uji

2. OBJEKTIVAT
•NXENESI TE NJOHE VEÇORITE E UJIT
• TE AFTESOHET PER TE PUNUAR
INDIVIDUALISHT
•TE JETE I AFTE TE KERKOJE NE
INTERNET , LIBRA , ETJ PER TEMEN E
CAKTUAR

3. Ç’ESHTE UJI
Uji është lëng pa shije ,pa ngjyre , pa
forme dhe pa erë. Ai njihet si tretësi
më i gjithanshëm apo si lengu I jetes
sepse eshte shume I domosdoshem.Në
planetin tonë, uji është në lëvizje të
vazhdueshme e qarkulluese natyrore
duke përfshirë avullimin, reshjet dhe
derdhjen në det. Uji i përshtatshëm për
t’u pirë nga njeriu, quhet ujë i
pijëshem. Uji që nuk është i
përshtatshëm për t’u pirë, por që nuk
është i rrezikshëm për njerëzit quhet
ujë i sigurt.

4. u
j
i
• Disa veti te ujit :
UJI
Lengu I jetes
H2OPa ngjyre
Pa ere
Pa shije
Pa forme

5. VETITE E UJIT
Vetitë kimike dhe fizike
Uji ka formulen H2O, sepse një molekulë uji përbehet
nga dy atome hidrogjen dhe një oksigjen. Uji është në
ekuilibër dinamik midis gjendjes së gaztë dhe asaj të
lëngët në temperaturë dhe trysni standarde. Uji në
vetvete është pa shije dhe pa ngjyrë por në kontakt të
gjatë me ajrin lidhet me dyoksidin e karbonit (CO2) dhe
merr një shije të thartë acidi karbonik që nuk është i
mirë për shëndetin. Në shkencë uji quhet ndryshe edhe
tretësi universal dhe është e vetmja substance e pastër
qe gjendet ne natyre ne te tria gjendjet e lendes.

6. VETITE TRETESE
Uji është një tretës shume i mire dhe tret shume
lloje substancash. Substancat qe treten mire ne
ujë quhen hidrofilike, mund të themi janë ‘mike’
të ujit. Substancat qe nuk treten mire ne ujë quhet
hidrofibike.

7. Anomalia e ujit dhe
Veçoritë e
jashtëzakonshme
termale të ujit
Pjesa më e madhe e substancave fryhet (bymehet) në
mënyrë uniforme me rritjen e temperaturës; kjo deri sa
nuk ndodh një kalim gjendeje .
Uji, aq i rëndësishëm për jetën në Tokë, nuk e ndjek këtë
sjellje të përbashkët të shumë substancave: nëse uji në
temperaturen 0ngrohet, ai reduktohet në vëllim deri sa
mbërrin në temperaturën 4C. Sipër temperaturës 4C uji
sillet normalisht, sikundër pjesa më e madhe e
substancave, dhe zgjeron vëllimin e vet me rritjen e
temperaturës. Uji e ka dendësinë më të madhe pra në
temperaturën 4C.

8. Kjo sjellje anormale e ujit ka një rëndësi të
madhe për mbijetesën e specieve/llojeve të
gjallesave ujore gjatë dimrave shumë të ftohtë,
kur temperaturat rrotullohet rreth dhe nën
zero. Ngrirja e plotë e vëllimit të një liqeni do
të shkaktonte një dëm të madh për bimët dhe
kafshët e ekosistemit ujor.
Falë sjelljes jo të zakonshme të ujit nën 4C,
sipërfaqet apo vëllimet e mëdha ujore rrallë
ngrijnë plotësisht. Kjo ndihmohet edhe nga
shtresa e akullit që vepron si izolant për të
reduktuar fluksin e ngrohtësisë të ujit drejt
ajrit të ftohtë që qëndron sipër. Pa këtë
veçanti, jeta në planetin tonë siç e njohim ne
nuk do te ishte e mundur.

9. VECORITE TERMALE TE UJIT
Në nxehtësinë e fshehtë në avullim asnjë lëng
nuk mund të matet me ujin. Kapaciteti termal" i
ujit, pra, sasia e nxehtësisë (energjisë) së duhur
për të rritur një gradë temperaturën e ujit është
më e madhe në krahasim me të gjitha lëngjet.
Përcjellshmëria termale e ujit, pra, aftësia e
përcjellshmërisë së nxehtësisë në krahasim me
lëngjet e tjera është pothuajse 4 herë më e
madhe. Përcjellshmëria termale e gjendjes së
ngurtë të ujit, pra, borës dhe akullit, është e ulët.
Uji ka rol shume te rendesishem ne jeten tone.

10. Roli i ujit
Për shkak të ngrohjes së pabarabartë të ujit, në sipërfaqe dhe në
thellësi të oqeaneve krijohen rrymat e ujit. Këto rryma ndikojnë jo
vetëm në ndërrimet e klimës në det, por edhe në ndërrimet e klimës
në tokë e në atmosferë.
Të avulluarit e ujit shkakton lagështirë dhe sajimin e reve. Retë
sjellin në tokë në formë të reshurave, si shi ose borë, formojnë
lumenj, të cilët e shpërlajnë tokën pjellore dhe i pasurojnë detet dhe
oqeanet.
Konditat klimatike, si në të kaluarën ashtu edhe sot varen nga uji, i
cili i formon masat e akullit të vendosura në pole të tokës.
Uji luan rol me rëndësi edhe në proceset e ndryshme kimike. Asnjë
lëng tjetër nuk është në gjendje për të tretur një numër aq të madh të
substancave kimike, qofshin ato në gjendje agregate, të ngurtë, të
lëngët apë të gaztë.
Një përqindje e madhe e trupit të bimës është e përbërë nga uji.
Mungesa e ujit te bimët për disa kohë (në varësi të llojit të bimës)
shkakton tharjen e tyre. Deti, liqeni dhe pellgjet shërbejnë si habitat
(vendbanim) për bimët.

11. Roli i ujit në zhvillimin e natyrës
Të gjitha ndërrimet që bëhen në
planetin tonë, si ndërrimi i klimës,
ndërrimet kimike, gjeologjike e
biologjike, janë të lidhura ngushtë
me ujin.
Uji në planetin tonë është gjithnjë
në lëvizje të vazhdueshme
qarkulluese si avullim, reshje,
derdhje në det, ngrirje e shkrirje etj

12. Ujërat e Tokës:
• Ujërat sipërfaqësore: Oqeanet, detet, lumenjtë, liqenet,
burimet, përrenjtë.
• Ujërat nëntokësor: Lumenj nëntokësorë, përrenj nëntokësorë,
liqenet nëntokësore.
•Uji njihet edhe si tretës universal dhe është e vetmja substancë e
pastër që gjendet në natyrë në tri gjendje agregate të lëndës
materiale.

13. Roli I ujit ne jeten e kafsheve
Një përqindje e madhe e trupit te kafshës është e përbërë nga uji.
Mungesa e ujit te kafshët për disa ditë shkakton ngordhjen e tyre.
Shumë kafshë zhyten në ujërat e pellgjeve, lumenjve apo liqene për
të hequr nga lëkura e tyre parazitë që shkaktojnë sëmundje të
rrezikshme. Shumë kafshë e gjejnë ushqimin e tyre në ujërat e
deteve, liqeneve, lumenjve. Ujërat shërbejnë për shumë kafshë si
habitati i tyre (vendbanim apo vendstrehim). Aty depozitojnë vezët,
lindin, rriten, ushqehen, etj.

14. 70% e trupit të njeriut është ujë. Mungesa për disa ditë
e ujit te njeriu, shkakton vdekjen e tij. Uji termal kuron
njerëz që vuajnë nga sëmundje të ndryshme. Uji
shërben si rrugë për transportin e mallrave dhe
njerëzve. Nëpërmjet ujit njeriu merr kripëra minerale
që gjenden të tretura në të. Ujërat e lumenjve të
mëdhenj kanë shërbyer si vatra për lindjen e
qytetërimeve të lashta. Bregdetet, lumenjtë, liqenet
përdoren për çlodhje dhe turizëm.

15. Në planetin tonë mbi dy të tretat e
sipërfaqes së lëmshit tokësorë janë të
mbuluara me ujë, 97,2% e të cilit
ndodhet ndër pesë oqeane. Shtresa e
akullt në pole (arktik e antarktik)
përmban 90% të të gjithë ujit të ëmbël
të planetit. Uji avullues atmosferik
mund të shihet në forme të reshje
bore, që shkakton bardhësinë e tokës

16. Roli i ujit në proceset jetësore të
bimeve
Uji është njëri nga përbërësit kryesor të gjithë organizmave të gjallë.
Rëndësia fiziologjike e ujit rrjedh nga supozimi se jeta ka filluar në ujë. Uji
është përbërësi kryesor ekologjik për të gjithë bimët, për shkak se për
kryerjen e proceseve jetësore, bimëve dhe organizmave të tjerë u nevojitet
ambienti ujor.
Uji është i domosdoshëm për sigurimin e unitetit struktural të qelizës,
indeve dhe tërë organizmit. Uji është tretës dhe mjedis në të cilin kryhet
transporti i materieve organike dhe joorganike, dhe në të cilin kryhen
proceset metabolike. Ai siguron hidratimin e molekulave, bymimin
koloideve të protoplazmës dhe shtypjen e turgorit. Përmes shtypjes së
turgorit uji mundëson fortësinë e bimëve, ndërsa ka rol të rëndësishëm
edhe në rregullimin e temperaturës së bimëve.

17. Përpos rolit fizik dhe fiziko-kimik, uji ka edhe funksion të
rëndësishëm biokimik, meqenëse paraqet burim të hidrogjenit për
shumicën e bimëve autotrofe gjatë asimilimit të CO2.
Trupi i bimëve në pjesën më të madhe është i përbërë prej ujit.
Pjesëmarrja e tij sillet rreth 75%. Nga sasia e përgjithshme e ujit të
absorbuar, vetëm rreth 2% ngel në bimë, ndërsa 98% te mesofitet
dhe 50% te kserofitet, largohet në formë të avullit në ambientin
rrethues. Vetëm një sasi minimale e ujit të absorbuar, rreth 0,2%
shfrytëzohet gjatë fotosintezës. Pjesa tjetër e ujit të ngelur siguron
hidratimin e indeve bimore.

18. Furnizimi I bimëve me ujë varet nga
absorbimi, transporti dhe largimi i ujit, të cilat
e përbëjnë regjimin ujor apo qarkullimin e ujit
nëpër bimë. Ekonomizimi ujor i bimëve
paraqet një term të gjerë dhe ngërthen
mekanizmat e përputhjes së absorbimit dhe
lirimit të ujit. Te higrofitet për mekanizmat e
tillë shumë pak ekziston nevojë, ndërsa
përkundër kësaj te mesofitet dhe posaçërisht
te kserofitet, ato janë mjaft të rëndësishëm
dhe shpesh shumë të ndërlikuar. Regjimi ujor
paraqet një fushë mjaft të rëndësishme në
fiziologjinë e bimëve, pasi që uji shpesh
paraqitet si shkaktari kufizues në përhapjen e
bimëve dhe në prodhimtarinë bimore.

19. Roli i ujit ne organizmin tonë
Uji është i pazëvendësueshëm për jetën tonë. Aq i rëndësishëm saqë ne
nuk mund të qëndrojmë në këmbë më shumë se një javë pa ujë.
Trupi ynë përbëhet nga 55-75% ujë, prandaj edhe kemi nevojë aq të
madhe për të pirë ujë, në mënyrë që të kompensohet sasia e ujit që del
nga organizmi. Trupi yne eshte nje makine tejet e nderlikuar.
Uji përbën 3/5 e trupit dhe është përbërësi kryesor i tij. Ndihmon në
rindërtimin e eshtrave, lehtëson grumbullimin por dhe sekretimin e
materialit të pavlefshëm. Gratë permbajnë më pak ujë se burrat. Ky
ndryshim ka të bëjë me vetë faktin se trupi i gruas ka më shumë
dhjamë. Sasinë e nevojshme të tij organizmi e merr nëpërmjet
ushqimit.

20. Pra, uji përbën sekretin e shëndetit të mirë. Por edhe
përdorimi i tepërt i tij mund të shkaktojë:
hollim të lëngjeve tretëse të stomakut
çrregullime në shtypjen e gjakut
vështirësi në qarkullimin e venës portale
Ekzistenca e sasisë së madhe të kripërave të magnezit e
bën ujin më laksativ. Që uji i pijshëm të jetë sa më i mirë,
kloruri i natriumit nuk duhet të tejkalojë 0,04% por as
kalciumi i karbonit nuk duhet të jetë më shumë se 0,15%.
Uji i trupit përmban shumë parazite, askaride (krimba të
rrumbullaktë) etj.
Uji i trupit është intraqelizor dhe jashtëqelizor. Uji
intraqelizor është 50%. jashtëqelizori 30%, interqelizori
15% dhe uji i plazmës 5%. Uji sekretohet përmes tretjes 4
– 10%, urinimit 50 – 60% dhe djersitjes/mushkrive 35 –
40%.

21. Mungesa e ujit ndikon në organet vitale. Ekzistojne shenja të qarta të dehidrimit që nuk
i vërejmë.
Truri – nëse keni pirë ujë mjaftueshëm edhe kujtesën do ta keni më mirë, disponimin
stabil, ndërsa koncentrimin të mirë. Me një gotë ujë mendohet më lehtë dhe më shpejtë
për problemet. Hulumtuesit mendojnë që uji i pamjaftueshëm në trup zvogëlon edhe
rrjedhën e oksigjenit në tru. Apo thjesht etja nuk ju lejon të koncentroheni.
Goja – uji “lubrifikon” gojën dhe fytin dhe parandalon shfaqjen e thatësisë në gojë. Goja
e thatë mund të shkaktojë frymën e keqe dhe kariesin.
Zemra – dehidrimi zvogëlon vëllimin e gjakut. Prandaj zemra duhet të pompojë me zor
sasinë e reduktuar të gjakut për të sjellë oksigjen të mjaftueshëm në qelizat trupore.
Për këtë arsye, janë më të lodhshme edhe aktivitetet e zakonshme, si ecja dhe ngjitja
në shkallë.
Gjaku – trupi lirohet nga nxehtësia përmes zgjerimit të enëve të gjakut të cilat gjenden
afër sipërfaqes së lëkurës. Për këtë arsye fytyra skuqet gjatë ushtrimeve. Megjithatë,
kur jeni të dehidruar, enët e gjakut zgjerohen në temperatura më të larta, dhe për këtë
shkak e keni ende nxehtë.
Lëkura – te personi gjithnjë i dehidruar lëkura është më pak elastike.
Veshkat – veshkat kanë nevojë për ujë të mjaftueshëm për të larguar materiet toksike
nga gjaku. Përveç kësaj, uji i mjaftueshëm parandalon zhvillimin e gurëve. Nëse jeni
shumë gjatë pa ujë, veshkat mund të dështojnë ndërsa toksinat grumbullohen në trup.
Këmbët dhe duart – nëse keni pirë mjaftueshëm ujë, ai në stacione qelizore dhe jashtë
tyre ofron sasi të mjaftueshme të materieve ushqyese dhe largon toksinat. Për këtë
arsye muskujt punojnë më mirë. Përveç kësaj, uji është i rëndësishëm për “lubrifikimin”
e nyjave.

22. Dobite e ujit
Uji luan rol të rëndësishëm tek të gjithë sistemet duke filluar që nga
kyçet e deri tek zorrët, nga lëkura e deri të veshkat.
1- Uji ndihmon në transportimin e karbohidrateve, proteinave dhe
vitaminave në pjesë të rëndësishme të trupit.
2- Luan rol të rëndësishëm në nxjerrjen jashtë trupit të lëndëve të
tepërta të krijuara në qeliza dhe zorrë.
3- Mundëson kyçe më elastikë.
4- Ndërkohë që mundëson lagështirën e syve, gojës dhe hundës,
kontrollon edhe lagështirën e lëkurës.
5- Ekuilibron temperaturën e trupit dhe mban gjakun në një vëllim
të mjaftueshëm.
6- Pasi mundëson kalimin e ilaçit në vendet e nevojshme ndihmon
në hedhjen jashtë trupit të lëndëve të tepërta.
7- Përshpejton dobësimin duke minimizuar oreksin dhe duke shtuar
ndjesinë e ngopjes. Bashkë me një ushqyerje të shëndetshme dhe të
ekuilibruar uji është një ndërprerës i mire i oreksit. Veçanërisht uji i
konsumuar para vakteve ndikon shumë për një dobësim më efektiv.

23. 8- Mundëson rënien në peshë duke rritur ritmin e
metabolizmit.
9- Nxjerr nga trupi papastertite dhe helmet
10.Shuan etjen
11.Njom dhe ushqen organet,
12.Ka veti kunder plakjes,
13.Zbukuron lekuren dhe pakeson rrudhat,
14.Permireson funksionimin e trurit ,
15.Lubrifikon artikulacionet,
16.Ju ben me energjike ,
17.Ul stresin pasi dehidrimi eshte nje nga
stresuesit me te medhenj te trupit

24. Mbetja pa ujë dehidraton trupin
Dehidratimi sjell shumë probleme shëndetësore. Trupi i dehidratuar mundohet të
ruajë ujin e trupit. Si pasojë minimizohet vëllimi i gjakut dhe shihet një rënie tensioni.
Pakësimi i ujit në trup sjell me vete sëmundje të ndryshme në sistemin e tretjes,
performancë mendore, në lëvizjet si dhe dhimbje koke. Madje pas një etjeje të gjatë
dhe pas humbjes së 15 % të ujit të trupit njeriu mund të hyjë në koma ose të vdesë.
Uji është i vetmi lëng pa kalori dhe kafeinë. Nëse konsumoni më shumë nga lëngjet e
tjera atëherë do të merrni me shumicë kalori ose kafeinë
Mos e teproni!
Ashtu siç konsumimi i pakët i ujit është i dëmshëm për trupin e njeriut edhe
konsumimi i tepërt sjell pasoja negative. Uji i tepërt ndikon në funksionimin e tepërt të
veshkave dhe prishjen ekuilibrit të sodiumit, potasiumit dhe mineraleve. Prandaj nuk
sugjerohet konsumimi i më shumë se 2-3 litrave në ditë.

25. Ndotja e ujit
Gjate gjithe kesaj detyre eshte permendur rendesia e ujit ne te gjitha
aspektet e jetes. Uji është vetë jeta, jo vetëm për njeriun, por për
gjithë krijesat tjera, sepse asgjë mbi tokë nuk mund të jetojë pa ujë.
Por a e vleresojme ne ujin aq sa duhet?!

26. Zonat urbane kanë potencialin të ndotin ujin në
shumë mënyra. Balotazhi (vërshimet) nga
rrugët përmbajnë metale të rënda, si dhe
ndotës të tjerë që vijnë nga makinat. Ujërat
ezeza ose të patrajtuara mirë, mund të kenë në
përberjen e tyre nje sasi shume te vogel te
oksigjenit te tretur, si dhe nje nivel te larte te
ndotesve, te tille sic jane bakteret fekale
koliforme,nitratet, fosfori, kimikatet, si dhe
baktere te tjera.Edhe ne kanalizimet e trajtuara
mire mund te kete sasi te larte te
nitrateve.Ujërat nëntokesore dhe ato
siperfaqësore mund të ndoten nga mbetjet
toksike,rrjedhja e karburanteve ose nga hedhjet
e qellimshme te substancave te rrezikshme.

27. Më i ndoturi ne Shqiperi rezulton se eshte bregdeti I Adriatikut
dhe nje pjese e Jonit, të cilët kanë në vetvete mbetje organike dhe
urbane. Cilësia e ujërave, dëmtimi i funddetit, derdhja e
vazhdueshme e ndotjeve urbane të cilat grumbullohen në det
bejne që uji te popullohet me objekte të ndryshme plastike. Këto
të fundit kane filluar tëzhdukin vlerën e diversitetit . Kjo ka bërëqë
shumë specie ujore të rrezikojnë zhdukjen. Ndërtimet pa kriter në
një pjesë të madhe të bregdetit shqiptar kanë sjellëndotje të
vazhdueshme të ujërave në këto zona.
Jo vetem detet por edhe lumenjte vujane nga ndotja e ujit.I tille
eshte lumi Shkumbin ne Elbasan. Buzë lumit, pothuajse në të
gjithëgjatësinë e tij gjenden mbetje urbane.. Shkumbini mbledh
mbetjet urbane dhe ujërat e zeza të Bashkisë së Përrenjasit,
Librazhdit,Elbasanit, Rrogozhinës dhe të shumë komunave
përreth. Më pas uji që ka një prezencë të lartë mikrobakteriale
derdhet në plazhin e Divjakës dhe në grykëderdhjen e lumit
vërehen mijëra ton mbetje .

28. Si ta ndalojme ndotjen
Ekzistojnë masat adekuate për mbrojtjen e ujit nga
ndotja.Kjo bëhet në disa mënyra:
• me eliminimin e shkaqeve të ndotjes së ujit,
• me zvogëlimin e sasisë së materieve ndotëse në ujë,
• me ndërmarjen e masave të posacme të pastrimit,
• me montimin e instalimeve të vecanta për spastrimin e
ujëraveefluente,
• me ndalimin e plotë të shpërlarjes së mbeturinave të
naftës nga tankerët.

29. Gjithcka të mirë që mund ta bëjmë sot, le ta bëjmë për të
mirën tonë dhe të gjeneratave që do të vijnë.Njeriu ndryshon
ekosistemin, shpesh shkatërron populacione tëtëra të
organizmave,e me urbanizim dhe industrializim ndryshojnë
kushtet fizike dhe kimike. Me këtë rast paraqiten rreziqet
globale, si : hollimi i shtresës së ozonit, ndryshimi i klimës
dhe pakësimi I biodiversitetit. Prandaj, të kujtojmë thënien e
natyralistit Zhak Iv Kusto që thotë se : “ Dikur natyra e ka
frikësuar njeriun, kurse sot njeriu e frikëson natyrën.”

30. PUNOI: KORALDA BASHA