1. ANA ÇOCUK SAĞLIĞI
UYGULAMALARI ve
SORUNLARI
Prof.Dr.Ahmet ÖZTÜRK

2. * Ana sağlığı
- Üreme çağındaki 15-49 yaş grubu
kadınlar (özellikle gebeler, lohusalar ve
infertil kadınlar)
* Çocuk sağlığı
- 0-6 yaş bebek ve çocuklar

3. Türkiye’nin 2010 yılı nüfusu 73.7 milyon
olup, bu nüfusun yaklaşık 19.7 milyonunu
(% 27) üreme çağındaki 15-49 yaş
kadınlar oluşturmaktadır.
Yine 2010 yılında 0-4 yaş grubu genel
nüfusun % 8.4’ünü, 5-9 yaş ise % 8.3’ünü
oluşturmaktadır ( 0-6 yaş grubu yaklaşık
% 12)

4. • İlk kez 16 yüzyılda Thomas Raynold
“İnsanoğlunun Doğuşu” adlı eserinde
gebeliği ilgilendiren hastalıklardan
bahsetmiştir.
• 17. yüzyılda Francou Mauriceau “Gebe ve
Loğusa Kadınların Hastalıkları” adlı
kitabında gebelik hijyeni ve gebelik
hastalıklarından bahsetmiştir.
• 18. yüzyılda William Smellie “Gebelik
Hastalıkları ve Koruyucu Önlemler” isimli
kitabında gebelik ve hastalıklarından
bahsetmiştir.

5. • 19. yüzyılda Edinburg’da ilk tıbbi ana sağlığı
ünitesi açıldı. Burada Dr. Ferguson
tarafından “doğum öncesi bakım hizmeti”
veriliyordu.
• 20. yüzyılda İngiltere’de ilk doğum öncesi
yatağı ayrıldı. Dolayısıyla, ilk kez anne
bakımına doğum öncesinden başlanmıştır.
• 20. yüzyılda ABD’de evlerde de gebe
ziyareti yapılmaya başlanmıştır.

6. Ülkemizde 1842 yılında doğum yapan kadınlara
gerekli yardımı yapmak üzere İstanbul Tıp
Fakültesi’nde 2 yıllık kurslar açıldı.
İlk doğum kliniği 1862 yılında, Gülhane Parkı
içinde bir binada açılmıştır
1905 yılında Kadırga’da Ebe Mektebi ve
Doğumhanesi açılmıştır.
1926’da Ankara ve Konya’da ilk doğum ve
çocuk bakımevleri, 1937’de Balıkesir’de ve
1938’de Konya’da ebe okulları açıldı.

7. 1952’de Sağlık Bakanlığında Ana Çocuk Sağlığı (AÇS)
Şube Müdürlüğü kuruldu.
1961 yılında 224 sayılı sağlık hizmetlerinin
sosyalleştirilmesi kanunuyla AÇS hizmetleri diğer
sağlık hizmetlerine entegre edildi.
1965 yılında çıkarılan 557 Sayılı “Nüfus Planlaması
Hakkında Kanun” sonrası, aile planlaması
hizmetlerini yürütmek üzere “Nüfus Planlaması
Genel Müdürlüğü” kurulmuştur.
1982 yılında Ana ve Çocuk Sağlığı Müdürlüğü ile
Nüfus Planlaması Genel Müdürlüğü birleştirilerek
“Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel
Müdürlüğü” adını almıştır.

8. Ülkemizde Ana Çocuk Sağlığı ve Aile
Planlaması Hizmetleri günümüzde;
- Aile hekimleri
- Toplum sağlığı merkezleri (TSM) ve
- Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması
Merkezleri
tarafından verilmektedir.

9. Aile Hekimliği Uygulama
Yönetmeliği (2010)
Aile hekiminin görevleri
Madde 4.
a) …………
d) Sağlıkla ilgili olarak kayıtlı kişilere rehberlik
yapar, sağlığı geliştirici ve koruyucu hizmetler ile
ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetlerini
verir,
f) Kayıtlı kişilerin yaş, cinsiyet ve hastalık
gruplarına yönelik izlem ve taramaları (kanser,
kronik hastalıklar, gebe, loğusa, yenidoğan, bebek,
çocuk sağlığı, adölesan, erişkin, yaşlı sağlığı ve
benzeri) yapar

10. Bağışıklama hizmetleri
Madde 7 - Bağışıklama hizmetleri aile hekimi
tarafından yürütülür. Aile hekimlerine
ihtiyaçları olan aşılar TSM’ler tarafından
ulaştırılır.
Aile hekimleri aile sağlığı merkezinde soğuk
zincir şartlarının sürdürülmesi için gerekli
tedbirleri alır

11. TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZLERİNİN
KURULMASI VE ÇALIŞTIRILMASINA DAİR
YÖNERGE ( Ağustos 2011)
Üreme sağlığı hizmetleri
• Madde 18- (1) İlgili diğer sağlık kuruluşlarıyla işbirliği
içinde üreme sağlığı, aile planlaması ve diğer ana çocuk
sağlığı hizmetlerinin koruyucu sağlık hizmetleri ilkelerine
uygun biçimde aile hekimleri tarafından
gerçekleştirilmesini sağlar.
• Ana çocuk sağlığı eğitim merkezi bulunan TSM’ler, bu
konularda teorik ve beceri kazandırma eğitimi ile
danışmanlık hizmetlerini verir veya verilmesini sağlar.

12. Üreme sağlığı hizmetleri
(2) Her aile sağlığı merkezinde
üreme sağlığı hizmetlerinin yürütülebilmesi
için planlama yapar.
Bu planlama dahilinde aile hekimleri ve/veya
aile sağlığı elemanlarına RİA (rahim içi
araç) ve üreme sağlığı ile ilgili diğer teorik
ve beceri kazandırma eğitimlerini verir
veya verilmesini sağlar.

13. Üreme sağlığı hizmetleri
(3) Üreme sağlığı konusunda halk eğitimleri için
yerel idareciler ve toplum liderleri başta olmak
üzere ilgili kişi ve kurumlarla işbirliği yapar,
eğitim programlarını planlar ve uygular.
(4) Anne ve bebek ölümlerinin azaltılması ile ilgili
olarak (Misafir Anne Projesi gibi) Bakanlığın
planladığı tüm programları yürütür ve
yürütülmesini sağlar.

14. Okul Sağlığı Hizmetleri
• Madde 29- Bölgesindeki okul,
özellikle yatılı bölümü olan veya özellikli okul
(bedensel engelliler için vb.), yurt (resmi ve özel),
huzurevi ve çocuk esirgeme kurumu, otel, motel,
pansiyon gibi konaklama yerlerinin sağlık ve genel
hijyen kuralları yönünden yılda en az iki kez
kontrolünü yapar. Bu kontrol esnasında okullardaki
hastalık yoğunluğunu da değerlendirir.

15. ÜLKEMİZDE ANA VE ÇOCUK
SAĞLIĞI SORUNLARI

16. 1 .Türkiye'de Evlilik Yaşı Sorunu
Türkiye'de ortalama ilk evlilik
yaşı 20.8’dir, bu rakam
batıda 21.3; doğuda ve
kırsal kesimde 19.6 olarak
saptanmıştır.
Öte yandan ilk evlenme yaş
ortalaması okuma yazma
bilmeyenlerde 18.7 iken,
lise ve üzeri eğitim yapmış
olanlarda 24.1’e
yükselmektedir.

20. Adolesan Doğurganlık
• TNSA’ya göre 19 yaşındakilerin
% 17.2’si anne olmuş, % 3.5 ilk
çocuğuna gebe
Tüm 15-19 Yaş grubu kadınların % 5.7’si
annedir
Evli 15-19 Yaş grubu kadınların % 48.5’i
annedir

21. 2. Türkiye’de Kadının Eğitim
Düzeyi Sorunu
• Ülkemizdeki kadınların yaklaşık beşte biri (%
18.3) eğitimsiz ya da herhangi bir okul
bitirmemiştir. Eğitimsiz olan kadın oranı 25-29
yaş grubunda % 12 iken 45-49 yaş grubunda %
27’ye yükselmektedir.
• Kırsal alanda yaşayan kadınlarda % 28
• Doğu bölgesinde % 54’e yükselmektedir.

22. Okuma Yazma Bilmeyen Kadınlar
2.8
Sahip Olmak
İstedikleri 2.5 2.6
Ortalama 3.7
Çocuk Sayısı
3.2
5.0
Sahip Oldukları
4.9 4.9
Ortalama 5.9
Çocuk Sayısı
5.0

23. 3. Kadının Statüsü ve Sağlık
Hizmetlerinin Kullanımı
Eğitim, meslek ve ekonomik durumla birlikte gelenek ve
göreneklerce belirlenen kadının statüsü sağlık
durumunu doğrudan etkilemektedir.
Düşük statüde, kadınlar sağlık durumunu etkileyebilecek
faktörlerle ilgili karar alamamakta, modern sağlık
kuruluşları bilinmeyen, yabancı yerler gibi geldiğinden
veya belki de geleneklerden dolayı buralardan
yararlanamamakta, bazen de ailelerin ve eşlerinin izni
olmadan bu hizmetleri kullanamamaktadırlar

25. 4. Kadına Yönelik Aile İçi Şiddet
• Duygusal şiddet
• Sözel Şiddet
• Ekonomik Şiddet
• Cinsel Şiddet
• Fiziksel Şiddet
• T.C. Başbakanlık Aile Araştırma
Kurumu : Her 100 ailenin 34'ünde
kadına yönelik fiziksel şiddet ve %
53'ünde de sözel şiddet var.

26. • T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu : Her 100
ailenin 34'ünde kadına yönelik fiziksel şiddet ve %
53'ünde de sözel şiddet var.

27. 5. Türkiye’de Aşırı Doğurganlık
Sorunu
Türkiye’de kaba doğum hızı
binde 18.6 olup her yıl
yaklaşık 1.3 milyon doğum
meydana gelmektedir.
Toplam doğurganlık hızı: Türkiye ortalaması kadın
başına 2.15 çocuktur. Bu oran kırsal yörelerde
yaşayan kadınlarda 2.67’ye,eğitimi olmayan
kadınlarda ise 3.28’e çıkmaktadır.

29. 6.Türkiye’de Düşük Sorunu
• Ülkemizde 1983’de çıkan 2827 sayılı
“nüfus planlaması hakkında kanun”a göre
10 haftaya kadar olan gebelikler istek
üzerine sonlandırılabilir.
• 2008 TNSA’ya göre her 100 gebelikten
10.0’ı isteyerek (kürtaj) olmak üzere toplam
20.5’i düşükle sonuçlanmıştır.

30. 7. Türkiye’de Anne Ölümü Sorunu
• Anne ölüm oranı Türkiye için 100.000 canlı
doğumda 28.5’tir.
Türkiye’de Yıllara Göre Anne Ölüm Oranları
(Yüzbin canlı doğumda)
250
208
200
132
150
100
100 70
49* 44
28.5
50
0
1974 1981 1990 1998 2000 2005 2005
Kaynak: 1974, 1981 DİE , 1990 Tahmini hesaplama ,DSÖ 2000 ve 2005
(*)1998 SB Hastane Kayıtları Çalışması, 2006 Ulusal Anne Ölümleri Araştırması

32. 8. Türkiye’de Doğum Öncesi
Bakım Sorunları
Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması (TNSA)
2008’e göre, son doğumlarında en az 1 kez
Doğum Öncesi Bakım (DÖB) almış olanların
oranı % 92.0’dır.

33. Yeterli Bakım Alma :
1. Sağlık personeli tarafından verilmiş olması
2. Gebeliğin ilk 3 ayında başlamış olması
3. En az 4 kez yapılmış olması
2003 TNSA’ya göre; Yeterli
bakım alanların oranı % 46.4
( Kırsalda % 25.4, eğitimi olmayanlarda %
15.7, 6 + çocuk sahibi olanlarda % 11.4 )

34. BEKLENEN İZLEM SIKLIĞI
• 12. haftaya kadar......Tespit ve ilk izlem
• 24. hafta ( 6.ay)............ Bir kez
• 28. hafta ( 7.ay)............ Bir kez
• 32. hafta ( 8.ay)............ Bir kez
• 36. hafta ( 9.ay)............ Bir kez
• 39. hafta ( 10.ay).......... Bir kez
olmak üzere Toplam 6 KEZ

35. Sağlık ocaklarından toplanan verilere göre
2006 yılında gebe başına izlem sıklığı;
Türkiye ortalaması...... 2.7
Denizli................... 6.3
Urfa..................... 0.5
İstanbul................. 0.4
Kayseri.................. 6.0
Sağlık Bakanlığı 2010 Türkiye verisi : 4.2

36. Neden Doğum Öncesi Bakım
Alınmamış ???
Maddi sorunlar 42.5
Gerek görmemek 36.4
Gelenekler 5.9
Ulaşım sorunu 2.4
Sağlık kuruluşuna güvenmeme,
kötü hizmet vb 2.4
Diğer nedenler 10.4

37. Doğum Öncesi Bakım Sırasında Yapılan
Testler ve Ölçümler (TNSA 2003) :
% 2008
ÇKS dinleme 91.3
Ultrason 90.5 96.2
Tansiyon ölçümü 88.6 92.2
Kan tahlili 76.9 85.8
Ağırlık ölçümü 75.1 82.8
İdrar tahlili 72.6 82.2
Karın ölçümü 46.3
Boy ölçümü 31.1

38. 9. Türkiye’de Doğum ile İlgili Sorunlar
• Doktor ya da eğitimli sağlık personeli ile
gerçekleşen doğumların oranı % 91.3’tür.
• Doğumların % 8.7’si ise geleneksel ebe veya
akraba vb.kişiler tarafından yaptırılmıştır
(Okul bitirmemişlerde % 26.1, 6 ve daha
sonraki doğumunu yapanlarda % 35.3 )

40. Doğumların yapıldığı yer (TNSA
2008) :
Ülke genelinde doğumların % 89.7’si
herhangi bir sağlık kuruluşunda
yapılmaktadır, % 9.7’si ise evde
gerçekleşmektedir.
(Ev: Kırsalda oturanlarda % 20.4, Okul
bitirmemişlerde % 28.3, 6 ve daha sonraki
doğumunu yapanlarda % 38.1)

42. 10. Türkiye’de Doğum Sonrası
Bakım Sorunları
Lohusaların doğumun ertesi günü bir kez,
lohusalık dönemi boyunca iki kez daha
olmak üzere Toplam 3 KEZ izlenmesi
gerekir, ancak bu sayı oldukça düşük
olarak gerçekleşebilmektedir.

43. Sağlık ocaklarından toplanan verilere göre
2006 yılında lohusa başına düşen izlem;
Türkiye ortalaması..... 1.0
Denizli.................. 2.5
Ağrı..................... 0.3
İstanbul................ 0.1
Kayseri................. 2.3
Sağlık Bakanlığı 2010 Türkiye verisi : 1.5

46. 11. Türkiye’de Kadının İnfertilite
Sorunları
• İnfertilite patolojisinin genelde
% 40’ı erkeğe, % 40’ı da kadına
aittir, % 20 patoloji ise her
ikisine aittir.
• Ülkemizde % 8-10 oranında
görülen infertiliteden neredeyse
tamamen kadınlarımız sorumlu
tutulmaktadır.

47. 12. Türkiye’de Bebek Ölümü Sorunu
• Son yıllarda önemli azalmalar sağlansa da
ülkemizdeki BÖH gelişmiş ülkelerin oldukça
üzerindedir.
• 2008 TNSA’ya göre BÖH %0 17.6’dır
(neonatal %0 13, postneonatal %0 4).
• Bu oranlar kırsalda Binde 33’e, Doğu’da
Binde 39’a, eğitimsizlerde ise Binde 41’e
yükselmektedir.

48. Sıra Ülke Bebek Ölüm Hızı (2009)
(1.000’de)
1 Angola 180.21
2 Sierra Leone 154.43
3 Afganistan 151.95
4 Liberya 138.24
5 Nijer 116.66
219 Hong Kong 2.92
220 Japonya 2.79
221 İsveç 2.75
222 Bermuda 2.46
223 Singapur 2.31

49. Bebek Ölüm hızındaki değişim (Binde)
1945-50 270
1950-55 235
1955-60 212
1960-65 178
1970-75 130
1988 88
2003 28
2008 17.6

50. İl ve İlçe Merkezlerinde Bebek Ölüm Nedenleri-2007
Ölüm Nedeni Ölen kişi %
Perinatal mortalitenin diğer sebepleri 3.193 28.3
Kalp hastalığının diğer şekilleri 1.718 15.2
Meningokok enfeksiyonları 1.398 12.4
Konjenital anomali 932 8.3
Doğum travması, güç doğum, diğer 475 4.2
hipoksi ve anoksi halleri
Pnömoni 304 2.7
Kazalar 191 1.7
Kanserler 128 1.1
Semptomlar ve tanımlanamayan haller 970 8.6
Diğer tüm nedenler 1.975 17.5
Toplam 11.284 100.0

51. 13. Türkiye’de Bebek ve Çocuk
İzlem Sorunu
• Bebek ve çocuklar sayı ve içerik olarak
beklenene göre daha yetersiz izlenmektedir.

52. BEKLENEN İZLEM SIKLIĞI
Bebekler :
• İlk 48 saat.......................... Bir kez
• 15. günde........................... Bir kez
• 41. günde........................... Bir kez
• 2-3-4-6-9-12. aylarda........... Birer kez
olmak üzere Toplam 9 KEZ

53. Sağlık ocaklarından toplanan
verilere göre 2006 yılında
bebek başına izlem sayısı;
Türkiye ortalaması....5.2
Kayseri ................9.5
Burdur................. 9.5
Urfa....................1.2
Ağrı ....................1.8
Sağlık Bakanlığı 2010 Türkiye verisi : 7.1

54. BEKLENEN İZLEM SIKLIĞI
Çocuklar :
• 1-3 yaş arası........... 6 ay ara ile
• 4-6 yaş arası........... 1 yıl ara ile
olmak üzere Toplam 9 KEZ

55. Sağlık ocaklarından toplanan verilere göre
2006 yılında çocuk başına izlem sayısı;
Türkiye ortalaması.......... 1.2
Malatya...................... 2.4
Ağrı.......................... 0.4
İstanbul..................... 0.3
Kayseri....................... 1.6
Sağlık Bakanlığı 2010 Türkiye verisi : 1.6

58. 14. Türkiye’de Aşılama Sorunu
TNSA 2008’e göre, bir yaşına kadar aşılarını
tam yaptıranların yüzdesi 74.6’dır.
Çocukların yüzde 1.7’si hiç aşı olmamıştır, geri
kalanlar ise eksik aşılanmıştır.

59. ÇOCUKLUK DÖNEMİ AŞI TAKVİMİ
Doğum 1. Ay 2. Ay 4. Ay 6. Ay 12. Ay 18. Ay 1. Sınıf 8.Sınıf
HBV-1 HBV-2 HBV-3
BCG
DaPT- DaPT- DaPT- DaPT-
Hib+ Hib+ Hib+ Hib+
IPV -1 IPV -2 IPV -3 IPV-R
KPA-1 KPA-2 KPA-3 KPA-R
OPV-1 OPV-R OPV
MMR MMR
Td Td

60. Doğurganlık Çağı (15-49 Yaş) Kadınlar
İçin Tetanos Aşı Takvimi
Doz sayısı Uygulama zamanı Koruma Koruma
yüzdesi Süresi
Td1 Gebeliğin 4. ayında (yada - Yok
ilk karşılaşmada)
Td2 Td1’den en az 4 hafta 80 1-3 yıl
sonra
Td3 Td2’den en az 6 ay sonra 95 5 yıl
Td4 Td3’den en az 1 yıl sonra 99
10 yıl
yada bir sonraki gebelikte
Td5 Td4’den en az 1 yıl sonra 99 Doğurgan-
yada bir sonraki gebelikte lık çağı
boyunca

61. 15. Düşük Doğum Ağırlığı
• 2008 TNSA’ya göre doğum kilosu belirtilen
çocuklardan % 11’i düşük doğum ağırlığına
(2.5 kg.’dan az) sahiptir.
• Bu oran, 4. veya üzeri sıradaki bebeklerde
% 17.3’e, eğitimsiz annelerin bebeklerinde
% 18.3’e yükselmektedir.

62. Doğum Ağırlığına Göre Bebek Ölüm Hızları

63. 16. Çocuk istismarı
• İhmal
• Fiziksel istismar
• Cinsel istismar
• Duygusal
istismar
• Ekonomik
istismar

64. • Başbakanlık Aile Araştırma Kurumunca
yapılan bir çalışmaya göre, ülkemizde 7-14
yaş grubundaki çocukların % 40’ı anne
ve/veya babaları tarafından şiddete maruz
kalmaktadır
• Anneler, babalara göre daha fazla şiddet
uygulamaktadır
• Erkek çocuklar, kız
çocuklara göre fiziksel
şiddete daha fazla maruz
kalmaktadır

66. 17. Bebek ve Çocuklarda Beslenme Sorunları
18. Türkiye’de Okul Sağlığı Sorunları
19. Türkiye’de Aile Planlaması Sorunları