na gagampanan ng bawat isa. Maaaring bida,
kontrabida, o suportang tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na
pinangyayarihan ng mga aksyon insidente, gayundin ang panahon kung
kailan naganap ang kuwento. At ang bahagi ng suliranin ang nagsasaad
ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan.
Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at
kasukdulan. Ang saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang
pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian
naman ang bahaging nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran
ng pangunahing tauhan laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan
sa sarili , sa kapwa, o sa kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang
pinakamadulang bahagi kung saan maaaring makamtan ng pangunahing
tauhan ang katuparan o kasawian ng kaniyang ipinaglalaban.
Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan
ang bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kuwento
mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang
bahaging maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring
masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo.
Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga
pangyayari na sumasalamin sa kultura, tradisyon, kaugalian at
kalagayang panlipunan ng sinaunang Pilipino.
53
Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito,
bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa
iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang
mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad
ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang
wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang
papel.
Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika.
Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na
iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng
kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong .
a. Suriin ang mga salitang may salungguhit.Nagbibigay- turing ba ito sa
mga salitang nakihilig o naglalarawan?
b. Nakatulong ba ang mga salitang may salungguhit upang mabisang
maipabatid ang mahalagang pangyayari sa alamat? Patunayan.
c. Anong bahagi ng panalita ang mga salitang may salungguhit?
Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung
ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon
at pang-abay na panlunan upang malinaw na maipabatid ang mga
pangyayari sa isang kuwento? Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga
impormasyon na nakatala sa kasunod na kahon upang ganap mong
maunawaan ang araling panggramatika.
Ngunit mula sa kanyang nangangatal na mga labi ay walang
namumutawi kundi isang impit na “ Diyos Ko!!!” Sa gitna ng kanyang
pagluha, ang mabait na si Sinang ay lumapit sa asawa at tinapunan iyon
ng isang “ hayaan-mo-na ang Nanay” na tingin. Kasabay ng isang malalim
na buntung-hininga, si Conrado’y nalugmok sa isang likmuan. Ang salitaan
ay napinid na.
Umagang-umaga kinabukasan, nagtaka na lamang sila’t natagpuan
nila sa isang sulok si Impong Selang nananangis, umiiyak na nag-iisa.
Siya’y hindi man lamang tinuluan ng luha nang si Pepe’y naghihirap, at
saka ngayon pang si Pepe’y matiwasay na, salamat sa suwerong itinusok sa
kanya ng manggagamot, ay saka….
Halaw sa Impong Sela ni Epifanio G. Matute
54
ALAM MO BA NA…
PANG-ABAY NA PAMANAHON AT PANG-ABAY NA PANLUNAN
Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan naganap
o magaganap ang kilos na taglay ng pandiwa. Napapangkat ang ganitong
uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda.
Gumagamit ng nang , sa, noong, kung, tuwing, buhat, mula,
umpisa, at hanggang bilang mga pananda ang pang-abay na pamanahon
Mga halimbawa:
1. Kailangan ka bang pumasok nang araw-araw?
2. Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa araw.
3. Noong Lunes siya nagsimula sa kaniyang bagong trabaho.
4. Kapag Mahal na Araw ay sinisikap niyang mag-abstinensya
at mag- ayuno.
5. Tuwing Pasko ay nagtitipon-tipon silang mag-anak.
May mga pang-abay na pamanahon na walang pananda tulad ng
kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandali at iba pa.
Mga Halimbawa:
1. Pitong pangunahing alagad ng sining ang tumanggap kahapon ng
“National Artist Award” buhat sa Pangulo.
2. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang
Pilipino
55
MINA NG GINTO
Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan
Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang-
gramatika, batid ko na nananabik ka nang sumagot muli sa mga gawain
upang masubok ang iyong mga kakayahan.
Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na
mataya ang bisa ng mga konseptong iyong natutuhan .
GAWAIN 1.1.2.h : PAGPAPATIBAY NG KAALAMAN
1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto. “ Sumipi ka ng mga
pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at
pang-abay na panlunan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat.
3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensiyon tungkol sa
pagpapabahay
sa mahihirap.
4. Ipinagdiriwang ngayon ng Makati ang ika-262 anibersaryo ng
kaarawan
ni Gabriela Silang.
5. Panauhing pandangal mamaya ang bagong pangulo sa pagkakaloob
ng Gantimpalang TOYM.
Ang pang-abay na panlunan ay tumutukoy sa pook na
pinangyarihan, pinangyayarihan, o pangyayarihan ng kilos ng pandiwa.
Karaniwang ginagamitan ng pariralang sa/kay ang ganitong pang-abay.
Sa ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o
panghalip.
Kay o ang maramihan nitong kina, ang ginagamit kapag ang
kasunod ay pangngalang pantanging ngalan ng tao. Ang pangngalang
pantanging ngalan ng pook o bagay ay pinangungunahan ng sa.
Narito ang Ilang Halimbawa:
1. sa + pangngalang pambalana
Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.
56
2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan
mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na
pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel.
3. Paano nakatutulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa
isang alamat? Isulat ang iyong sagot sa papel.
Malinaw na sa iyo ang gamit ng pang-abay na pamanahon at panlunan
sa isang salaysay tulad ng alamat, inaasahan ko na ang mga mali mong
ideya ay naiwasto na.Higit sa lahat, dapat nabatid mo rin kung paano
nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura,
tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang
uri ng panitikan ng ating lahi. Bukod sa alamat ang isa pang matandang
panitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo ay ang mga kuwentong-
bayan. Tulad ng alamat, sa iyong palagay, tumutulong din ito sa
pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na
minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi?
Sa bahaging ito , muli mong suriin kung paano nakatulong ang
pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay upang mabisang
maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa akda.
Basahin at unawain.
Ang kinagigiliwang Juan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw -
si Pilandok.Si Pilandok ay nahatulang ikulong sa isang kulungang bakal at itapon sa
dagat dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang
Sultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na nakasuot ng
magarang kasuotan ng Sultan. Nakasukbit sa kanyang baywang ang isang kumikislap
na ginintuang tabak." Hindi ba't itinapon ka na sa dagat?" nagtatakang tanong ng
sultan kay Pilandok. "Siya pong tunay, mahal na Sultan," ang magalang na tugon ni
Pilandok. "Paanong nangyaring ikaw ay nasa harap ko at nakadamit nang magara?
Dapat ay patay ka na ngayon," ang wika ng Sultan."Hindi po ako namatay, mahal na
Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang ako'y
sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. Sino po ang magnanais na
NAGING SULTAN SI PILANDOK
kuwentong -bayan ng Maranaw
57
mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay?" ang paliwanag ni
Pilandok. "Marahil ay nasisiraan ka ng bait," ang sabi ng ayaw maniwalang Sultan.
"Nalalaman ng lahat na walang kaharian sa ilalim ng dagat. "Kasinungalingan po iyan!
Bakit po naririto ako ngayon? Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na
ikinulong pa ninyo sa hawla ay naririto ngayon at kausap ninyo," ang paliwanag ni
Pilandok. "May kaharian po sa ilalim ng dagat at ang tanging paraan sa pagtungo
roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako po'y aalis na at
marahil ay hinihintay na ako ng aking mga kamag-anak." Umakmang aalis na si
Pilandok."Hintay," sansala ng Sultan kay Pilandok. "Isama mo ako at nais kong
makita ang aking mga ninuno, ang Sultan ng mga Sultan at ang iba ko pang kamag-
anak."Tatawagin na sana ng sultan ang mga kawal ngunit pinigil siya ni Pilandok at
pinagsabihang walang dapat makaalam ng bagay na iyon. Dapat daw ay mag-isang
pupunta roon ang sultan saloob ng isang hawla.
"Kung gayon ay ilagay mo ko sa loob ng hawla at itapon mo ako sa gitna ng
dagat," ang sabi ng Sultan. "Sino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis?"
ang tanong ni Pilandok."Kapag nalaman po ng iba ang tungkol sa sinabi ko sa inyong
kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. Sandaling nag-
isip ang Sultan at nakangiting nagwika, "Gagawin kitang pansamantalang Sultan,
Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang
hahalili sa akin." "Hintay, mahal na Sultan," ang pigil ni Pilandok. "Hindi po ito dapat
mlaman ng inyong mga ministro.""Ano ang nararapat kong gawin?" ang usisa ng
Sultan. "Ililihim po natin ang bagay na ito.Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang
inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay
susundin nila ako," ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang Sultan. Ibinigay na
lahat kay Pilandok anghinihingi at isinakay sa isang bangka. Pagdating sa gitna ng
dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan. Kaagad lumubog ang hawla at
namatay ang Sultan. Mula noon si Pilandok na ang naging Sultan.
58
Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong upang higit na mapagyaman
ang kaalaman at kasanayan sa mga araling pampanitikan at panggramatika. Subukin
mong sagutin ang mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong
kakayahang sumuri at umunawa.
GAWAIN 1.1.2.i : PALALIMIN ANG KAALAMAN
1. Mula sa binasang akda, patunayan mo na masasalamin sa kuwentong- bayan
ang kultura, tradisyon, kaugalian, at kalagayang panlipunan ng isang pangkat
ng mamamayan sa Pilipinas.
Mahusay! Madali mong natukoy ang kultura, tradisyon,
kaugalian, at kalagayang panlipunan sa akdang iyong binasa. Marahil
ay iyo nang naba- batid na sa tulong ng panitikan ay maaari mong
masilip ang ating nakaraan.
2. Sa kasalukuyang panahon, sino ang maituturing mong Pilandok?
Bakit? Isulat sa papel ang iyong sagot.
3. Paghambingin mo ang alamat at kuwentong- bayan batay sa mga
katangiang taglay ng mga ito bilang akdang pampanitikan.
Kultura
at
Tradisyon
Kaugalian
Kalagayang Panlipunan
Naging Sultan si Pilandok
ALAMAT
KUWENTONG
BAYAN
PagkakatuladKatangian Katangian
59
Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ?
Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong
ma-pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo.
4. Bumuo ka ng isang kuwento na magtatampok ng natatanging kultura,
tradisyon, kaugalian o kalagayang panlipunan ng inyong bayan sa
kasalukuyan. Gawin sa papel.
Alam kong ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng
sinagutan mong mga gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang
araling ito upang tumibay ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang
pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo .
Binabati kita at nagawa mong lampasan ang mga gawain.Ngayon,
alam kong sapat na ang iyong kaalaman at kasanayan upang
maisakatuparan ang inaasahang produkto para sa araling ito. Pag-aralan mo
ang sitwasyon.
Sitwasyon:
Ang araw ng pagkakatatag ng inyong pamahalaang lungsod ay
nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda, ang lahat ng punong barangay
ay ipinatawag ng inyong mayor upang ibahagi ang mahalagang impormasyon
hinggil sa gaganaping pagdiriwang. Ayon kay mayor, ang lahat ay
kailangang lumahok sa paligsahan sa pagbuo ng infomercial para sa
paksang “ Bayan ko… Ipinagmamalaki ko”. Kaya, ikaw bilang punong
barangay sa inyong lugar ay inatasang maghanda sa nabanggit na
paligsahan. Ang pagtatanghal ng infomercial ang pinakatampok na gawain
sa pagdiriwang. Inaasahan na sa araw na iyon ay darating ang mga piling
panauhin tulad ng DILG secretary, congressman at mayor mula sa iba’t
ibang lungsod.Ang infomercial ay matataya sa pamamagitan ng sumusunod
na pamantayan.
a. Nilalaman
b. May kaugnayan sa paksa
c. Pagiging masining
d. May orihinalidad
e. Batay sa pananaliksik
f. Tapat
60
Natutuwa ako at nagawa mong maisakatuparan ang Inaasahang
Produkto para sa araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling
pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay mananatili at
mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na handa ka na sa pagkilala sa bagong
aralin. Subalit bago mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang
sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero? Anong katangian
niya ang iyong nagustuhan? Maituturing mo ba siyang bayani ng iyong
buhay?
Marahil ay nagtataka ka kung ano ang kaugnayan ng aking mga
tanong sa susunod na araling iyong pag-aaralan. Kaya, simulan mo nang
silipin ang mundo ng epiko nang sa gayo’y higit mong maunawaan ang mga
kaisipan/ konseptong nakapaloob dito. Huwag mong hayaang mawala ang
iyong sigla sa pag-aaral dahil alam kong ang susunod na aralin ay tulad ng
alamat, maipagmamalaki mo ito bilang bahagi ng panitikan ng iyong lahing
pinagmulan.
Aralin 1.1.3: EPIKO
Matapos mong maunawaan ang katangian at
kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng ilang sinaunang
panitikan, sa bahaging ito ay iyong makilala ang isa pang
itinuturing na maipagmamalaking matandang panitikan –
ang epiko. Kung nais nating mabakas ang kasaysayang
may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi at nais nating
matagpuan muli ang ating mga sarili ay napapanahon na
upang balikan at pagtuunan ng pansin ang ating mga
epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa kababalaghan at
nagtataglay ng mga di- kapani-paniwalang pangyayari,
kasasalaminan ang epiko ng kultura ng rehiyong
pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki.
Ang araling ito ay tutulong sa iyo upang maunawaan mo kung bakit
napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa
kasalukuyan. Sa kabuuan ng iyong pag-aaral sa araling ito, ikaw ay
inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng karaniwan o
simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa.
61
GAWAIN 1.1.3.a: LARAWAN NG KABAYANIHAN
Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating tatalakayin, nais
kong subukin muna ang dati mo nang alam sa paksang pag-aaralan natin .
Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo ang mga
tanong tungkol sa kanila.
a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang mga tauhan?
b. Ano ang mga katangian nila na ‘di makikita sa karaniwang tao?
c. Maituturing ba silang mga bayani? Bakit?
Alam mo ba na noon pa man ay may kinikilala na ang ating mga
ninuno na tulad ng mga Pinoy Superhero sa kasalukuyan? Matatagpuan sila
sa ating mga epiko. Itinuturing sila bilang mga bayani ng kani-kanilang
rehiyon.
Tatalakayin sa araling ito ang mga katangian ng epiko upang iyong
maunawaan ang kabisaan nito bilang akdang pampanitikan. Gayundin ang
kahalagahan ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan upang maging
tiyak at malinaw ang isinasaad ng kilos ng mga tauhan sa bawat pangyayari
ng epiko.
Mga Gabay na Tanong:
1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula noong Panahon ng
Katutubo hanggang sa kasalukuyan?
2. Paano naiiba ang epiko sa iba pang akdang pampanitikan na
lumaganap sa Panahon ng Katutubo?
3. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan
sa kilos ng tauhan sa mga pangyayari sa isang epiko? Patunayan.
Ang mga larawan ay hinango sa
http://www.google.com.ph/search
62
GAWAIN 1.1.3.b : MAIKLI LANG…SUBUKIN MO
Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin mo muna ang mga
tanong na nakatala sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng Five - Minute
Essay. Huwag kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat sa
pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng modyul na ito ang antas
ng iyong kaalaman sa paksa.
Batay sa iyong naging sagot, naniniwala ako na hindi ka
mahihirapan sa mga gawaing inihanda ko para sa araling ito.
Ang layunin mo sa bahaging ito ay malinang at mapaunlad ang iyong
kaalaman tungkol sa kahulugan, katangian, at kahalagahan ng epiko bilang
akdang pampanitikan. Tuklasin mo rin kung bakit napabilang ang epiko sa
matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Ngunit
bago natin talakayin ang mahahalagang konsepto ng aralin, alamin muna
natin kung paano umusbong ang epiko bilang akdang pampanitikan sa ating
bansa.
Basahin at unawain.
Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko
Ang epiko ay isang uri ng panitikan na nagsasalaysay tungkol sa
kabayanihan at pakikipagtunggali ng pangunahing tauhan laban sa mga
kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil ang mga tagpuan ay pawang
kababalaghan at di-kapani-paniwala. Isang kuwento ito na punong-puno ng
kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng mga Pilipino ay may
maipagmamalaking epiko.
Ang salitang epiko ay mula sa salitang Griyegong "epos" na
nangangahulugang salawikain o awit. Isa itong mahabang salaysay na anyong
patula na maaaring awitin o isatono. Hango ito sa pasalin-dilang tradisyon
tungkol sa mga pangyayaring mahiwaga o kabayanihan ng mga tauhan.
Layunin nitong pukawin ang isipan ng mga mambabasa sa pamamagitan ng
nakapaloob na mga paniniwala, kaugalian at mithiin ng mga tauhan. May
nagsasabing ang epiko daw ay hango sa pangalang Kur, isang lalaki na
kinuhang manunulat ng mga Español sa kanilang kapanahunan dahil sa
kaniyang likas na pagiging malikhain at matalino. Lahat ng kaniyang isinulat
63
ay tinawag niyang epikus, na di kalaunan ay tinawag ng mga Español na
epiko na ang ibig sabihin ay “ dakilang likha”.
Ang epiko ay mahabang salaysay. Ito ay karaniwang inaawit o
binibigkas nang patula. Kadalasan itong salaysay tungkol sa mahiwagang
pangyayari o kabayanihang kinapapalooban ng mga paniniwala, mga
kaugalian, at mga huwaran sa buhay ng mga sinaunang mamamayan ng isang
bayan.
Sa Pilipinas, popular ang tinatawag na epikong bayan o folk epic.
Ayon sa mga mananaliksik ng katutubong panitikan, may kani-kaniyang
matatanda at mahahabang salaysay na patula ang iba’t ibang pangkating
etniko sa Pilipinas. Sa labas ng Katagalugan, mayroong mga popular na
tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating sa bansa ang
mga banyaga.
Kilala sa mga Iloko ang epikong Biag ni Lam-ang (Buhay ni Lam-
ang). Ito ay isinulat ng makatang si Pedro Bukaneg na sininop at pinag-
aaralan pa rin hanggang sa kasalukuyan. Sa Bicol naman ay tanyag ang
epikong Ibalon na ang orihinal na sipi sa wikang Bicolano ay iningatan ni
Padre Jose Castaño noong ika-19 dantaon. Gayundin ang epikong Handiong
ng mga Bicolano na batay naman sa mga bagong pananaliksik ay likha ng
isang paring Español at hindi sa bibig ng mga katutubo.
Sa Visayas naman nagmula ang epikong Maragtas, at sa Mindanao
ang pinakamahabang epiko sa Pilipinas na Darangan. Nakapaloob sa
Darangan ang kilalang mga epikong Prinsipe Bantugan, Indarapatra at
Sulayman at Bidasari. Ang mga kapatid naman natin sa CAR (Cordillera
Administrative Region) partikular sa Ifugao ay may ipinagmamalaki namang
Hudhud at Alim.
Sa nakaraang ikadalawampung siglo, isa-isang naitala ng mga
mananaliksik at dalubhasa ang marami pang epikong- bayan mula sa iba’t
64
ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa
kasaysayan ng lugar na kinatagpuan nito. Halimbawa, nasa pangkating
Kristiyanong epiko ang Lam-ang at Handiong, samantala, nasa pangkating
Muslim naman ang mga epikong Bantugan, Indarapatra at Sulayman, Parang
Sabil at Silungan. Ibinilang naman sa pangkating Lumad (di-Kristiyano at
Muslim) ang Ullalim ng Kalinga, Hudhud at Alim ng Ifugao, Labaw Donggon
ng Hiligaynon, Hinilawod at Agyu ng Mindanao, Kudaman ng Palawan,
Tuwaang ng mga Bagobo, Ulod, Sambila, at Guman ng Bukidnon, at marami
pang iba.
Mahalaga sa mga sinaunang pamayanan ang epikong-bayan. Bukod sa
nagiging aliwan ang epiko, ito ay nagsisilbing pagkakakilanlang panrehiyon
at pangkultura. Ginagamit ito sa mga ritwal at pagdiriwang upang maitanim
at mapanatili sa isipan ng mga mamamayan ang mga kinagisnang ugali at
paniniwala, gayundin ang mga tuntunin sa buhay na pamana ng ating mga
ninuno.
Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko,
paano mo pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating
lahi?
Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang
halimbawa ng epiko. Suriin mo kung ano ang mahahalagang katangian nito
nang sa gayo’y maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa
matandang panitikan ng ating bansa. Pansinin mo rin kung paano nakatulong
ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan
ng kilos ng bawat tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng
mga pangyayari sa epiko.
Basahin at unawain.
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module
K to 12 - Filipino Learners Module

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Uri ng panitikan
Uri ng panitikanUri ng panitikan
Uri ng panitikanSCPS
 
mala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbria
mala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbriamala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbria
mala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbriaSalvador Lumbria
 
Filipino 7 2nd quarter
Filipino 7  2nd quarterFilipino 7  2nd quarter
Filipino 7 2nd quarterGraceJoyObuyes
 
kasaysayan ng sanaysay
kasaysayan ng sanaysaykasaysayan ng sanaysay
kasaysayan ng sanaysayAlLen SeRe
 
Pamantayan at mekaniks sa debate
Pamantayan at mekaniks sa debatePamantayan at mekaniks sa debate
Pamantayan at mekaniks sa debatemarescodog
 
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners ModuleK to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners ModuleNico Granada
 
Modyul (Romeo at Juliet)
Modyul (Romeo at Juliet)Modyul (Romeo at Juliet)
Modyul (Romeo at Juliet)Aubrey Arebuabo
 
Mga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananaw
Mga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananawMga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananaw
Mga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananawMartinGeraldine
 
Kaganapan ng pandiwa
Kaganapan ng pandiwaKaganapan ng pandiwa
Kaganapan ng pandiwaJenita Guinoo
 
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraanMga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraanKareen Mae Adorable
 
Ang Tinig ng Ligaw na Gansa
Ang Tinig ng Ligaw na GansaAng Tinig ng Ligaw na Gansa
Ang Tinig ng Ligaw na GansaJenita Guinoo
 

La actualidad más candente (20)

Uri ng panitikan
Uri ng panitikanUri ng panitikan
Uri ng panitikan
 
mala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbria
mala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbriamala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbria
mala-masusing banghay aralin sa filipino-lumbria
 
Filipino 7 2nd quarter
Filipino 7  2nd quarterFilipino 7  2nd quarter
Filipino 7 2nd quarter
 
Matalinghagang salita
Matalinghagang salitaMatalinghagang salita
Matalinghagang salita
 
kasaysayan ng sanaysay
kasaysayan ng sanaysaykasaysayan ng sanaysay
kasaysayan ng sanaysay
 
Pamantayan at mekaniks sa debate
Pamantayan at mekaniks sa debatePamantayan at mekaniks sa debate
Pamantayan at mekaniks sa debate
 
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners ModuleK to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
K to 12 - Grade 9 Filipino Learners Module
 
Modyul (Romeo at Juliet)
Modyul (Romeo at Juliet)Modyul (Romeo at Juliet)
Modyul (Romeo at Juliet)
 
Sanaysay
SanaysaySanaysay
Sanaysay
 
Mga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananaw
Mga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananawMga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananaw
Mga ekpresyon sa pagpapahayag ng pananaw
 
Detailed lesson plan - Anekdota
Detailed lesson plan - AnekdotaDetailed lesson plan - Anekdota
Detailed lesson plan - Anekdota
 
Filipino 9 Etimolohiya
Filipino 9 EtimolohiyaFilipino 9 Etimolohiya
Filipino 9 Etimolohiya
 
Mga Uri ng Dula
Mga Uri ng Dula Mga Uri ng Dula
Mga Uri ng Dula
 
Mga uri ng tula
Mga uri ng tulaMga uri ng tula
Mga uri ng tula
 
Maikling Kwento
Maikling KwentoMaikling Kwento
Maikling Kwento
 
Kaganapan ng pandiwa
Kaganapan ng pandiwaKaganapan ng pandiwa
Kaganapan ng pandiwa
 
Editoryal
EditoryalEditoryal
Editoryal
 
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraanMga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
Mga uri ng pagsusulit ayon sa pamamaraan
 
Sanaysay
SanaysaySanaysay
Sanaysay
 
Ang Tinig ng Ligaw na Gansa
Ang Tinig ng Ligaw na GansaAng Tinig ng Ligaw na Gansa
Ang Tinig ng Ligaw na Gansa
 

Destacado

Lessno Plan sa Filipino
Lessno Plan sa FilipinoLessno Plan sa Filipino
Lessno Plan sa FilipinoRodel Moreno
 
Learning package-baitang-7-ikatlong-markahan
Learning package-baitang-7-ikatlong-markahanLearning package-baitang-7-ikatlong-markahan
Learning package-baitang-7-ikatlong-markahanFrancis Kim Tanay
 
Elehiya sa kamatayan ni kuya
Elehiya sa kamatayan ni kuyaElehiya sa kamatayan ni kuya
Elehiya sa kamatayan ni kuyaPRINTDESK by Dan
 
K to 12 grade 9 filipino learners module
K to 12   grade 9 filipino learners moduleK to 12   grade 9 filipino learners module
K to 12 grade 9 filipino learners modulecristeljane
 
Konsepto ng pananaw komentaryong panradyo
Konsepto ng pananaw komentaryong panradyoKonsepto ng pananaw komentaryong panradyo
Konsepto ng pananaw komentaryong panradyomaricar francia
 
THESIS (Pananaliksik) Tagalog
THESIS (Pananaliksik) TagalogTHESIS (Pananaliksik) Tagalog
THESIS (Pananaliksik) Tagaloghm alumia
 
FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3
FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3
FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3PRINTDESK by Dan
 
Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01
Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01
Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01Verino Tidoso
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)
K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)
K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)LiGhT ArOhL
 
Mga aralin sa masining na pagpapahayag
Mga aralin sa masining na pagpapahayagMga aralin sa masining na pagpapahayag
Mga aralin sa masining na pagpapahayagKath Fatalla
 
Gabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahan
Gabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahanGabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahan
Gabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahanBaita Sapad
 
Talaan ng nilalaman
Talaan ng nilalamanTalaan ng nilalaman
Talaan ng nilalamannirie
 
" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin
" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin
" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralinJenita Guinoo
 

Destacado (20)

Modyul sa filipino grade 7
Modyul sa filipino grade 7Modyul sa filipino grade 7
Modyul sa filipino grade 7
 
Lessno Plan sa Filipino
Lessno Plan sa FilipinoLessno Plan sa Filipino
Lessno Plan sa Filipino
 
Learning package-baitang-7-ikatlong-markahan
Learning package-baitang-7-ikatlong-markahanLearning package-baitang-7-ikatlong-markahan
Learning package-baitang-7-ikatlong-markahan
 
Elehiya sa kamatayan ni kuya
Elehiya sa kamatayan ni kuyaElehiya sa kamatayan ni kuya
Elehiya sa kamatayan ni kuya
 
K to 12 grade 9 filipino learners module
K to 12   grade 9 filipino learners moduleK to 12   grade 9 filipino learners module
K to 12 grade 9 filipino learners module
 
Konsepto ng pananaw komentaryong panradyo
Konsepto ng pananaw komentaryong panradyoKonsepto ng pananaw komentaryong panradyo
Konsepto ng pananaw komentaryong panradyo
 
Bahagi ng pahayagan
Bahagi ng pahayaganBahagi ng pahayagan
Bahagi ng pahayagan
 
THESIS (Pananaliksik) Tagalog
THESIS (Pananaliksik) TagalogTHESIS (Pananaliksik) Tagalog
THESIS (Pananaliksik) Tagalog
 
Pananaliksik
PananaliksikPananaliksik
Pananaliksik
 
English 8 learning module quarter 3
English 8 learning module quarter 3English 8 learning module quarter 3
English 8 learning module quarter 3
 
FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3
FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3
FILIPINO Grade 10 Learning Module Unit 3
 
Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01
Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01
Modyulsafilipino 130808213637-phpapp01
 
Ang alamat ng libro
Ang alamat ng libroAng alamat ng libro
Ang alamat ng libro
 
Banghay Aralin Lesson 6 Principles of Teaching 2
Banghay Aralin Lesson 6 Principles of Teaching 2Banghay Aralin Lesson 6 Principles of Teaching 2
Banghay Aralin Lesson 6 Principles of Teaching 2
 
K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)
K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)
K TO 12 GRADE 1 LEARNING MATERIAL IN ARTS (Q1-Q2)
 
Mga aralin sa masining na pagpapahayag
Mga aralin sa masining na pagpapahayagMga aralin sa masining na pagpapahayag
Mga aralin sa masining na pagpapahayag
 
Gabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahan
Gabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahanGabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahan
Gabay sa-guro baitang7-ikatlong-markahan
 
Grade 8. Sarsuwela
Grade 8. SarsuwelaGrade 8. Sarsuwela
Grade 8. Sarsuwela
 
Talaan ng nilalaman
Talaan ng nilalamanTalaan ng nilalaman
Talaan ng nilalaman
 
" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin
" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin
" Epiko ni Gilgamesh" powerpoint presentation ng aralin
 

Similar a K to 12 - Filipino Learners Module

Grade 8 Filipino Module
Grade 8 Filipino ModuleGrade 8 Filipino Module
Grade 8 Filipino ModuleEarl Estoque
 
Filipino Teachers Guide_1
Filipino Teachers Guide_1Filipino Teachers Guide_1
Filipino Teachers Guide_1Mher Walked
 
Banghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakatao
Banghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakataoBanghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakatao
Banghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakataocrisjanmadridano32
 
9 filipino lm q1 (1)
9 filipino lm q1 (1)9 filipino lm q1 (1)
9 filipino lm q1 (1)gielmark
 
Grade 9 Learning Module in Filipino - Complete
Grade 9 Learning Module in Filipino - CompleteGrade 9 Learning Module in Filipino - Complete
Grade 9 Learning Module in Filipino - CompleteR Borres
 
Panitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptx
Panitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptxPanitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptx
Panitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptxFranz110857
 
HEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docx
HEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docxHEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docx
HEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docxPOlarteES
 
Filipino- Panitikang Asyano sa Filipino
Filipino- Panitikang Asyano sa FilipinoFilipino- Panitikang Asyano sa Filipino
Filipino- Panitikang Asyano sa Filipinoasa net
 
K - 12 Grade 9 Filipino Learner's Module
K - 12 Grade 9 Filipino Learner's ModuleK - 12 Grade 9 Filipino Learner's Module
K - 12 Grade 9 Filipino Learner's Modulecyle01
 
DLL_ESP 4_Q3_W3.docx
DLL_ESP 4_Q3_W3.docxDLL_ESP 4_Q3_W3.docx
DLL_ESP 4_Q3_W3.docxcindydizon6
 
9 filipino lm q2
9 filipino lm q29 filipino lm q2
9 filipino lm q2paul edward
 
Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02
Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02
Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02Charisse Marie Verallo
 
Filipino 10 teachers guide
Filipino 10  teachers guideFilipino 10  teachers guide
Filipino 10 teachers guideWalter Colega
 

Similar a K to 12 - Filipino Learners Module (20)

Grade 8 Filipino Module
Grade 8 Filipino ModuleGrade 8 Filipino Module
Grade 8 Filipino Module
 
Tg consolidated unfinished3
Tg consolidated unfinished3Tg consolidated unfinished3
Tg consolidated unfinished3
 
Filipino1 curriculum guide 7
Filipino1 curriculum guide 7Filipino1 curriculum guide 7
Filipino1 curriculum guide 7
 
Filipino Teachers Guide_1
Filipino Teachers Guide_1Filipino Teachers Guide_1
Filipino Teachers Guide_1
 
Banghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakatao
Banghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakataoBanghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakatao
Banghay-Aralin ( edukasyon sa pagpapakatao
 
BEED6 Lesson 1.pptx
BEED6 Lesson 1.pptxBEED6 Lesson 1.pptx
BEED6 Lesson 1.pptx
 
Linggo-1.docx
Linggo-1.docxLinggo-1.docx
Linggo-1.docx
 
9 filipino lm q1 (1)
9 filipino lm q1 (1)9 filipino lm q1 (1)
9 filipino lm q1 (1)
 
Grade 9 Learning Module in Filipino - Complete
Grade 9 Learning Module in Filipino - CompleteGrade 9 Learning Module in Filipino - Complete
Grade 9 Learning Module in Filipino - Complete
 
Panitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptx
Panitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptxPanitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptx
Panitikan-sa-Panahon-ng-mga-Katutubo-o-Matandang (1).pptx
 
HEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docx
HEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docxHEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docx
HEF Maikling Kwento at Nobela sa Filipino Syllabus.docx
 
Filipino- Panitikang Asyano sa Filipino
Filipino- Panitikang Asyano sa FilipinoFilipino- Panitikang Asyano sa Filipino
Filipino- Panitikang Asyano sa Filipino
 
K - 12 Grade 9 Filipino Learner's Module
K - 12 Grade 9 Filipino Learner's ModuleK - 12 Grade 9 Filipino Learner's Module
K - 12 Grade 9 Filipino Learner's Module
 
DLL_ESP 4_Q3_W3.docx
DLL_ESP 4_Q3_W3.docxDLL_ESP 4_Q3_W3.docx
DLL_ESP 4_Q3_W3.docx
 
MITO-ALAMAT-KWENTO-DLP-G7.docx
MITO-ALAMAT-KWENTO-DLP-G7.docxMITO-ALAMAT-KWENTO-DLP-G7.docx
MITO-ALAMAT-KWENTO-DLP-G7.docx
 
filipino baitang 9 lm q2
filipino baitang 9 lm q2filipino baitang 9 lm q2
filipino baitang 9 lm q2
 
9 filipino lm q2
9 filipino lm q29 filipino lm q2
9 filipino lm q2
 
Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02
Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02
Angkasaysayanngpanitikan 130731050149-phpapp02
 
INSET G2AP
INSET G2APINSET G2AP
INSET G2AP
 
Filipino 10 teachers guide
Filipino 10  teachers guideFilipino 10  teachers guide
Filipino 10 teachers guide
 

Más de Nico Granada

K to 12 - Grade 8 Math Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade  8 Math Learners Module Quarter 2K to 12 - Grade  8 Math Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Math Learners Module Quarter 2Nico Granada
 
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2Nico Granada
 
K to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner Module
K to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner Module
K to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner ModuleNico Granada
 
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner ModuleNico Granada
 
K to 12 - Grade 8 Science Learner Module
K to 12 - Grade 8 Science Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Science Learner Module
K to 12 - Grade 8 Science Learner ModuleNico Granada
 
K to 12 - Grade 8 Math Learner Module
K to 12 - Grade 8 Math Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Math Learner Module
K to 12 - Grade 8 Math Learner ModuleNico Granada
 
K to 12 - Grade 7 Physical Education
K to 12 - Grade 7 Physical EducationK to 12 - Grade 7 Physical Education
K to 12 - Grade 7 Physical EducationNico Granada
 

Más de Nico Granada (7)

K to 12 - Grade 8 Math Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade  8 Math Learners Module Quarter 2K to 12 - Grade  8 Math Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Math Learners Module Quarter 2
 
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
 
K to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner Module
K to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner Module
K to 12 - Grade 8 Edukasyon sa Pagpapakatao Learner Module
 
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
K to 12 - Grade 8 Araling Palipunan Learner Module
 
K to 12 - Grade 8 Science Learner Module
K to 12 - Grade 8 Science Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Science Learner Module
K to 12 - Grade 8 Science Learner Module
 
K to 12 - Grade 8 Math Learner Module
K to 12 - Grade 8 Math Learner ModuleK to 12 - Grade 8 Math Learner Module
K to 12 - Grade 8 Math Learner Module
 
K to 12 - Grade 7 Physical Education
K to 12 - Grade 7 Physical EducationK to 12 - Grade 7 Physical Education
K to 12 - Grade 7 Physical Education
 

Último

REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptxREBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptxMariaRuthelAbarquez4
 
dokumentaryong panradyo sa Filipino.pptx
dokumentaryong panradyo sa Filipino.pptxdokumentaryong panradyo sa Filipino.pptx
dokumentaryong panradyo sa Filipino.pptxHelenLanzuelaManalot
 
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8ManilynPenaflorida
 
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3MayAnnRodriguez2
 
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTXLESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTXMariaRuthelAbarquez4
 
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxmelc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxevafecampanado1
 
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERESANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERESMercedesTungpalan
 
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Stephaniemagnaye2
 
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxpanahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxSundieGraceBataan
 
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterMELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterRochAsuncion
 
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptxModyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptxFernanbocol
 
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptxespiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptxmondaveray
 
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxAng  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxRoseAnneOcampo1
 
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang BhutanELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang BhutanJizaTimbal
 
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptxPangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptxCelestineMiranda
 
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptxGRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptxClaRisa54
 
3rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 23rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 2rheapinkyneniza1
 
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxCATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxIsraelMonge3
 
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxPAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxArmeeAgan
 
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 LessonQuarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lessonanimey810
 

Último (20)

REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptxREBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
 
dokumentaryong panradyo sa Filipino.pptx
dokumentaryong panradyo sa Filipino.pptxdokumentaryong panradyo sa Filipino.pptx
dokumentaryong panradyo sa Filipino.pptx
 
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
 
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
 
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTXLESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
LESSON 1- MGA SANHI NG UNANG DIGMAANG PANDAIGDIG.PPTX
 
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxmelc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
 
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERESANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
ANG PAGTATANGGOL NG MGA PILIPINO SA PAMBANSANG INTERES
 
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
 
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxpanahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
 
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterMELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
 
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptxModyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
 
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptxespiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
espiritwalidad at pananampalataya (STE 10)-1.pptx
 
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxAng  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
 
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang BhutanELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
ELEHIYA SA KAMATAYAN NI KUYA, Elehiya mula sa bansang Bhutan
 
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptxPangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
 
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptxGRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
GRADE 3 LAPG Filipino Reviewer ELLNA.pptx
 
3rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 23rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 2
 
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxCATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
 
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxPAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
 
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 LessonQuarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
 

K to 12 - Filipino Learners Module

  • 2. i PAUNANG SALITA “Kasabay ng pag-unlad ng bayan ang pag-unlad ng kaniyang mamamayan, sa lahat ng aspeto ng buhay” Tugon sa pag-unlad at pagbabago sa bawat sulok ng mundo ang pagyakap at pakikipagsabayan sa agos na ito ng Panitikang Pilipino. Ang pagpapalit-anyo nito at pagbibihis mula sa makalumang panitikan hanggang sa kasalukuyan upang manapay maipabatid sa karamihan, lalo’t higit sa mga kabataan ang kayamanang angkin ng Panitikang natatangi, ang Panitikang Pilipino. Alinsunod sa pagbabago ng kurikulum, ang pagbuo sa mga kagamitang panturo at pampagkatuto upang makaagapay sa pagpapalawak ng kaalaman ng mga mag-aaral sa Asignaturang Filipino. Pinaglaanan ng mahuhusay at makabagong pamamaraan upang higit na maiangkop sa uri ng mga mag-aaral ang mga gawain sa modyul na ito. Sapagkat naniniwala ang Kagawaran ng Edukasyon na ang mahusay at kalidad na edukasyon ay makakamtan ng bawat isang Pilipinong mag-aaral mula ngayon at sa mga susunod pang henerasyon.
  • 3. ii PASASALAMAT Taos-pusong nagpapasalamat ang mga may-akda sa mga manunulat ng mga akdang ginamit sa modyul na ito. Hindi matatawaran ang naging ambag ng kanilang mga akdang pampanitikan upang linangin ang pagpapahalaga sa kulturang Pilipino.Hindi rin mapasusubalian ang kabisaan na maidudulot ng mga akda upang higit na mapagtibay ang pagkakailalan ng mag- aaral sa kaniyang identidad bilang mamamayang Pilipino. Nais naming magpasalamat sa sumusunod na manunulat. Abdon M. Balde Jr. Hahamakin ang Lahat Andres Bonifacio Pag-ibig sa Tinubuang Lupa Brillantes Mendoza “Manoro” ( Ang Guro ) Carlo J. Caparas Mga Klase ng Komiks Dionisio Salazar Sinag sa Karimlan Eros Atalia Skyfakes Genoveva Edroza Matute Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata Gregorio G. Cruz Mga Ginto sa Putikan Jess Torres Positibong Kasabihan Jose Corazon De Jesus Bulaklak ng Lahing Kalinislinisan Jose Rizal Ang Katamaran ng mga Pilipino Liwayway Arceo Uhaw ang Tigang na Lupa Manuel L. Quezon Wikang Pambansa Mil Adonis Sa Gitna ng Dilim Narciso G. Reyes Lupang Tinubuan Severino Reyes Walang Sugat mga may-akda
  • 4. iii TALAAN NG NILALAMANTALAAN NG NILALAMANTALAAN NG NILALAMANTALAAN NG NILALAMAN Modyul 1: Salamin ng Kahapon…Bakasin Natin Ngayon Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: Karunungang - bayan (Salawikain, Sawikain at Kasabihan) b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: Alamat “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio b. Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo b. Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay ”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan
  • 5. iv Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapones Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari Modyul 2: Sandigan ng Lahi…Ikarangal Natin Aralin 2. 1: Ang Panitikan sa Panahon ng Amerikano Aralin 2.1.1: a. Panitikan: Balagtasan “Bulaklak ng Lahing Kalinis-linisan” ni Jose Corazon de Jesus b. Wika: Opinyon o Katotohanan Aralin 2.1.2: a. Panitikan: Sarsuwela “Walang Sugat” ni Severino Reyes b. Wika: Kaantasan ng Pang-uri Aralin 2.2: Ang Panitikan sa Panahon ng Komonwelt Aralin 2.2.1: a. Panitikan: Sanaysay (Talumpati) “Wikang Pambansa” ni Manuel L. Quezon b. Wika: Iba’t Ibang Paraan ng Pagpapahayag Aralin 2.2.2: a. Panitikan: Maikling Kuwento “Lupang Tinubuan” ni Narciso G. Reyes b. Wika: Kayarian ng Pang-uri Aralin 3: Ang Panitikan sa Panahon ng Kasarinlan Aralin 2.3.1: a. Panitikan : Maikling Kuwento “Ang Paglalayag sa Puso ng Isang Bata” ni Genoveva Edroza Matute b. Wika: Aspekto ng Pandiwa
  • 6. v Aralin 2.3.2: a. Panitikan: Dula “Sinag sa Karimlan” ni Dionisio Salazar b. Wika: Pagsang-ayon at Pagsalungat Modyul 3: Repleksiyon ng Kasalukuyan… Tungo sa Kinabukasan Aralin 3.1: Kontemporaryong Panitikan Tungo sa Kultura at Panitikang Popular a. Panitikan: Popular na Babasahin • Pahayagan (Tabloid) • Komiks • Magasin • Kontemporaryong Dagli b. Wika: Antas ng Wika • Pormal • Di-pormal • Balbal Aralin 3.2: Broadcast Media: Mekanismo ng Pagbabago at Pag-unlad ng Kulturang Pilipino . a. Panitikan: Opinyon at Talakayang Panradyo b. Wika: Konsepto ng Pananaw a. Panitikan: Dokumentaryong Pantelebisyon b. Wika: Mga Konseptong May Kaugnayang Lohikal Aralin 3.3: Dokumentaryong Pampelikula: Midyum sa Pagbabagong Panlipunan a. Panitikan: Manoro (Ang Guro) sa Direksiyon ni Brillante Mendoza b. Wika: Komunikatibong Gamit ng mga Pahayag
  • 7. 1 MODYMODYMODYMODYUL 1 : SALAMIN NG KAHAPONUL 1 : SALAMIN NG KAHAPONUL 1 : SALAMIN NG KAHAPONUL 1 : SALAMIN NG KAHAPON BAKASIN NATIN NGAYONBAKASIN NATIN NGAYONBAKASIN NATIN NGAYONBAKASIN NATIN NGAYON I. PANIMULA AT MGA POKUS NA TANONG Binabati kita at nasa Baitang 8 ka na ng pag-aaral ng Filipino! Tinitiyak ko na kawiwilihan mo ang nilalaman ng modyul na ito dahil magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. II. ANG MGA ARALIN AT ANG SAKLAW NITO Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito. Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo Aralin 1.1.1 : a. Panitikan: Karunungang - bayan (Salawikain, Sawikain at Kasabihan) b. Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 : a. Panitikan: Alamat “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio b. Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan Aralin 1.1.3 : a. Panitikan: Epiko “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo b. Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol Aralin 1.2.1 : a. Panitikan: Ang Karagatan at Duplo b. Wika: Mga Eupemistikong Pahayag
  • 8. 2 Aralin 1.2.2 : a. Panitikan: Tula ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio b. Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin Aralin 1.2.3: a. Panitikan: Sanaysay ”Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal b. Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon Aralin 1.3.1 : a. Panitikan: Tanaga at Haiku b. Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa Aralin 1.3.2 : a. Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo b. Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari Sa pagtatapos ng modyul na ito, ikaw ay inaasahang: Aralin 1.1 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa mga karunungang bayan, alamat at epiko na lumaganap sa Panahon ng mga Katutubo upang maunawaan mo ang kalagayang panlipunan noon panahong naisulat ito, at mapahalagahan mo ang kultura ng lahing ating pinagmulan; Aralin 1.2 – Makapagpapamalas ng iyong ang pag-unawa sa karagatan, duplo, tula, at sanaysay na lumaganap sa Panahon ng mga Espa ol, higit sa Panahon ng Himagsikan upang iyong maunawaan at mapahalagahan ang kultura at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito; Aralin 1.3 – Makapagpapamalas ng iyong pag-unawa sa tanaga, haiku, at maikling kuwento na umusbong sa Panahon ng mga Hapon upang mapahalagahan mo ang kulturang naibahagi ng bansang ito sa ating bansa.
  • 9. 3 III. INAASAHANG MGA KASANAYAN Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa modyul na ito. MODYUL 1 : Salamin ng Kahapon… Bakasin Natin Ngayon Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/ matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto/ diskursong pinakinggan Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging maka totohanan/di- makatotohanan ng mga punto/argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: • mailahad ang layunin ng napakinggan • masagot ang mga tiyak na tanong • maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari • masuri ang sanhi at bunga ng mga pangyayari • mapatunayan ang kawastuan ng mga impormasyon batay sa sariling karanasan Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: • dalawang Uri ng paghahambing • mga Pang-abay pamanahon panlunan pamaraan mga eupemistikong pahayag matatalinghagang pahayag Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: • nagpapaliwanag • nangangatuwiran • nagsasalaysay • naglalarawan Naibabahagi ang sariling opinyon,pananaw,damdamin at saloobin na may kaugnayan sa paksa Nabibigyang-kahulugan ang mga pahayag/pangungusap na nagbibigay-pahiwatig
  • 10. 4 Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang ilang uri ng panitikan batay sa mga katangian nito: • karunungang-bayan • alamat • epiko • karagatan • duplo • tula • sanaysay • tula • maikling kuwento Nakapagbibigay ng wastong hinuha sa pag- uugali/katangian ng mga tauhan sa akda Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: • pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga • pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa • pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/ teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin na may akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasang akda/teksto sa pamamagitan ng pag-uugnay ng sanhi at bunga ng mga pangyayari Nakagagawa ng mga gawaing magpapatunay sa mapanuring pagbasa ng akda/teksto • nakabubuo ng balangkas ng binasang teksto • nailalarawan sa imaheng biswal ang mga kaisipan o ideyang nakapaloob sa akda/teksto
  • 11. 5 Nahuhulaan ang kahihinatnan ng mga pangyayari sa pamamagitan ng: • pagpili ng lohikal na wakas • paggawa ng sariling wakas • pagbabago ng wakas Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan at opinyong nakapaloob sa teksto kung: • totoo o hindi totoo • may pagbabatayan o kathang-isip lamang Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/tekstong binasa at ng: • pamantayang pansarili o sariling karanasan • pamantayang galing sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: • paghahawig o pagtutulad • depinisyon • pagsusuri Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan ng isang: • kaakit-akit na pahayag • anekdota • serye ng tanong Nakasusulat ng talata na : • binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap na nagpapahayag ng isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan • nagpapakita ng bahagi nito: simula gitna wakas Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang impresiyon sa pamamagitan ng : • pagbubuod • makabuluhang obserbasyon • pangunahing kaisipan
  • 12. 6 • pantulong na kaisipan Naisasaayos ang mga tala/impormasyong nakalap mula sa iba’t ibang pinanggalingan(panayam, aklat, pelikula, internet at iba pa) na may kaugnayan sa paksang tinalakay Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa tulad ng : • depinisyon • paghahalimbawa • pagsusuri • paghahawig o Pagtutulad • sanhi at bunga Tatas Naipapamalas ang mga natamong kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunakatibo Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan, o nabasang impormasyon (media literacy) Nagagamit ang pormal at impormal na Filipino sa komunikasyon ayon sa sitwasyon,pangangailangan, at pagkakataon Natataya kung ang napakinggan, napanood, o nabasa ay may kabuluhan at kredibilidad Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo At pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong napanood, nabasa, o napakinggan Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang panitikang saklaw ng pag-aaral Estratehiya sa Pag-aaral Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Naipamamalas ang kakayahang maiangkop ang bilis ng pagbasa sa layunin at antas ng kahirapan ng akda Pananaliksik Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa pamamaraang :
  • 13. 7 • tuwiran • di-tuwiran Nalilikom ang mga kakailanganing impormasyon mula sa iba’t ibang pinagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang mga nalikom na impormasyon sa pananaliksik Nagagamit ang diksyunaryo at iba pang kagamitang sanggunian sa aklatan/internet Nakabubuo ng balangkas ng nasaliksik na impormasyon IV. KONSEPTUWAL NA BALANGKAS Narito ang konseptuwal na balangkas ng mga aralin na iyong pag- aaralan. Salamin ng Kahapon… Bakasin natin Ngayon Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Katutubo 1.1.1 Panitikan: Karunungang - bayan (salawikain, sawikain at kasabihan) Wika: Dalawang Uri ng Paghahambing 1.1.2 Panitikan: Alamat: “Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio Wika: Pang-abay na Pamanahon at Panlunan 1.1.3 Panitikan: Epiko: “Tuwaang” – Epiko ng mga Bagobo Wika: Pang-abay na Pamaraan Aralin 1.2 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Espa ol 1.2.1 Panitikan: Ang Karagatan at Duplo Wika: Mga Eupemistikong Pahayag 1.2 .2 Panitikan: Tula: ”Pag-ibig sa Tinubuang Lupa” ni Andres Bonifacio Wika: Mga Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin 1.2. 3 Panitikan: Sanaysay: “Ang Katamaran ng mga Pilipino” ni Dr. Jose P. Rizal Wika: Ang Pangunahin at Pantulong na Kaisipan Aralin 1.3 – Ang Panitikan sa Panahon ng mga Hapon 1.3.1 Panitikan: Tanaga at Haiku Wika: Mga Pangungusap na Walang Paksa 1.3.2 Panitikan: Maikling Kuwento “Uhaw ang Tigang na Lupa” ni Liwayway Arceo Wika: Sanhi at Bunga ng mga Pangyayari
  • 14. 8 Sa bahaging ito, matutunghayan mo ang mga kasanayang dapat na malinang sa iyo sa pag-aaral ng modyul na ito. Gagabayan ka ng ilang paalaala sa mga dapat mong gawin. 1. Hanapin ang kahulugan ang mga salitang hindi mo nauunawaan. 2. Sagutin ang lahat ng tanong at gawain. 3. Magsaliksik at itala ng mahahalagang impormasyong kaugnay ng kaligirang pangkasaysayan ng epiko. 4. Alamin ang iba’t ibang paraan ng pagsulat ng tekstong naglalahad 5. Subuking bumuo ng iba’t ibang paraan ng pagtatanong na angkop sa sitwasyon. V. PANIMULANG PAGTATAYA Alamin natin kung gaano na ang lawak ng iyong kaalaman sa nilalaman ng modyul na ito. Sagutin mo ang lahat ng aytem. Piliin mo ang letra ng tamang sagot at isulat ito sa patlang. ____1. Ang larawan ay halaw sa kuwentong nakapaloob sa isang epiko. Ano ang epiko bilang akdang pampanitikan? a. Tumatalakay sa realidad ng buhay upang maging gabay ng tao sa araw- araw na pamumuhay b. Kuwentong-bayan na maaaring kathang- isip na pumapaksa kung paano malalampasan ang anumang pakikipaglaban sa buhay c. Ito’y pasalindilang tradisyon tungkol sa pangyayaring supernatural o kabayanihan ng isang nilalang. d. Ito’y kuwento tungkol sa mga bathala tungkol sa paglikha sa daigdig at iba pa. ____ 2. Pansinin ang bahagi ng alamat na nasa kahon sa kasunod na pahina . Ano ang kapuna- puna sa pangyayari? a. makatotohanan c. posibleng maganap b. kapani-paniwala d. hindi kapani-paniwala
  • 15. 9 Basahin ang teksto. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong bilang 3-7. ____ 3. Ano ang ipinapakahulugan ng salawikaing “ Ano man ang tibay ng piling abaka ay wala ring lakas kapag nag-iisa”? a. pakikisama c. pagkakaisa b. pagtitiis d. pakikipagkapwa ____ 4. Matatapos na ang inyong breaktime kaya nagmamadali kang bumalik sa inyong silid-aralan sapagkat ang susunod na guro sa inyong klase ay mahigpit sa pagtatala ng attendance. Sa di inaasahan, nasaksihan mo ang pagkahimatay ng isang mag-aaral. Ano ang iyong gagawin? a. Ipagwawalang bahala na lamang ang nasaksihan upang hindi mahuli sa klase. b. Pupuntahan ang guidance counselor upang ipaalam ang nangyari sa mag aaral. c. Tutulungan ang mag-aaral at ihahatid siya sa clinic para mabigyan ng paunang lunas. d. Magpapatala muna ng attendance sa guro at ipaaalam ang kanyang nasaksihan. “ Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay-sabay na nagtawanan ang mga kabataan. “ Huwag kang makialam, matandang hukluban! Bubunutin naming lahat ang aming magustuhan upang mailipat sa aming tahanan.” Sabay- sabay na nagtawanan ang mga kabataan.“ Mga lapastangan! Hindi na kayo nagpaalam ay sinira pa ninyo ang aking halaman. . Mula ngayon kayo ay aking paparusahan.” Hindi pinapansin ng mga kabataan ang sinabi ng matanda, bagkus lalo pa silang nagbulungan at naghagikgikan. Hindi nila namalayan na unti-unti na pala silang lumiliit at tinutubuan ng pakpak. Sila ay naging ganap na bubuyog. Nagliparan sila sa paligid ng mga bulaklak habang nagbubulungan. Bzzzzzzzz, Bzzzzzzz. Bzzzzzzzzzz. Halaw sa Alamat ng Bubuyog
  • 16. 10 ____ 5. Usong- uso sa mga kabataan ang “fliptop”. Nais mong maging “in “ sa bagong henerasyon na iyong kinabibilangan ngunit gusto mong maging makabuluhan ang nilalaman ng fliptop na iyong ibabahagi . Ano ang dapat mong gawin? a. Humalaw ng makabuluhang kaisipan mula sa mga karunungang-bayan ng ating panitikan. b. Gayahin ang estilo ng isang sikat na rapper . c. Magpagawa ng fliptop sa mahusay bumuo nito . d. Mangopya ng mga fliptop na napanood sa video . _____6. Namatay siyang malayo sa bayang sinilangan dahil sa pag-asam ng isang mas mabuting buhay para sa kaniyang mga minamahal. Anong salita ang binibigyang turing ng mga salitang nakahilig sa pangungusap? a. siya c. namatay b. malayo d. pag-asam _____7. Nag-umpisa ang palatuntunan nang tanghali kaya naman pawisan ang mga nagsipagdalo. Ano ang binibigyang- turing ng salitang tanghali? a. palatuntunan c. pawisan b. nagsipagdalo d. nag-umpisa Basahin ang liham. Pagkatapos, sagutin ang mga tanong blg. 8- 10. 1809 Herrera st. Poblacion Lungsod ng Makati Ika- 7 ng Disyembre, 2012 Mahal kong Kaibigan, Magandang umaga sa iyo. Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan? Iniisip kong umuwi tuwing Pasko. Ibang-iba talaga ang Pasko sa atin bukod sa mas mahaba ang pagdiriwang, mayroon pang iba’t ibang activities saan ka man pumunta. Ganoon pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan ang akong mga mahal sa buhay. Inaasahan ko na hihintayin mo ang tawag ko sa araw na iyon. Hanggang sa muli. Ang iyong kaibigan, Noreen
  • 17. 11 _____8. “ Alam mo bang labis akong nalulungkot sapagkat di- gaanong masaya ang pagdiriwang ng Pasko dito sa Middle East dahil kakaunti lang kaming mga Pilipino sa kompanyang aking pinapasukan?” Ano ang gamit ng salitang may salungguhit sa loob ng pangungusap? a. naglalahad ng dahlia c. nagpapakita ng paghahambing b. nagpapakita ng katuwiran d. naglalahad ng di pagsang-ayon _____9. Ano ang tinutukoy ng salitang nakahilig sa loob ng liham? a. lugar c. paraan b. panahon d. pagsang-ayon ____10.” Ganoon pa man, tulad mo, ipagdiriwang ko ang Pasko sa bahay at sisikapin kong tawagan ang aking mga mahal sa buhay .” Alin sa pangungusap ang pang-abay na panlunan? a. Pasko c. sa bahay b. b. mahal sa buhay d. tawagan -------11. Uri ng tulang patnigan na paligsahan tungkol sa singsing ng isang dalagang nahulog sa dagat? a. duplo c. pamanhikan b. karagatan d. Huego de Prenda -------12. Alin sa mga tulang patnigan ang gumagamit ng tsinelas bilang palmatorya na ipinamamalo sa palad ng sinomang nahatulang parusahan? a. Balagtasan c. karagatan b. Batutian d. duplo ____13. Alin sa sumusunod na pahayag ang ginagamitan ng eupemistikong pahayag? a. sumakabilang buhay para sa namatay b. magbuburo sa asin para sa hindi mag-aasawa c. buto’t balat para sa payat d. papatay-patay para sa hipong tulog
  • 18. 12 _____14. Ayon sa pagkakasalaysay, ang uring ito ng tuluyan ang huling nakakita ng liwanag sa mga akdang pampanitikan na naglalaman ng mga opinyon at saloobin ng sumulat tungkol sa isang mahalagang paksa o isyu. a. tula c. dula b. sanaysay d. maikling kuwento ____ 15. Bakit mahalagang maunawaan ang mga detalyeng nagbibigay – suporta sa pangunahing ideya? a. nagbibigay ng tulong sa pag-unawa sa mga halimbawa b. madalas na itinatanong sa pagsusulit c. nagbibigay- daan upang matandaan ang mga detalye d. susi para sa lubusang pagkilala at pag-unawa sa pangunahing ideya ____16. Paano mo malalaman na isang haiku ang tula? a. may tatlong taludtod na binubuo ng 17 pantig na may pardon na 5-7-5 o 5-5-7 o 7-5-5 b. may tatlong taludtod na binubuo ng 18 pantig na may pardon na 10-4-4 o 5-5-8 o 8-4-6 c. may tatlong taludtod na binubuo ng 12 pantig na may pardon na 4-4-4 o 8-2-2 o 2-8-2 d. may tatlong taludtod na binubuo ng 14 pantig na may pardon na 5-4-5 o 4-5-5 o 5-5-4 ____17. Ano ang ikinaiba ng tanaga sa haiku? a. tula na may apat na taludtod, binubuo ng pitong pantig b. tula na may tig-5 taludtod ang bawat saknong c. tula na may apat na taludtod at binubuo ng walong pantig d. tula na may 6 na taludtod ang bawat saknong _____18. Kailan masasabing ang isang pamilya ay huwaran? a. may ina, ama, at mga anak b. may masaganang pamumuhay c. nakatira sa maayos na bahay d. may pagmamahalan at respeto sa isa’t isa.
  • 19. 13 _____19. Ano ang magiging bunga kapag ang isang anak ay lumaki sa isang huwarang pamilya? a. may kapanagutan sa anumang gawain b. magiging sikat na mamamayan. c. hindi masasangkot sa anumang gulo sa pamayanan d. magkakaroon ng disiplinang pansarili _____20. “Ilang gabi nang ako ang kapiling niya sa higaan. Tila musmos akong dumarama sa init ng kanyang dibdib at nakikinig sa pintig ng kanyang puso. Ngunit, patuloy akong nagtataka sa malalim na paghinga niya,sa kanyang malungkot na pagtitig sa lahat ng bagay, paghikbi…” Ano ang nais ipahiwatig ng pahayag? a. may problemang hinaharap ang kanyang kaibigan b. isang sanggol sa piling ng isang ina c. nararamdaman niya ang suliraning pampamilya d. binabalikan ang mga pangyayari Bigyan mo ng pansin ang kalakip na susi sa pagwawasto upang iyong malaman kung alin sa mga aytem ang iyong nasagutan nang wasto at mali. Huwag kang mabahala kung may mga naging sagot kang mali sapagkat gagabayan ka ng modyul na ito upang maiwasto ang mga ito. VI. YUGTO NG PAGKATUTO ALAMINALAMINALAMINALAMIN Nais mo bang mabatid ang pinagmulan at pinagdaanan ng panitikan ng ating lahi? Marahil ay nagtatanong ka kung paano napanatili at napaunlad ang ating panitikan sa kabila ng pananakop ng iba’t ibang dayuhan sa ating bayan. Sa modyul na ito, magbabalik-tanaw tayo sa ilang akdang pampanitikang Pilipino na umusbong at lumaganap sa tatlong panahon ng kasaysayan ng ating bansa - ang Panahon ng mga Katutubo, Panahon ng mga Español, at Panahon ng mga Hapon. Magkasama nating tutuklasin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang
  • 20. 14 paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Bago natin talakayin ang mga ito, alamin muna natin kung ano na ang alam mo sa nilalaman ng modyul na ito. Simulan na natin. GAWAIN 1: LARAWAN NG NAKALIPAS Suriin mo ang larawan upang iyong matukoy ang tatlong panahon na pinagdaanan ng ating panitikan. Sa iyong palagay, ano ang naging papel ng panitikan sa buhay ng mga Pilipino sa bawat panahong nagdaan? Itala ang iyong sagot sa loob ng banner. Sagot: I. Panahon ng mga Katutubo _______________________________________________ _________________________________________________ II. Panahon ng mga Español _______________________________________________ _______________________________________________ III. Panahon ng mga Hapones _________________________________________________ _________________________________________________
  • 21. 15 Marahil ay nabuo na sa iyong isipan ang saklaw na mga aralin sa modyul na ito. Bago ka pumunta sa susunod na gawain, nais ko munang malaman ang iyong pananaw tungkol sa panitikan. GAWAIN 2: IPABATID SA BAWAT LETRA May malaki bang impluwensiya ang panitikan sa iyong buhay bilang Pilipino? Paano mo ito pinahahalagahan? Subukin mong sagutin ang mga tanong sa pamamagitan ng pagbuo ng akrostik mula sa salitang panitikan. PPPP ---- AAAA ---- NNNN ---- IIII ---- TTTT ---- IIII ---- KKKK ---- A - NNNN - Ang sagot mo sa mga naunang gawain ay makatutulong upang mapaunlad natin ang iyong kaalaman sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa panahong sakop ng modyul na ito. Iminumungkahi ko na sa sa pagtatapos ng pag-aaral mo ay balikan mong muli ang iyongsagot, nang sa gayo’y maiwasto natin kung mayroon ka mang mga maling konsepto tungkol sa mga paksang tatalakayin. Ipagpatuloy mo lang ang pag-aaral. PAUNLARINPAUNLARINPAUNLARINPAUNLARIN Sa bahaging ito ay pauunlarin natin ang iyong kaalaman tungkol sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na binanggit ko na sa panimula pa lamang. Sa pamamagitan ng mga gawain na nakahanay sa bawat aralin, mauunawaan natin kung ano ang ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa tatlong panahon na nabanggit. Tutuklasin natin kung masasalamin ba sa mga akdang pampanitkan ang kultura ng mga Pilipino sa panahong naisulat ang mga ito at kung bakit naiiba ang paksa ng mga akdang ito sa bawat panahon. Pag-aaralan din natin ang ilang araling panggramatika tulad ng Mga Uri ng Paghahambing, Pang-
  • 22. 16 abay na Pamanahon, Panlunan at Pamaraan, Eupemistikong Pahayag, Pandiwang Nagpapahayag ng Emosyon o Damdamin, at Pagtukoy ng Pangunahin at Pantulong na Kaisipan sa Isang Sanaysay. At bilang patunay na naunawaan mo ang modyul na ito, makapagpapakita ka ng awtentikong pagkatuto na iyong magagamit bilang isang responsableng mamamayan sa iyong bayang sinilangan. Simulan natin ang pagpapaunlad ng iyong kaalaman at kakayahan sa pamamagitan ng pagtalakay sa Aralin 1.1 ng modyul na ito - Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo. ARALIN 1.1: ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO I. Panimula at Mga Pokus na Tanong Naniniwala ka ba na ang kasaysayan at panitikan ay magkaugnay? Sa iyong palagay, bakit kailangang unawain ang mga akdang pampanitikan na umusbong sa panahong naisulat ito? Paano mapananatili at mapauunlad ang panitikang minana pa sa ating mga ninuno ng kasalukuyang panahon? Isang iskolar ang nagsabing makikilala lamang niyang ganap ang kaniyang sarili dahil sa kaniyang lumipas. Kung gayon, masasabi nating makatutulong para sa atin na makilala ang ating lahing pinagmulan sa pamamagitan ng pagbabalik-tanaw sa ating panitikan na malinaw na salamin ng ating kultura at kabihasnan . Sa panitikan nasasalamin ang mga layunin, damdamin, panaginip, pag- asa, hinaing, buhay, at hangarin ng mga Pilipino. Samakatuwid, panitikan ang nagsisilbing tulay upang maabot ng nakalipas ang kasalukuyan, gayundin upang maipagpatuloy ng kasalukuyan ang pagpapanatili at pag- unlad ng kultura at kabihasnan upang maisalin ito nang ganap sa susunod na henerasyon. Ang inaasahang mga sagot sa mga tanong na nasa itaas ay mauunawaan mo sa pag-aaral ng araling ito. Sa araling ito, inaasahang maipamamalas mo ang iyong pag-unawa sa ilang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Inaasahan din na sa pamamagitan ng mga gawain na iyong maisasakatuparan sa bawat aralin ay mapahahalagahan mo ang kultura, tradisyon at kalagayang panlipunan ng ating bansa sa panahong naisulat ang mga ito.
  • 23. 17 II. Ang mga Aralin at ang Saklaw ng mga Ito Masasagot mo ang mahahalagang tanong sa itaas kung uunawain mo ang sumusunod na aralin na nakapaloob sa modyul na ito. ARALIN 1.1 : PANAHON NG KATUTUBO Aralin 1.1.1 a.Panitikan : Karunungang – bayan ( Salawikain , Sawikain, at Kasabihan ) b.Wika : Dalawang Uri ng Paghahambing Aralin 1.1.2 a. Panitikan : Alamat “ Mina ng Ginto” - Alamat ng Baguio b. Wika : Pang-abay na Pamanahon at Panlunan Aralin 1.1.3 a. Panitikan : Epiko “Tuwaang” - Epiko ng mga Bagobo b.Wika : Pang-abay na Pamaraan III. Mga Inaasahang Kasanayan Narito ang mga kaalaman at kakayahan na malilinang sa iyo sa pagtalakay mo sa araling ito. Aralin 1 Panahon ng Katutubo Mga Kasanayang Pampagkatuto Pag-unawa sa Napakinggan Nabibigyang –kahulugan ang mga makabuluhang salita/ matatalinghagang pahayag na ginamit sa teksto /diskursong pinakinggan Nakapaglalahad ng sariling pananaw sa pagiging makatotohanan/ di- makatotohanan ng mga punto/ argumentong bibigyang- diin o halaga sa napakinggan Nakikinig nang may pag-unawa upang: • mailahad ang layunin ng napakinggan • masagot ang mga tiyak na tanong • maipaliwanag ang pagkakaugnay-ugnay ng mga pangyayari Pagsasalita Nagagamit ang mga kaalaman at kakayahang panggramatika na makatutulong sa pagtatamo ng pasalitang komunikasyon tulad ng: • dalawang uri ng paghahambing • mga pang-abay na:
  • 24. 18 pamanahon panlunan pamaraan Naibabahagi ang sariling opinyon, pananaw, katuwiran, interpretasyon sa tulong ng mga diskursong: • nagpapaliwanag • nangangatuwiran • nagsasalaysay • naglalarawan Pag-unawa sa Binasa Nasusuri ang karunungang-bayan, alamat at epiko batay sa mga katangian nito Pagbibigay ng wastong hinuha sa pag-uugali/katangian mga tauhan sa akda Napauunlad ang kakayahang umunawa sa binasa sa pamamagitan ng: • pagkilala sa kahulugan ng mga salita kasingkahulugan at kasalungat na kahulugan talinghaga • pagbibigay ng hinuha batay sa: mga ideya/pangyayari sa akda dating kaalaman kaugnay sa binasa • pag-uugnay ng akda sa: sarili kapaligiran ibang tao Naipaliliwanag kung paanong ang mga elemento ng akda/ teksto ay nakatulong upang maipahatid ang layunin ng may akda Napahahalagahan ang kulturang Pilipino na masasalamin sa mga akdang pampanitikan Pagsulat Nailalahad ang sariling kuro-kuro sa mga detalye, kaisipan, at opinyong nakapaloob sa teksto kung: • totoo o hindi totoo • may pagbabatayan o kathang-isip lamang Nakabubuo ng angkop na pagpapasiya batay sa akda/ tekstong binasa at ng:
  • 25. 19 • pamantayang pansarili o sariling karanasan • pamantayang galling sa ibang tao o sa ibang babasahin Nagagamit ang iba’t ibang teknik sa pagpapalawak ng paksa: • paghahawig o pagtutulad • depinisyon • pagsusuri Nagagawang kawili-wili ang panimula ng talata sa pamamagitan ng isang: • kaakit-akit na pahayag • anekdota • serye ng tanong Nakasusulat ng talata na : • binubuo ng magkakaugnay at maayos na mga pangungusap na nagpapahayag ng isang buong pagkakabuo, palagay o kaisipan • nagpapakita ng bahagi nito: simula gitna wakas Nawawakasan ang talata nang may pangkalahatang impresyon Sa pamamagitan ng : • pagbubuod • makabuluhang obserbasyon Tatas Naipapamalas ang natamong mga kaalaman at kakayahan sa paglinang ng pangangailangang pangkomunikatibo Nasusuri ang mahahalagang detalye ng napanood, napakinggan o nabasang impormasyon Pakikitungo sa Wika at Panitikan Nagpapakita ng likas na interes at kasabikan sa pagbuo at pagsagot ng mga tanong at puna sa panitikan / tekstong napanood,nabasa, o napakinggan Nagpapamalas ng kawilihan at malalim na pag-unawa sa mga aralin sa gramatika /retorika at iba’t ibang uri ng pambansang panitikang saklaw ng pag-aaral Estratehiya sa Pag-aaral Nababasa nang masinsinan ang akda/ teksto sa pagpili ng angkop na mga detalye para sa isang tiyak na layunin
  • 26. 20 IV.Konseptuwal na Balangkas Narito ang konseptuwal na balangkas ng araling ito upang maiplano mo ang iyong mga gawain. Nananabik ka na ba sa gagawin mong pag-aaral? Marahil ay iniisip mo na ang mga gawain na iyong isasakatuparan sa modyul na ito. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa pamamagitan ng panimulang pagtataya na susubok sa iyong kaalaman sa mga araling pampanitikan at panggramatika na saklaw ng kabuuan ng araling ito. Nagagamit ang angkop na estratehiya sa pag-aaral Pananaliksik Nailalapat ang nakalap na mga impormasyon sa pamamaraang : • tuwiran • di-tuwiran Nalilikom ang kakailanganing mga impormasyon mula sa iba’t ibang pagkukunang sanggunian Nailalahad nang maayos at mabisa ang nalikom na mga impormasyon sa pananaliksik Alamat EpikoKarunungang -bayan ANG PANITIKAN SA PANAHON NG KATUTUBO A. Panitikan -Salawikain -Sawikain -Kasabihan B. Wika Dalawang Uri ng Paghahambing Paghambing A. Panitikan -Mina ng Ginto Alamat ng Baguio B. Wika -Pang-abay ( Pamanahon at Panlunan ) A. Panitikan -Tuwaang Epiko ng mga Bagobo B. Wika -Pang-abay na Pamaraan
  • 27. 21 V. Panimulang Pagtataya A. Sumulat ng maikling talata tungkol sa paksang: “Karunungang-bayan… Salamin ng Pagka-Pilipino”. Bigyan mo ng pansin ang rubrik sa pagbuo ng talata. Isulat sa sagutang-papel. (10 puntos) RUBRIK PAMANTAYAN Mahusay (5) Kainaman (3) Mahina (1) Kaisahan Tiyak ang pag- talakay sa paksa Hindi masyadong tiyak ang pag- talakay sa paksa Hindi natalakay nang wasto ang paksa Kaugnayan Angkop ang pag- uugnay-ugnay ng mga pangungusap Hindi masyadong angkop ang pag-uugnay- ugnay sa mga pangungusap Walang pag- uugnay-ugnay sa mga pangungusap Kalinawan May pokus/ tuon sa ideyang nais ipa- batid Hindi masyadong nakapokus sa ideyang nais ipabatid Walang pokus/tuon sa ideyang nais ipabatid B.Bumuo ng sariling wakas ng akdang “Ang Alamat ng Kasoy”. Isulat sa sagutang-papel. Bigyan mo ng pansin ang pamantayan sa pagbuo. (10 puntos) MGA PAMANTAYAN: Kaangkupan- Angkop ang wakas sa daloy ng naunang mga pangyayari. Kalinawan - Malinaw na naipabatid ang bunga o kinalabasan ng mga pangyayari. Mensahe - Nakapagpabatid ng aral na dapat matutuhan ng mambabasa.
  • 28. 22 Ang Alamat ng Kasoy Noong unang panahon ay nasa loob ng kasoy ang abuhing buto nito. Lungkot na lungkot ang buto sapagkat madilim na madilim sa loob ng kasoy. Lalo itong nalungkot nang malamang magdaraos ng isang handaan ang Adang kagubatan. Sa gabi ng handaan ay ipinatawag ng Ada ang lahat ng hayop at halaman. Lahat ay nagsasayaw. Lahat ay kumakanta. Masayang-masaya ang kagubatan. Bukod tanging ang buto ng kasoy ang lungkot na lungkot. "Mabuti pa sila, nakikita ang masayang paligid. Heto ako, nakakarinig ng awit at tawanan pero hindi naman nakikita ang katuwaan."Naulinigan ngmakapangyarihang Ada ang himutok ng Buto. "Gusto kong maging maligaya ka. May kahilingan ka ba?" "Ayoko pong nakakulong sa madilim na lugar na kinalalagyan ko. Naiinggit ako sa ibang hayop at halaman na tuwang-tuwa kapag may handaan sa kagubatan. Nakakasama sila sa pagsasaya. Hindi lang nila naririnig kundi nakikita pa ang katuwaan ng lahat. Maawa kayo, mahal na Ada. Gawan ninyo ng paraang makalabas po sana ako sa pagkakakulong ko sa loob ng prutas na ito." Naantig ang maawaing damdamin ng mahal na Ada. Iwinasiwas nito ang nagniningning na pananglaw. Sa isang iglap ay nakalabas sa madilim na kulungan ang Buto. Masayang-masayang napanood ng Buto ng Kasoy ang sayawan, kantahan, at pagkakatuwaan ng mga hayop at halaman. Hatinggabi na nang iwasiwas na muli ng butihing Ada ang kaniyang makinang na pananglaw. Hudyat iyon ng pamamahinga. Pinatay na ng mga Alitaptap ang parol nila. Nalungkot ang Buto nang dumilim na ang paligid. Nahahalinhan ng takot at lungkot nang kumulog at kumidlat. Napansin ng Buto na nagsipagtago ang mga hayop sa mga kuweba.
  • 29. 23 C. Ibuod mo ang bahagi ng epiko ng Bicol na Handiong.Isaalang-alang sa pagbubuod ang paggamit ng pang-abay na pamanahon, panlunan at pamaraan.Salungguhitan ang mga ito. Isulat sa sagutang papel. (10 puntos) HANDIONG Epiko ng Bicol Salin sa Tagalog ni (J. Arrogante) VIII Ang Kabikolan ay isang lupain Patagang mayaman sa mga baybayin Sa buong daigdig pinakamarikit Sagana sa butil, aming nakakamit. IX Si Baltog ang lalaking kauna-unahang Naninirahan sa dakilang patagan Nagmulang Botavara, Lahing di- nakikita. X Nang ito’y kaniyang masukol, Sa sibat ito’y nasapol At sa brasong Herkules sa lakas Ang panga ng hayop ay nangagkapilas. XI Bawat panga’y sukat Sa habang sandipa Dalawang katlo ang mga pangil Nang tanganan ng kaniyang sibat. XII At siya’y umuwi sa kanilang lupain Ang dalawang panga’y kaniyang binitin Sa puno ng isang talisay Sa Tondo, malapit sa bahay. Ang ginawa mong pagsagot sa panimulang pagtataya ay makatutulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang mahahalagang konsepto sa mga araling pampanitikan at panggramatika na nakapaloob sa kabuuan ng Aralin 1.1 – Ang Panitikan sa Panahon ng Katutubo.
  • 30. 24 VI.Yugto ng Pagkatuto AlaminAlaminAlaminAlamin Handa ka na ba? Simulan nating pagyamanin ang iyong kaalaman at kakayahan sa panitikan sa Panahon ng Katutubo. Batid ko na may ideya ka na sa araling ito. Subukin nating alamin kung ang iyong mga ideya ay tumutugon sa mga konseptong saklaw ng aralin. Simulan natin sa pamamagitan ng gawain na susukat sa lawak ng iyong kaalaman. GAWAIN 1.1.1.a : TUGON SA PAGKATUTO Basahin ang mga pangungusap na nakasulat sa graphic organizer pagkatapos sagutan ang hanay sa BAGO BUMASA. Lagyan ng tsek (/) ang salita na tutugon sa iyong kasagutan. Ikaw ba ay sumasang-ayon o di- sumasang-ayon? Hintayin mo ang kasunod na panuto kung kailan mo sasagutan ang HANAY NG PAGKATAPOS BUMASA. ANTICIPATION-REACTION GUIDE Bago Bumasa Mga Pangungusap Pagkatapos Bumasa Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Ang damdamin, saloobin, kaugalian o tradisyon ng lahi kapag naisatitik ay tinatawag na panitikan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Kailanman, hindi maaaring magka-ugnay ang panitikan at kasaysayan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di -sumasang-ayon Ang Pilipinas, bago pa man dumating ang mga Espa ol ay mayaman na sa panitikan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Hindi mababatid sa panitikan ang tunay nating pagkalahi. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Bago pa man dumating ang mga Espa ol ay may alpabeto nang ginagamit ang ating mga ninuno. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Ang epiko, alamat, at mga karunungang-bayan ay nakilala lamang ng ating mga ninuno noong panahon ng Espa ol. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon
  • 31. 25 Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Napatunayan ng mga Espa ol na ang ating mga ninuno ay hindi mahilig sa tula, awit, kuwento, bugtong, at palaisipan. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Ang panitikan ay hindi sumasalamin sa panahon kung kailan isinulat. Sumasang-ayon Di- sumasang-ayon Matapos mong masagutan ang ARG, nakatulong ba ito upang malaman mo ang mga konsepto na saklaw ng araling iyong pag-aaralan ? GAWAIN 1.1.1.b : LIKAS-KATUTUBO Sa bahaging ito, nais kong balikan mo ang dati mong kaalaman tungkol sa saligang kasaysayan ng ating panitikan. Kilalanin mo ang mga ninunong nag-ambag sa ating panitikan. Isulat sa loob ng kahon ang mga nakaimpluwensiya sa panitikan ng Pilipinas Bago Dumating ang Espa ol . Gawin sa sagutang papel. Negrito Ma Malay Espa ol Arabe Amerikan o Indones Nakatutuwang isipin na nagawa mong sagutin ang gawain. Ngayon, iyo namang alamin ang mga akdang pampanitikan na kanilang inambag na
  • 32. 26 naging tulay upang masilayan natin ang tradisyon, paniniwala, at kaugalian ng lahi na ating pinagmulan. GAWAIN 1.1.1.c : I-Q NEK Tulungan mo ang larawan na iugnay ang kaniyang sarili sa mga akdang pampanitikan na lumaganap noong Panahon ng Katutubo sa pamamagitan ng pagkukulay ng mga ito hanggang marating niya ang aklat ng panitikan na nasa pinakaibaba ng tsart. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. Matapos kong mataya ang dati mong kaalaman sa paksa, oras na upang ating pag-aralan ang ilan sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. nobela maikling kuwento Karagatan Pasyon awiting- bayan alamat Moro-moro korido Haiku tanaga mito epiko dula Timpalak Palanca komiks magasin salawikain dulang panradyo blog duplo palaisipan kasabihan sawikain Bugtong tulang dula pelikula dulang pantelebisyon Sarsuwela
  • 33. 27 PaunlarinPaunlarinPaunlarinPaunlarin Sa bahaging ito ng aralin ay makikilala natin nang ganap ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo tulad ng mga karunungang-bayan ( salawikain, sawikain/kawikaan , at kasabihan ), alamat at epiko. Nakikita at nasasalamin sa panitikan ang kalinangan ng isang lahi. Nakikita sa mga nakasulat maging sa pasalitang panitikan ang kultura, tradisyon, at mithiin ng isang bansa. Sa pamamagitan ng inilaang mga gawain sa bawat bahagi ay masasagot mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Mapauunlad mo rin ang iyong mga kaalamang panggramatika. Mauunawaan mo kung bakit mahalaga ang paggamit ng angkop na gramatika/retorika sa mga araling pampanitikan. Simulan natin ang iyong pag-aaral sa bahaging ito. Una nating tatalakayin ang tungkol sa mga karunungang-bayan tulad ng salawikain, sawikain, at kasabihan gayundin, ang dalawang uri ng paghahambing. Ang unang bahagi ng araling ito ay magbibigay-daan upang maisabuhay muli ang mga karunungang-bayan na minana pa natin sa matandang panitikan at mailapat sa sariling pang-araw-araw na pamumuhay. Ang ating mga karunungang-bayan bagamat payak ay mabuting hanguan ng mahahalagang impormasyon hinggil sa kaugalian, asal at gawi. Samakatuwid, hindi natin dapat ipagwalang-bahala at ibaon sa limot ang mga karunungang-bayan ng ating panitikan. Tuklasin natin kung bakit mahalagang unawain ang mga karunungang- bayan tulad ng salawikain, sawikain at kasabihan bilang akdang pampanitikan sa kasalukuyang panahon. Subukin mo munang gawin ang gawain na nasa loob ng kahon sa susunod na pahina sa pamamagitan ng pagdurugtong ng angkop na ideya sa sumusunod na pahayag. 1. Makikita sa mga karunungang-bayan ang kultura, tradisyon at kalagayang panlipunan ng mga Pilipino sa panahong naisulat ito sapagkat ____________________________________________________ ____________________________________________________ 2. Upang maging malinaw ang pag-unawa sa salawikain, sawikain/kawikaan at kasabihan kailangang ____________________________________________________ ____________________________________________________
  • 34. 28 Bigyan mo ng pansin ang larawan. Napansin mo ba ang pagiging simple ng pamumuhay noon? Sa iyong palagay, ano ang naging gabay at patnubay ng mga Pilipino noon sa ganitong klaseng pamumuhay? Nakatulong kaya ang mga karunungang bayan? Kinuha sa : Tama! Payak ang pamumuhay noon ng mga sinaunang Pilipino. Sa kabila ng pagiging payak ay nabuhay sila nang maligaya at payapa. Pinaniniwalaang naging bahagi na ng kanilang pamumuhay ang mga karunungang-bayan. Sa bahaging ito, nais kong bigyan mo ng pansin ang tula ni Jose Rizal na bagaman naisulat noong Panahon ng Espa ol ay makikita mo ang paggamit niya ng isa sa mga karunungang-bayan na minana natin sa ating mga ninuno. Isa lamang itong patunay na ang matandang panitikan tulad ng karunungang-bayan ay may malaking impluwensiya sa mga Pilipino sa iba’t ibang panahon. Sa Aking Mga Kabata ni Jose P. Rizal Kapagka ang baya'y sadyángumiibig Sa kanyáng salitáng kaloob ng langit, Sanglang kalayaan nasa ring masapit Katulad ng ibong nasa himpapawid. Pagka't ang salita'y isang kahatulan Sa bayan, sa nayo't mga kaharián, At ang isáng tao'y katulad, kabagay Ng alin mang likha noong kalayaán. Ang hindi magmahal sa kanyang salitâ Mahigit sa hayop at malansáng isdâ,Kayâ ang marapat pagyamaning kusà Na tulad sa ináng tunay na nagpalà. Ang wikang Tagalog tulad din sa Latin,Sa Inglés, Kastilà at salitang anghel,Sapagka't ang Poong maalam tumingín Ang siyang naggawad, nagbigay sa atin.
  • 35. 29 Ang salita nati'y tulad din sa iba Na may alfabeto at sariling letra, Na kaya nawalá'y dinatnan ng sigwâ Ang lunday sa lawà noóng dakong una GAWAIN 1.1.1.d : PAGLINANG SA TALASALITAAN Ibigay ang kahulugan ng mga salitang nasa loob ng biluhaba ayon sa pagkakagamit ng mga ito sa tula.Isulat sa sagutang papel ang mga sagot. 1. 2. 2. 4. 5. Palawakin pa natin ang iyong kaalaman tungkol sa paksa. Batid ko na handa ka na upang linangin at paunlarin ang kakailanganing pag-unawa sa tulong ng mga angkop na gawain na ibibigay ng modyul na ito. GAWAIN 1.1.1.e : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA 1.Suriin ang tula . Tukuyin ang kasabihang ginamit ni Jose Rizal . Ilahad ang tiyak na kaisipan na nais nitong ipabatid. Gawin sa sagutang papel.Gayahin ang pormat. naggawad kahulugan: _________ kabagay kahulugan: ____________ ____________________ maalam kahulugan:_______ __ sigwa kahulugan:_______ __ lunday kahulugan:_____________ __________________ Sa Aking Mga Kabata KASABIHAN _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ KAISIPAN
  • 36. 30 3. Kung si Jose Rizal ay gumamit ng karunungang- bayan sa kaniyang tula ikaw bilang kabataan, paano mo magagamit ang mga karunungang- bayan na minana pa natin sa ating mga ninuno? Ang mga gawain na iyong isinagawa ay nagpapatunay na ang kasabihan bilang karunungang- bayan ay kinapapalooban ng mensahe na magagamit sa buhay. Gayundin naman ang iba pang karunungang-bayan tulad ng salawikain at sawikain/ kawikaan. Upang higit pang lumawak ang iyong kaalaman sa paksa, basahin at unawain ang mahahalagang impormasyon na nakatala sa loob ng kahon. ALAM MO BA NA... KARUNUNGANG-BAYAN Kasama sa kabang-yaman ng karunungang-bayan ng ating bansa bago dumating ang mga Espa ol ay ang salawikain, sawikain/kawikaan, at kasabihan. Salawikain- Karaniwang patalinghaga ang salawikain na may kahulugang nakatago. Ang salawikain ay karaniwang nasusulat ng may sukat at tugma kaya masarap pakinggan kapag binibigkas. Mga Halimbawa: ‘Pag ang tubig ay magalaw Ang sakit ng kalingkingan Ang ilog ay mababaw Damdam ng buong katawan “A wattu langan a kuruga mariga “Ing taung mapibabata’ Tattolay nga minagimamma .” Dasan na ing sablang buring na” (Ibanag) (Pampango) “Walang gawaing mahirap “Ang taong matiyaga sa taong matiyaga.” natutupad ang ninanasa. _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________ _______________________
  • 37. 31 Sawikain – Ang pagsasawikain o pagtatambis ay isang paraan ng pagsasalita na hindi gumagamit ng mararahas na salita upang maiwasan ang makasakit ng loob. Ang sawikain o patambis samakatuwid , ay masasabing mga salitang eupemistiko, patayutay o idyomatiko na ginagamit upang maging maganda ang paraan ng pagpapahayag. Mga Halimbawa: parang natuka ng ahas- natulala itaga mo sa bato- pakatandaan malayo sa bituka- hindi malubha mahaba ang kamay- magnanakaw Kasabihan- Ang kasabihan ay iba sa salawikain sa dahilang ito’y hindi gumagamit ng mga talinghaga. Payak ang kahulugan. Ang kilos , ugali, at gawi ng isang tao ay masasalamin sa mga kasabihan. Mga Halimbawa: Tulak ng bibig Kasama sa gayak Kabig ng dibdib. ‘Di kasama sa lakad. Utos na sa pusa Ubos-ubos biyaya Utos pa sa daga Bukas nakatunganga Pagkatapos mong basahin ang mahahalagang impormasyon sa aralin, marahil ay naging malinaw na sa iyo ang konsepto ng salawikain, sawikain at kasabihan. Upang mapagtibay pa ang iyong kaalaman at tamang pag-unawa sa paksang iyong pinag-aaralan, subukin mong gawin ang ilan pang gawain. 3. Suriin kung ang sumusunod ay salawikain, sawikain o kasabihan.Isulat sa papel ang sagot. Gayahin ang pormat. 1. Ang magtanim ng hangin, 4. Maitim ang gilagid. bagyo ang aanihin. 2. Itaga mo sa bato. 5. Ang taong walang kibo nasa loob ang kulo. 3. Kasama sa gayak, 6. Ubos-ubos biyaya, di kasama sa lakad. bukas nakatunganga.
  • 38. 32 Salawikain Sawikain Kasabihan 1. 2. 1. 2. 1. 2. Madali mo bang nakilala ang salawikain, sawikain at kasabihan? Nakilala mo ba ang mga ito dahil sa taglay nilang mga katangian? Kung sa iyong palagay ay hindi pa sapat ang iyong kaalaman sa mga ito, makatutulong ang kasunod na gawain upang madagdagan pa ang iyong kaalaman tungkol dito. 4. Basahin at unawain ang mga nakahanay na salawikain, sawikain/kawikaan at kasabihan. Isulat ang kahulugan ng bawat isa. Gayahin ang pormat. 5. Batay sa iyong nakuhang mga impormasyon at sa sinagutang mga gawain, ano ang pagkakaiba at pagkakatulad ng salawikain, sawikain at kasabihan. Sagutin sa pamamagitan ng Venn Diagram.Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. karunungang bayan salawikain sawikain kasabihan Taong nanunuyo, Dala-dala’y bukayo Kahulugan: ________________ ________________ Itaga mo sa bato Kahulugan: _______________ _______________ Malakas ang loob, Mahina ang tuhod Kahulugan: _______________ _______________ A, B, C Katangian ng bawat isa D- Pagkakatulad ng tatlo
  • 39. 33 Sa tulong ng mga gawain na inilaan ng araling ito ay maaari mo nang maisantabi ang maling pag-unawa sa salawikain, sawikain, at kasabihan.Ngayon ay nagawa mong paghambingin ang salawikain, sawikain at kasabihan. Alam mo ba na upang maging mabisa ang pagsusuri mo sa pagkakatulad at pagkakaiba ng mga tao, bagay , pangyayari, ideya at iba pa, kailangan ang isang maayos na paghahambing ? Ang araling ito ay naglaan ng mga gawain upang mapaunlad ang iyong kakayahan sa paghahambing. 6. Basahin mong mabuti ang teksto. Hanguin sa loob ng teksto ang mga pahayag na nagpapakita ng paghahambing. Isulat sa papel ang sagot. Sariwa ang hangin na humihihip sa karagatan. Mas masarap ang pakiramdam ko ngayon kaysa noong nakaraang buwan. Kapansin-pansin din ang tubig na umaalon sa dagat na maituturing kong kasinlinaw ng kristal. Di- gasino mang maingay dito ,wala man ang ingay na matagal ko nang kinagisnan, alam kong masasanay rin ako. Naalala ko tuloy ang pook na pinasyalan namin ni inay noong bata pa ako. Magkasingganda ang pook na iyon at ang lugar na kinatatayuan ko ngayon. Simputi rin ng bulak ang buhangin doon. Akala ko iyon na ang una at huling araw na makadadalaw ako sa ganoong klaseng lugar. Sa mura ko kasing edad noon , alam ko na ang hirap na pinagdadaanan ng aming pamilya kaya napilitan akong magbanat ng buto kahit wala pa sa panahon. Buti na lang kinaawaan ako ng Poong Maykapal. Inialis ako sa nakasusulasok na lugar at dinala ako sa lugar na singganda ng paraiso. Salamat at nakilala ko si Sir James Bossier. Pansamantala man ang pananahan ko dito, batid ko na sa aking pagpupursige kasama ng aking pamilya ay makababalik ako dito upang manirahan.
  • 40. 34 Pagkatapos mong sagutan ang gawain, nadagdagan ba ang iyong kaalaman sa ating araling panggramatika . Sa araling ito , malalaman mo kung paano susuriin ang antas o lebel na katangian ng dalawang tao, bagay, ideya at iba pa na makatutulong sa malawak mong pagtingin sa mga ito. Mabuting basahin at unawain mo ang mahahalagang impormasyon tungkol sa ating araling panggramatika. ALAM MO BA NA … MAY DALAWANG URI NG PAGHAHAMBING 1. Paghahambing na magkatulad Ginagamit ito kung ang dalawang pinaghahambing ay may patas na katangian. Ginagamitan ito ng mga panlaping kasing, sing,magsing at magkasing o kaya ay ng mga salitang gaya,tulad, paris, kapwa, at pareho. 2. Paghahambing na di-magkatulad Ginagamit ito kung ang pinaghahambing ay may magkaibang katangian. May dalawang uri ito: 2.1 Pasahol- Kung ang pinaghahambing ay mas maliit, gumagamit itong mga salitang tulad ng lalo, di-gaano, di-totoo, di- lubha, o di-gasino 2.2 Palamang- Kung ang hinahambing ay mas malaki o nakahihigit sa pinaghahambingan, gumagamit ito ng mga salitang higit, labis, at di-hamak. Mayroon ka nang sapat na kaalaman sa araling panggramatika, subukin mong maipakita ang iyong natutuhan sa bahaging ito.
  • 41. 35 7. Itala mo ang pagkakatulad at pagkakaiba ng salawikain, sawikain, at kasabihan sa tulong ng mga salita/ pahayag na ginagamit sa paghahambing. Ang pagkakatulad ng salawikain, sawikain at kasabihan ___________________________ ___________________________ ___________________________ Ang pagkakaiba ng salawikain, sawikain at kasabihan __________________________ __________________________ __________________________ __________________________ Bago tayo magpatuloy, balikan mo muna ang iyong mga sagot sa naunang mga gawain at ihambing mo ang iyong mga naging sagot sa daloy ng talakayan sa bahaging ito. Ano sa mga ideya mo ang tama? Ano naman ang hindi tama at dapat na iwasto? GAWAIN 1.1.1.f : Pag - Sa – Sa – Ka ( Pagpapalalim ng Pag-unawa sa Salawikain, Sawikain, at Kasabihan ) Habang lumalalim ang iyong pag-unawa sa paksa ay mapagninilayan mo kung bakit mahalagang unawain ang mga akdang pampanitikan tulad ng salawikain, sawikain, at kasabihan sa kasalukuyang panahon. Mapagtitibay mo ang ideyang ito sa tulong ng mga gawain na inilaan sa bahaging ito. A. Salawikain Bigyan mo ng pansin ang bahagi ng tula na ginamitan ng salawikain ng may-akda upang bigyang diin ang mensaheng nais niyang iparating. Nakikita ang butas ng karayom, Hindi ang butas ng palakol Mayroon pang taong Sobrang palapuna at palapintasin, Sa mukha ng kapwa’y Nakikikita agad ang dumi o dusing; Munting kapintasan Ng kapwa niya taong laging pinapansin Ang kamalian niya’t Mga kasamaan ay ayaw aminin. Dungis sa mukha mo’y pahirin mo muna Bago ka mamintas ng mukha ng iba. Halaw sa tulang Mga Ginto sa Putikan ni Gregorio G. Cruz
  • 42. 36 Panuto: Bumuo ka ng maikling talata na magpapalawak ng iyong sagot sa tanong blg. 1. 1. Bilang kabataan, paano mo isasabuhay ang mga salawikain na ginamit sa tula? Isulat ang mga sagot sa papel. B. Kasabihan Ang kasabihan ay isa sa mga karunungang-bayan na iyo nang nakilala. Bigyan mo ng pansin ang nilalaman ng bahagi ng isang awit na nagpakilala ng mga kasabihang Pilipino na hindi dapat kalimutan. Sa pagdamay ay no.1 Matalas makiramdam Ang sakit sa kalingkingan Ay sakit ng buong katawan Kung di kaya ng nag-iisa Pagtulungan nating dalawa Ang bayanihan spirit ay taglay ng bawat isa Marunong lumingon Sa pinanggalingan Ang utang na loob Hindi nalimutan Walang puwang sa isip mo Ang crab mentalidad Hindi naiinggit Kapwa Pinoy man Ay umunlad Bahagi ng awit na Positibong Kasabihan ni Ser Jess Torres 2. Magsaliksik ka ng mga pangyayari sa iyong kapaligiran (halimbawa: batay sa obserbasyon o pansariling karanasan) na nagpapakita ng diwang isinasaad ng napiling kasabihan sa hinalaw na awit . Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. Kasabihan mula sa awit _______________________________ _______________________________ Nasaliksik na pangyayari: _______________________________ _______________________________ Kasabihan mula sa awit ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ Nasaliksik na pangyayari: ______________________ ______________________ ______________________
  • 43. 37 C. Sawikain/Kawikaan Ang pakikipag-usap sa kapwa ay tulay sa pagkakaunawaan. Ngunit minsan, naghahatid ito ng hidwaan sa mga tao dahil sa paggamit ng mga salita o pahayag na nakasasakit ng damdamin. Sa iyong palagay, paano nakatutulong ang sawikain upang maiwasan ang ganitong sitwasyon? Bigyan mo ng pansin ang mga sawikain na ginamit sa usapan. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na gawain sa p. 41. Lef : Hoy! Joan, kumusta ka na? Ibang-iba ka na ngayon . Halos di kita makilala para kang hinipang lobo. Joan: Mabuti naman. Naku , Oo nga eh, napabayaan na kasi ako sa kusina. Aba! Iba na rin naman ang hitsura mo. Ang tingin ko sa iyo ngayon tila ka ipinanganak na may gintong kutsara sa bibig. Ang lakas ng dating mo. Lef : Naku ha, pamporma lang ang mga ito. Anong balita sa’yo? Ipinagpatuloy mo ba ang kursong Medisina? Ikaw ang may utak sa klase natin noong High School tayo di ba? Malamang kayang-kaya mo ang kursong pinangarap mo. Joan: Heto nga’t patuloy akong nagsusunog ng kilay para matapos ko ang kursong noon pa’y hinangad ko na. Lef: Masaya akong malaman ’yan. Talaga naman, sa buhay ng tao bago mo makamtan ang iyong pangarap kailangan mo talagang dumaan sa butas ng karayom sa dami ng pagsubok na iyong mararanasan. Joan: Ganyan talaga ang buhay. Matamis ang bunga kapag pinaghihirapan.
  • 44. 38 3. Sa iyong palagay, paano nakatulong ang bawat sawikain upang maging magaan ang mga pahayag ng mga tauhan? Isulat mo ang iyong sagot sa paraang patalata.Gawin sa papel. Bumuo ng iyong pamagat para sa talata. 4. Batay sa iyong naging sagot sa naunang mga gawain, ihanay mo ang kahalagahan ng salawikain, sawikain at kasabihan. Karunungang-bayan Kahalagahan Salawikain Sawikain Kasabihan Matapos mong sagutin ang mga gawain, nakaramdam ka ba ng pagmamalaki bilang isang Pilipino? Masasabi mo bang may kalinangan na ang ating lahi bago pa man tayo sakupin ng mga Espa ol? Paano mo pahahalagahan ang matatandang panitikan tulad ng karunungang-bayan na minana mo pa sa ating mga ninuno? Pagkakataon mo na upang ilahad ang iyong pananaw sa kahalagahang hatid ng karunungang-bayan sa mga kabataan sa kasalukuyan. Naniniwala ako na mapaninindigan mo ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin na iyong natutuhan sa aralin.
  • 45. 39 GAWAIN 1.1.1. g : PAGTALUNAN NATIN, PUNTO SA PUNTO . Ilahad ang iyong panig sa paksa. Subuking gamitin ang mga konseptong natutuhan sa araling pampanitikan at panggramatika. Isulat ang sagot sa papel. Naipakita mo sa gawaing ito ang kahalagahan ng mga karunungang- bayan sa kabataang Pilipino. Malaki ang maiaambag mo sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng ating matandang panitikan kung ang mga ito ay magagamit mo sa iyong buhay. GAWAIN 1.1.1.h : SALAMIN NG KATOTOHANAN Suriin ang bisang pangkaisipan at bisang pandamdamin sa ipinahayag na panig na ginawa sa GAWAIN 1.1.1.g. Sumulat ng repleksiyon tungkol dito. KARUNUNGANG- BAYAN: MABISA PA RING GAMITIN BILANG PATNUBAY O GABAY NG KAGANDAHANG-ASAL SA KASALUKUYANG PANAHON REPLEKSIYON _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ _______________________________________________________ ____________________________________
  • 46. 40 GAWAIN 1.1.1.i : DUGTUNGAN TAYO… Pagtibayin mo ang iyong natutuhang mahahalagang konsepto sa aralin sa pamamagitan ng pagbuo ng mga ideya na nakapaloob sa kahon. Ang layunin mo sa bahaging ito ay mailapat ang mga kaalamang natutuhan sa awtentikong pagkatuto. Basahin at unawain mo ang sitwasyon pagkatapos, gawin mo ang Inaasahang Produkto para sa araling ito Dadalaw ngayong buwan sa inyong barangay ang mga piling senior citizen na nagmula sa iba’t ibang lalawigan. Ang layunin nila sa pagdalaw ay upang matiyak na ang kabataan ay may naiaambag sa pagpapanatili ng yaman ng kultura at tradisyon ng ating lahi. Ikaw, bilang SK chairman ay naatasan ng inyong Punong barangay na magpakita ng mga katibayan na ang kabataan ay may malaking bahagi sa pagpapanatili ng sariling kultura at tradisyon. Naisip mo na ipakita ito sa pamamagitan ng pagbuo ng isang brochure na naglalaman ng mga karunungang- bayan kung saan iuugnay mo ang mga gawaing pangkabataan sa inyong barangay. Ayon sa inyong punong barangay ang brochure na dapat mong maipakita ay matataya sa sumusunod na pamantayan: 1. Naniniwala ako na mahalagang unawain ang mga karunungang - bayan sapagkat ________________________________________________ ________________________________________________ 2. Ang mga karunungang-bayan bagaman bahagi ng ating matandang panitikan ay masasabi kong angkop pa ring pag-aralan at isabuhay sa kasalukuyan dahil ________________________________________________ ________________________________________________ 3. Sa tulong ng mga karunungang-bayan, naging malinaw sa akin ang ________________________________________________ Kaya ipinagmamalaki ko ___________________________
  • 47. 41 RUBRIK PAMANTAYAN LUBOS NA KATANGGGAP- TANGGAP (5) KATANGGAP- TANGGAP (3) MAHINA (1) Organisasyon Lohikal ang pagkakaayos ng mga teksto at larawan May ilang teksto at larawan na wala sa lugar Nakalilito ang pagkakaayos ng teksto at mga larawan Kalidad ng mga Larawan Klaro at tama ang perspektibo May ilang larawan na di klaro o tama ang perspektibo Karamihan sa mga larawan ay di klaro o Malabo ang perspektibo Dibuho Kaakit-akit ang brochure dahil tama ang kombinasyon ng kulay, estilo, laki ng font at pagkakaayos ng teksto at larawan Medyo kaakit-akit ang brochure kahit ay ilang maling kombinasyon na makikita sa brochure Di- gaanong kaakit-akit ang brochure dahil kitang-kita ang maling kombinasyon ng larawan, estilo, font at teksto Gamit ng Karunungang- bayan Mabisa ang pagkakagamit ng karunungang - bayan sapagkat Nakatulong ito upang maipakita ang kultura at tradisyong Pilipino Di masyadong mabisa ang pagkakagamit ng mga karunungang- bayan dahil di gaanong naipakita ang kultura at tradisyong Pilipino Di mabisa ang pagkakagamit ng mga karunungang - bayan sapagkat halatang pilit ang pagpapakita ng kultura at tradisyong Pilipino Nakatulong ba nang malaki ang mga kaalamang natutuhan mo sa kabuuan ng aralin sa pagbuo ng Inaasahang Produkto? Higit pa sa mga kaalaman, konsepto at ideyang natutuhan mo sa bahaging ito ng modyul, inaasahan ko na maisasabuhay mo ang mga aral na nakapaloob sa ating mga karunungang-bayan. Samantala, naniniwala ka ba na mahalagang malaman ang pinagmulan ng mga bagay sa ating paligid? Naisip mo rin ba na ang mga bagay na iyong napakikinabangan sa kasalukuyan ay nagtataglay ng mga kuwento ng kanilang pinagmulan? Ang susunod na aralin na iyong pag-aaralan ay isang akdang pampanitikan na makatutulong sa iyo upang higit mong makilala ang pinagmulan at kahalagahan ng pagsulpot ng mga bagay sa iyong kapaligiran,
  • 48. 42 ang alamat. Batid ko ang iyong pananabik sa aking tinutukoy kaya maaari ka nang humakbang sa susunod na aralin para pag-aralan ito. ARALIN 1.1.2 : ALAMAT Sinasabing ang ilang kaalaman natin ngayon ay kinuha ng mga mananaliksik sa saling-dila ng matatanda. Sa pag-usad ng panahon, maaaring nagbabago ang mga alamat gayunpaman hindi nawawala ang katangian nitong maglahad ng pinagmulan ng tao, bagay, lunan , o pangyayari. Ang aralin na ito ay tutulong sa iyo upang mauunawaan mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi. Matapos mong pag- aralan ang mahahalagang konsepto sa aralin, ikaw ay inaasahang makabubuo ng informercial na nagtatampok sa kultura at tradisyong Pilipino.Gayundin, mapagtitibay mo kung paano kasasalaminan ng kultura, tradisyon, at kaugalian ang alamat tulad ng iba pang akda na lumaganap sa Panahon ng Katutubo. Bago mo alamin ang mahahalagang konsepto sa araling ito, nais ko munang mataya ang iyong kabatiran sa ating paksa. Simulan mo sa pagsagot sa sumusunod na gawain. GAWAIN 1.1.2.a : LARAWAN NG PINAGMULAN Pansinin mo ang mga larawan na nasa loob ng kahon. Pamilyar ka ba sa mga ito? Alamin natin ang iba mo pang kaalaman sa paksang iyong pag- aaralan sa tulong ng mga larawan.Subukin mong sagutin ang kasunod na mga tanong. a. Ano-ano ang maaaring maging paksa ng alamat? b. Nakatutulong ba ang alamat upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay? c. Makikita ba sa bawat paksa ng alamat ang tatak ng pagiging mamamayan? Patunayan. Ang mga larawan ay hinango sa http://www.google.com.ph/search
  • 49. 43 Nakatulong ba sa iyo ang ginawa mong pagsagot sa mga tanong upang makilala ang alamat bilang isang akdang pampanitikan? Huwag kang mag-alala, ang modyul na ito ay tutulong sa iyo upang pagyamanin ang iyong kaalaman sa paksang ating pag-aaralan. GAWAIN 1.1.2.b : WAKAS NG PINAGMULAN Sa isang kuwento , pelikula o teleserye man, kaabang-abang ang bahaging resolusyon o kinahinatnan sapagkat dito malalaman ng mambabasa o manonood kung ano ang maaaring mangyari sa pangunahin at iba pang sangkot na tauhan. Sa isang alamat, gaano kaya kahalaga ang wakas na bahagi nito? Paano nakatutulong ang wakas upang maging malinaw ang pinagmulan ng mga bagay? Narito ang ilang halimbawa ng wakas sa ilang alamat. Suriin mo ang kinahinatnan ng mga tauhan. Isulat ang sagot sa papel. Puna: _______________________________________________________ Puna: ___________________________________________________________________ Nanangis ang binata at nagsisi sa kanyang narinig. Gusto niyang ibalik ang puso ng ina ngunit wala na itong buhay. Dahil sa ginawa niya ay biglang pinarusahan at naging BUTIKI na gumagapang sa mga kisame at haligi. Ito ang parusa sa anak na walang utang na loob sa kaniyang pinanggalingan. Halaw sa Alamat ng Butiki Pagkakita sa puno,naalala ni Juana ang brasong ibinaon niya sa lupa, doon mismo sa pinagtubuan ng puno. Nasambit niya sa sarili ang pangalan ni Aging. "Ang halamang iyan ay si Aging", wika ni Juana. Magmula noon ang halamang iyon ay tinawag na "Aging"na di nagtagal ay naging saging. Halaw sa Alamat ng Saging
  • 50. 44 Puna ______________________________________________________ Mga Gabay na Tanong: 1. Ano ang napuna mo sa naging daloy ng wakas? 2. Kapani-paniwala ba ang ganitong uri ng wakas? Ipaliwanag. 3. Sa iyong palagay, bakit karaniwan na sa mga alamat na magkaroon ng kaparusahan o pagkamatay ng pangunahing tauhan? GAWAIN 1.1.2.c : KILALANIN ANG PINAGMULAN Batay sa mga impormasyon na nailahad sa mga naunang gawain, paano mo mailalarawan ang alamat bilang akdang pampanitikan? Isulat ang sagot sa papel gamit ang fan fact analyzer. Gayahin ang pormat. Nataya na natin ang iyong dating kaalaman sa paksa at alam ko na handa ka nang dagdagan pa ito sa pamamagitan ng mga gawain na batid kong makatutulong sa iyo upang malinang mo ang kinakailangang pag- unawa .Simulan natin sa pamamagitan ng pagsagot mo sa mga tanong na magiging gabay sa iyong pag-aaral mula simula hanggang huling bahagi ng araling ito. Nagluksa ang Rajah at ang buong palasyo. Ipinag-utos niya na ang dalawa'y ilagak na magkasama sa isang hukay. Lumipas ang mga araw. Himala ng mga himala. Ang lupa sa puntod ng libing ay tumaas hanggang sa itoy maging bundok. Napakaganda at perpekto ang hugis. Tinawag itong Bundok ng Mayon bilang alaala kay Daragang Magayon. Halaw sa Alamat ng Bulkang Mayon ALAMAT
  • 51. 45 Mga Gabay na Tanong: 1. Paano nakatutulong ang alamat sa pag-unawa ng pinagmulan ng mga bagay sa kasalukuyan? 2. May saysay pa ba ang mga alamat bilang mga akdang pampanitikan sa kasalukuyan? Patunayan. 3. Nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat? Patunayan. GAWAIN 1.1.2.d : TUGON MO…MAHALAGANG ALAMIN Sa bahaging ito, nais kong malaman ang antas ng iyong pag-unawa sa aralin na ating pag-aaralan. Subukin mong sagutin ang mga nakatala sa mga gabay na tanong upang magabayan ka sa pagpapalawak ng paksa na nasa loob ng kahon. Huwag kang mag-alala kung sa tingin mo ay hindi mo nasagot nang wasto ang mga katanungan.Naglaan pa ng mga gawain ang modyul na ito upang matulungan ka sa pagkilala ng mga tamang konsepto ng aralin . Ang bahaging ito ng aralin ay makatutulong upang maunawaan mo ang mga konsepto at kasanayang dapat mong malinang sa paksa. Kailangang mapalawak at mapaunlad mo pa ang iyong dating kaalaman nang sa gayon ay mabatid mo kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang panitikan ng ating lahi. Ang Kahalagahan ng Alamat sa Kasalukuyan _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _______________________________________________________________ _____________________________________________
  • 52. 46 Basahin at unawain. Mina ng Ginto Alamat ng Baguio Sa isang nayon sa Baguio na kung tawagin ay Suyuk, naninirahan ang mga Igorot na pinamumunuan ni Kunto. Si Kunto ay bata pa ngunit siya ang pinakama-lakas at pinakamatapang sa kanilang nayon kaya siya ang ginawang puno ng matatandang pantas. Ang mga naninirahan sa nayong ito ay namumuhay nang tahimik . Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Taun-taon ay nagdaraos sila ng ca ao bilang parangal sa kanilang mga anito. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang anito. Kung nagdaraos sila ng ca ao ay lingguhan ang kanilang handa. Nagpapatay sila ng baboy na iniaalay sa kanilang bathala. Nagsasayawan at nagkakantahan sila. Isang araw ay nagtungo si Kunto sa gubat upang mamana. Hindi pa siya lubhang nakalalayo nang nakakita siya ng isang uwak. Nakatayo ito sa isang landas na kanyang tinutunton. Karaniwang ang mga ibon sa gubat ay maiilap ngunit ang ibong ito ay kaiba. Lumakad si Kunto palapit sa ibon ngunit hindi ito tuminag sa pagkakatayo sa gitna ng landas. Nang may iisang dipa na lamang siya mula sa ibon, bigla siyang napatigil. Tinitigan siyang mainam ng ibon at saka tumango nang tatlong ulit bago lumipad. Matagal na natigilan si Kunto . Bagamat siya’y malakas at matapang, sinagilahan siya ng takot. Hindi niya mawari kung ano ang ibig sabihin ng kanyang nakita. Hindi na niya ipinagpatuloy ang kanyang pamamana. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Anang isang matanda, “
  • 53. 47 Marahil ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Ipinaaalaala sa atin na dapat tayong magdaos ng ca ao.” Kung gayon, ngayon din ay magdaraos tayo ng ca ao,” ang pasiya ni Kunto. Ipinagbigay-alam sa lahat ang ca ao na gagawin. Lahat ng mamamayan ay kumilos upang ipagdiwang ito sa isang altar sa isang bundok-bundukan. Ang mga babae naman ay naghanda ng masasarap na pagkain. Nang ang lahat ay nakahanda na, ang mga lalaki ay humuli ng isang baboy. Ang baboy na ito ay siyang iaalay sa kanilang bathala upang mapawi ang galit, kung ito man ay nagagalit sa kanila. Inilagay ang baboy sa altar na ginawa nila sa itaas ng bundok- bundukan. Anong laking himala ang nangyari! Nakita nilang ang baboy ay napalitan ng isang pagkatanda-tandang lalaki! Ang mukha ay kulay- lupa na sa katandaan at halos hindi na siya makaupo sa kahinaan.Ang mga tao ay natigilan. Nanlaki ang mga mata sa kanilang nakita. Sila’y natakot. Maya-maya’y nagsalita ang matanda at nagwika nang ganito: “Mga anak magsilapit kayo. Huwag kayong matakot. Dahil sa kayo’y mabuti at may loob sa inyong bathala, gagantimpalaan ko ang inyong kabutihan. Lamang ay sundin ninyo ang lahat ng aking ipagbilin. “Kumuha kayo ng isang tasang kanin at ilagay ninyo rito sa aking tabi. Pagkatapos sukluban ninyo ako ng isang malaking palayok. Ipagpatuloy ninyo ang inyong ca ao. Pagkalipas ng tatlong araw, bumalik kayo rito sa pook na ito. Makikita niyo ang isang punungkahoy, na kahit minsan sa buhay ninyo ay hindi pa ninyo nakikita o makikita magpakailanman. Ang bunga,dahon, at sanga ay maaari ninyong kunin ngunit ang katawan ay huwag ninyong gagalawin. Huwag na huwag ninyong tatagain ang katawan nito.”
  • 54. 48 Tinupad naman ng mga tao ang ipinagbilin ng matanda.Ipinagpatuloy nila ang kanilang pista. Pagkaraan ng tatlong araw, bumalik sila sa pook na pinag-iwanan sa matanda. Itinaas nila ang palayok at gaya ng sinabi ng matanda, nakita nila ang isang punungkahoy na maliit. Kumikislap ito sa liwanag ng araw-lantay na ginto mula sa ugat hanggang sa kaliit-liitang dahon. Nagsigawan ang mga tao sa laki ng galak. Si Kunto ang kauna- unahang lumapit sa punungkahoy at pumitas ng isang dahon. Pagkapitas sa dahon ay nagkaroon kaagad ng kapalit ito kayat nag-ibayo ang tuwa sa mga tao. Bawat isa ay pumitas ng dahon. Sa loob ng maikling panahon, yumaman ang mga taga-Suyuk.Ang dati nilang matahimik na pamumuhay ay napalitan ng pag-iimbutan at inggitan. Ang punungkahoy naman ay patuloy sa pagtaas hanggang sa ang mga dulo nito’y hindi na maabot ng tingin ng mga tao. Isang araw, anang isang mamamayan, “kay taas-taas na at hindi na natin maabot ang bunga o dahon ng punong-ginto. Mabuti pa ay pagputul- putulin na natin ang mga sanga at dahon nito. Ang puno ay paghahati- hatian natin.” Kinuha ng mga lalaki ang kanilang mga itak at palakol. Ang iba ay kumuha ng mga sibat. Tinaga nila nang tinaga ang puno at binungkal ang lupa upang lumuwag ang mga ugat.Nang malapit nang mabuwal ang punungkahoy ay kumidlat nang ubod-talim. Kumulog nang ubos-lakas at parang pinagsaklob ang lupa at langit. Ang punungkahoy ay nabuwal. Nayanig ang lupa at bumuka sa lugar na kinabagsakan ng puno. Isang tinig ang narinig ng mga tao. “ Kayo ay binigyan ng gantimpala sa inyong kabutihan. Ang punong-ginto upang maging mariwasa ang inyong pamumuhay. Sa halip na kayo’y higit na mag-ibigan , kasakiman ang naghari sa inyong mga puso. Hindi ninyo sinunod ang aking
  • 55. 49 ipinagbilin na huwag ninyong sasaktan ang puno. Sa tuwi-tuwina ay inyong nanaisin ang gintong iyan.” At pagkasabi ng mga katagang ito, sa harap ng mga tao sa Suyuk, ang puno ay nilulon na ng lupang kinabuwalan. Mula nga noon, nagkaroon na ng minang ginto sa Baguio at nakukuha lamang ito sa pamamagitan ng paghukay sa lupa. Masasalamin ba sa alamat ang kultura at tradisyon ng isang pangkat ng mamamayan sa ating bansa? Maituturing mo bang yaman ng lahi ang mga alamat sa ating panitikan? Bago mo sagutin ang mga tanong, bigyan mo ng pansin ang kasunod na mga gawain upang higit mong maunawaan ang nilalaman ng binasa mong alamat. GAWAIN 1.1.2.e : PAGLINANG NG TALASALITAAN Suriin ang mga salitang nakahilig sa loob ng pangungusap. Bigyan ng kahulugan ayon sa pagkakagamit sa akda. Isulat sa papel ang mga sagot. 1. Taon-taon ay nagdaraos sila ng ca ao bilang parangal sa kanilang mga anito. Kahulugan - _______________________________________ 2. Noong panahong iyon, ang mga Igorot ay naniniwala sa iba’t ibang anito. Kahulugan - ______________________________________ 3. Maibigin sila sa kapwa at may takot sila sa kanilang bathala. Kahulugan - ______________________________________ 4. Siya’y bumalik sa nayon at nakipagkita sa matatandang pantas. Kahulugan - _______________________________________ 5.Marahil, ang ibong iyon ay ang sugo ng ating bathala. Kahulugan - ______________________________________ Batid ko na nakatulong ang mga salitang binigyan mo ng kahulugan upang iyong maunawaan ang kultura at tradisyon na mayroon ang mga Igorot. Subukin natin ang lalim ng iyong pag-unawa sa ilang mahahalagang konsepto ng akdang binasa.
  • 56. 50 Simula Wakas GAWAIN 1.1.2.f : SA ANTAS NG IYONG PAG-UNAWA Ang gawaing ito ay nakatulong sa iyo upang madali mong maunawaan ang daloy ng mga pangyayari sa alamat. 1. Pagsunud-sunurin mo ang mga pangyayari sa alamat sa tulong ng Story Mountain. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. 2. Sa iyong palagay, angkop ba ang naging wakas ng akda ? Pangatuwiranan ang iyong sagot. Gawin sa papel. 3. Suriin ang mga pangyayari sa bawat bahagi ng alamat.Itala mo sa talahanayan kung alin ang makatotohanan at di- makatotohanan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. BAHAGI MAKATOTOHANAN DI- MAKATOTOHANAN SIMULA GITNA WAKAS Sa bahaging ito, iyong napagtibay na nangingibabaw sa alamat ang mga di- makatotohanang pangyayari na nagpapaigting upang maging kapana-panabik ang kuwento na nakapaloob dito. Gayundin, sa tulong ng mga di-makatotohanang pangyayari nabubuo ang pinagmulan ng mga bagay. Gitna
  • 57. 51 4. Mula sa akdang binasa, itala ang kultura at tradisyon ng mga Igorot sa tulong ng dayagram. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. 5. Balikan mong muli ang naitala mong mga kultura at tradisyon ng mga Igorot. Sa iyong palagay , nananatili pa rin ba ang mga ito sa kasalukuyan? Itala ang iyong sagot sa tsart. ( Maaring magsaliksik ang mag-aaral sa bahaging ito ). Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. KULTURA NG IGOROT Ano- ano ang mga kulturang binanggit sa akda? Sa kasalukuyan, nananatili pa rin ba ito? Oo o Hindi Patunay Napatunayan mo sa bahaging ito na ang alamat bilang akdang pampanitikan ay sumasalamin sa kultura, tradisyon, at kalagayang panlipunan noong panahong naisulat ito. Binabati kita sa matiyaga mong pagsagot sa mga gawain. Layon ng araling ito na mapalawak pa ang iyong kaalaman sa paksang tinatalakay . Makatutulong kung iyong babasahin at uunawain ang mahahalagang konsepto na nakatala sa loob ng kahon. Mina ng Ginto Igorot Kultura At Tradisyon ___________ __________ __________ ___________ __ ___________ ___________ ____ ___________ ___________ ___________ ___________ __________ __________ __________ ______ __________
  • 58. 52 ALAM MO BA NA… Ang Alamat Ang alamat ay isa sa kauna-unahang panitikan ng mga Piipino bago pa dumating ang mga Español. Karaniwang kathang-isip o maaari namang hango sa tunay na pangyayari. Pinagmulan ng isang pook, ng isang halaman o punongkahoy, ng ibon, ng bulaklak at iba pang mga bagay ang karaniwang paksa nito. Maaari ring tungkol sa mga pangyayaring di- kapani-paniwala o kaya’y tungkol sa pagkakabuo ng pangalan ng lugar, bagay at iba pa. Mababakas sa alamat ang matatandang kaugaliang Pilipino. Layunin din ng alamat na manlibang. May tatlong bahagi ang alamat. Simula: Kabilang sa simula ang mga tauhan, tagpuan, at suliranin. Sa mga tauhan nalalaman kung sino-sino ang magsisiganap sa kuwento at kung ano ang papel na gagampanan ng bawat isa. Maaaring bida, kontrabida, o suportang tauhan. Sa tagpuan nakasaad ang lugar na pinangyayarihan ng mga aksyon insidente, gayundin ang panahon kung kailan naganap ang kuwento. At ang bahagi ng suliranin ang nagsasaad ng problemang haharapin ng pangunahing tauhan. Gitna: Binubuo ang gitna ng saglit na kasiglahan, tunggalian, at kasukdulan. Ang saglit na kasiglahan ang naglalahad ng panandaliang pagtatagpo ng mga tauhang masasangkot sa suliranin. Ang tunggalian naman ang bahaging nagsasaad sa pakikitunggali o pakikipagsapalaran ng pangunahing tauhan laban sa mga suliraning kakaharapin, na minsan sa sarili , sa kapwa, o sa kalikasan. Samantalang ang kasukdulan ang pinakamadulang bahagi kung saan maaaring makamtan ng pangunahing tauhan ang katuparan o kasawian ng kaniyang ipinaglalaban. Wakas: Binubuo ang wakas ng kakalasan at katapusan . Ang kakalasan ang bahaging nagpapakita ng unti-unting pagbaba ng takbo ng kuwento mula sa maigting na pangyayari sa kasukdulan. At ang katapusan ang bahaging maglalahad ng magiging resolusyon ng kuwento. Maaaring masaya o malungkot, pagkatalo o pagkapanalo. Sa tulong ng bawat bahagi ng alamat ay naipakita ang mga pangyayari na sumasalamin sa kultura, tradisyon, kaugalian at kalagayang panlipunan ng sinaunang Pilipino.
  • 59. 53 Pagkatapos mong malaman kung ano ang alamat at mga bahagi nito, bigyan mo naman ng pansin ang mahalagang gamit ng panahon at pook . Sa iyong palagay nakatutulong ba ang paggamit ng mga lugar at panahon upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa isang kuwento tulad ng alamat? Gawin mo ang mga susunod na gawain upang masagot mo nang wasto ang mahalagang tanong hinggil sa paksang ito .Isulat sa sagutang papel. Sa bahaging ito masusukat ang iyong kasanayang panggramatika. Malalaman natin ang antas ng iyong kaalaman sa araling pangramatika na iyong pag-aaralan. Basahin mo ang bahagi ng kuwento na nasa loob ng kahon. Pagkatapos, sagutin ang kasunod na mga tanong . a. Suriin ang mga salitang may salungguhit.Nagbibigay- turing ba ito sa mga salitang nakihilig o naglalarawan? b. Nakatulong ba ang mga salitang may salungguhit upang mabisang maipabatid ang mahalagang pangyayari sa alamat? Patunayan. c. Anong bahagi ng panalita ang mga salitang may salungguhit? Pagkatapos mong sagutin ang mga tanong, may ideya ka na ba kung ano ang mahalagang papel na ginagampanan ng pang-abay na pamanahon at pang-abay na panlunan upang malinaw na maipabatid ang mga pangyayari sa isang kuwento? Makatutulong sa iyo nang malaki ang mga impormasyon na nakatala sa kasunod na kahon upang ganap mong maunawaan ang araling panggramatika. Ngunit mula sa kanyang nangangatal na mga labi ay walang namumutawi kundi isang impit na “ Diyos Ko!!!” Sa gitna ng kanyang pagluha, ang mabait na si Sinang ay lumapit sa asawa at tinapunan iyon ng isang “ hayaan-mo-na ang Nanay” na tingin. Kasabay ng isang malalim na buntung-hininga, si Conrado’y nalugmok sa isang likmuan. Ang salitaan ay napinid na. Umagang-umaga kinabukasan, nagtaka na lamang sila’t natagpuan nila sa isang sulok si Impong Selang nananangis, umiiyak na nag-iisa. Siya’y hindi man lamang tinuluan ng luha nang si Pepe’y naghihirap, at saka ngayon pang si Pepe’y matiwasay na, salamat sa suwerong itinusok sa kanya ng manggagamot, ay saka…. Halaw sa Impong Sela ni Epifanio G. Matute
  • 60. 54 ALAM MO BA NA… PANG-ABAY NA PAMANAHON AT PANG-ABAY NA PANLUNAN Ang pang-abay na pamanahon ay nagsasaad kung kailan naganap o magaganap ang kilos na taglay ng pandiwa. Napapangkat ang ganitong uri ng pang-abay: (1) yaong may pananda at (2) yaong walang pananda. Gumagamit ng nang , sa, noong, kung, tuwing, buhat, mula, umpisa, at hanggang bilang mga pananda ang pang-abay na pamanahon Mga halimbawa: 1. Kailangan ka bang pumasok nang araw-araw? 2. Inaasahan tayo roon sa gabi, hindi sa araw. 3. Noong Lunes siya nagsimula sa kaniyang bagong trabaho. 4. Kapag Mahal na Araw ay sinisikap niyang mag-abstinensya at mag- ayuno. 5. Tuwing Pasko ay nagtitipon-tipon silang mag-anak. May mga pang-abay na pamanahon na walang pananda tulad ng kahapon, kangina, ngayon, mamaya, bukas, sandali at iba pa. Mga Halimbawa: 1. Pitong pangunahing alagad ng sining ang tumanggap kahapon ng “National Artist Award” buhat sa Pangulo. 2. Manonood kami bukas ng pambansang pagtatanghal ng dulang Pilipino
  • 61. 55 MINA NG GINTO Pang-abay na Pamanahon Pang-abay na Panlunan Sa tulong ng mga nabasa mong impormasyon sa ating araling pang- gramatika, batid ko na nananabik ka nang sumagot muli sa mga gawain upang masubok ang iyong mga kakayahan. Naglaan ng iba pang mga gawain ang modyul na ito upang ganap na mataya ang bisa ng mga konseptong iyong natutuhan . GAWAIN 1.1.2.h : PAGPAPATIBAY NG KAALAMAN 1. Balikan mong muli ang alamat na “ Mina ng Ginto. “ Sumipi ka ng mga pangungusap na nagtataglay ng mga pang-abay na pamanahon at pang-abay na panlunan. Gawin sa papel. Gayahin ang pormat. 3. Magsisimula pamaya-maya ang kumbensiyon tungkol sa pagpapabahay sa mahihirap. 4. Ipinagdiriwang ngayon ng Makati ang ika-262 anibersaryo ng kaarawan ni Gabriela Silang. 5. Panauhing pandangal mamaya ang bagong pangulo sa pagkakaloob ng Gantimpalang TOYM. Ang pang-abay na panlunan ay tumutukoy sa pook na pinangyarihan, pinangyayarihan, o pangyayarihan ng kilos ng pandiwa. Karaniwang ginagamitan ng pariralang sa/kay ang ganitong pang-abay. Sa ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pambalana o panghalip. Kay o ang maramihan nitong kina, ang ginagamit kapag ang kasunod ay pangngalang pantanging ngalan ng tao. Ang pangngalang pantanging ngalan ng pook o bagay ay pinangungunahan ng sa. Narito ang Ilang Halimbawa: 1. sa + pangngalang pambalana Maraming masasarap na ulam ang itinitinda sa kantina.
  • 62. 56 2. Mula pa rin sa alamat na “ Mina ng Ginto,” pumili ka ng nagustuhan mong bahagi at ibuod ito. Salungguhitan ang mga pang-abay na pamanahon at panlunan na nakapaloob dito. Gawin sa papel. 3. Paano nakatutulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang alamat? Isulat ang iyong sagot sa papel. Malinaw na sa iyo ang gamit ng pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay tulad ng alamat, inaasahan ko na ang mga mali mong ideya ay naiwasto na.Higit sa lahat, dapat nabatid mo rin kung paano nakatutulong ang alamat sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi. Bukod sa alamat ang isa pang matandang panitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo ay ang mga kuwentong- bayan. Tulad ng alamat, sa iyong palagay, tumutulong din ito sa pagpapanatili at pagpapaunlad ng kultura, tradisyon, at kaugaliang Pilipino na minana natin bilang isa sa matatandang uri ng panitikan ng ating lahi? Sa bahaging ito , muli mong suriin kung paano nakatulong ang pang-abay na pamanahon at panlunan sa isang salaysay upang mabisang maipabatid ang mahahalagang pangyayari sa akda. Basahin at unawain. Ang kinagigiliwang Juan ng Katagalugan ay may katumbas sa mga Maranaw - si Pilandok.Si Pilandok ay nahatulang ikulong sa isang kulungang bakal at itapon sa dagat dahil sa isang pagkakasalang kanyang ginawa. Pagkalipas ng ilang araw, ang Sultan ay nanggilalas nang makita si Pilandok sa kanyang harapan na nakasuot ng magarang kasuotan ng Sultan. Nakasukbit sa kanyang baywang ang isang kumikislap na ginintuang tabak." Hindi ba't itinapon ka na sa dagat?" nagtatakang tanong ng sultan kay Pilandok. "Siya pong tunay, mahal na Sultan," ang magalang na tugon ni Pilandok. "Paanong nangyaring ikaw ay nasa harap ko at nakadamit nang magara? Dapat ay patay ka na ngayon," ang wika ng Sultan."Hindi po ako namatay, mahal na Sultan sapagkat nakita ko po ang aking mga ninuno sa ilalim ng dagat nang ako'y sumapit doon. Sila po ang nagbigay sa akin ng kayamanan. Sino po ang magnanais na NAGING SULTAN SI PILANDOK kuwentong -bayan ng Maranaw
  • 63. 57 mamatay sa isang kahariang masagana sa lahat ng bagay?" ang paliwanag ni Pilandok. "Marahil ay nasisiraan ka ng bait," ang sabi ng ayaw maniwalang Sultan. "Nalalaman ng lahat na walang kaharian sa ilalim ng dagat. "Kasinungalingan po iyan! Bakit po naririto ako ngayon? Ako na ipinatapon ninyo sa gitna ng dagat. Ako na ikinulong pa ninyo sa hawla ay naririto ngayon at kausap ninyo," ang paliwanag ni Pilandok. "May kaharian po sa ilalim ng dagat at ang tanging paraan sa pagtungo roon ay ang pagkulong sa hawla at itapon sa gitna ng dagat. Ako po'y aalis na at marahil ay hinihintay na ako ng aking mga kamag-anak." Umakmang aalis na si Pilandok."Hintay," sansala ng Sultan kay Pilandok. "Isama mo ako at nais kong makita ang aking mga ninuno, ang Sultan ng mga Sultan at ang iba ko pang kamag- anak."Tatawagin na sana ng sultan ang mga kawal ngunit pinigil siya ni Pilandok at pinagsabihang walang dapat makaalam ng bagay na iyon. Dapat daw ay mag-isang pupunta roon ang sultan saloob ng isang hawla. "Kung gayon ay ilagay mo ko sa loob ng hawla at itapon mo ako sa gitna ng dagat," ang sabi ng Sultan. "Sino po ang mamumuno sa kaharian sa inyong pag-alis?" ang tanong ni Pilandok."Kapag nalaman po ng iba ang tungkol sa sinabi ko sa inyong kaharian sa ilalim ng dagat ay magnanais silang magtungo rin doon. Sandaling nag- isip ang Sultan at nakangiting nagwika, "Gagawin kitang pansamantalang Sultan, Pilandok. Mag-iiwan ako ngayon din ng isang kautusang ikaw ang pansamantalang hahalili sa akin." "Hintay, mahal na Sultan," ang pigil ni Pilandok. "Hindi po ito dapat mlaman ng inyong mga ministro.""Ano ang nararapat kong gawin?" ang usisa ng Sultan. "Ililihim po natin ang bagay na ito.Basta't ipagkaloob ninyo sa akin ang inyong korona, singsing at espada. Pag nakita ang mga ito ng inyong kabig ay susundin nila ako," ang tugon ni Pilandok. Pumayag naman ang Sultan. Ibinigay na lahat kay Pilandok anghinihingi at isinakay sa isang bangka. Pagdating sa gitna ng dagat ay inihagis ang hawlang kinalululanan ng sultan. Kaagad lumubog ang hawla at namatay ang Sultan. Mula noon si Pilandok na ang naging Sultan.
  • 64. 58 Ang paggamit ng kaugnay na teksto ay makatutulong upang higit na mapagyaman ang kaalaman at kasanayan sa mga araling pampanitikan at panggramatika. Subukin mong sagutin ang mga susunod na gawain upang mapalalim mo pa ang iyong kakayahang sumuri at umunawa. GAWAIN 1.1.2.i : PALALIMIN ANG KAALAMAN 1. Mula sa binasang akda, patunayan mo na masasalamin sa kuwentong- bayan ang kultura, tradisyon, kaugalian, at kalagayang panlipunan ng isang pangkat ng mamamayan sa Pilipinas. Mahusay! Madali mong natukoy ang kultura, tradisyon, kaugalian, at kalagayang panlipunan sa akdang iyong binasa. Marahil ay iyo nang naba- batid na sa tulong ng panitikan ay maaari mong masilip ang ating nakaraan. 2. Sa kasalukuyang panahon, sino ang maituturing mong Pilandok? Bakit? Isulat sa papel ang iyong sagot. 3. Paghambingin mo ang alamat at kuwentong- bayan batay sa mga katangiang taglay ng mga ito bilang akdang pampanitikan. Kultura at Tradisyon Kaugalian Kalagayang Panlipunan Naging Sultan si Pilandok ALAMAT KUWENTONG BAYAN PagkakatuladKatangian Katangian
  • 65. 59 Mabisa mo bang napaghambing ang dalawang akdang pampanitikan ? Natitiyak kong nakatulong ang ginawa mong paghahambing upang higit mong ma-pahalagahan ang mga akdang pampanitikan sa Panahon ng Katutubo. 4. Bumuo ka ng isang kuwento na magtatampok ng natatanging kultura, tradisyon, kaugalian o kalagayang panlipunan ng inyong bayan sa kasalukuyan. Gawin sa papel. Alam kong ang iyong kaalaman ay napagyaman na sa tulong ng sinagutan mong mga gawain. Higit sa lahat, batid kong nakatulong ang araling ito upang tumibay ang iyong pagpapahalaga sa mga akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo . Binabati kita at nagawa mong lampasan ang mga gawain.Ngayon, alam kong sapat na ang iyong kaalaman at kasanayan upang maisakatuparan ang inaasahang produkto para sa araling ito. Pag-aralan mo ang sitwasyon. Sitwasyon: Ang araw ng pagkakatatag ng inyong pamahalaang lungsod ay nalalapit na. Kaya naman bilang paghahanda, ang lahat ng punong barangay ay ipinatawag ng inyong mayor upang ibahagi ang mahalagang impormasyon hinggil sa gaganaping pagdiriwang. Ayon kay mayor, ang lahat ay kailangang lumahok sa paligsahan sa pagbuo ng infomercial para sa paksang “ Bayan ko… Ipinagmamalaki ko”. Kaya, ikaw bilang punong barangay sa inyong lugar ay inatasang maghanda sa nabanggit na paligsahan. Ang pagtatanghal ng infomercial ang pinakatampok na gawain sa pagdiriwang. Inaasahan na sa araw na iyon ay darating ang mga piling panauhin tulad ng DILG secretary, congressman at mayor mula sa iba’t ibang lungsod.Ang infomercial ay matataya sa pamamagitan ng sumusunod na pamantayan. a. Nilalaman b. May kaugnayan sa paksa c. Pagiging masining d. May orihinalidad e. Batay sa pananaliksik f. Tapat
  • 66. 60 Natutuwa ako at nagawa mong maisakatuparan ang Inaasahang Produkto para sa araling ito. Batid ko na lahat ng konsepto sa araling pampanitikan at panggramatika na iyong natutuhan ay mananatili at mapauunlad mo pa. Ngayon, alam ko na handa ka na sa pagkilala sa bagong aralin. Subalit bago mo ito pag-aralan , subukin mo munang sagutin ang sumusunod na tanong. May paborito ka bang superhero? Anong katangian niya ang iyong nagustuhan? Maituturing mo ba siyang bayani ng iyong buhay? Marahil ay nagtataka ka kung ano ang kaugnayan ng aking mga tanong sa susunod na araling iyong pag-aaralan. Kaya, simulan mo nang silipin ang mundo ng epiko nang sa gayo’y higit mong maunawaan ang mga kaisipan/ konseptong nakapaloob dito. Huwag mong hayaang mawala ang iyong sigla sa pag-aaral dahil alam kong ang susunod na aralin ay tulad ng alamat, maipagmamalaki mo ito bilang bahagi ng panitikan ng iyong lahing pinagmulan. Aralin 1.1.3: EPIKO Matapos mong maunawaan ang katangian at kahalagahan sa buhay ng mga Pilipino ng ilang sinaunang panitikan, sa bahaging ito ay iyong makilala ang isa pang itinuturing na maipagmamalaking matandang panitikan – ang epiko. Kung nais nating mabakas ang kasaysayang may kaugnayan sa kalinangan ng ating lahi at nais nating matagpuan muli ang ating mga sarili ay napapanahon na upang balikan at pagtuunan ng pansin ang ating mga epiko. Bagama’t ito ay nalikha batay sa kababalaghan at nagtataglay ng mga di- kapani-paniwalang pangyayari, kasasalaminan ang epiko ng kultura ng rehiyong pinagmulan nito na tunay na maipagmamalaki. Ang araling ito ay tutulong sa iyo upang maunawaan mo kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Sa kabuuan ng iyong pag-aaral sa araling ito, ikaw ay inaasahang makabubuo ng biopoem na nagtatanghal ng karaniwan o simpleng mamamayan na nakagawa ng kabayanihan sa kaniyang kapwa.
  • 67. 61 GAWAIN 1.1.3.a: LARAWAN NG KABAYANIHAN Bago natin paunlarin ang iyong kaalaman sa ating tatalakayin, nais kong subukin muna ang dati mo nang alam sa paksang pag-aaralan natin . Kilalala mo ba ang mga nasa larawan? Kung gayon sagutin mo ang mga tanong tungkol sa kanila. a. Ano ang iyong pagkakakilala sa kanila bilang mga tauhan? b. Ano ang mga katangian nila na ‘di makikita sa karaniwang tao? c. Maituturing ba silang mga bayani? Bakit? Alam mo ba na noon pa man ay may kinikilala na ang ating mga ninuno na tulad ng mga Pinoy Superhero sa kasalukuyan? Matatagpuan sila sa ating mga epiko. Itinuturing sila bilang mga bayani ng kani-kanilang rehiyon. Tatalakayin sa araling ito ang mga katangian ng epiko upang iyong maunawaan ang kabisaan nito bilang akdang pampanitikan. Gayundin ang kahalagahan ng paggamit ng mga pang-abay na pamaraan upang maging tiyak at malinaw ang isinasaad ng kilos ng mga tauhan sa bawat pangyayari ng epiko. Mga Gabay na Tanong: 1. Paano lumaganap ang epiko sa Pilipinas mula noong Panahon ng Katutubo hanggang sa kasalukuyan? 2. Paano naiiba ang epiko sa iba pang akdang pampanitikan na lumaganap sa Panahon ng Katutubo? 3. Paano nakatutulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa kilos ng tauhan sa mga pangyayari sa isang epiko? Patunayan. Ang mga larawan ay hinango sa http://www.google.com.ph/search
  • 68. 62 GAWAIN 1.1.3.b : MAIKLI LANG…SUBUKIN MO Bago tayo magsimula sa ating pag-aaral, sagutin mo muna ang mga tanong na nakatala sa itaas sa pamamagitan ng pagsulat ng Five - Minute Essay. Huwag kang matakot na ibahagi ang iyong kaalaman sapagkat sa pamamagitan ng iyong mga sagot ay malalaman ng modyul na ito ang antas ng iyong kaalaman sa paksa. Batay sa iyong naging sagot, naniniwala ako na hindi ka mahihirapan sa mga gawaing inihanda ko para sa araling ito. Ang layunin mo sa bahaging ito ay malinang at mapaunlad ang iyong kaalaman tungkol sa kahulugan, katangian, at kahalagahan ng epiko bilang akdang pampanitikan. Tuklasin mo rin kung bakit napabilang ang epiko sa matatandang uri ng panitikan na nananatili pa rin sa kasalukuyan. Ngunit bago natin talakayin ang mahahalagang konsepto ng aralin, alamin muna natin kung paano umusbong ang epiko bilang akdang pampanitikan sa ating bansa. Basahin at unawain. Ang Kaligirang Pangkasaysayan ng Epiko Ang epiko ay isang uri ng panitikan na nagsasalaysay tungkol sa kabayanihan at pakikipagtunggali ng pangunahing tauhan laban sa mga kaaway na halos hindi mapaniwalaan dahil ang mga tagpuan ay pawang kababalaghan at di-kapani-paniwala. Isang kuwento ito na punong-puno ng kagila-gilalas na mga pangyayari. Bawat pangkatin ng mga Pilipino ay may maipagmamalaking epiko. Ang salitang epiko ay mula sa salitang Griyegong "epos" na nangangahulugang salawikain o awit. Isa itong mahabang salaysay na anyong patula na maaaring awitin o isatono. Hango ito sa pasalin-dilang tradisyon tungkol sa mga pangyayaring mahiwaga o kabayanihan ng mga tauhan. Layunin nitong pukawin ang isipan ng mga mambabasa sa pamamagitan ng nakapaloob na mga paniniwala, kaugalian at mithiin ng mga tauhan. May nagsasabing ang epiko daw ay hango sa pangalang Kur, isang lalaki na kinuhang manunulat ng mga Español sa kanilang kapanahunan dahil sa kaniyang likas na pagiging malikhain at matalino. Lahat ng kaniyang isinulat
  • 69. 63 ay tinawag niyang epikus, na di kalaunan ay tinawag ng mga Español na epiko na ang ibig sabihin ay “ dakilang likha”. Ang epiko ay mahabang salaysay. Ito ay karaniwang inaawit o binibigkas nang patula. Kadalasan itong salaysay tungkol sa mahiwagang pangyayari o kabayanihang kinapapalooban ng mga paniniwala, mga kaugalian, at mga huwaran sa buhay ng mga sinaunang mamamayan ng isang bayan. Sa Pilipinas, popular ang tinatawag na epikong bayan o folk epic. Ayon sa mga mananaliksik ng katutubong panitikan, may kani-kaniyang matatanda at mahahabang salaysay na patula ang iba’t ibang pangkating etniko sa Pilipinas. Sa labas ng Katagalugan, mayroong mga popular na tulang pambayan, o mga tulang epiko, bago pa man dumating sa bansa ang mga banyaga. Kilala sa mga Iloko ang epikong Biag ni Lam-ang (Buhay ni Lam- ang). Ito ay isinulat ng makatang si Pedro Bukaneg na sininop at pinag- aaralan pa rin hanggang sa kasalukuyan. Sa Bicol naman ay tanyag ang epikong Ibalon na ang orihinal na sipi sa wikang Bicolano ay iningatan ni Padre Jose Castaño noong ika-19 dantaon. Gayundin ang epikong Handiong ng mga Bicolano na batay naman sa mga bagong pananaliksik ay likha ng isang paring Español at hindi sa bibig ng mga katutubo. Sa Visayas naman nagmula ang epikong Maragtas, at sa Mindanao ang pinakamahabang epiko sa Pilipinas na Darangan. Nakapaloob sa Darangan ang kilalang mga epikong Prinsipe Bantugan, Indarapatra at Sulayman at Bidasari. Ang mga kapatid naman natin sa CAR (Cordillera Administrative Region) partikular sa Ifugao ay may ipinagmamalaki namang Hudhud at Alim. Sa nakaraang ikadalawampung siglo, isa-isang naitala ng mga mananaliksik at dalubhasa ang marami pang epikong- bayan mula sa iba’t
  • 70. 64 ibang dako ng bansa. Ayon sa kanila, nauuri ang epikong nasusulat ayon sa kasaysayan ng lugar na kinatagpuan nito. Halimbawa, nasa pangkating Kristiyanong epiko ang Lam-ang at Handiong, samantala, nasa pangkating Muslim naman ang mga epikong Bantugan, Indarapatra at Sulayman, Parang Sabil at Silungan. Ibinilang naman sa pangkating Lumad (di-Kristiyano at Muslim) ang Ullalim ng Kalinga, Hudhud at Alim ng Ifugao, Labaw Donggon ng Hiligaynon, Hinilawod at Agyu ng Mindanao, Kudaman ng Palawan, Tuwaang ng mga Bagobo, Ulod, Sambila, at Guman ng Bukidnon, at marami pang iba. Mahalaga sa mga sinaunang pamayanan ang epikong-bayan. Bukod sa nagiging aliwan ang epiko, ito ay nagsisilbing pagkakakilanlang panrehiyon at pangkultura. Ginagamit ito sa mga ritwal at pagdiriwang upang maitanim at mapanatili sa isipan ng mga mamamayan ang mga kinagisnang ugali at paniniwala, gayundin ang mga tuntunin sa buhay na pamana ng ating mga ninuno. Pagkatapos mong basahin ang kaligirang pangkasaysayan ng epiko, paano mo pahahalagahan ang epiko bilang bahagi ng panitikan ng ating lahi? Sa susunod na bahagi ng ating pag-aaral, makababasa ka ng isang halimbawa ng epiko. Suriin mo kung ano ang mahahalagang katangian nito nang sa gayo’y maunawaan mo kung bakit nananatili pa rin ito bilang isa sa matandang panitikan ng ating bansa. Pansinin mo rin kung paano nakatulong ang paggamit ng mga pang-abay na pamaraan sa malinaw na paglalarawan ng kilos ng bawat tauhan na nakatulong upang maging malinaw ang daloy ng mga pangyayari sa epiko. Basahin at unawain.