SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 133
Descargar para leer sin conexión
258
MODYUL 3: PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:
TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PANDAIGDIGANG
KAMALAYAN
Panimula
Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang
nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa
paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga
bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa
buong daigdig.
Sa Yunit na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng
daigidg tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa
kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa
pagharap sa pagbabago ng daigdig.
Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at
epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong
ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa
daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika at
ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa
ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa
mga pangyayaring ito.
Mga Aralin At Sakop Ng Modyul
Aralin 1: Paglakas ng Europe
Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe
Aralin 3: Pagkamulat
Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod:
Aralin 1
 Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo, national
monarchy, renaissance, simbahang katoliko at repormasyon
 Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie, merkantilismo,
national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at
repormasyon sa daigdig
Aralin 2
 Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa
Europe
 Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto ng
imperyalismo at kolonisasyon sa Europe
 Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong
Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal
 Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng
Imperyalismo
259
Aralin 3
 Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng
mga Rebolusyong Pranses at Amerikano
 Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng
Nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig
Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na
ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sa
bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking
muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito.
1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang Panahon
MALIBAN sa anong aytem?
A. mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparian
B. tinagurian silang middle class o panggitnang uri.
C. nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at lungsod.
D. nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng
rebolusyong pampulitika at pang-ekonomiya.
2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng Renaissance?
A. muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko
B. muling pagsilang ng kaalamang Griyego-Romano
C. panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe
D. panibagong kaalaman sa agham
3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari?
I. schism sa Simbahang Katoliko
II. pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent
III. pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng Wittenberg
Church
A. I - II - III
B. II - I - III
C. III - I - II
D. I - III – II
4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na “The
end justifies the means ”?
A. Auman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung
mabuti ang kaniyang hangarin.
B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging
mabuti ang bunga nito.
PAUNANG PAGTATAYA
260
C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan.
D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng
pamamahala.
5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao ay
nagmumula sa karanasan? Binigyang-diin niyang ang kaisipan ng tao ay maitutulad
sa “tabula rasa” o blank slate.
A. John Locke
B. John Adams
C. Rene Descartes
D. Jean-Jacques Rousseau
6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition?
A. Napigilan nito ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog
Europe.
B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming
kamatayan ng walang sala.
C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo.
D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko.
7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa
ekonomiya nito?
261
A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa.
B. May mapagkukunan ng yamang-dagat.
C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan.
D. Madali itong masakop ng ibang bansa.
8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe?
A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe.
C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang
Pangangailangan.
D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo.
9. Sa ika-15 siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na nagpaligsahan
sa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ay sa pagpapalawak ng mga
nation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna sa pagtuklas ng mga
lupain?
A. Spain
B. England
C. Portugal
D. Netherlands
10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano ang
mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa
British?
A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas.
B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban.
C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas.
D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi.
262
11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang
panahon?
1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita.
2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay.
3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa
sariling bansa.
4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang
Pilipino.
A. 1,2,3,4
B. 1,2,3
C. 2,3,4
D. 3,4
12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nang
magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France sa
United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano ang
pinakaangkop na hinuha ang mabubuo?
A. Magkakampi ang France at United States
B. Magkasabay na nilabananan ng Inglatera ang United States at France.
C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States.
D. Ginamit na pagkakataon ng Pransya ang Rebolusyong Amerikano upang
mapabagsak ang Inglatera.
13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mga
kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong
Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal?
A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng
Rebolusyong Politikal.
B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng
Rebolusyong Pangkaisipan.
C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng
renaissance sa Europe.
D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong
Pangkaisipan.
14. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, ginamit na dahilan ng
mga Europeo ang ideya ng white man’s burden upang bigyang katwiran ang
kanilang pananakop. Ano ang ‘white man’s burden’?
A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na
angkinin ang daigdig.
B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo.
C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang
kabihasnan sa kanilang sinakop.
D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga
kagustuhan ng mga Europeo.
263
15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong Rebolusyong
Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sa
sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mga
Kanluranin?
A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito.
B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang- agham sa Europa.
C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob.
D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga Kanluranin.
16. Nagdulot ang Rebolusyong Industriyal ng pag-unlad sa lipunan at
ekonomiya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa mga sumusunod
ang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ng
Rebolusyong Industriyal?
A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsya.
B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy.
C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho.
D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika.
17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses?
A. Pagtanggal ng sistemang piyudal
B. Pagpirma ng “Deklarasyon ng Karapatan ng Tao”
C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika
D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran
18-20) Tama o Mali
Suriin ang bawat pahayag . Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sa
pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Pillin ang letra ng wastong sagot.
18.
I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at
lumaganap sa kabuuan ng Europa.
II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural
ang pagkakaimbento ng ‘movable press’ ni Johan Gutenberg.
19.
I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista
ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng
Simbahang Katolika.
Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18-20.
A. Tama ang una at ikalawang pangungusap.
B. Mali ang una at ikalawang pangungusap.
C. Tama ang unang pangungusap.
D. Tama ang ikalawang pangungusap.
264
II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang
ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi
ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan.
20.
I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng
pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig.
II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at
nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia.
ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE
Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa daigdig.
Malaki ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe
bilang isa sa pinakamauunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula
ang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng
Europe sa bahaging ito ng kasaysayan.
ALAMIN
Gawain 1: Word Hunt
Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawat
kahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabay
sa paghahanap ng bawat salita.
Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang
tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling
lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang naging
ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa iba’t ibang bahagi ng daigdig.
Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng Europe.
Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala sa iyo sa
lubos na pag-unawa. Halina’t iyong simulan...
265
Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong
bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita.
Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout.
A L A M E R K A N T I L I S M O
D I M B S E T N A T S E T O R P
V S I O L P R O T S E T O R P R
C O K A T O L I K O W H P S E I
E M D K E R A L S E A R L K E S
T S K U Y M T T A P T K N G P R
N I R S F A G U M O Y A S O O U
M N L W C S B S N R B N C T R K
P A T P L Y A S H R E O P Y U G
E M Y M B O U R G E O I S I E A
R U L R E N A I S S A N C E S P
Y H C R A N O M L A N O I T A N
1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko
2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe
3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig
4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at
pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano
5. K____________O Nangangahulugang “universal”
6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng
bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak
7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng
M____________Y hari
8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko
9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang”
10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay
yumakap sa ibang relihiyon
266
Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita?
2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit?
3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang
iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo
ang kaisipan?
GAWAIN 2: Kilalanin Mo!
Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan at
isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa.
267
Pamprosesong tanong
1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan?
2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan?
3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga nakalarawan?
4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan.
GAWAIN 3: Think –Pair- Share!
Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pag-
unawa ng aralin.
Panuto: Pumili ng kapareha sa gawaing ito at basahin ang katanungan sa aralin.
Sagutin ang kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanang
walang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ng
aralin.
Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito.
Paano nakaapekto ang paglakas ng
Europe sa transpormasyon ng mga
bansa at rehiyon sa daigdig at sa
pagbuo ng pandaigdigang
kamalayan?
(Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
Mga Sanggunian/ Batayan
(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)
AKING KASAGUTAN
(Sagot ng Mag-aaral)
AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)
PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng Magkapareha)
TANUNGAN SA ARALIN
Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa
paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama
ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na
bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng iba’t ibang gawain,
suriin kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong
kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito.
268
PAUNLARIN
GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan!
Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan
at lungsod sa panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa
pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito.
Panuto: Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan.
Diagram Blg. 1.1 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong
Taon) nina Vivar et.al, pahina 156
Sa bahaging ito, inaasahang matututunan mo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang
bahaging ginampanan ng Bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo,
pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng
simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na
maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong
ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang
pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang
mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.
269
Simulan mo na ang pag-aaral tungkol sa mga bourgeoisie
na malaki ang papel na ginampanan sa paglakas ng Europe.
Pamprosesong tanong
1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga ito
pinakamahalaga? Bakit?
2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa
paglakas ng Europe?
GAWAIN 5: Burgis ka!
Malaki ang bahaging ginampanan ng mga bourgeoisie sa paglakas ng
Europe. Gusto mo ba silang makilala?
Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala ang
mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map
ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.
270
PAG-USBONG NG BOURGEOISIE
Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga
bayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Ang
mga artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga
kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang.
Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa
pamumuhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay
hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi
ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi
nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa,
ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakadepende sa
sistemang piyudal at binanayaran sila sa kanilang paggawa.
Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa
ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker
(nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mga
barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang
sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga
manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at
pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang
kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang.
Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French Revolution sa
pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa
pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan
at pagmamay-ari.
Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie
pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panrelihiyon,
at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp.209-211
Ang mga bourgeoisie ay ____________
________________________________
________________________________
271
PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE
Sino-sino ang mga
Bourgeoisie?
Katangian ng
mga Bourgeoisie
Halaga sa Lipunan
(Noon at Ngayon)







_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_______________
_________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
__
Dahilan ng kanilang
Paglakas
Epekto sa Paglakas ng
Europe
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
__________________
Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie?
2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie?
3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe?
4. Sino ang maituturing natin na Bourgeoisie sa kasalukuyan?
5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging
sa daigdig?
Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito
ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito ang
pag-iral ng sistemang nagbigay –daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon
ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang
merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?
272
GAWAIN 6: Magbasa at Unawain!
Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay
sagutin ang mga pamrposesong tanong.
Hango ang ideyang ito sa karanasan
ng Spain na yumaman at naging
makapangyarihan dahil sa mahahalagang
metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa
South America at Central America. Gayundin,
kinailangan nila ng mga kolonyang
magkakaloob ng mga ginto at pilak.
Ang isang bansang walang
kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang
madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang
kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung
titiyakin lamang ng pamahalaan na mas
marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas
maraming ginto at pilak ang papasok sa
bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito
ang kalamangan sa balance ng kalakalan.
Isang elemento ng merkantilismo na
nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga
nation-state ay ang tinatawag na
nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito,
kayang tustusan ng isang bansa ang sarili
nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng
pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto,
hindi na aasa ang bansa sa mga produktong
dayuhan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
Estela C.Mateo et’ al pp. 211-212
Ang pag-unlad ng isang bagong
doktrinang tinawag na merkantilismo ay
nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng
mga nation-state sa Europe. Nabuo ang
prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod
ang kaunlarang pang-ekonomiya at
kapangyarihang politikal ng isang bansa.
Bagama’t kadalasang ikinakategorya bilang
patakarang pang-ekonomiya, ang
merkantilismo ay isang sistema na ang
pangunahing mga layunin ay politikal. Ang
mga layuning ito ay ang magkaroon ng
malaking kitang magbibigay-daan upang ang
hari ay makapagpagawa ng mga barko,
mapondohan ang kaniyang hukbo, at
magkaroon ng pamahalaang katatakutan at
rerespetuhin ng buong daigdig.
Ang doktrinang bullionism ay sentral
sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng
doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa
ay masusukat sa dami ng mahahalagang
metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin,
kung mas maraming ginto at pilak ang
makukuha ng isang bansa, mas maraming
pera ang malilikom nito bilang buwis.
Nangangahulugan ito na mas magiging
mayaman at makapangyarihan ang naturang
bansa.
MERKANTILISMO
273
GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa!
Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng National Monarchy sa
paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram
ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy.
Pamprosesong tanong
1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang
kahulugan ng merkantilismo?
2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin
ang
layunin ng merkantilismo?
3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng
Europe?
4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan.
5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating
bansa? ng daigdig? Bakit?
Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang
merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang
kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging
makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga
bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan
mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.
274
PAGTATATAG NG NATIONAL
MONARCHY
Malaki ang naitulong ng
pagtatatag ng national monarchy
sa paglakas ng Europe.
Matatandaan na sa panahon ng
piyudalismo, walang
sentralisadong pamahalaan.
Mahina ang kapangyarihan ng
hari. Ang naghahari ay ang mga
noble na sila ring mga
panginoong maylupa. Ang hari ay
itinuturing lamang na
pangunahing panginoong may
lupa.
Subalit nabago ang
katayuan ng monarkiya sa tulong
ng mga bourgeoisie. Ang hari na
dating mahina ang kapangyarihan
ay unti-unting namayagpag sa
pamamagitan ng pagpapalawak
ng teritoryo at pagbubuo ng
matatag na sentralisadong
pamahalaan. Humirang siya ng
mga mamamayang nagpatupad
ng batas at nagsagawa ng
paglilitis at pagpaparusa sa korte
ng palasyo. Bilang resulta, ang
katapatan ng mamamayan ay
lumipat mula sa panginoong
maylupa tungo sa pamahalaan na
may kakayahang protektahan sila.
Handa silang magbayad ng buwis
para sa proteksiyong ito.
Ease modyul 10
Sa pamamagitan ng buwis,
nagkaroon ng pondo ang hari
upang magbayad ng mga sundalo.
Dahil dito, nakalaya ang hari mula
sa proteksiyon na dating ibinibigay
ng mga knight ng panginoong
maylupa. Dahil ang katapatan ng
mga sundalo ay nasa hari, maaari
silang gamitin ng hari laban sa mga
knight ng panginoong maylupa
kung kinakailangan. Bukod dito,
maaari nang humirang ang hari ng
mga edukadong mamamayan
bilang kolektor ng buwis, hukom,
sekretarya, at administrador.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212
Ano-ano ang salik na nakatulong sa
muling paglakas ng kapangyarihan
ng hari?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
275
PAG-USBONG NG MGA NATION-
STATE
Sa pagbabago sa konsepto ng
monarkiya. naitatag na rin ang mga
batayan ng mga nation-state sa
Europe. Ang nation-state ay
tumutukoy sa isang estado na
pinananahanan ng mga mamamayan
na may magkakatulad na wika,
kultura, relihiyon, at kasaysayan.
Dahil sa kanilang pagkakahalintulad
na kultural, ang mga mamamayan ay
isang nagkakaisang lahi. Bukod sa
pagiging nasyon, isa rin silang
estado sapagkat nananahan sila sa
isang tiyak na teritoryo at may
pamahalaan silang may soberanidad
o kasarinlan. Isa silang
nagkakaisang lahi na may katapatan
sa kanilang bansa.
Mahalagang katangian ng
nation-state sa panahong ito ang
pagkakaroon ng sentralisadong
pamahalaan sa ilalim ng isang
pambansang monarkiya na may
kakayahan at kapangyarihan na
magpatupad ng batas sa buong
nasasakupan. May mga bagong
institusyon na umusbong bunga ng
pagiging nation-state. Isa rito ang
pagkabuo ng isang hukbo ng mga
propesyunal na sundalo na tapat sa
hari.
Tungkulin ng hukbo na palawigin
ang teritoryo at kapangyarihan
ng monarkiya kahit
mangahulugan ito ng digmaan.
Nagsimula rin ang institusyon ng
burukrasya sa mga opisyal o
kawani na may kasanayan para
patakbuhin ang pamahalaan
ayon sa kautusan ng monarkiya.
Kabilang sa katungkulan ng mga
opisya at kawani ang
pangongolekta ng buwis,
pagpapatupad ng batas, at
pagkakaloob ng hustisya.
Dahil sa
makapangyarihan ang mga
nation-state, nagpakita ng
ibayong lakas ang Europe.
Nabuo sa Europe ang mga
bagong institusyong pampolitika,
panlipunan, at pang-ekonomiya.
Ang paglakas ng Europe ay
nagbigay-daan din sa
pagpapalawak nito ng
impluwensiya. Naganap ito sa
panghihimasok at pananakop ng
mga Europeong nation-state sa
Asya, America, at nang
kinalaunan, sa Africa.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig
nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212-
213
Paano nakatulong ang mga nation-
state sa paglakas ng Europe?
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
276
Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at
nagpalakas sa kapangyarihan ng hari?
2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at
reyna?
3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe.
4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa ay
hari at reyna? Bakit?
GAWAIN 8: Discussion WeB
PANUTO
1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong
bilang .
2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig
ng Oo at Hindi.
3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat
miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi.
4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon.
5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa
buong klase.
Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang
bahaging ginampanan ng simbahan sa paglakas ng Europe.
277
PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE
Habang nababawasan ang katapatan ng
ordinaryong mamamayan sa mga
panginoong maylupa, nakikita naman nila
ang Simbahan bilang bagong sentro ng
debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay
tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na
naging dahilan upang lalong lumakas ang
kapangyarihan ng Papa.
Sa pagsapit ng 1073, naging mas
makapangyarihan ang Simbahan nang
itakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay
bahagi ng kaayusang banal na
napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang
pinakamataas na lider-espiritwal at
tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula
kay San Pedro, ang Papa ang may
pinakamataas na kapangyarihan sa
pananampalataya at doktrina. Kaugnay nito,
ang lahat ng Obispo ay dapat na
mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga
hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang
diumanong gamitin sa layuning Kristiyano.
May karapatan ang Papa na tanggalin sa
hari ang karapatang mamuno kung hindi
tumupad ang hari sa kanyang obligasyong
Kristiyano.
Ang Investiture Controversy ay
sumasalamin sa tunggalian ng interes
ng Simbahan at pamahalaan kaugnay
ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi
nagustuhan ng Haring German na si
Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII.
Para kay Henry, ang relihiyong
panatisismo ni Papa Gregory VII ay
tuwirang nakaapekto sa mga kaugalian
at usaping politikal sa Germany. Dahil
dito, humingi ng tulong ss Henry IV sa
mga obispong German na pababain na
sa puwesto ang Papa. Bilang tugon,
idineklara ng Papa na ekskomulgado si
Henry IV sa Simbahang Katoliko.
Hiniling ng hari na alisin ang
ekskomulgasyon sa kaniya. Nang hindi
ito gawin ng Papa, tumayo si Henry IV
nang nakayapak sa labas ng palasyo ng
Canossa sa hilagang Italya ng tatlong
araw noong 1077. Hiniling niya na alisin
na ang parusang ekskomulgasyon.
Bagaman pinatawad din
kalaunan ng Papa si Henry, ang
nasabing insidente ay lalong nagpatibay
sa kapangyarihan ng Simbahan.
Kalaunan, upang malutas ang nasabing
isyu, nagkaroon ng kompromiso sa
pagitan ng Simbahan at ni Henry V. Ito
ang tinatawag na Concordat of Worms
noong 1122 na kumilala sa dalawang
tungkulin ng Obispo bilang lider-
espiritwal ng Simbahan at panginoong
maylupa. Kinilala nito ang Simbahan
bilang isang nagsasariling institusyon na
pinamumunuan ng Papa na hindi
napapasailalim sa sinumang hari.
278
Pamprosesong tanong
1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe?
3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at
transpormasyon ng daigdig?
4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng simbahan sa kasalukuyan?
Patunayan.
GAWAIN 9: OO o HINDI!
Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa
naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral
tungkol sa paglakas ng Europe.
Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages.
Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag-
uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya
niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging
papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng
Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana na
pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa.
Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay
lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan,
umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang
kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng
Europe at sa kaganapan sa mga susunod na panahon.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
279
Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang
hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman
ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos ay
suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa.
KONSEPTO/ KAALAMAN
OO
(NAUNAWAAN)
HINDI
(NAUNAWAAN)
1. Ang bourgeoisie ay binubuo ng
mga mamamayan na kabilang sa
panggitnang uri ng lipunan.
2. Dahil sa impluwensiya ng mga
Bourgeoisie nasimulan nila ang
mga reporma sa pamahalaan.
3. Ang merkantilismo ay isang
sistemang pang-ekonomiya na
lumaganap sa Europe na
naghahangad ng pagkakaroon ng
maraming ginto at pilak bilang
tanda ng kayamanan at
kapangyarihan ng bansa.
4. Sa pagkawala ng
kapangyarihan ng mga
panginoong maylupa, ang hari
ang nagsilbing pinuno at
nagpatingkad sa pagtatatag ng
national monarchy.
5. Ang simbahan ang nagsilbing
tagapangalaga ng kalinangan sa
imperyo noong panahong
Medieval.
Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga
pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng
aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa
huling bahagi ng ika-14 na siglo.
280
GAWAIN 10: Magtulungan Tayo!
Panuto: Nakita mo na ba ang larawan na “MONA LISA”? Nabasa mo na rin ba ang
kuwentong “Romeo at Juliet? Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra maestrang ito?
Kung gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo ang
iyong sarili para sa pangkatang gawain
`
PAG-USBONG NG
RENAISSANCE
Dahil sa pag-unlad sa
agrikultura bunga ng mga pagbabago
sa kagamitan at pamamaraan sa
pagtatanim, umunlad ang produksiyon
sa Europe noong Middle Ages.
Humantong ito sa paglaki ng
populasyon at pagdami ng
pangangailangan ng mga mamamayan
na natugunan naman ng maunlad na
kalakalan. Ang mga lungsod-estado sa
hilagang Italy ay nakinabang sa
kalakalang ito. Noong ika-11 hanggang
ika-12 siglo, umunlad ang mga ito
bilang sentrong pangkalakalan at
pananalapi sa Europe. Monopolisado
rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa
pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga
lungsod-estadong umusbong ay ang
Milan, Florence, Venice, Mantua,
Ferrara, Padua, Bologna, at Genoa.
Ang yaman ng mga lungsod-estado na
ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi
sa kalakalan at industriya. Sa
katunayan, kung nangangailangan ng
pera ang Papa, hari, o panginoong
maylupa, nanghihiram sila sa mga
mangangalakal at banker ng mga
lungsod-estado na ito. Ang mga Medici
sa Florence ay halimbawa ng isang
pamilya ng mangangalakal at banker.
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
Estela C.Mateo et’ al pp. 219-220
Sa pagtatapos ng Middle
Ages sa huling bahagi ng ika-14 na
siglo, isinilang ang Renaissance.
Ang Renaissance ay
nangangahulugang “muling
pagsilang” o rebirth. Maaari itong
ilarawan sa dalawang paraan. Una,
bilang kilusang kultural o
intelektuwal na nagtangkang ibalik
ang kagandahan ng sinaunang
kulturang Greek at Roman sa
pamamagitan ng pag-aaral sa
panitikan at kultura ng mga
nasabing sibilisasyon. Ikalawa,
bilang panahon ng transisyon mula
sa Middle Ages tungo sa Modern
Period o Modernong Panahon.
Mula sa iyong pagkakaunawa sa
tekstong binasa, ano ang
Renaissance?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
281
BAKIT SA ITALY?
http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg
Itinuturing na isa sa
maraming dahilan kung
bakit naging tunay na
sinilangan ng Renaissance
ang Italy, ay magandang
lokasyon nito. Dahil dito,
nagkaroon ng pagkakataon
ang mga lungsod dito na
makipagkalakalan sa
Kanlurang Asya at Europe.
Italy ang
pinagmulan ng
kadakilaan ng
sinaunang Rome at
higit na may
kaugnayan ang
Italyano sa mga
Romano kaysa
alinmang bansa sa
Europe.
Mahalagang papel ang
ginampanan ng mga
unibersidad sa Italy,
naitaguyod at napanatiling
buhay ang kulturang klasikal
at ang mga teolohiya at
pilosopiyang kaalaman ng
kabihasnang Griyego at
Romano.
Pagtataguyod ng mga
maharlikang angkan sa
mga taong mahusay sa
sining at masigasig sa
pag-aaral.
Batay sa mga impormasyong inilahad,
bakit nga ba sa Italy sumibol ang
Renaissance?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
282
Francesco Petrarch (1304-1374). Ang “Ama ng
Humanismo”. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano
ang “Songbook,” isang koleksiyon ng mga sonata ng pag-
ibig sa pinakakamahal niyang si Laura.
Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni
Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang
piyesa ay ang “Decameron”, isang tanyag na koleksyon na
nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay.
Sa Larangan ng Sining at Panitikan
ANG MGA HUMANISTA
Sa pagtatapos ng Middle Ages,
nagkaroon ng bagong kapangyarihan
ang mga hari samantalang ang
kapangyarihan naman ng Simbahan
ay sinimulang tuligsain. Ang mga
digmaan, epidemya, at suliraning
pang-ekonomiya ay tuluyan nang
nagwakas. Nagbigay-daan ang mga
kaganapang ito sa pagsilang ng
bagong pananaw na dulot ng interes
sa pag-aaral ng sinaunang Greece at
Rome, ang humanismo.
Ang mga iskolar na nanguna sa pag-
aaral sa klasikal na sibilisasyon ng
Greece at Rome ay tinawag na
humanist o humanista, mula sa
salitang Italian na nangangahulugang
“guro ng humanidades, partikular ng
wikang Latin.” Pinag-aaralan sa
Humanities o Humanidades ang
wikang Latin at Greek, Komposisyon,
Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya,
at maging ang Matematika at Musika.
Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto
ng mga humanista na dapat gawing
modelo ang mga klasikal na ideyang
matatagpuan sa mga asignaturang ito.
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace
Estela C.Mateo et’ al pp. 220-221
Ang humanismo ay isang kilusang
intelektuwal noong Renaissance na
naniniwalang dapat pagtuunan ng
pansin ang klasikal na sibilisasyon
ng Greece at Rome sa pag-aaral
dahil naglalaman ito ng lahat ng aral
na dapat matutuhan upang
magkaroon ng isang moral at
epektibong buhay.
Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ng
mga humanista ng sinaunang panahon
sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle
Ages?
_______________________________
_______________________________
_______________________________
_______________________________
MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBA’T IBANG LARANGAN
283
William Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga
Makata.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang
Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I.
Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula
gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony
at Cleopatra at Scarlet.
Desiderious Erasmus (c.1466-1536). “Prinsipe ng mga
Humanista.” May-akda ng “In Praise of Folly” kung saan
tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga
karaniwang tao.
Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong
manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng “The
Prince.”Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang
prinsipyo:
“Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.”
“Wasto ang nilikha ng lakas.”
Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng
panitikan, isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la
Mancha,” aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa
sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong
Medieval Period.
Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat
na iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra
ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II
ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang
kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng
sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at
pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni
Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon.
Sa Larangan ng Pinta at PintorSining
284
Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi
makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan”
(The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni
Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang
henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan.
Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto,
iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at
pilosoper.
Raphael Santi (1483-1520). “Ganap na Pintor”,
“Perpektong Pintor”. Pinakamahusay na pintor ng
Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o
proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang
tanyag na gawa ang Obra Maestrang “Sistine Madonna”,
“Madonna and the Child” at “Alba Madonna.”
Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni
Nicolas ang Teoryang Heliocentric; “Sa pag-ikot ng
daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta,
umiikot ito sa paligid ng araw.” Pinasungalingan ng
teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang
mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding
tinangkilik ng simbahan.
Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at
matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng
kaniyang na imbentong teleskopyo para
mapatotohanan ang Teoryang Copernican.
Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng
siyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang
“Batas ng Universal Gravitation,” ang bawat planeta ay
may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang
dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang pag-
inog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang
dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na
inihagis pataas. Tinatayang ang pag-usbong ng
Renaissance ay hindi natatapos sa panahon na kung
saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus
ito ay nagpapatuloy magpakailanman hangga’t ang tao ay
naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyang
mga tanong.
Agham sa Panahon ng Renaissance
285
Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung
saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang
panahon patungo sa Modernong Panahon.
Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay
nagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at
maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay
nagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na
kaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat
indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at
pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa
kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 10
ANG KABABAIHAN SA
RENAISSANCE
Sa panahon ng Renaissance, iilang
kababaihan lamang ang tinanggap sa mga
unibersidad o pinayagang magsanay ng
kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman,
hindi ito naging hadlang upang makilala ang
ilang kababaihan at ang kanilang ambag sa
Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola
ng Verona na may akda ng Dialogue on Adam
and Eve (1451) at Oration on the Life of St.
Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang
kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung
teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa
Brescia na bago mamatay sa gulang na 30 ay
isinulong ang isang makabuluhang
pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para
sa kababaihan.
Sa pagsulat ng tula, mahahalagang
personalidad ng Renaissance sina Veronica
Franco mula sa Venice at si Vittoria Colonna
mula sa Rome. Sa larangan ng pagpipinta,
nariyan sina Sofonisba Anguissola mula
Cremona na may likha ng Self-Portrait (1554)
at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, na
nagpinta ng Judith and Her Maidservant with
the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait
as the Allegory of Painting (1630).
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Grace Estela C. Mateo et’ al pp.224-225
Laura Cereta Isotta Nogarola
Veronica Franco Vittoria Colonna
Ano-ano ang kontribusyon ng
kababaihan sa larawan?
Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang
pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa
kasalukuyan?
286
Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa
tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang
mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance.
Pangkat 1: Kahulugan ng Renaissance
Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance
Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa iba’t ibang larangan
Pangkat 4: Mga Kababaihan sa Renaissance
Pagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa concept
definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay ng
paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamag-
aaral kung mayroon kang hindi naunawaan.
CONCEPT DEFINITION MAP
Pamprosesong tanong
1. Ano ang kahulugan ng Renaissance?
2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance?
3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance?
4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng panibagong
pagtingin sa politika, relihiyon at pag-aaral?
287
Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig
ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman
sa kwento ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon.
5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance?
6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan?
7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito?
8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance?
9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe?
10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance
sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay.
11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang
bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing
makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan.
GAWAIN 11: Palitan Tayo!
Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Simbahan
dahil sa sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko at panlipunan. Pagsapit ng ika-14
na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito magsisimula ng
Repormasyon. Basahin at unawain ang teksto sa Repormasyon upang masuri ang
mga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa mga gawain sa
bahaging ito ng aralin.
288
Ipinanganak si Luther noong
Nobyembre 10, 1483, sa
Eisleben Germany. Ang kaniyang
ama, si Hans Luther ay isang
magsasaka na naging minero ng
tanso, samantalang ang ina
niyang si Margareth Linderman
ay mula sa isang pamilyang
kabilang sa gitnang uri.
Ang Repormasyon
Ang katawagan sa mga
kaganapan na yumanig sa
kakristyanuhan mula ika-14 hanggang
ika-17 na dantaon na humantong sa
pagkakahati ng simbahang Kristiyano.
Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga
Protestante sa simbahang Katoliko
Romano, gayunpaman hindi nagpabaya
ang mga Katoliko Romano, sinimulan nila
ang pagbabago sa sariling relihiyon nang
hindi binabago ang kanilang doktrina.
Martin Luther, Ama ng Protestanteng
Paghihimagsik
Isang mongheng Augustinian at
naging Propesor ng Teolohiya sa
Unibersidad ng Wittenberg ang
nabagabag at nagsimulang magduda
nang mabasa niya ang kaibahan ng
katuruan ng simbahan sa katuruan ng
Bibliya tungkol sa kaligtasan….”Ang
pagpapawalang sala ng Diyos sa mga
tao ay nagsisimula sa pananampalataya,
at naging ganap sa pamamagitan ng
pananampalataya” (Roman 1:17).
Ang pag-aalinlangan at
pagdududa ni Martin Luther sa bisa at
kapangyarihan ng mga relikya ay
kaniyang napatunayan sa pagdalaw niya
sa Rome noong 1571. Nagpasiklab ng
galit ni Luther ang kasuklam-suklam na
gawain ng simbahan, ang pagbenta ng
indulhensiya, kapirasong papel na
nagsasaad at nagpalabas na ang grasya
ng Diyos na maaaring ipagbili at bilhin
para sa kapatawaran at kaligtasan ng
tao.
Ang hindi pagsang-ayon ni Luther
sa patakaran ng simbahan tungkol sa
pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak
sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng
simbahan, noong ika-31 ng Oktubre,
1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limang
Proposisyon” (Ninety-five theses).
Kumalat sa iba’t ibang bayan ng
Alemanya ang kapangyarihan ni Luther.
Noong taong 1529, nagbigay ang mga
sumusuportang estado at bayang Aleman
ng isang “protestasyon”- ang pinagmulan
ng salitang “Protestante” (ang mga
sumasalungat sa mga mamamayang
Katoliko) sa emperador ng Banal na
Imperyong Romano na nananawagan sa
pagwawakas sa paghihimagsik ng
simbahan. Pagkatapos ng ilang taong
alitan ng Protestante at Katoliko Romano
na hanggang humantong sa digmaan,
tinapos ni Charles V ang panrelihiyong
digmaan sa pamamagitan ng paglagda
sa “Kapayapaang Augsburg” noong
1555. Nasasaad sa kasunduan na
kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari
o namumuno na malayang pumili ng
relihiyon ang kanilang nasasakupan.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12
Batay sa teksto, paano nagsimula
ang Repormasyon?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
_____________________________
________
_____________________________
__
289
KONTRA-REPORMASYON
Bago nagsimula ang Repormasyong
Protestante, nagsikap ang mga pinunong
Katoliko na maituwid ang mga maling
pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory
VII (1037-1085), lalong kilala sa una niyang
pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng
tatlong pagbabago sa Simbahan.
1. Pagbabawal sa mga pari na mag-
asawa upang malayo sa suliranin ng pamilya
at nang mailaan ang sarili sa buong
paglilingkod sa Diyos.
2. Pag-aalis ng simony.
3. Pagbabawal sa mga tauhan na
tumanggap ng pagtatalaga sa anumang
tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari
o pinuno.
Upang harapin ang hamon ng
Protestantismo, isang malakas na kilusan ang
sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang
paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag
ang kilusang ito na Catholic Reformation o
Counter-Reformation. Isinagawa ito ng
Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga
Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus).
Nagtagumpay ang mga Heswita sa
pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland at
timog Germany para sa Simbahang Katoliko.
Sila ang naging makapangyarihang lakas ng
Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag
sila ng mga paaralan at naging dalubhasa
bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon
ng malaking kaugnayan sa politika ng Europe.
Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng
mga hari at reyna ng mga kahariang Katoliko.
Nagtamo sila ng matataas na karangalan sa
pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga
iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina
Haring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupad
ang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyo
at nakidigma sa mga Muslim ng Granada.
Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono
ng hari at reyna.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12
Ano-ano ang binago ni
Pope Gregory VII sa
Simbahang Katoliko?
Ano ang naging bunga ng
Kontra-repormasyon?
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
______________________
Itinatag ni St.
Ignatius de Loyola ang
Society of Jesus noong
1514.
290
Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang Contrast-
Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos,
Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon
Malaki ang pagbabagong naganap
sa Simbahang Katoliko noong ika-14
hanggang 17 dantaon, kung saan maraming
mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa
ng mga repormista partikular sa imoralidad at
pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag
ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng
Himagsikang Protestante” na siyang namuno
sa paglaban sa mga depekto ng simbahan.
Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain
ang Simbahang Katoliko kundi upang maging
bukas ang simbahan sa mga pagbabago o
reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng
mga kawani ng simbahan ang
pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila
ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society
of Jesus na naglalayong pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko.
Ang walang tigil na iringan sa pagitan
ng Simbahang Katoliko at Protestante, at
patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at
adhikain ay nagdulot ng sumusunod na
epekto:
 nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon
sa Europe kung saan ang hilaga ay
naging mga Protestante samantalang
ang timog naman ay nanatiling
Katoliko;
 sa kadahilanang maraming mga turo
ng Simbahang Katoliko na iba sa aral
ni Kristo, at iba pang pagmamalabis
ng mga pari, marami ang humiwalay
sa Simbahang Katoliko at nagtatag
ng mga sekta ng Protestante tulad ng
Calvinism, Lutheranism, Methodist,
Anglican, Presbyterian at iba.
 gumawa ng aksiyon ang Simbahang
Katoliko hinggil sa mga suliraning
pangrelibhiyon na kanilang hinarap
upang muling mapanumbalik ang
dating tiwala ng mga tagasunod nito
at pagbutihin ang
pananampalatayang Katoliko. Ang
ilan sa mga repormang kanilang mga
ginawa ay ang pagpapawalang bisa
ng seremonya na tumutukoy sa
pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng
simbahan; at ang pagbabawal sa
pagtatalaga ng mga hari o
karaniwang pinuno sa simbahan;
 ang taliwas na ideya ng
dalawang malaking relihiyon
sa Europe (Katoliko at
Protestante) ay nagbunga sa
mahabang panahon ng
digmaang panrelihiyon.
 at ang panghuli ay ang
pagpapanumbalik na
espiritwal sa Kristiyanismo,
ang pagpapalaganap ng
Bibliya at ang doktrina ng
kaligtasan ng Bibliya. Ang
kaligtasan ay makakamit
hindi sa pagsapi sa
simbahan kundi ang
pagtanggap at pagtitiwala
kay Kristo.
Halaw mula sa: Ease Modyul 12
Ano-ano ang naging epekto ng
Repormasyon?
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Mabuti ba o masama ang naging
epekto ng Repormasyon?
Patunayan.
_____________________________
_____________________________
_____________________________
Ano ang mahalagang aral na iniwan
ng Repormasyon sa mga tao?
291
makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at
magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 -
2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon.
3
1.
2.
3.
2
1.
2.
1
Sagot:
Bagay na aking natutuhan sa
naging dahilan ng
pagkakaroon ng
Repormasyon at Kontra-
Repormasyon
Kontribusyon ng mga tao na
aking nalaman sa
Repormasyon at Kontra-
Repormasyon
Mahalagang tanong sa paksa:
Paano nakatulong ang
Repormasyon at Kontra-
Repormasyon sa paglakas ng
Europe?
292
Pamprosesong tanong
1. Ano ang Repormasyon?
2. Bakit iniugat kay Martin Luther ang unang
yugto ng Repormasyon?
3. Paano lumaganap ang Repormasyon?
4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon?
5. Ano-ano ang naging pamana ng Repormasyon?
6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe?
7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang
pagkakaroon ng iba’t ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong
paligid? Bakit?
GAWAIN 12: Tayain Mo !
Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawa
mo o di-ginagawa ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan at
mungkahi sa mga gawaing ito.
Gawain Ginagawa Di-ginagawa Dahilan/
Mungkahi
1. Pagbabasa ng
Bibliya
2. Pagdalo sa mga
gawain ng relihiyon
(e.g. pagsisimba)
3. Pagsasabuhay ng
mga aral ng
kinabibilangang
relihiyon
4. Pagrespeto sa
pananampalataya
ng iba
5. Pakikipagpalitan ng
ideya at aral sa
mga taong may
ibang relihiyon
GAWAIN 13: Think –Pair-Share Chart
Panuto: Muli mong babalikan ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito na
natutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ng
iyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyaking
mapag-uusapan ninyong kapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung may
mga nais pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin ito. Huwag
293
ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong
kasagutan.
Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at
iba’t ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sa
paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin
mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon.
Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw?
Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa
natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod
na bahagi ng araling ito.
PAGNILAYAN / UNAWAIN
Gawain 14. Pagnilayan Mo!
Panuto: Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga Bourgeoisie (mga
mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing
saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon natin
ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung saan ang
Simbahan, mga Mangangalakal maging ibang propesyunal at ang pamahalaan ay
(Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin)
AKING KASAGUTAN
(Sagot ng mag-aaral)
AKING KAPAREHA
(Sagot ng Kapareha)
PINAGSAMANG IDEYA
(Sagot ng magkapareha)
Mga Sanggunian/ Batayan
(Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa)
Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang
iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng
Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng
daigdig. Halika at iyong simulan.
Paano nakaapekto ang mga
pangyayari sa Europe sa naging
transpormasyon tungo sa
makabagong panahon ng mga bansa
at rehiyon sa daigdig sa pagbuo ng
pandaigdigang kamalayan?
KATANUNGAN SA ARALIN
294
nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng
simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala
mo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan.
Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong.
PAGPAPLANO NG PAMILYA
http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c
athedral.jpg
"Life begins at
fertilization, anything
that prevents the
fertilized ovum to be
implanted in the uterus
may be considered as
abortive and therefore, if
prescribed, may violate
our solemn oath as
physicians to save and
protect human life
particularly the unborn."
Dr. Oscar Tinio
PMA President
Ang RH Law ay nakasisira sa
moralidad ng mga
mamamayan. Ang
contraception ay nakasasama
dahil nawawalan ng disiplina
ang mga tao at tumatakas sa
mga responsibilidad. Ang sex
education ay nakasasama
dahil magdudulot ito ng
pagkasira sa murang pag-iisip
ng mga batang nag-aaral.
Nasasayang ang pondo ng
pamahalaan sa pagbili ng mga
contraceptives sa halip na
gamitin ito sa mas
mahalagang suliranin ng
bansa.
Ang paggamit ng Contraceptives
ay masama sapagkat taliwas ito sa
natural na pamamaraan ng
pagkakaroon ng buhay. Natural
family planning dapat ika nga at
hindi mga contraceptives.
“As we all know, the
President is the
President not only of
Roman Catholics but
also of other faiths as
well. He has to be
above faith.
Responsible
parenthood is
something which I
believe is favorable to
all faiths,” giit ni
Edwin Lacierda,
tagapagsalita ng
Pangulo.
Ang isyu sa paggamit ng
contraceptives ay isyung lantad na
lantad na. Kahit na gaano pa ang
pagtutol ng Simbahang Katoliko sa
paggamit ng kahit anong uri ng
contraceptives --- condom, IUD at
pills para mapigilan ang
pagbubuntis, ito ay matagal nang
ginagawa ng mga mag-asawa. Ang
totoo’y natuto na ang mga mag-
asawa na dapat ay magkaroon ng
pagitan at may hangganan ang
panganganak. Marami nang mga
mag-asawa ang natuto na ang
dalawa o tatlong anak ay kaya
nilang pakainin at pag-aralin.
Ang gobyerno ang nagpapasan ng
problema na may kinalaman sa
pagdami ng populasyon at hindi
ang Simbahan. Kung
magpapatuloy ang walang kontrol
na panganganak, maraming ina
ang manganganib ang buhay.
Kapag sobra-sobra ang dami ng
tao, nakaamba ang kahirapan na
katulad nang nangyayari ngayon
sa bansa. Maraming walang
trabaho, maraming bata ang hindi
makapag-aral at maraming
nakakaranas ng gutom.
http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg
295
Pamprosesong tanong
1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong
paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o ang sa
pamahalaan? Bakit?
2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat
gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng pamilya? Ipaliwanag ang
sagot.
3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili ng
contraceptives? Bakit?
4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng
pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and
Reproductive Health Act of 2012). Sa iyong palagaya, makatutulong ba ito
upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag.
5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis na
paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto nito?
GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo!
Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang
poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do,
Review at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial Cartoon ay maglalaman
ng mga pamana sa kabihasnan ng Bourgeoisie, Merkantilismo, National Monarchy,
Simbahang Katoliko, Renaissance, at Repormasyon. Maaari mo itong gawin sa
isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyong
gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan
din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik
sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos.
Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin rin ang
mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin.
CRITERIA NAPAKAGALING
3
MAGALING
2
MAY
KAKULANGAN
1
MARKA
IMPORMATIBO/
PRAKTIKALIDAD
Ang nabuong poster o
editorial cartoon ay
nakapagbibigay ng
kumpleto, wasto at
napakahalagang
impormasyon tungkol
sa paglakas ng Europe.
Ang nabuong poster o
editorial cartoon ay
nakapagbibigay ng
wastong
impormasyon tungkol
sa paglakas ng
Europe.
Ang nabuong poster o
editorial cartoon ay
kulang sa sapat na
impormasyon tungkol
sa paglakas ng
Europe.
MALIKHAIN
Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang pagkakadisenyo
ng poster o editorial
cartoon tungkol sa
paglakas ng Europe.
May kakulangan ang
elemento ng
pagdisenyo ng poster
o editorial cartoon
tungkol sa paglakas
ng Europe.
296
KATOTOHANAN
Ang poster o editorial
cartoon ay nagpapakita
ng makatotohanang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may bisa/dating sa
madla.
Ang poster o editorial
cartoon ay
nagpapakita ng
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
may dating sa madla.
Ang poster o editorial
cartoon ay
nagpapakita ng iilang
pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe.
Ang nilalaman nito ay
walang dating sa
madla.
Pamprosesong tanong
1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon?
2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga
pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng
Europe?
3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga
pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng
ating daigdig sa kasalukuyan?
GAWAIN 16: Salamin Ng Aking Sarili!
Ano ang naramdaman mo habang ikaw inaalam ang mahahalagang
impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas
nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang
tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, ano
ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mga
susunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pag-
aaral?
Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin
upang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga
gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sa
pagpapaunlad ng iyong sarili.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
______
Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa
paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod
nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging
ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon.
Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil
makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig.
Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa
kasalukuyang panahon.
297
ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan
dito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa France, at London sa
Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali,
magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong
daigdig. Kontribusyon ng malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito..
ALAMIN
GAWAIN 1: Sasama Ka Ba!
Panuto: Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout
ang iyong sagot sa tanong.
Panahon: 1430
Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe
at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong
mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa
isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig
hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding
mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may
kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa
paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain.
Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe,
Renaissace at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging
paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito
nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng
Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang
kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan
mo na...
298
Pamprosesong tanong
1. Ano ang pabuyang possible mong matanggap kung sasama ka sa
paglalayag?
2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa
paglalayag?
3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang
pamumuhay at lipunan ng Europe?
GAWAIN 2: Suriin Mo!
Panuto: Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong
buhay. Isulat ang naiisip mong naitutulong sa iyo ng bawat isa.
Ang barko ay maaaring maglaman
ng ginto, mamahaling hiyas, at
mahahalagang bagay na nagmula sa
kabilang bahagi ng karagatan.
Ang malalaking alon
ay maaring sumira at
magpalubog ng barko
299
Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan?
2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit?
3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan?
4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa
larawan? Ipaliwanag.
GAWAIN 3: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad
Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mga
pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy sa
pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain.
Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahong
Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at
Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin.
NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY
300
BINABATI KITA!
PAUNLARIN
GAWAIN 4: Maglayag Ka!
Panuto: Halina’t balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga
Kanluranin sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin mo at unawain
ang teksto tungkol dito.
PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE
AKING ALAM
HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN
NAIS MALAMAN MGA
NATUTUHAN
Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga
konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang
malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol ditto. Ang mga katanungang
nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa
pamamagitan ng ibat ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay
tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan.
Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang
mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang
Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang iba’t ibang
Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi
upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.
301
UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN
Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o
paghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang
eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang
makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang
itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1)
paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3)
paghahangad ng katanyagan at karangalan.
Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng Imperyalismong
Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o
pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari
itong tuwiran o di-tuwirang pananakop.
Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa
malalawak na karagatan noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad
ng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa
mga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentong
pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming
pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay
nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig.
Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang
mga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong
Europeo.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241
MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON
Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t
ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa
mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang
kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang
mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa
1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay
ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala,
itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa
Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa
hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa
kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa
panahong ito ay kontrolado ng mga Musim.
Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241
302
Batay sa binasang teksto, ano-
ano ang motibo at salik sa
eksplorasyon?
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
_________________________
Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na
ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng
dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay
ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang
astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin.
Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at
pagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna ang
Portugal sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na
naging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag-
anyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng
paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang makatuklas ng
mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal.
Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo
noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang
pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang
nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga
Español, nagsimula ito noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand
ng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga
dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin nasupil ang mga Muslim
sa Granada at nagwakas ang Reconquista.
Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe,
Great Britain, France at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mga
Europeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga
produktong galing sa Silangan.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 180 -
181
MOTIBO AT SALIK
SA EKSPLORASYON
303
Ang Paghahanap ng Spices
Mula noong ika-13 siglo ay
naging depende na ang Europe sa
spices na matatagpuan sa Asya lalong
lalo na sa India Ang ilan sa mga spices
na may malaking demand para sa mga
Europeo ay ang paminta, cinnamon, at
nutmeg.
Ang kalakalan ng spices sa
Europe at Asya ay kontrolado ng mga
Muslim at ng mga taga-Venice, Italy.
Ang mga mangangalakal na Tsino at
Indian ay nagbibili ng spices sa mga
mangangalakal na Arabe na siyang
nagdadala ng mga panindang ito sa
mga mangangalakal na taga-Venice.
Malaking kita ang inaakyat ng ganitong
uri ng kalakalan sa mga mangangalakal
na Arabe at Venetian. Dahil sa
pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay
naghangad ang mga Europeong
mangangalakal na direktong magkaroon
ng kalakalan sa Asya sa mga spices na
kailangan nila. Ang panlupang kalakalan
ay di na garantisadong protektado dahil
sa mga pananambang na ginagawa ng
mga Mongol kaya mas minabuti ng mga
Europeo na gamitin ang katubigan.
Hindi lamang ang kita sa
kalakalan ang naglunsad sa kanilang
mga eksplorasyon kundi ang
pagkokonberto rin ng mga katutubo sa
relihiyong Katolisismo. Napag-alaman
nila na ang relihiyong Islam ay patuloy
na lumalaganap sa Asya kaya kailangan
na ito’y hadlangan. Ang eksplorasyon ay
bunga ng mga malikhaing kaisipan na
naikintal ng Renaissance sa mga
Europeo na lumabas sa kanilang mga
lugar at tumuklas ng iba pang mga
lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay
nagbigay wakas din sa isolasyon ng
Europe at naging preparasyon sa
paghahangad ng ibang lupain para
maging bahagi ng kanilang mga
teritoryo.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang
eksplorasyon ng mga
Europeo mula sa ika-14 na siglo
Ang spices ay ginagamit nila
bilang pampalasa sa kanilang mga
pagkain at upang mapreserba ang
mga karne. Ginagamit din nila ito
para sa kanilang mga pabango,
kosmetiks at medisina.
Bakit ibig ng mga Europeo ang
mga spices?
Maliban sa mga spices, mayroon
pa bang ibang nakukuha ang
mga Europeo sa kanilang
eksplorasyon?
304
Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad
Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa
panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa
pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na
Portuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubigan
patungo sa Asya.
Noong Agosto 1488 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng
Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay
nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa
Africa.
Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na
pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing
ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa
upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito
natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na
seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa.
Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang
pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang
Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga Portuges ang
yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan
Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng
Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga
kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan
sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni
Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni
Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay
makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang
kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang
kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng
mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila
ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang
Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng
Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit
para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang
Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo
ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala
305
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.
Halaw mula sa : Ease Mod
Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan
Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna
Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay
maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na
lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng
mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher
Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya
ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang
kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng
Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang
kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang
paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niya
ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng
mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na
Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila
ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang
Si Prinsipe Henry, anak ng Haring
Juan ng Portugal, ang naging
pangunahing tagapagtaguyod ng mga
paglalayag sa pamamagitan ng pag-
aanyaya ng mga mandaragat, tagagawa
ng mapa, matematisyan at astrologo na
mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa
bansa. Siya ang naging patron ng mga
manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang
pangalan ang katawagang Ang
Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod
na paglalakbay ay nakarating ito sa
Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng
Cape Verde.Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da
Gama
Bakit ang Portugal ang
nanguna sa paghahanap
ng spices at ginto?
Sino-sino ang mga
Portuguese na naglayag
at ano-ano ang lugar na
kanilang narating?
306
Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng
Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang
sibilisasyon sa Asya.
Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at
binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang
kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya
mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America
nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan.
Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit
para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang
Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo
ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala
ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre
na mga isla.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Bakit hinangad ng Spain ang
yaman sa Silangan?
Si Pope
Alexander VI ang
naglabas ng papal
bull na naghahati sa
lupaing maaaring
tuklasin ng Portugal
at Spain.
Paghahati ng Mundo
Dahil sa lumalalang paligsahan ng
pagpapadala ng mga ekspedisyon ng
Portugal at Spain ay humingi sila ng tulong
sa Papa sa Rome upang mamagitan sa
kanilang mga paglalabanan. Noong 1493
ay gumuhit ng line of demarcation ang
Papa, isang di nakikitang linya mula sa
gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola
hanggang sa Timugang Pola.
Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga
matatagpuang kalupaan at katubigan sa
Kanlurang bahagi ng linya ay para sa
Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay
para naman sa Portugal.
Columbus
Amerigo Vespucci
307
Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang
pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang
pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta
sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa
kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa
pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang
line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong
panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng
mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Bakit hinati ni Pope Alexander
VI ang mundo sa Portugal at
Spain?
Isinilang si Ferdinand Magellan
noong 1480 sa Sabrosa, Portugal kina
Rui de Magalhaes, ang kanyang ama
at Alda de Mesquita, ang kanyang ina.
Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating
ang Pilipinas
308
Paano narating ni Magellan ang
Pilipinas?
Ano ang mahalagang nbunga ng
paglalayag ni Magellan?
Ang mga Dutch
Sa pagpasok ng ika-17 siglo,
napalitan ng mga Dutch ang mga
Portuguese bilang pangunahing bansang
kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang
Moluccas mula sa Portugal at nagtatag
ng bagong sistemang plantasyon kung
saan ang mga lupain ay pinatamnan ng
mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang
naging epekto nito ay sapilitang paggawa
na naging patakaran din ng mga Español
sa Pilipinas.
Nagkaroon din ng mga kolonya
ang mga Dutch sa North America.
Pinangunahan ito ng English na
manlalayag na si Henry Hudson na
naglakbay para sa mga mangangalakal
na Dutch. Napasok niya ang New York
Bay noong 1609 at pinangalanan itong
New Netherland. Noong 1624, isang
trade outpost o himpilang pangkalakalan
ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang
New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala
bilang New York City.
Kung ihahambing sa pananakop
ng mga Dutch sa America, mas nagtagal
ang kanilang kapangyarihan sa Asya
dahil sa pagkakatatag ng Dutch East
India Company o Vereenigde
Oostindische Compagnie (VOC) noong
1602. Ang mga daungan nito ang
nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo
ng mga Dutch sa paminta at iba pang
rekado.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar et’al pp.244-245
Si Henry
Hudson, sa
kaniya
ipinangalan ang
Ilog ng Hudson
sa Manhattan,
USA.
Nagtatag din ng pamayanan sa Africa
ang mga Dutch sa pamamagitan ng
mga Boers; mga magsasakang
nanirahan sa may Cape of Good Hope.
Nguni’t nang ika-17 siglo, humina ang
kapangyarihang pangkomersiyo ng mga
Dutch at ito’y pinalitan ng Inglatera
bilang pinakamalakas na imperyong
pangkatubigan ng Europe.
Halaw mula sa : Ease Modyul 14
Paano pinalitan ng mga Dutch ang
mga Portuguese bilang
pangunahing bansang kolonyal sa
Asya?
309
Kahalagahan ng mga Paglalayag
at Pagtuklas ng mga Lupain
Nagbunga ng pagbabago ng
mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at
paglalayag noong ika-15 at ika-16 na
siglo. Nawala sa dating kinalalagyan
ang Italy sa kalakalan na kaniyang
pinamunuan sa Medieval Period.
Naging sentro ng kalakalan ang mga
pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic
mula sa Spain, Portugal, France,
Flanders, Netherlands at England. Sa
pagkakatuklas ng mga lupain, higit na
dumagsa ang mga kalakal at spices na
nagmula sa Asia. Sa North America,
kape, ginto at pilak; sa South America,
asukal at molasses; at sa Kanlurang
Indies, indigo.
Ang mga produktong ito ang
nagpalawak sa paglaganap ng mga
salaping ginto at pilak na galing sa
Mexico, Peru at Chile. Ito ang
nagpasimula ng pagtatatag ng mga
bangko. Sa dami ng mga salapi ng
mga mangangalakal, kinailangan nilang
may paglagyan ng kanilang salaping
barya. Kaya ang salaping papel ang
kanilang ginamit at ipinakilala sa mga
mangangalakal. Ang salapi ring ito ang
nagbigay-daan sa pagtatatag ng
kapitalismo, ang sistema kung saan
mamumuhunan ng kaniyang salapi ang
isang tao upang magkaroon ng tubo o
interes.
Sa Medieval Period, hindi alam
ng mga tao ang pag-iipon ng salapi.
Nasisiyahan na sila kung sapat ang
kanilang kita sa kanilang
pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad
ng kalakalan, dumami ang kanilang
salaping naipon. Hindi nila ito itinago.
Bagkus, ginamit nilang puhunan para
higit na lumago ang kanilang salapi.
Epekto ng Unang Yugto ng
Kolonisasyon
Maraming mahahalagang epekto
ang unang yugto ng kolonisasyon.
1. Ang mga eksplorasyon na
pinangunahan ng mga Español at
Portuguese ang nagbigay-daan sa
malawakang pagkakatuklas sa mga
lupaing hindi pa nagagalugad at mga
sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin
ang nagpalakas ng ugnayan ng Silangan
at Kanluran.
2. Nakapukaw rin ng interes sa
mga bagong pamamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at paglalayag ang mga
eksplorasyon.
3. Sumigla ang paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil
sa kolonisasyon.
4. Nagdulot ng maraming suliranin
ang kolonisasyon sa mga bansang sakop
tulad ng pagkawala ng kasarinlan,
paninikil ng mananakop at
pagsasamantala sa likas na yaman ng
mga bansang ito.
5. Nagkaroon ng pagbabago sa
ecosystem sa daigdig na nagresulta sa
pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa
pagitan ng Old World at New World.
Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina
Teofista L. Vivar et’al pp. 185 - 186
Paano nakatulong sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe ang
paglalayag at pagtuklas ng mga
lupain?
Mabuti ba o masama ang naging
epekto ng unang yugto ng
kolonisasyon at imperyalismo?
Patunayan.
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
____________________________
310
GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag
Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga
impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon.
MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON
PERSONALIDAD BANSANG
PINAGMULAN
TAON
LUGAR NA
NARATING/
KONTRIBUSYON
Halimbawa:
Vasco Da Gama Portugal 1498 India
Pamprosesong tanong
1. Sino-sino ang personalidad na nanguna sa paglalayag? Saang
bansa sila nagmula? Anong lugar ang kanilang nakarating?
2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong lupain?
3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na
nanguna sa paggalugad sa daigdig?
4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng
kapangyarihan ng Europe?
5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala pang
nakararating, papayag ka ba? Bakit?
GAWAIN 6: Pin The Flag
Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa eksplorasyon?
Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na kanilang nasakop.
Panuto: Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang Kanluranin na
nanguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito.
Gayundin, tapatan ng watawat ng Kanluranin ang mga lugar na kanilang narating at
nasakop.
311
Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif
Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang
kanilang pangalan sa talahanayan.
BANSANG KANLURANIN BANSANG NASAKOP
1.
2.
3.
4.
5.
Pamprosesong tanong
1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang
nasakop?
2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin?
3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang
bansa?
4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga
Kanluranin?
5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa
rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit?
6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop sa
iyong bansa, ano ang iyong gagawin?
Portuguese French Dutch EnglishEspañol
312
GAWAIN 7: Mabuti O Masama ?
Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo
at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang
konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot.
EPEKTO NG UNANG
YUGTO NG
IMPERYALISMO AT
KOLONISASYON
NAKABUTI NAKASAMA DAHILAN
1. Paglakas ng ugnayan ng
Silangan at Kanluran.
2. Paglaganap ng
sibilisasyong Kanluranin sa
Silangan.
3. Pagbabago ng
ecosystem ng daigdig
bunga ng pagpapalitan ng
hayop, halaman at sakit.
4. Paglinang ng mga
Kanluranin sa likas na
yaman ng mga bansang
nasakop.
5. Interes sa mga bagong
pamaraan at teknolohiya
sa heograpiya at
paglalayag.
Pamprosesong tanong
1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng Unang Yugto ng
Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang epekto?
2. Sino ang higit na nakinabang sa Unang yugto ng Imperyalismo at
Kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na bansa?
Bakit?
3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang ating
bansa? Bakit?
Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayari at
epekto ng Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon.
Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at
ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at
Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao
ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng
aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at
Rebolusyong Industriyal.
313
GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo!
Panuto: Alamin ang pangyayaring kaugnay ng Rebolusyong Siyentipiko,
Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Basahin at unawain ang sumusunod na
teksto. Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain
Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kaniyang
propesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong
1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni Christopher
Columbus sa Amerika. Sa panahong ito ay nagpasimula na si
Copernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at
tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na ang
mga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa
Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog taliwas
sa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbay ang dulo nito
ay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot ng mundo sa
sarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang araw ang nasa
sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ng
Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric.
Ang Rebolusyong Siyentipiko
Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko.
Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na
nangangahulugang “kaalaman”. Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang
disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista.
Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at
sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing
napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiwagaan ng
sansinukob.
Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko.
Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga
ng kanilang pagmamasid sa sansinukob.
Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong
pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng
Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa
mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagong
siyensiya”. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang
magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong
paglalarawan at redepinisyon ng lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 189
314
Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad
inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga
puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng
persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa
pamamagitan ng Inquisition.
Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist
at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa
pamamagitan ng matematika tungkol sa posibleng pag-ikot sa
isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna
ng kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na
ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw
nguni’t mabilis ang kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at
mabagal kung ito’y palayo.
Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ng
panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at
pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang sa Kilusang
nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’t ang kaniyang kontemporaryo
na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng
malaking oposisyon sa Simbahan
Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong
nteleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdidiskubre sa
kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni
Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isang
imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa
kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang
resulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kaniya
ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong
pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13
Ang Teoryang Heliocentric
Ano ang ibig sabihin ng teoryang heliocentric?
Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe)
Paano ipinaglaban nina Kepler at Galileo ang
kanilang paniniwala?
__________________________________________
__________________________________________
Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at
Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig?
__________________________________________
__________________________________________
315
Ang Panahon ng Enlightenment
Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba’t ibang
aspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad
ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa
edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa
batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo.
Bagama’t ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe
noong ika-18 siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang
Enlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa
mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag na
paniniwala noong Middle Ages.
Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga
modernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa
sining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga
intelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo
sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang
kawalan ng katarungan sa lipunan.
Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254
Ang Makabagong Ideyang Pampolitika
Naging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mga
pilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring maging
kasagutan sa paglikha ng sansinukob (universe) at kapaligiran, maaari ring maging
gabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan.
Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong
pangangatwiran. Tunay na malaki ang impluwensya ng siyentipikong pag-iisip sa
teoryang pampulitika
Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan
Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang
isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang
pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang
pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan
ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga
pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na
Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang
pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan.
Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang
kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at
maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at
poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang
magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran ang pamamalakad.
Halaw mula sa: Ease Modyul 13Ano ang paliwanag ni Hobbes
tungkol sa pamahalaan?
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER
Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Araling Panlipunan 7 - MELC Updated
Araling Panlipunan 7 - MELC UpdatedAraling Panlipunan 7 - MELC Updated
Araling Panlipunan 7 - MELC UpdatedChuckry Maunes
 
Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang Asya
Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang AsyaKolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang Asya
Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang AsyaJared Ram Juezan
 
Ugnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpok
Ugnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpokUgnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpok
Ugnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpokJennifer Banao
 
Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...
Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...
Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...PaulineMae5
 
Kolonyalismo at imperyalismo ppt
Kolonyalismo at imperyalismo pptKolonyalismo at imperyalismo ppt
Kolonyalismo at imperyalismo pptKateDionzon
 
Unang digmaang pandaigdig
Unang digmaang pandaigdigUnang digmaang pandaigdig
Unang digmaang pandaigdigJoab Duque
 
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3Jonathan Husain
 
Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)
Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)
Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)Kimberly Abao
 
Araling Panlipunan 8 - MELC Updated
Araling Panlipunan 8 - MELC UpdatedAraling Panlipunan 8 - MELC Updated
Araling Panlipunan 8 - MELC UpdatedChuckry Maunes
 
ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)
ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)
ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)Froidelyn Fernandez- Docallas
 
Merkantilismo
MerkantilismoMerkantilismo
MerkantilismoAvilei
 
Araling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter Module
Araling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter ModuleAraling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter Module
Araling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter ModuleJhing Pantaleon
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8Crystal Mae Salazar
 
Ang Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng Enlightenment
Ang Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng EnlightenmentAng Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng Enlightenment
Ang Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng EnlightenmentOmar Al-khayyam Andes
 

La actualidad más candente (20)

Araling Panlipunan 7 - MELC Updated
Araling Panlipunan 7 - MELC UpdatedAraling Panlipunan 7 - MELC Updated
Araling Panlipunan 7 - MELC Updated
 
Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang Asya
Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang AsyaKolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang Asya
Kolonyalismo at Imperyalismo sa Timog at Kanlurang Asya
 
Ugnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpok
Ugnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpokUgnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpok
Ugnayan ng Kita,Pagkonsumo at Pag-iimpok
 
AP G8/G9 lm q4
AP G8/G9 lm q4AP G8/G9 lm q4
AP G8/G9 lm q4
 
Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...
Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...
Q3 AP 8 - Pag-usbong ng Nasyonalismo sa Europa at Iba't-ibang Bahagi ng Daigd...
 
Kolonyalismo at imperyalismo ppt
Kolonyalismo at imperyalismo pptKolonyalismo at imperyalismo ppt
Kolonyalismo at imperyalismo ppt
 
Unang digmaang pandaigdig
Unang digmaang pandaigdigUnang digmaang pandaigdig
Unang digmaang pandaigdig
 
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3
Araling Panlipunan Kasaysayan ng Daigdig Module 3
 
Pag-usbong ng Bourgeoisie
Pag-usbong ng BourgeoisiePag-usbong ng Bourgeoisie
Pag-usbong ng Bourgeoisie
 
Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)
Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)
Grade 9 Module in A.P. (First Quarter)
 
Araling Panlipunan 8 - MELC Updated
Araling Panlipunan 8 - MELC UpdatedAraling Panlipunan 8 - MELC Updated
Araling Panlipunan 8 - MELC Updated
 
ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)
ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)
ARALING PANLIPUNAN 9 (EKONOMIKS) PRE-POST TEST (with Answer Key)
 
Merkantilismo
MerkantilismoMerkantilismo
Merkantilismo
 
Araling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter Module
Araling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter ModuleAraling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter Module
Araling Panlipunan Grade 8 Fourth Quarter Module
 
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8Banghay aralin sa araling panlipunan 8
Banghay aralin sa araling panlipunan 8
 
Pag usbong ng renaissance
Pag usbong ng  renaissancePag usbong ng  renaissance
Pag usbong ng renaissance
 
Ang Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng Enlightenment
Ang Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng EnlightenmentAng Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng Enlightenment
Ang Rebolusyong Siyentipiko at ang Panahon ng Enlightenment
 
merkantilismo
merkantilismomerkantilismo
merkantilismo
 
Rebolusyong pangkaisipan
Rebolusyong pangkaisipanRebolusyong pangkaisipan
Rebolusyong pangkaisipan
 
Grade 9 Araling Panlipunan Module
Grade 9 Araling Panlipunan ModuleGrade 9 Araling Panlipunan Module
Grade 9 Araling Panlipunan Module
 

Destacado

Yunit 3, aralin 1 paglakas ng europe
Yunit 3, aralin 1   paglakas ng europeYunit 3, aralin 1   paglakas ng europe
Yunit 3, aralin 1 paglakas ng europeJared Ram Juezan
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Byahero
 
Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second Quarter
Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second QuarterKasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second Quarter
Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second QuarterJhing Pantaleon
 
Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...
Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...
Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...Jackeline Abinales
 
Paglakas ng europe bourgeoisie
Paglakas ng europe   bourgeoisiePaglakas ng europe   bourgeoisie
Paglakas ng europe bourgeoisieJared Ram Juezan
 
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2Nico Granada
 
Pag unlad ng mga bayan at lungsod sa europe
Pag unlad ng mga bayan at lungsod sa europePag unlad ng mga bayan at lungsod sa europe
Pag unlad ng mga bayan at lungsod sa europeJeanson Avenilla
 
Paglakas ng europe merkantilismo
Paglakas ng europe   merkantilismoPaglakas ng europe   merkantilismo
Paglakas ng europe merkantilismoJared Ram Juezan
 
Paglakas ng europe simbahang katoliko
Paglakas ng europe   simbahang katolikoPaglakas ng europe   simbahang katoliko
Paglakas ng europe simbahang katolikoJared Ram Juezan
 
Ang Renaissance Ap Iii
Ang Renaissance Ap IiiAng Renaissance Ap Iii
Ang Renaissance Ap IiiRodel Sinamban
 
Ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo
Ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismoAng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo
Ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismoNoemi Marcera
 
EPEKTO NG REPORMASYON
EPEKTO NG REPORMASYONEPEKTO NG REPORMASYON
EPEKTO NG REPORMASYONAdrian Condes
 
Family Planning: Pagpaplano ng Pamilya
Family Planning: Pagpaplano ng PamilyaFamily Planning: Pagpaplano ng Pamilya
Family Planning: Pagpaplano ng PamilyaWilma Beralde
 
Modyul 16 ang pag-unlad ng nasyonalismo
Modyul 16   ang pag-unlad ng nasyonalismoModyul 16   ang pag-unlad ng nasyonalismo
Modyul 16 ang pag-unlad ng nasyonalismo南 睿
 
DOH National Immunization Program
DOH National Immunization ProgramDOH National Immunization Program
DOH National Immunization ProgramWilma Beralde
 
Modyul 05 republika at imperyong romano
Modyul 05   republika at imperyong romanoModyul 05   republika at imperyong romano
Modyul 05 republika at imperyong romano南 睿
 
Ang Simbahan noong MIDDLE aGES
Ang Simbahan noong MIDDLE aGESAng Simbahan noong MIDDLE aGES
Ang Simbahan noong MIDDLE aGESAngelyn Lingatong
 
4 epe 222 classroom instructional materials
4 epe 222 classroom instructional materials4 epe 222 classroom instructional materials
4 epe 222 classroom instructional materialsLey Leal
 

Destacado (20)

Yunit 3, aralin 1 paglakas ng europe
Yunit 3, aralin 1   paglakas ng europeYunit 3, aralin 1   paglakas ng europe
Yunit 3, aralin 1 paglakas ng europe
 
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3Ekonomiks Learning Module Yunit 3
Ekonomiks Learning Module Yunit 3
 
Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second Quarter
Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second QuarterKasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second Quarter
Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module Second Quarter
 
Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...
Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...
Modyul 3 AG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG:TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PA...
 
Paglakas ng europe bourgeoisie
Paglakas ng europe   bourgeoisiePaglakas ng europe   bourgeoisie
Paglakas ng europe bourgeoisie
 
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
K to 12 - Grade 8 Araling Panlipunan Learners Module Quarter 2
 
Pag unlad ng mga bayan at lungsod sa europe
Pag unlad ng mga bayan at lungsod sa europePag unlad ng mga bayan at lungsod sa europe
Pag unlad ng mga bayan at lungsod sa europe
 
Paglakas ng europe merkantilismo
Paglakas ng europe   merkantilismoPaglakas ng europe   merkantilismo
Paglakas ng europe merkantilismo
 
Paglakas ng europe simbahang katoliko
Paglakas ng europe   simbahang katolikoPaglakas ng europe   simbahang katoliko
Paglakas ng europe simbahang katoliko
 
Ang Renaissance Ap Iii
Ang Renaissance Ap IiiAng Renaissance Ap Iii
Ang Renaissance Ap Iii
 
Ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo
Ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismoAng ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo
Ang ikalawang yugto ng imperyalismo at kolonyalismo
 
Ang Renaissance
Ang  RenaissanceAng  Renaissance
Ang Renaissance
 
EPEKTO NG REPORMASYON
EPEKTO NG REPORMASYONEPEKTO NG REPORMASYON
EPEKTO NG REPORMASYON
 
Family Planning: Pagpaplano ng Pamilya
Family Planning: Pagpaplano ng PamilyaFamily Planning: Pagpaplano ng Pamilya
Family Planning: Pagpaplano ng Pamilya
 
Modyul 16 ang pag-unlad ng nasyonalismo
Modyul 16   ang pag-unlad ng nasyonalismoModyul 16   ang pag-unlad ng nasyonalismo
Modyul 16 ang pag-unlad ng nasyonalismo
 
DOH National Immunization Program
DOH National Immunization ProgramDOH National Immunization Program
DOH National Immunization Program
 
Modyul 05 republika at imperyong romano
Modyul 05   republika at imperyong romanoModyul 05   republika at imperyong romano
Modyul 05 republika at imperyong romano
 
Ang Simbahan noong MIDDLE aGES
Ang Simbahan noong MIDDLE aGESAng Simbahan noong MIDDLE aGES
Ang Simbahan noong MIDDLE aGES
 
6Ap module iii
6Ap module iii6Ap module iii
6Ap module iii
 
4 epe 222 classroom instructional materials
4 epe 222 classroom instructional materials4 epe 222 classroom instructional materials
4 epe 222 classroom instructional materials
 

Similar a Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER

PAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptx
PAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptxPAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptx
PAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptxAljonMendoza3
 
AP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdf
AP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdfAP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdf
AP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdfmtmedel20in0037
 
AP Rebolusyong Pangkaisipan.pptx
AP Rebolusyong Pangkaisipan.pptxAP Rebolusyong Pangkaisipan.pptx
AP Rebolusyong Pangkaisipan.pptxABEGAILANAS
 
Pag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptx
Pag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptxPag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptx
Pag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptxARTURODELROSARIO1
 
AP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocx
AP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocxAP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocx
AP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocxTerrenceRamirez1
 
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docxDLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docxpearllouiseponeles
 
Araling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptx
Araling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptxAraling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptx
Araling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptxVandolphMallillin2
 
Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4
Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4
Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4Jonathan Husain
 
K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01
K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01
K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01Edilissa Padilla
 
K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)
K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)
K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)Jhing Pantaleon
 
Aralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabaka
Aralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabakaAralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabaka
Aralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabakaElla Socia
 
APAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptx
APAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptxAPAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptx
APAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptxDungoLyka
 
1. Globalisasyon kontemporaryong araling panlipunan 10isyu
1. Globalisasyon kontemporaryong  araling panlipunan 10isyu1. Globalisasyon kontemporaryong  araling panlipunan 10isyu
1. Globalisasyon kontemporaryong araling panlipunan 10isyuEduardoReyBatuigas2
 

Similar a Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER (20)

Ap module iii
Ap module iiiAp module iii
Ap module iii
 
PAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptx
PAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptxPAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptx
PAUNANG PAGTATAYA 3RD Q. KASAYDAIG.pptx
 
AP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdf
AP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdfAP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdf
AP8_Q3_M4_arielvillanunsuwahausjsajuwwjeva.pdf
 
AP Rebolusyong Pangkaisipan.pptx
AP Rebolusyong Pangkaisipan.pptxAP Rebolusyong Pangkaisipan.pptx
AP Rebolusyong Pangkaisipan.pptx
 
APQ3-WEEK-5-7-EDITED.pdf
APQ3-WEEK-5-7-EDITED.pdfAPQ3-WEEK-5-7-EDITED.pdf
APQ3-WEEK-5-7-EDITED.pdf
 
AP8-Q3-W2.pdf
AP8-Q3-W2.pdfAP8-Q3-W2.pdf
AP8-Q3-W2.pdf
 
Pag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptx
Pag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptxPag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptx
Pag-usbong ng Liberal na Ideya with out internet.pptx
 
AP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocx
AP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocxAP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocx
AP8-Q3-W2dailylessonlogaralingpanlipunandocx
 
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docxDLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docx
DLL_ARALING PANLIPUNAN 5_Q3_W9.docx
 
Araling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptx
Araling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptxAraling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptx
Araling Panlipunan Quarter 1 -WEEK1.pptx
 
Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4
Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4
Araling Panlipunan - Kasaysayan ng Daigdig Module 4
 
Ap module (unit 4)
Ap module (unit 4)Ap module (unit 4)
Ap module (unit 4)
 
K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01
K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01
K 12kasaysayanngdaigdiga-140726073346-phpapp01
 
Ap8 lm q4
Ap8 lm q4Ap8 lm q4
Ap8 lm q4
 
K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)
K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)
K 12 Kasaysayan ng Daigdig A.P. 9 Module (Fourth Quarter)
 
AP8-Q3-W2edited (1).docx
AP8-Q3-W2edited (1).docxAP8-Q3-W2edited (1).docx
AP8-Q3-W2edited (1).docx
 
Aralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabaka
Aralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabakaAralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabaka
Aralin 15 pag-usbong ng kamalayang pambansa at pakikibabaka
 
Ap8 q3 ppt1
Ap8 q3 ppt1Ap8 q3 ppt1
Ap8 q3 ppt1
 
APAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptx
APAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptxAPAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptx
APAN_Q1W1(SUEZ CANAL).pptx
 
1. Globalisasyon kontemporaryong araling panlipunan 10isyu
1. Globalisasyon kontemporaryong  araling panlipunan 10isyu1. Globalisasyon kontemporaryong  araling panlipunan 10isyu
1. Globalisasyon kontemporaryong araling panlipunan 10isyu
 

Último

Q4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdf
Q4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdfQ4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdf
Q4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdfPaulineMae5
 
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxmelc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxevafecampanado1
 
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptxModyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptxFernanbocol
 
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptxPangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptxCelestineMiranda
 
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...DianaKrisCayabyab1
 
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxPAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxArmeeAgan
 
Ikatlong MArkahang Pagsusulit sa Filipino
Ikatlong MArkahang Pagsusulit sa FilipinoIkatlong MArkahang Pagsusulit sa Filipino
Ikatlong MArkahang Pagsusulit sa FilipinoNoliEchano2
 
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docxDLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docxAnnalizaMaya4
 
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 LessonQuarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lessonanimey810
 
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxAng  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxRoseAnneOcampo1
 
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptxREBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptxMariaRuthelAbarquez4
 
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Stephaniemagnaye2
 
Mga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang Panlipunan
Mga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang PanlipunanMga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang Panlipunan
Mga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang PanlipunanMaryGraceCaringal2
 
3rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 23rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 2rheapinkyneniza1
 
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8ManilynPenaflorida
 
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3MayAnnRodriguez2
 
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me TangereKaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me TangereJizaTimbal
 
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxCATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxIsraelMonge3
 
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterMELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterRochAsuncion
 
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxpanahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxSundieGraceBataan
 

Último (20)

Q4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdf
Q4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdfQ4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdf
Q4 AP 8 - Kapayapaang Pandaigdig.....pdf
 
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptxmelc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
melc based grade 8 KOMENTARYONG PANRADIO.pptx
 
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptxModyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
Modyul pagmamahal sa ating bayan-10.pptx
 
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptxPangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
Pangunahing pangangailangan ng tao, hayop at halaman presentation.pptx
 
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
Determines the missing term/s in a given continuous pattern using one attribu...
 
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptxPAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
PAGSASALING - WIKA 3rd quarter Fil 10.pptx
 
Ikatlong MArkahang Pagsusulit sa Filipino
Ikatlong MArkahang Pagsusulit sa FilipinoIkatlong MArkahang Pagsusulit sa Filipino
Ikatlong MArkahang Pagsusulit sa Filipino
 
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docxDLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx DLL_MAPEH 3_Q3_W8.docx
 
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 LessonQuarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
Quarter 3 Araling Panlipunan 6 Week 7 Lesson
 
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptxAng  FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
Ang FLORANTE AT LAURA - Kabanata 1.pptx
 
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptxREBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
REBOLUSYONG-SIYENTIPIKO-ENLIGHTENMENT-AT-INDUSTRIYAL.pptx
 
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
Q3-FIL9-W1-PAGSUSULIT-1 (1).pptxhsnsnsndndnndnndndndnndndndnddndndndndndndndn...
 
Mga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang Panlipunan
Mga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang PanlipunanMga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang Panlipunan
Mga Samahang Pangkababaihan at mga Kalagayang Panlipunan
 
3rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 23rd quarter periodical test for AP grade 2
3rd quarter periodical test for AP grade 2
 
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
Summative Test III, an examination for araling panlipunan 8
 
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
KULTURA NG MGA PILIPINO ARALING PANLIPUNAN 3
 
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me TangereKaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
Kaligirang pangkasaysayan ng Noli Me Tangere
 
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptxCATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
CATCH-UP FRIDAY ACTIVITIES FOR G8, 9, 10-.pptx
 
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th QuarterMELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
MELCs-FILIPINO-GRADE-10 1st to 4th Quarter
 
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptxpanahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
panahon ng rennaissance1 araling panlipunan 8.pptx
 

Kasaysayan ng Daigdig Araling Panlipunan Grade 9 THIRD QUARTER

  • 1. 258 MODYUL 3: PAG-USBONG NG MAKABAGONG DAIGDIG: TRANSPORMASYON TUNGO SA PAGBUO NG PANDAIGDIGANG KAMALAYAN Panimula Ang mga pagbabago ng kamalayan mula sa Panahong Medieval ang nagpasimula sa pag-usbong ng makabagong daigdig. Ang mga pangyayari sa paglakas ng Europe, paglawak ng kapangyarihan nito at ang pagpakamulat sa mga bagong kaalaman at ideya ay nagdala ng transpormasyon sa Europe at bumago sa buong daigdig. Sa Yunit na ito ay tutuklasin mo ang pangyayari sa transpormasyon ng daigidg tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan. Iuugnay mo ang mga ito sa kasalukuyan upang makabuo ng mga bagong kaalaman na makatutulong sa pagharap sa pagbabago ng daigdig. Aalamin mo rin kung paano lumakas ang Europe. Ano-ano ang dahilan at epekto ng paglawak ng kapangyarihan nito? Paano nakaapekto ang pag-usbong ng makabagong daigdig sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig bunsod ng paglaganap ng mga kaisipan sa siyensiya, pulitika at ekonomiya tungo sa pagbuo ng modernong pandaigdigang kamalayan? Handa ka na bang sagutin ang mga tanong na ito? Kung gayon, simulan ang pagtuklas sa mga pangyayaring ito. Mga Aralin At Sakop Ng Modyul Aralin 1: Paglakas ng Europe Aralin 2: Paglawak ng Kapangyarihan ng Europe Aralin 3: Pagkamulat Sa araling ito, inaasahang matututuhan mo ang sumusunod: Aralin 1  Nasusuri ang konsepto ng bourgeoisie, merkantilismo, national monarchy, renaissance, simbahang katoliko at repormasyon  Napahahalagahan ang kontribusyon ng bourgeoisie, merkantilismo, national monarchy, renaissance, Simbahang Katoliko at repormasyon sa daigdig Aralin 2  Nasusuri ang unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa Europe  Natataya ang mga dahilan at epekto ng unang yugto ng imperyalismo at kolonisasyon sa Europe  Nasusuri ang mga kaganapan at epekto ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Industriyal  Nasusuri ang mga dahilan at epekto ng Ikalawang Yugto ng Imperyalismo
  • 2. 259 Aralin 3  Naipaliliwanag ang kaugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan ng mga Rebolusyong Pranses at Amerikano  Naipahahayag ang pagpapahalaga sa pag-usbong ng konsepto ng Nasyonalismo sa Europe at iba’t ibang bahagi ng daigdig Upang masubok ang iyong dati nang alam tungkol sa nilalaman ng Modyul na ito, sagutin ang sumusunod na pagsusulit. Isulat ang letra ng wastong sagot sa bawat bilang. Bigyang pansin ang mga aytem na hindi mo nasagot at subuking muling sagutan ang nasabing mga aytem habang ginagamit ang Modyul na ito. 1. Lahat ng nasa ibaba ay katangian ng bourgeoisie noong Gitnang Panahon MALIBAN sa anong aytem? A. mayayaman at kabilang sila sa uring nobilidad at kaparian B. tinagurian silang middle class o panggitnang uri. C. nagmula sila sa mga banker at mangangalakal sa mga bayan at lungsod. D. nagamit ang kanilang propesyon at panulat sa pagbubunsod ng rebolusyong pampulitika at pang-ekonomiya. 2. Alin ang pinakawastong kahulugan ng Renaissance? A. muling pagsikat ng Kulturang Helenistiko B. muling pagsilang ng kaalamang Griyego-Romano C. panibagong kaalamang panrelihiyon sa Europe D. panibagong kaalaman sa agham 3. Alin ang tamang pagkakasunod-sunod ng mga pangyayari? I. schism sa Simbahang Katoliko II. pagtawag ni Pope Paul III sa Council of Trent III. pagpaskil ni Martin Luther ng Ninety-Five Theses sa pinto ng Wittenberg Church A. I - II - III B. II - I - III C. III - I - II D. I - III – II 4. Alin sa sumusunod na mga pangungusap ang kumakatawan sa pahayag na “The end justifies the means ”? A. Auman ang pamamaraan ng pinuno ay katanggap-tanggap kung mabuti ang kaniyang hangarin. B. Ano pa man ang pamamaraan ng pinuno basta mabuti ito ay palaging mabuti ang bunga nito. PAUNANG PAGTATAYA
  • 3. 260 C. Ang pamamaraan ng pinuno ay mahalaga sa moralidad ng nasasakupan. D. Ang mabuting pinuno ay nagpapakita ng mabuting pamamaraan ng pamamahala. 5. Sino ang pilosopong Ingles na nagpanukala na ang kaalaman ng isang tao ay nagmumula sa karanasan? Binigyang-diin niyang ang kaisipan ng tao ay maitutulad sa “tabula rasa” o blank slate. A. John Locke B. John Adams C. Rene Descartes D. Jean-Jacques Rousseau 6. Bakit itinuring na batik sa kasaysayan ng Simbahang Katoliko ang Inquisition? A. Napigilan nito ang paglaganap ng Protestant Reformation sa timog Europe. B. Ang mga kalupitang ginawa ng Inquisition ay humantong sa maraming kamatayan ng walang sala. C. Nasugpo nito ang mga salungat sa alituntunin ng Katolisismo. D. Nagkaroon ng maraming kaaway ang Simbahang Katoliko. 7. Suriin ang mapa ng Italya. Ano kaya ang magiging implikasyon ng heograpiya sa ekonomiya nito?
  • 4. 261 A. Hindi hiwa-hiwalay ang bahagi nito na mahalaga sa pagkakaisa. B. May mapagkukunan ng yamang-dagat. C. Bukas ang iba’t ibang ruta nito sa kalakalan. D. Madali itong masakop ng ibang bansa. 8. Ano ang kontribusyon ng sistemang merkantilismo sa Europe? A. Napabilis ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo. B. Naging batayan ito ng kapangyarihan ng mga bansa sa Europe. C. Sa tulong ng sistemang ito, natustusan ng mga bansa ang kanilang Pangangailangan. D. Bumagal ang kalakalan dahil sa sistemang merkantilismo. 9. Sa ika-15 siglo, ang Europe ay nahati sa mga nation-state na nagpaligsahan sa kapangyarihan. Nagbunga ang paligsahang ito ay sa pagpapalawak ng mga nation-state. Alin sa sumusunod na bansa ang nanguna sa pagtuklas ng mga lupain? A. Spain B. England C. Portugal D. Netherlands 10. Angt cartoon sa ibaba ay kumakatawan sa mga estado sa America. Ano ang mensaheng ipinakikita nito kung nangyari ito sa panahon ng rebolusyon laban sa British? A. Kailangang maging matalino sa paglaban tulad ng isang ahas. B. Pagkakaisa ang susi upang magtagumpay sa laban. C. Mag-ingat sa British na kawangis ng ahas. D. Walang maaapi kung walang nagpapaapi.
  • 5. 262 11. Alin ang mga pahayag na nagpapakita ng nasyonalismo sa kasalukuyang panahon? 1. Mamuhunan sa ibang bansa upang malaki ang kita. 2. Sumunod sa batas na ipinatutupad ng sariling barangay. 3. Magtapos ng pag-aaral sa ibang bansa at paggamit ng natutuhan sa sariling bansa. 4. Gumamit ng wikang Ingles upang maipakilala ang kalinangan at kulturang Pilipino. A. 1,2,3,4 B. 1,2,3 C. 2,3,4 D. 3,4 12. Matagal nang may alitang politikal ang mga bansang France at England. Nang magsimula ang Rebolusyong Amerikano, nagpadala ng tulong militar ang France sa United States na malaki ang tulong sa pananagumpay ng huli. Batay dito, ano ang pinakaangkop na hinuha ang mabubuo? A. Magkakampi ang France at United States B. Magkasabay na nilabananan ng Inglatera ang United States at France. C. Galit ang France sa ginawang pananakop ng England sa United States. D. Ginamit na pagkakataon ng Pransya ang Rebolusyong Amerikano upang mapabagsak ang Inglatera. 13. Naisakatuparan ang rebolusyong politikal matapos umusbong ang mga kaisipang liberal at radikal sa daigdig. Ano ang ugnayan ng Rebolusyong Pangkaisipan sa Rebolusyong Politikal? A. Ang Rebolusyong Pangkaisipan ang nagtulak sa pag-usbong ng Rebolusyong Politikal. B. Ang Rebolusyong Politikal ang naging sanhi ng paglaganap ng Rebolusyong Pangkaisipan. C. Ang Rebolusyong Pangkaisipan at Politikal ay bunga na lamang ng renaissance sa Europe. D. Walang direktang ugnayan ang Rebolusyong Politikal at Rebolusyong Pangkaisipan. 14. Sa Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, ginamit na dahilan ng mga Europeo ang ideya ng white man’s burden upang bigyang katwiran ang kanilang pananakop. Ano ang ‘white man’s burden’? A. Paniniwalang binigyan ng Diyos ang mga puti ng karapatan na angkinin ang daigdig. B. Paniniwalang mga puti ang superior na lahi sa mundo. C. Paniniwalang tungkulin ng mga puti na panaigin ang kanilang kabihasnan sa kanilang sinakop. D. Paniniwalang ang mga nasakop nilang kolonya ay dapat sumunod sa mga kagustuhan ng mga Europeo.
  • 6. 263 15. Maraming makabagong ideya at imbensyon ang nabuo noong Rebolusyong Siyentipiko. Binago ng panahong ito ang pagtingin ng tao sa sansinukob. Alin sa sumusunod ang pinakamahalagang ambag ng Rebolusyong Siyentipiko sa mga Kanluranin? A. Maraming aklat ang naisulat tungkol sa agham sa panahong ito. B. Nakapagtatag ng mga paaralang pang- agham sa Europa. C. Nabago ang tingin ng mga Kanluranin sa sansinukob. D. Naging pangunahing dahilan ito ng kamalayan ng mga Kanluranin. 16. Nagdulot ang Rebolusyong Industriyal ng pag-unlad sa lipunan at ekonomiya ng Europe, kasabay ang suliraning idinulot nito. Alin sa mga sumusunod ang pinakamabigat na suliraning panlipunan at pang-ekonomiyang idinulot ng Rebolusyong Industriyal? A. Dumagsa ang mga tao sa lungsod na mula sa mga probinsya. B. Maraming nawalan ng hanapbuhay at naging palaboy. C. Maraming bata ang napilitang magtrabaho. D. Naging dahilan ito ng hidwaang pampolitika. 17. Alin sa sumusunod ang pangunahing epekto ng Rebolusyong Pranses? A. Pagtanggal ng sistemang piyudal B. Pagpirma ng “Deklarasyon ng Karapatan ng Tao” C. Paglansag ng monarkiya at pagtatayo ng republika D. Paglawak ng ideyang kalayaan, pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran 18-20) Tama o Mali Suriin ang bawat pahayag . Makatutulong ang nakasalungguhit na mga salita sa pagsusuri ng ideya sa bawat bilang. Pillin ang letra ng wastong sagot. 18. I. Ang Humanismo ay kilusang kultural na nagsimula sa Italya at lumaganap sa kabuuan ng Europa. II. Isa sa pinakamahalagang salik sa paglaganap ng kilusang kultural ang pagkakaimbento ng ‘movable press’ ni Johan Gutenberg. 19. I. Bago pa man nabuhay si Martin Luther ay marami nang repormista ang nabuhay upang hamunin ang katuruan at kapangyarihan ng Simbahang Katolika. Gamitin ang sumusunod na option sa bilang 18-20. A. Tama ang una at ikalawang pangungusap. B. Mali ang una at ikalawang pangungusap. C. Tama ang unang pangungusap. D. Tama ang ikalawang pangungusap.
  • 7. 264 II. Isa sa mga katuruang humamon sa Simbahan ang paniniwalang ang personal na relasyon ng tao sa Diyos ang makapagliligtas, hindi ang Simbahang sinasabing may hawak ng susi ng kalangitan. 20. I. Kung ihahambing ang mabuti at masamang bunga ng pananakop, nakahihigit ang kabutihang idinulot nito sa daigdig. II. Sapagkat maraming alipin ang nakuha mula sa Africa at nakatulong sa pagtatanim sa ilang bahagi ng America at Asia. ARALIN 1: PAGLAKAS NG EUROPE Nagmumula sa Europe ang pinakamayayamang mga bansa sa daigdig. Malaki ang bahaging ginampanan nila upang mapanatili ang katayuan ng Europe bilang isa sa pinakamauunlad na kontinente sa daigdig. Kailan nga ba nagsimula ang paglakas ng mga mangangalakal na malaki ang naging bahagi sa paglakas ng Europe sa bahaging ito ng kasaysayan. ALAMIN Gawain 1: Word Hunt Hanapin at bilugan sa puzzle box ang mga terminong tinutukoy sa bawat kahon sa kasunod na pahina. Gamitin ang una at huling titik ng salita bilang gabay sa paghahanap ng bawat salita. Matapos mong masukat ang iyong kakayahang sumagot ng mga paunang tanong sa mga aralin ng Modyul na ito, malalaman mo kung paano muling lumakas ang Europe at kung ano-anong bagong ideya at pamana ang naging ambag nito sa transpormasyon ng mga bansa sa iba’t ibang bahagi ng daigdig. Tuklasin ang mga pangyayari na nagbigay-daan sa paglakas ng Europe. Lilinangin mo ang mga bagong kaalaman at kasanayan na magdadala sa iyo sa lubos na pag-unawa. Halina’t iyong simulan...
  • 8. 265 Matapos mong matukoy ang mahahalagang salita sa aralin ay subukin mong bumuo ng kaisipan tungkol sa paglakas ng Europe.Sa tulong ng nabuong mga salita. Isulat mo ang iyong konsepto sa rectangle callout. A L A M E R K A N T I L I S M O D I M B S E T N A T S E T O R P V S I O L P R O T S E T O R P R C O K A T O L I K O W H P S E I E M D K E R A L S E A R L K E S T S K U Y M T T A P T K N G P R N I R S F A G U M O Y A S O O U M N L W C S B S N R B N C T R K P A T P L Y A S H R E O P Y U G E M Y M B O U R G E O I S I E A R U L R E N A I S S A N C E S P Y H C R A N O M L A N O I T A N 1. B____________R Nagmamay-ari o namamahala ng bangko 2. B____________E Panggitnang uri ng mamamayan sa Europe 3. E____________E Pangalawa sa pinakamaliliit na kontinente ng daigdig 4. H____________O Isang kilusang kultural na nakatuon sa panunumbalik at pagbibigay-halaga sa kulturang klasikal ng Griyego at Romano 5. K____________O Nangangahulugang “universal” 6. M____________O Sistemang ekonomiko na nakabatay sa konseptong ang yaman ng bansa ay nasa dami ng kanyang ginto at pilak 7. N____________L Dahil sa pagkatatag nito, muling lumakas ang kapangyarihan ng M____________Y hari 8. P____________E Mga tumutol o sumalungat sa turo ng Simbahang Katoliko 9. R____________E Nangangahulugan itong “muling pagsilang” 10. R____________N Krisis sa relihiyon kung saan ang mga ibang bansang Katoliko ay yumakap sa ibang relihiyon
  • 9. 266 Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang iyong nahanap at nabuong mga salita? 2. Batay sa mga salitang iyon, alin sa mga ito ang pamilyar sa iyo? Bakit? 3. Paano nabuo ang iyong sariling konsepto o kaisipan mula sa mga salitang iyong pinagsama-sama? Ano-ano ang iyong naging batayan upang mabuo ang kaisipan? GAWAIN 2: Kilalanin Mo! Suriin ang sumusunod na mga larawan. Kilalanin ang bawat nakalarawan at isulat sa patlang ang tungkulin o gawain ng bawat isa.
  • 10. 267 Pamprosesong tanong 1. Sino ang ipinakikita sa bawat larawan? 2. Mayroon ka bang kilala na may pagkakatulad sa nasa larawan? 3. Anong panahon kaya sa kasaysayan nagmula at nakilala ang mga nakalarawan? 4. Nakatutulong ba sa kasalukuyan ang nasa larawan? Patunayan. GAWAIN 3: Think –Pair- Share! Sa tulong ng gawaing ito, masusukat mo ang kaalaman at pag-unlad sa pag- unawa ng aralin. Panuto: Pumili ng kapareha sa gawaing ito at basahin ang katanungan sa aralin. Sagutin ang kahong itinakda sa inyo bago pagsamahin ang mga ideya. Iwanang walang sagot ang dalawang nasa ibabang kahon at balikan ito sa huling bahagi ng aralin. Nagtatapos ang bahagi ng Alamin sa puntong ito. Paano nakaapekto ang paglakas ng Europe sa transpormasyon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig at sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? (Sa bahaging ito, isulat ng magkapareha ang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin) Mga Sanggunian/ Batayan (Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa) AKING KASAGUTAN (Sagot ng Mag-aaral) AKING KAPAREHA (Sagot ng Kapareha) PINAGSAMANG IDEYA (Sagot ng Magkapareha) TANUNGAN SA ARALIN Pagkatapos masuri ang sariling mong kaalaman tungkol sa paksang tatalakayin, natitiyak kong gusto mong malaman kung tama ang iyong mga sagot sa talahanayan. Masasagot ito sa susunod na bahagi ng Modyul . Sa iyong pagsasagawa ng iba’t ibang gawain, suriin kung tumutugma ang iyong mga dating alam sa mga bagong kaaalamang matututuhan mo sa modyul na ito.
  • 11. 268 PAUNLARIN GAWAIN 4: Pamana ng Nakaraan! Natalakay sa Aralin 3 ng Modyul 2 ang mahahalagang pamana ng bayan at lungsod sa panahong Medieval. Malaki ang naitulong ng mga pamanang ito sa pag-usbong ng Europe. Makikita sa dayagram ang mga pamanang ito. Panuto: Suriin ang dayagram at sagutin ang mga katanungan. Diagram Blg. 1.1 Halaw sa Kasaysayan ng Daigdig (Batayang Aklat Para sa Ikatlong Taon) nina Vivar et.al, pahina 156 Sa bahaging ito, inaasahang matututunan mo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglakas ng Europe. Ang bahaging ginampanan ng Bourgeoisie, ng sistemang Merkantilismo, pagkatatag ng National Monarchy, Renaissance, at maging ng simbahang Katoliko at Repormasyon ay makatutulong upang lubos na maunawaan ang mga pagbabagong naganap sa Europe sa panahong ito. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi matapos ang pag-aaral sa bahaging ito ng aralin. Inaasahan ding maiwawasto ang mga maling pag-unawa pagkatapos ng aralin.
  • 12. 269 Simulan mo na ang pag-aaral tungkol sa mga bourgeoisie na malaki ang papel na ginampanan sa paglakas ng Europe. Pamprosesong tanong 1. Sa mga pamanang inilahad sa dayagram, alin sa mga ito pinakamahalaga? Bakit? 2. Sa iyong palagay, paano makaaapekto ang mga pamanang ito sa paglakas ng Europe? GAWAIN 5: Burgis ka! Malaki ang bahaging ginampanan ng mga bourgeoisie sa paglakas ng Europe. Gusto mo ba silang makilala? Panuto: Basahin at unawain mo ang teksto tungkol sa bourgeosie. Iyong itala ang mahahalagang datos na nakapaloob dito at punan ang cloud call out at concept map ng nasabing datos tunkol sa bourgeoisie.
  • 13. 270 PAG-USBONG NG BOURGEOISIE Ang terminong bourgeoisie ay iniuugnay sa mga mamamayan ng mga bayan sa medieval France na binubuo ng mga artisan at mangangalakal. Ang mga artisan ay mga manggagawang may kasanayan sa paggawa ng mga kagamitang maaaring may partikular na gamit o pandekorasyon lamang. Malaki ang pagkakaiba ng pamumuhay ng mga bourgeoisie sa pamumuhay ng aristokrasya, mga magsasaka, o ng mga pari. Ang daigdig nila ay hindi ang manor o simbahan kundi ang pamilihan. Hindi nakatali ang mga kasapi ng uring ito sa mga panginoong may lupa. Ang kanilang yaman ay hindi nanggaling sa lupa kundi sa industriya at kalakalan. Ang mga artisan, halimbawa, ay naninirahan sa mga nabuong pamayanan. Hindi sila nakadepende sa sistemang piyudal at binanayaran sila sa kanilang paggawa. Sa huling bahagi ng ika-17 siglo, naging isang makapangyarihang puwersa ang bourgeoisie sa Europe. Binubuo sila ng mga mangangalakal, banker (nagmamay-ari o namamahala ng bangko), mga shipower (nagmamay-ari ng mga barko), mga pangunahing mamumuhunan, at mga negosyante. Hindi na kabilang sa kanila ang mga artisano na sa panahong ito ay maiuuri na sa mga manggagawa. Ang kapangyarihan ng bourgeoisie ay bunga ng kayamanan at pakikipag-alyansa sa hari laban sa mga landlord. Subalit ang kanilang kapangyarihan sa nasabing panahon ay pang-ekonomiya lamang. Maiuugat ang English Revolution, American Revolution, at French Revolution sa pagnanais ng bourgeoisie na palayain ang sarili mula sa anino ng piyudalismo, sa pakikialam ng monarkiya sa personal na kalayaan, at sa karapatan sa kalakalan at pagmamay-ari. Nagkaroon lamang ng politikal na kapangyarihan ang mga bourgeoisie pagdating ng ika-19 na siglo. Nagkamit sila ng karapatang politikal, panrelihiyon, at sibil sa pamamagitan ng pagtataguyod ng liberalismo. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp.209-211 Ang mga bourgeoisie ay ____________ ________________________________ ________________________________
  • 14. 271 PAGLAKAS NG MGA BOURGEOISIE Sino-sino ang mga Bourgeoisie? Katangian ng mga Bourgeoisie Halaga sa Lipunan (Noon at Ngayon)        _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _______________ _________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ __ Dahilan ng kanilang Paglakas Epekto sa Paglakas ng Europe ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ ________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ __________________ Pamprosesong tanong 1. Sino-sino ang itinuturing na kabilang sa pangkat ng bourgeoisie? 2. Ano-ano ang katangian ng bourgeoisie? 3. Ano ang naging papel nila sa paglakas ng Europe? 4. Sino ang maituturing natin na Bourgeoisie sa kasalukuyan? 5. Paano nakatutulong ang bourgeoisie sa kasalukuyan sa ating bansa at maging sa daigdig? Hindi lamang ang paglakas ng bourgeoisie ang matutunghayan sa bahaging ito ng kasaysayan ng paglakas ng Europe, bahagi rin ng pangyayari sa panahong ito ang pag-iral ng sistemang nagbigay –daan sa paghahangad ng mahahalgang metal mayroon ang ibang panig ng daigdig maliban sa Europe. Paano ba ito nagsimula? Ano ba ang merkantilismo? Paano ito nakaapekto sa ekonomiya at lipunan ng Europe?
  • 15. 272 GAWAIN 6: Magbasa at Unawain! Panuto: Basahin mo at unawain ang teksto hingil sa merkantilismo. Pagkatapos ay sagutin ang mga pamrposesong tanong. Hango ang ideyang ito sa karanasan ng Spain na yumaman at naging makapangyarihan dahil sa mahahalagang metal na nanggaling sa mga kolonya nito sa South America at Central America. Gayundin, kinailangan nila ng mga kolonyang magkakaloob ng mga ginto at pilak. Ang isang bansang walang kakayahang makakuha ng ginto at pilak nang madalian ay dapat na mas paunlarin pa ang kalakalan nito sa iba pang bansa. Kung titiyakin lamang ng pamahalaan na mas marami ang iniluluwas kaysa inaangkat, mas maraming ginto at pilak ang papasok sa bansa. Sa gayong paraan, mapananatili nito ang kalamangan sa balance ng kalakalan. Isang elemento ng merkantilismo na nakatulong sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state ay ang tinatawag na nasyonalismong ekonomiko. Ibig sabihin nito, kayang tustusan ng isang bansa ang sarili nitong pangangailangan. Sa pamamagitan ng pagtataas sa dami ng iniluluwas na produkto, hindi na aasa ang bansa sa mga produktong dayuhan. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 211-212 Ang pag-unlad ng isang bagong doktrinang tinawag na merkantilismo ay nakatulong din sa pagkabuo at paglakas ng mga nation-state sa Europe. Nabuo ang prinsipyo ng merkantilismo upang itaguyod ang kaunlarang pang-ekonomiya at kapangyarihang politikal ng isang bansa. Bagama’t kadalasang ikinakategorya bilang patakarang pang-ekonomiya, ang merkantilismo ay isang sistema na ang pangunahing mga layunin ay politikal. Ang mga layuning ito ay ang magkaroon ng malaking kitang magbibigay-daan upang ang hari ay makapagpagawa ng mga barko, mapondohan ang kaniyang hukbo, at magkaroon ng pamahalaang katatakutan at rerespetuhin ng buong daigdig. Ang doktrinang bullionism ay sentral sa teorya ng merkantilismo. Sa ilalim ng doktrinang ito, ang tagumpay ng isang bansa ay masusukat sa dami ng mahahalagang metal sa loob ng hangganan nito. Ibig sabihin, kung mas maraming ginto at pilak ang makukuha ng isang bansa, mas maraming pera ang malilikom nito bilang buwis. Nangangahulugan ito na mas magiging mayaman at makapangyarihan ang naturang bansa. MERKANTILISMO
  • 16. 273 GAWAIN 7: Hagdan ng Pag-unawa! Panuto: Paano nga ba nakatulong ang pagtatatag ng National Monarchy sa paglakas ng Europe? Sa tulong ng kasunod na teksto, itala mo sa ladder diagram ang mga kaganapan na nagbunsod sa pagyabong ng national monarchy. Pamprosesong tanong 1. Batay sa mga kaisipan at konseptong naipahayag sa teksto, ano ang kahulugan ng merkantilismo? 2. Bakit sinasabing hindi lamang pang-ekonomiya kundi pampolitika rin ang layunin ng merkantilismo? 3. Paano nagsimula at nakatulong ang merkantilismo sa paglakas ng Europe? 4. Mayroon pa bang merkantilismo sa kasalukuyan? Patunayan. 5. Pabor ka ba na ito ang gamiting sistemang pang-ekonomiya ng ating bansa? ng daigdig? Bakit? Ang paglakas ng bourgeoisie at paggamit ng sistemang merkantilismo ay naging daan upang muling manumbalik ang kapangyarihan ng hari. Paano nga ba muling naging makapangyarihan ang hari? Paano rin nakatulong ang mga bourgeoisie sa pagiging makapangyarihan nila muli? Tunghayan mo ang mga pangyayari sa bahaging ito ng ating kasaysayan.
  • 17. 274 PAGTATATAG NG NATIONAL MONARCHY Malaki ang naitulong ng pagtatatag ng national monarchy sa paglakas ng Europe. Matatandaan na sa panahon ng piyudalismo, walang sentralisadong pamahalaan. Mahina ang kapangyarihan ng hari. Ang naghahari ay ang mga noble na sila ring mga panginoong maylupa. Ang hari ay itinuturing lamang na pangunahing panginoong may lupa. Subalit nabago ang katayuan ng monarkiya sa tulong ng mga bourgeoisie. Ang hari na dating mahina ang kapangyarihan ay unti-unting namayagpag sa pamamagitan ng pagpapalawak ng teritoryo at pagbubuo ng matatag na sentralisadong pamahalaan. Humirang siya ng mga mamamayang nagpatupad ng batas at nagsagawa ng paglilitis at pagpaparusa sa korte ng palasyo. Bilang resulta, ang katapatan ng mamamayan ay lumipat mula sa panginoong maylupa tungo sa pamahalaan na may kakayahang protektahan sila. Handa silang magbayad ng buwis para sa proteksiyong ito. Ease modyul 10 Sa pamamagitan ng buwis, nagkaroon ng pondo ang hari upang magbayad ng mga sundalo. Dahil dito, nakalaya ang hari mula sa proteksiyon na dating ibinibigay ng mga knight ng panginoong maylupa. Dahil ang katapatan ng mga sundalo ay nasa hari, maaari silang gamitin ng hari laban sa mga knight ng panginoong maylupa kung kinakailangan. Bukod dito, maaari nang humirang ang hari ng mga edukadong mamamayan bilang kolektor ng buwis, hukom, sekretarya, at administrador. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212 Ano-ano ang salik na nakatulong sa muling paglakas ng kapangyarihan ng hari? _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________
  • 18. 275 PAG-USBONG NG MGA NATION- STATE Sa pagbabago sa konsepto ng monarkiya. naitatag na rin ang mga batayan ng mga nation-state sa Europe. Ang nation-state ay tumutukoy sa isang estado na pinananahanan ng mga mamamayan na may magkakatulad na wika, kultura, relihiyon, at kasaysayan. Dahil sa kanilang pagkakahalintulad na kultural, ang mga mamamayan ay isang nagkakaisang lahi. Bukod sa pagiging nasyon, isa rin silang estado sapagkat nananahan sila sa isang tiyak na teritoryo at may pamahalaan silang may soberanidad o kasarinlan. Isa silang nagkakaisang lahi na may katapatan sa kanilang bansa. Mahalagang katangian ng nation-state sa panahong ito ang pagkakaroon ng sentralisadong pamahalaan sa ilalim ng isang pambansang monarkiya na may kakayahan at kapangyarihan na magpatupad ng batas sa buong nasasakupan. May mga bagong institusyon na umusbong bunga ng pagiging nation-state. Isa rito ang pagkabuo ng isang hukbo ng mga propesyunal na sundalo na tapat sa hari. Tungkulin ng hukbo na palawigin ang teritoryo at kapangyarihan ng monarkiya kahit mangahulugan ito ng digmaan. Nagsimula rin ang institusyon ng burukrasya sa mga opisyal o kawani na may kasanayan para patakbuhin ang pamahalaan ayon sa kautusan ng monarkiya. Kabilang sa katungkulan ng mga opisya at kawani ang pangongolekta ng buwis, pagpapatupad ng batas, at pagkakaloob ng hustisya. Dahil sa makapangyarihan ang mga nation-state, nagpakita ng ibayong lakas ang Europe. Nabuo sa Europe ang mga bagong institusyong pampolitika, panlipunan, at pang-ekonomiya. Ang paglakas ng Europe ay nagbigay-daan din sa pagpapalawak nito ng impluwensiya. Naganap ito sa panghihimasok at pananakop ng mga Europeong nation-state sa Asya, America, at nang kinalaunan, sa Africa. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 212- 213 Paano nakatulong ang mga nation- state sa paglakas ng Europe? ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________ ______________________________
  • 19. 276 Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang salik na nagpabago sa konsepto ng monarkiya at nagpalakas sa kapangyarihan ng hari? 2. Ano-anong bansa sa kasalukuyan ang pinamumunuan pa rin ng hari at reyna? 3. Paano nakatulong ang nation-state sa paglakas ng Europe. 4. Kung ikaw ang tatanungin, pabor ka ba na ang mamuno sa ating bansa ay hari at reyna? Bakit? GAWAIN 8: Discussion WeB PANUTO 1. Pagkatapos basahin ang teksto, bumuo ng limang pangkat na may parehong bilang . 2. Talakayin ang tanong sa pangkat at bumuo ng ebidensya at suporta sa panig ng Oo at Hindi. 3. Suriin ang tanong at itala ang mga impormasyon at pahayag ng bawat miyembro bawat pangkat kung ang sagot ay Oo o Hindi. 4. Magtulungan ang bawat pangkat sa pagbuo ng dahilan at kongklusyon. 5. Panghuli, pumili ng tagapagsalita para maibahagi ang inyong pananaw sa buong klase. Bukod sa mga unang natalakay na aralin, tatalakayin rin ang bahaging ginampanan ng simbahan sa paglakas ng Europe.
  • 20. 277 PAGLAKAS NG SIMBAHAN AT PAPEL NITO SA PAGLAKAS NG EUROPE Habang nababawasan ang katapatan ng ordinaryong mamamayan sa mga panginoong maylupa, nakikita naman nila ang Simbahan bilang bagong sentro ng debosyon. Sa loob mismo ng Simbahan ay tinuligsa ang pang-aabuso ng mga hari na naging dahilan upang lalong lumakas ang kapangyarihan ng Papa. Sa pagsapit ng 1073, naging mas makapangyarihan ang Simbahan nang itakda ni Papa Gregory VII na ang lipunan ay bahagi ng kaayusang banal na napapasailalim sa batas ng Diyos. Bilang pinakamataas na lider-espiritwal at tagapagmana ng Simbahang Katoliko mula kay San Pedro, ang Papa ang may pinakamataas na kapangyarihan sa pananampalataya at doktrina. Kaugnay nito, ang lahat ng Obispo ay dapat na mapasailalim sa kanya, gayundin ang mga hari na ang kapangyarihan ay dapat lamang diumanong gamitin sa layuning Kristiyano. May karapatan ang Papa na tanggalin sa hari ang karapatang mamuno kung hindi tumupad ang hari sa kanyang obligasyong Kristiyano. Ang Investiture Controversy ay sumasalamin sa tunggalian ng interes ng Simbahan at pamahalaan kaugnay ng mga ideya ni Papa Gregory VII. Hindi nagustuhan ng Haring German na si Henry IV ang ideya ni Papa Gregory VII. Para kay Henry, ang relihiyong panatisismo ni Papa Gregory VII ay tuwirang nakaapekto sa mga kaugalian at usaping politikal sa Germany. Dahil dito, humingi ng tulong ss Henry IV sa mga obispong German na pababain na sa puwesto ang Papa. Bilang tugon, idineklara ng Papa na ekskomulgado si Henry IV sa Simbahang Katoliko. Hiniling ng hari na alisin ang ekskomulgasyon sa kaniya. Nang hindi ito gawin ng Papa, tumayo si Henry IV nang nakayapak sa labas ng palasyo ng Canossa sa hilagang Italya ng tatlong araw noong 1077. Hiniling niya na alisin na ang parusang ekskomulgasyon. Bagaman pinatawad din kalaunan ng Papa si Henry, ang nasabing insidente ay lalong nagpatibay sa kapangyarihan ng Simbahan. Kalaunan, upang malutas ang nasabing isyu, nagkaroon ng kompromiso sa pagitan ng Simbahan at ni Henry V. Ito ang tinatawag na Concordat of Worms noong 1122 na kumilala sa dalawang tungkulin ng Obispo bilang lider- espiritwal ng Simbahan at panginoong maylupa. Kinilala nito ang Simbahan bilang isang nagsasariling institusyon na pinamumunuan ng Papa na hindi napapasailalim sa sinumang hari.
  • 21. 278 Pamprosesong tanong 1. Ano ang naging papel ng Simbahan sa paglakas ng Europe? 2. Bakit mahalaga ang impluwensiya ng Simbahan sa paglakas ng Europe? 3. Paano nakatulong ang Simbahan sa paglakas ng Europe at transpormasyon ng daigdig? 4. Malaki pa rin ba ang impluwensiya ng simbahan sa kasalukuyan? Patunayan. GAWAIN 9: OO o HINDI! Pagkatapos ang pagtalakay, pagsusuri ng mga konsepto at kaalaman sa naging aralin, iyong malalaman kung gaano mo naunawaan ang naging pag-aaral tungkol sa paglakas ng Europe. Ang simbahan ang pinakamakapangyarihang institusyon sa panahon ng Middle Ages. Malawak ang lupang pag-aari nito. Ito ang nagtakda sa Europe ng pamantayan ng pag- uugali at moralidad. Ito rin ang namahala sa edukasyon. Maging ang mga hari ay kaya niyang utusan o pasunurin. Dahil sa kapangyarihan ng Simbahan, mahalaga ang naging papel nito sa paglakas ng Europe. Sa pangunguna ng Simbahan, nabuo ang imahen ng Europe bilang isang malawak na kabuuang Kristiyano – ang Republica Christiana na pinamumunuan ng mga hari sa patnubay ng Papa. Sa kabuuan, ang Europe sa simula ng ika-11 siglo hanggang sa ika-13 siglo ay lumakas. Lumaki ang populasyon, nanumbalik ang dating siglang pangkalakalan, umusbong ang mga lungsod at kalaunan ay mga nation-state, at lumakas ang kapangyarihan ng Simbahan. Ang mga salik na ito ang nagbigay-daan sa paglakas ng Europe at sa kaganapan sa mga susunod na panahon. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 214 -216
  • 22. 279 Panuto: Basahin at suriin mo ang mga pahayag hinggil sa aralin. Idikit mo ang hawak mong sign sa bahagi ng OO kung naunawaan mo na ito at sa bahagi naman ng HINDI kung hindi pa malinaw sa iyo ang konseptong ito ng aralin. Pagkatapos ay suriin ang bilang ng mga nakaunawa at hindi pa naging malinaw ang pagkaunawa. KONSEPTO/ KAALAMAN OO (NAUNAWAAN) HINDI (NAUNAWAAN) 1. Ang bourgeoisie ay binubuo ng mga mamamayan na kabilang sa panggitnang uri ng lipunan. 2. Dahil sa impluwensiya ng mga Bourgeoisie nasimulan nila ang mga reporma sa pamahalaan. 3. Ang merkantilismo ay isang sistemang pang-ekonomiya na lumaganap sa Europe na naghahangad ng pagkakaroon ng maraming ginto at pilak bilang tanda ng kayamanan at kapangyarihan ng bansa. 4. Sa pagkawala ng kapangyarihan ng mga panginoong maylupa, ang hari ang nagsilbing pinuno at nagpatingkad sa pagtatatag ng national monarchy. 5. Ang simbahan ang nagsilbing tagapangalaga ng kalinangan sa imperyo noong panahong Medieval. Sa nakalipas na pagtalakay natutuhan mo ang mga pangyayaring nagbunsod sa paglakas ng Europe. Sa bahaging ito ng aralin ay iyong pag-aaralan ang pagsilang ng Renaissance sa huling bahagi ng ika-14 na siglo.
  • 23. 280 GAWAIN 10: Magtulungan Tayo! Panuto: Nakita mo na ba ang larawan na “MONA LISA”? Nabasa mo na rin ba ang kuwentong “Romeo at Juliet? Kilala mo ba ang lumikha sa mga obra maestrang ito? Kung gayon, basahin mo ang teksto hinggil sa aralin. Pagkatapos ay ihanda mo ang iyong sarili para sa pangkatang gawain ` PAG-USBONG NG RENAISSANCE Dahil sa pag-unlad sa agrikultura bunga ng mga pagbabago sa kagamitan at pamamaraan sa pagtatanim, umunlad ang produksiyon sa Europe noong Middle Ages. Humantong ito sa paglaki ng populasyon at pagdami ng pangangailangan ng mga mamamayan na natugunan naman ng maunlad na kalakalan. Ang mga lungsod-estado sa hilagang Italy ay nakinabang sa kalakalang ito. Noong ika-11 hanggang ika-12 siglo, umunlad ang mga ito bilang sentrong pangkalakalan at pananalapi sa Europe. Monopolisado rin ng hilagang Italy ang kalakalan sa pagitan ng Asya at Europe. Ilan sa mga lungsod-estadong umusbong ay ang Milan, Florence, Venice, Mantua, Ferrara, Padua, Bologna, at Genoa. Ang yaman ng mga lungsod-estado na ito ay hindi nakasalalay sa lupa kundi sa kalakalan at industriya. Sa katunayan, kung nangangailangan ng pera ang Papa, hari, o panginoong maylupa, nanghihiram sila sa mga mangangalakal at banker ng mga lungsod-estado na ito. Ang mga Medici sa Florence ay halimbawa ng isang pamilya ng mangangalakal at banker. Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 219-220 Sa pagtatapos ng Middle Ages sa huling bahagi ng ika-14 na siglo, isinilang ang Renaissance. Ang Renaissance ay nangangahulugang “muling pagsilang” o rebirth. Maaari itong ilarawan sa dalawang paraan. Una, bilang kilusang kultural o intelektuwal na nagtangkang ibalik ang kagandahan ng sinaunang kulturang Greek at Roman sa pamamagitan ng pag-aaral sa panitikan at kultura ng mga nasabing sibilisasyon. Ikalawa, bilang panahon ng transisyon mula sa Middle Ages tungo sa Modern Period o Modernong Panahon. Mula sa iyong pagkakaunawa sa tekstong binasa, ano ang Renaissance? _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________
  • 24. 281 BAKIT SA ITALY? http://www.italylink.com/maps/italy_rel86.jpg Itinuturing na isa sa maraming dahilan kung bakit naging tunay na sinilangan ng Renaissance ang Italy, ay magandang lokasyon nito. Dahil dito, nagkaroon ng pagkakataon ang mga lungsod dito na makipagkalakalan sa Kanlurang Asya at Europe. Italy ang pinagmulan ng kadakilaan ng sinaunang Rome at higit na may kaugnayan ang Italyano sa mga Romano kaysa alinmang bansa sa Europe. Mahalagang papel ang ginampanan ng mga unibersidad sa Italy, naitaguyod at napanatiling buhay ang kulturang klasikal at ang mga teolohiya at pilosopiyang kaalaman ng kabihasnang Griyego at Romano. Pagtataguyod ng mga maharlikang angkan sa mga taong mahusay sa sining at masigasig sa pag-aaral. Batay sa mga impormasyong inilahad, bakit nga ba sa Italy sumibol ang Renaissance? _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________
  • 25. 282 Francesco Petrarch (1304-1374). Ang “Ama ng Humanismo”. Pinakamahalagang sinulat niya sa Italyano ang “Songbook,” isang koleksiyon ng mga sonata ng pag- ibig sa pinakakamahal niyang si Laura. Goivanni Boccacio (1313-1375). Matalik na kaibigan ni Petrarch. Ang kaniyang pinakamahusay na panitikang piyesa ay ang “Decameron”, isang tanyag na koleksyon na nagtataglay ng isandaang (100) nakatatawang salaysay. Sa Larangan ng Sining at Panitikan ANG MGA HUMANISTA Sa pagtatapos ng Middle Ages, nagkaroon ng bagong kapangyarihan ang mga hari samantalang ang kapangyarihan naman ng Simbahan ay sinimulang tuligsain. Ang mga digmaan, epidemya, at suliraning pang-ekonomiya ay tuluyan nang nagwakas. Nagbigay-daan ang mga kaganapang ito sa pagsilang ng bagong pananaw na dulot ng interes sa pag-aaral ng sinaunang Greece at Rome, ang humanismo. Ang mga iskolar na nanguna sa pag- aaral sa klasikal na sibilisasyon ng Greece at Rome ay tinawag na humanist o humanista, mula sa salitang Italian na nangangahulugang “guro ng humanidades, partikular ng wikang Latin.” Pinag-aaralan sa Humanities o Humanidades ang wikang Latin at Greek, Komposisyon, Retorika, Kasaysayan, at Pilosopiya, at maging ang Matematika at Musika. Sa pag-aaral ng mga ito, napagtanto ng mga humanista na dapat gawing modelo ang mga klasikal na ideyang matatagpuan sa mga asignaturang ito. Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 220-221 Ang humanismo ay isang kilusang intelektuwal noong Renaissance na naniniwalang dapat pagtuunan ng pansin ang klasikal na sibilisasyon ng Greece at Rome sa pag-aaral dahil naglalaman ito ng lahat ng aral na dapat matutuhan upang magkaroon ng isang moral at epektibong buhay. Ano ang pagkakaiba ng pagtingin ng mga humanista ng sinaunang panahon sa pagtingin ng mga iskolar ng Middle Ages? _______________________________ _______________________________ _______________________________ _______________________________ MGA AMBAG NG RENAISSANCE SA IBA’T IBANG LARANGAN
  • 26. 283 William Shakespeare (1564-1616) Ang “Makata ng mga Makata.” Naging tanyag na manunulat sa Ginintuang Panahon ng England sa pamumuno ni Reyna Elizabeth I. Ilan sa mga sinulat niya ang mga walang kamatayang dula gaya ng: Julius Caesar, Romeo at Juliet, Hamlet, Anthony at Cleopatra at Scarlet. Desiderious Erasmus (c.1466-1536). “Prinsipe ng mga Humanista.” May-akda ng “In Praise of Folly” kung saan tinuligsa niya ang hindi mabuting gawa ng mga pari at mga karaniwang tao. Nicollo Machievelli (1469-1527). Isang diplomatikong manunulat na taga Florence, Italia. May-akda ng “The Prince.”Napapaloob sa aklat na ito ang dalawang prinsipyo: “Ang layunin ay nagbibigay matuwid sa pamamaraan.” “Wasto ang nilikha ng lakas.” Miguel de Cervantes (1547-1616). Sa larangan ng panitikan, isinulat niya ang nobelang “Don Quixote de la Mancha,” aklat na kumukutya at ginagawang katawa-tawa sa kasaysayan ang kabayanihan ng mga kabalyero noong Medieval Period. Michelangelo Bounarotti (1475-1564). Ang pinakasikat na iskultor ng Renaissance, ang una niyang obra maestra ay ang estatwa ni David. Sa paanyaya ni Papa Julius II ipininta niya sa Sistine Chapel ng Katedral ng Batikano ang kuwento sa Banal na Kasulatan tungkol sa pinagmulan ng sandaigdaigan hanggang sa pagbaha. Pinakamaganda at pinakabantog niyang likha ang La Pieta, isang estatwa ni Kristo pagkatapos ng Kaniyang Krusipiksyon. Sa Larangan ng Pinta at PintorSining
  • 27. 284 Leonardo da Vinci (1452-1519). Ang hindi makakalimutang obra maestra niyang “Huling Hapunan” (The Last Supper), na nagpakita ng huling hapunan ni Kristo kasama ang Kaniyang labindalawang disipulo. Isang henyong maraming nalalaman sa iba’t ibang larangan. Hindi lang siya kilalang pintor, kundi isa ring arkitekto, iskultor, inhinyero, imbentor, siyentista, musikero at pilosoper. Raphael Santi (1483-1520). “Ganap na Pintor”, “Perpektong Pintor”. Pinakamahusay na pintor ng Renaissance. Kilala sa pagkakatugma at balanse o proporsiyon ng kanyang mga likha. Ilan sa kaniyang tanyag na gawa ang Obra Maestrang “Sistine Madonna”, “Madonna and the Child” at “Alba Madonna.” Nicolas Copernicus (1473-1543). Inilahad ni Nicolas ang Teoryang Heliocentric; “Sa pag-ikot ng daigdig sa aksis nito, kasabay ng ibang planeta, umiikot ito sa paligid ng araw.” Pinasungalingan ng teoryang ito ang tradisyonal na pag-iisip na ang mundo ang sentro ng sansinukob, na matagal ding tinangkilik ng simbahan. Galileo Galilei (1564-1642). Isang astronomo at matematiko, noong 1610. Malaki ang naitulong ng kaniyang na imbentong teleskopyo para mapatotohanan ang Teoryang Copernican. Sir Isaac Newton (1642-1727). Ang higante ng siyentipikong Renaissance. Sang-ayon sa kaniyang “Batas ng Universal Gravitation,” ang bawat planeta ay may kaniya-kaniyang lakas ng grabitasyon at siyang dahilan kung bakit nasa wastong lugar ang kanilang pag- inog. Ipinaliwanag niya na ang grabitasyong ito ang dahilan kung bakit bumabalik sa lupa ang isang bagay na inihagis pataas. Tinatayang ang pag-usbong ng Renaissance ay hindi natatapos sa panahon na kung saan nakilala ang mga nabanggit na siyentipiko bagkus ito ay nagpapatuloy magpakailanman hangga’t ang tao ay naghahanap at naghahangad ng kasagutan sa kaniyang mga tanong. Agham sa Panahon ng Renaissance
  • 28. 285 Ang ika-14 hanggang ika-16 na siglo ang sinasabing panahon na kung saan kakikitaan ng mga pagbabago mula sa madilim na anino ng kalagitnaang panahon patungo sa Modernong Panahon. Ang mga pangyayaring naganap sa panahon ng Renaissance ay nagbigay daan sa pagyaman ng kabihasnan ng daigdig dulot ng malawak at maunlad na mga pag-aaral, pagmamasid at pananaliksik. Ang transisyong ito ay nagbigay daan rin sa pag-usbong ng Rebolusyong Intelektuwal at malawak na kaalaman sa daigdig bunsod ng malayang pag-iisip at pagpapahayag ng bawat indibidwal. Ang pagbabagong dulot ng yugtong ito ay nakatulong sa pagsulong at pagbubuklod- buklod ng mga bansa sa katotohanang ang pagpapahalaga sa kalayaan at kabutihan ay nauukol sa sangkatauhan. Halaw mula sa: Ease Modyul 10 ANG KABABAIHAN SA RENAISSANCE Sa panahon ng Renaissance, iilang kababaihan lamang ang tinanggap sa mga unibersidad o pinayagang magsanay ng kanilang propesyon sa Italy. Gayunpaman, hindi ito naging hadlang upang makilala ang ilang kababaihan at ang kanilang ambag sa Renaissance. Halimbawa ay si Isotta Nogarola ng Verona na may akda ng Dialogue on Adam and Eve (1451) at Oration on the Life of St. Jerome (1453) na kakikitaan ng kaniyang kahusayan sa pag-unawa sa mga isyung teolohikal. Nariyan din si Laura Cereta mula sa Brescia na bago mamatay sa gulang na 30 ay isinulong ang isang makabuluhang pagtatanggol sa pag-aaral na humanistiko para sa kababaihan. Sa pagsulat ng tula, mahahalagang personalidad ng Renaissance sina Veronica Franco mula sa Venice at si Vittoria Colonna mula sa Rome. Sa larangan ng pagpipinta, nariyan sina Sofonisba Anguissola mula Cremona na may likha ng Self-Portrait (1554) at si Artemisia Gentileschi, anak ni Orazio, na nagpinta ng Judith and Her Maidservant with the Head of Holoferness (1625) at Self-Portrait as the Allegory of Painting (1630). Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’ al pp.224-225 Laura Cereta Isotta Nogarola Veronica Franco Vittoria Colonna Ano-ano ang kontribusyon ng kababaihan sa larawan? Paano binago ng mga ambag ng Renaissance ang pananaw at kultura ng Europe noon at maging sa kasalukuyan?
  • 29. 286 Pangkatang Pag-uulat: Maghahati ang mga mag-aaral sa apat na pangkat. Sa tulong ng tekstong iyong binasa ay ilahad ninyo ng inyong kapangkat ang mahahalagang impormasyon tungkol sa Renaissance. Pangkat 1: Kahulugan ng Renaissance Pangkat 2: Salik sa Pagsibol ng Renaissance Pangkat 3: Ambag ng Renaissance sa iba’t ibang larangan Pangkat 4: Mga Kababaihan sa Renaissance Pagkatapos ng inyong presentasiyon ay maglagay ng mga datos sa concept definition map para sa mas malinaw na daloy ng mga impormasyon kaugnay ng paksa. Magbigay ng reaksiyon o magtanong sa naging presentasiyon ng kamag- aaral kung mayroon kang hindi naunawaan. CONCEPT DEFINITION MAP Pamprosesong tanong 1. Ano ang kahulugan ng Renaissance? 2. Ano-ano ang naging mga salik sa pag-usbong ng Renaissance? 3. Bakit sa Italy nagsimula ang Renaissance? 4. Ano ang naging epekto ng Renaissance sa pagkakaroon ng panibagong pagtingin sa politika, relihiyon at pag-aaral?
  • 30. 287 Nagdala ng maraming pagbabago at mga pamana sa daigdig ang Panahon ng Renaissance. Sa bahaging ito ay tutungo ka naman sa kwento ng Repormasyon at Kontra-Repormasyon. 5. Sino-sino ang pangunahing tagapagtaguyod ng Renaissance? 6. Ano-ano ang mga naiambag ng Renaissance sa ating kabihasnan? 7. Sino-sinong kababaihan ang kilala sa panahong ito? 8. Ano-ano ang kanilang naging kontribusyon sa Panahon ng Renaissance? 9. Paano nakatulong ang Renaissance sa paglakas ng Europe? 10. Nagaganap pa rin ba ang mga pangyayari sa Panahon ng Renaissance sa kasalukuyan? Magbigay ng mga patunay. 11. Kung ikaw ay mabibigyan ng pagkakataon na mag-ambag ng anumang bagay sa ating bansa, anong bagay at saang larangan mo pipiliing makapagbahagi ng nito? Pangatuwiranan. GAWAIN 11: Palitan Tayo! Panuto: Sa huling bahagi ng Middle Ages ay naranasan ang paghina ng Simbahan dahil sa sa mga pagbabagong politikal, ekonomiko at panlipunan. Pagsapit ng ika-14 na siglo, maraming mga reporma ang hinihingi sa Simbahan. Dito magsisimula ng Repormasyon. Basahin at unawain ang teksto sa Repormasyon upang masuri ang mga kaganapan sa panahong ito. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa mga gawain sa bahaging ito ng aralin.
  • 31. 288 Ipinanganak si Luther noong Nobyembre 10, 1483, sa Eisleben Germany. Ang kaniyang ama, si Hans Luther ay isang magsasaka na naging minero ng tanso, samantalang ang ina niyang si Margareth Linderman ay mula sa isang pamilyang kabilang sa gitnang uri. Ang Repormasyon Ang katawagan sa mga kaganapan na yumanig sa kakristyanuhan mula ika-14 hanggang ika-17 na dantaon na humantong sa pagkakahati ng simbahang Kristiyano. Dito nagsimula ang paghihiwalay ng mga Protestante sa simbahang Katoliko Romano, gayunpaman hindi nagpabaya ang mga Katoliko Romano, sinimulan nila ang pagbabago sa sariling relihiyon nang hindi binabago ang kanilang doktrina. Martin Luther, Ama ng Protestanteng Paghihimagsik Isang mongheng Augustinian at naging Propesor ng Teolohiya sa Unibersidad ng Wittenberg ang nabagabag at nagsimulang magduda nang mabasa niya ang kaibahan ng katuruan ng simbahan sa katuruan ng Bibliya tungkol sa kaligtasan….”Ang pagpapawalang sala ng Diyos sa mga tao ay nagsisimula sa pananampalataya, at naging ganap sa pamamagitan ng pananampalataya” (Roman 1:17). Ang pag-aalinlangan at pagdududa ni Martin Luther sa bisa at kapangyarihan ng mga relikya ay kaniyang napatunayan sa pagdalaw niya sa Rome noong 1571. Nagpasiklab ng galit ni Luther ang kasuklam-suklam na gawain ng simbahan, ang pagbenta ng indulhensiya, kapirasong papel na nagsasaad at nagpalabas na ang grasya ng Diyos na maaaring ipagbili at bilhin para sa kapatawaran at kaligtasan ng tao. Ang hindi pagsang-ayon ni Luther sa patakaran ng simbahan tungkol sa pagkamit ng indulhensiya, ang nagtulak sa kaniya para ipaskil sa pintuan ng simbahan, noong ika-31 ng Oktubre, 1517 ang kaniyang “Siyamnapu’t limang Proposisyon” (Ninety-five theses). Kumalat sa iba’t ibang bayan ng Alemanya ang kapangyarihan ni Luther. Noong taong 1529, nagbigay ang mga sumusuportang estado at bayang Aleman ng isang “protestasyon”- ang pinagmulan ng salitang “Protestante” (ang mga sumasalungat sa mga mamamayang Katoliko) sa emperador ng Banal na Imperyong Romano na nananawagan sa pagwawakas sa paghihimagsik ng simbahan. Pagkatapos ng ilang taong alitan ng Protestante at Katoliko Romano na hanggang humantong sa digmaan, tinapos ni Charles V ang panrelihiyong digmaan sa pamamagitan ng paglagda sa “Kapayapaang Augsburg” noong 1555. Nasasaad sa kasunduan na kilalanin ang kapangyarihan ng mga hari o namumuno na malayang pumili ng relihiyon ang kanilang nasasakupan. Halaw mula sa: Ease Modyul 12 Batay sa teksto, paano nagsimula ang Repormasyon? _____________________________ _____________________________ _____________________________ _____________________________ ________ _____________________________ __
  • 32. 289 KONTRA-REPORMASYON Bago nagsimula ang Repormasyong Protestante, nagsikap ang mga pinunong Katoliko na maituwid ang mga maling pamamaraan ng Simbahan. Si Papa Gregory VII (1037-1085), lalong kilala sa una niyang pangalang Hilderbrand, ang nagpasimuno ng tatlong pagbabago sa Simbahan. 1. Pagbabawal sa mga pari na mag- asawa upang malayo sa suliranin ng pamilya at nang mailaan ang sarili sa buong paglilingkod sa Diyos. 2. Pag-aalis ng simony. 3. Pagbabawal sa mga tauhan na tumanggap ng pagtatalaga sa anumang tungkulin sa Simbahan sa kamay ng isang hari o pinuno. Upang harapin ang hamon ng Protestantismo, isang malakas na kilusan ang sinimulan ng mga tapat na Katoliko upang paunlarin ang Simbahang Katoliko. Tinawag ang kilusang ito na Catholic Reformation o Counter-Reformation. Isinagawa ito ng Konseho ng Trent, Inquisition at ng mga Samahan ng mga Heswita (Society of Jesus). Nagtagumpay ang mga Heswita sa pagbawi sa Bohemia, Hungary, Poland at timog Germany para sa Simbahang Katoliko. Sila ang naging makapangyarihang lakas ng Katolisismo sa kanlurang Europe. Nagtatag sila ng mga paaralan at naging dalubhasa bilang mga guro. Pinilit din nilang magkaroon ng malaking kaugnayan sa politika ng Europe. Naging tagapayo sila at katapatang-loob ng mga hari at reyna ng mga kahariang Katoliko. Nagtamo sila ng matataas na karangalan sa pamamagitan ng kanilang nagawa bilang mga iskolar at mga siyentista. Sa panahon nina Haring Ferdinand at Reyna Isabella ipinatupad ang Inquisition laban sa mga erehe at Hudyo at nakidigma sa mga Muslim ng Granada. Maging ang Simbahan ay sumailalim sa trono ng hari at reyna. Halaw mula sa: Ease Modyul 12 Ano-ano ang binago ni Pope Gregory VII sa Simbahang Katoliko? Ano ang naging bunga ng Kontra-repormasyon? ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ ______________________ Itinatag ni St. Ignatius de Loyola ang Society of Jesus noong 1514.
  • 33. 290 Panuto: Sa tulong ng mga kaalaman sa nasuring teksto, sipiin mo ang Contrast- Compare Map. Punan mo ito ng hinihinging mga impormasyon. Pagkatapos, Epekto at Kahalagahan ng Repormasyon Malaki ang pagbabagong naganap sa Simbahang Katoliko noong ika-14 hanggang 17 dantaon, kung saan maraming mga gawi at turo ng simbahan ang tinuligsa ng mga repormista partikular sa imoralidad at pagmamalabis ng simbahan. Naging tanyag ang pangalang Martin Luther bilang “Ama ng Himagsikang Protestante” na siyang namuno sa paglaban sa mga depekto ng simbahan. Ang kanilang layunin ay hindi upang sirain ang Simbahang Katoliko kundi upang maging bukas ang simbahan sa mga pagbabago o reporma. Hindi nagustuhan ng Papa at ng mga kawani ng simbahan ang pagtatagumpay ni Luther kaya’t tinapatan nila ito ng Council of Trent, Inquisition, at Society of Jesus na naglalayong pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang walang tigil na iringan sa pagitan ng Simbahang Katoliko at Protestante, at patuloy na pagpapalaganap ng paniniwala at adhikain ay nagdulot ng sumusunod na epekto:  nagkaroon ng dibisyong panrelihiyon sa Europe kung saan ang hilaga ay naging mga Protestante samantalang ang timog naman ay nanatiling Katoliko;  sa kadahilanang maraming mga turo ng Simbahang Katoliko na iba sa aral ni Kristo, at iba pang pagmamalabis ng mga pari, marami ang humiwalay sa Simbahang Katoliko at nagtatag ng mga sekta ng Protestante tulad ng Calvinism, Lutheranism, Methodist, Anglican, Presbyterian at iba.  gumawa ng aksiyon ang Simbahang Katoliko hinggil sa mga suliraning pangrelibhiyon na kanilang hinarap upang muling mapanumbalik ang dating tiwala ng mga tagasunod nito at pagbutihin ang pananampalatayang Katoliko. Ang ilan sa mga repormang kanilang mga ginawa ay ang pagpapawalang bisa ng seremonya na tumutukoy sa pagbenta at pagbili ng mga opisyo ng simbahan; at ang pagbabawal sa pagtatalaga ng mga hari o karaniwang pinuno sa simbahan;  ang taliwas na ideya ng dalawang malaking relihiyon sa Europe (Katoliko at Protestante) ay nagbunga sa mahabang panahon ng digmaang panrelihiyon.  at ang panghuli ay ang pagpapanumbalik na espiritwal sa Kristiyanismo, ang pagpapalaganap ng Bibliya at ang doktrina ng kaligtasan ng Bibliya. Ang kaligtasan ay makakamit hindi sa pagsapi sa simbahan kundi ang pagtanggap at pagtitiwala kay Kristo. Halaw mula sa: Ease Modyul 12 Ano-ano ang naging epekto ng Repormasyon? _____________________________ _____________________________ _____________________________ Mabuti ba o masama ang naging epekto ng Repormasyon? Patunayan. _____________________________ _____________________________ _____________________________ Ano ang mahalagang aral na iniwan ng Repormasyon sa mga tao?
  • 34. 291 makipagpalitan ka ng papel sa iyong kamag-aaral. Suriin ang gawa ng bawat isa at magbigay ng reaksiyon sa kasagutan ng iyong kamag-aral. Kumpletuhin din ang 3 - 2 -1 Chart tungkol sa Repormasyon at Kontra-Repormasyon. 3 1. 2. 3. 2 1. 2. 1 Sagot: Bagay na aking natutuhan sa naging dahilan ng pagkakaroon ng Repormasyon at Kontra- Repormasyon Kontribusyon ng mga tao na aking nalaman sa Repormasyon at Kontra- Repormasyon Mahalagang tanong sa paksa: Paano nakatulong ang Repormasyon at Kontra- Repormasyon sa paglakas ng Europe?
  • 35. 292 Pamprosesong tanong 1. Ano ang Repormasyon? 2. Bakit iniugat kay Martin Luther ang unang yugto ng Repormasyon? 3. Paano lumaganap ang Repormasyon? 4. Ano ang naging sagot ng Simbahang Katoliko sa Repormasyon? 5. Ano-ano ang naging pamana ng Repormasyon? 6. Paano binago ng Repormasyon ang Europe? 7. Sa kasalukuyan, nakaapekto ba sa iyong paniniwala sa Diyos ang pagkakaroon ng iba’t ibang denominasyon ng relihiyon sa iyong paligid? Bakit? GAWAIN 12: Tayain Mo ! Suriin ang sumusunod na pahayag. Itanong mo sa iyong sarili kung ginagawa mo o di-ginagawa ang mga gawaing nakatala. Itala mo rin ang iyong dahilan at mungkahi sa mga gawaing ito. Gawain Ginagawa Di-ginagawa Dahilan/ Mungkahi 1. Pagbabasa ng Bibliya 2. Pagdalo sa mga gawain ng relihiyon (e.g. pagsisimba) 3. Pagsasabuhay ng mga aral ng kinabibilangang relihiyon 4. Pagrespeto sa pananampalataya ng iba 5. Pakikipagpalitan ng ideya at aral sa mga taong may ibang relihiyon GAWAIN 13: Think –Pair-Share Chart Panuto: Muli mong babalikan ang Think-Pair-Share Chart. Sa pagkakataong ito na natutuhan mo na ang mahahalagang konsepto ng aralin ay sagutan mo na at ng iyong kapareha ng pinal ang katanungan sa aralin sa pagsisimula nito. Tiyaking mapag-uusapan ninyong kapareha ang magiging pinal na kasagutan at kung may mga nais pang idagdag na bagong kaalaman na naunawaan ay gawin ito. Huwag
  • 36. 293 ding kalimutan na ilagay ang mga sanggunian at batayan ng iyong nabuong kasagutan. Sa bahaging ito ng aralin ay nilinang mo sa pamamagitan ng talakayan at iba’t ibang gawain ang mga konseptong dapat mong maunawaan tungkol sa paglakas ng Europe. Balikan mo ang katanungan sa bahagi ng pagtuklas at suriin mo kung ano ang pagkakaiba ng mga una mong sagot sa naging sagot mo ngayon. Ilan sa mga una mong konsepto ang natalakay at nabigyang linaw? Ngayong batid mo na ang mahahalagang ideya tungkol sa aralin, palalimin pa natin ito sa pamamagitan ng pagpapatuloy ng ating mga gawain na nasa susunod na bahagi ng araling ito. PAGNILAYAN / UNAWAIN Gawain 14. Pagnilayan Mo! Panuto: Malaki ang bahaging ginampanan ng Simbahan at mga Bourgeoisie (mga mangangalakal at propesyunal) sa naging paglakas ng Europe. Sila ay nagsilbing saligan ng Europe para muling manumbalik ang kalakasan nito. Sa panahon natin ngayon, ang ating bansa ay naharap sa ilang isyung panlipunan na kung saan ang Simbahan, mga Mangangalakal maging ibang propesyunal at ang pamahalaan ay (Sa bahaging ito isusulat ng magkapareha ang kanilang pinal na kasagutan pagkatapos ng aralin) AKING KASAGUTAN (Sagot ng mag-aaral) AKING KAPAREHA (Sagot ng Kapareha) PINAGSAMANG IDEYA (Sagot ng magkapareha) Mga Sanggunian/ Batayan (Tala ng mga babasahing pinagkunan ng impormasyon, website at iba pa) Sa bahaging ito ng aralin ay palalawakin at pagtitibayin natin ang iyong mga nabuong pag-unawa at pagsusuri tungkol sa Paglakas ng Europe at ang bahaging ginampanan nito patungo sa transpormasyon ng daigdig. Halika at iyong simulan. Paano nakaapekto ang mga pangyayari sa Europe sa naging transpormasyon tungo sa makabagong panahon ng mga bansa at rehiyon sa daigdig sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? KATANUNGAN SA ARALIN
  • 37. 294 nagkakaroon ng salungat na pananaw. Suriin mo ang mga punto na inilahad ng simbahan at pamahalaan hinggil sa pagpaplano ng pamilya. Pagkatapos nito ay itala mo ang iyong reaksyon sa paniniwala ng Simbahang Katoliko at ng pamahalaan. Ihanda mo rin ang iyong sarili sa pagsagot sa mga pamprosesong tanong. PAGPAPLANO NG PAMILYA http://www.asiatravelling.net/philippines/manila/images/manila_c athedral.jpg "Life begins at fertilization, anything that prevents the fertilized ovum to be implanted in the uterus may be considered as abortive and therefore, if prescribed, may violate our solemn oath as physicians to save and protect human life particularly the unborn." Dr. Oscar Tinio PMA President Ang RH Law ay nakasisira sa moralidad ng mga mamamayan. Ang contraception ay nakasasama dahil nawawalan ng disiplina ang mga tao at tumatakas sa mga responsibilidad. Ang sex education ay nakasasama dahil magdudulot ito ng pagkasira sa murang pag-iisip ng mga batang nag-aaral. Nasasayang ang pondo ng pamahalaan sa pagbili ng mga contraceptives sa halip na gamitin ito sa mas mahalagang suliranin ng bansa. Ang paggamit ng Contraceptives ay masama sapagkat taliwas ito sa natural na pamamaraan ng pagkakaroon ng buhay. Natural family planning dapat ika nga at hindi mga contraceptives. “As we all know, the President is the President not only of Roman Catholics but also of other faiths as well. He has to be above faith. Responsible parenthood is something which I believe is favorable to all faiths,” giit ni Edwin Lacierda, tagapagsalita ng Pangulo. Ang isyu sa paggamit ng contraceptives ay isyung lantad na lantad na. Kahit na gaano pa ang pagtutol ng Simbahang Katoliko sa paggamit ng kahit anong uri ng contraceptives --- condom, IUD at pills para mapigilan ang pagbubuntis, ito ay matagal nang ginagawa ng mga mag-asawa. Ang totoo’y natuto na ang mga mag- asawa na dapat ay magkaroon ng pagitan at may hangganan ang panganganak. Marami nang mga mag-asawa ang natuto na ang dalawa o tatlong anak ay kaya nilang pakainin at pag-aralin. Ang gobyerno ang nagpapasan ng problema na may kinalaman sa pagdami ng populasyon at hindi ang Simbahan. Kung magpapatuloy ang walang kontrol na panganganak, maraming ina ang manganganib ang buhay. Kapag sobra-sobra ang dami ng tao, nakaamba ang kahirapan na katulad nang nangyayari ngayon sa bansa. Maraming walang trabaho, maraming bata ang hindi makapag-aral at maraming nakakaranas ng gutom. http://farm3.static.flickr.com/2355/2203255034_66db9b449c.jpg
  • 38. 295 Pamprosesong tanong 1. Sakaling dumating ka na sa panahong ikaw ay magpapamilya, kaninong paniniwala ang iyong susundin; ang simbahang Katoliko o ang sa pamahalaan? Bakit? 2. Lumalabag bas a moralidad ang paninindigan ng pamahalaan na dapat gumamit ng contraceptives sa pagpplano ng ng pamilya? Ipaliwanag ang sagot. 3. Sang-ayon ka bang pondo ng pamahalaan ang dapat gamitin sa pagbili ng contraceptives? Bakit? 4. Sa kasalukuyan, mayroon na tayong batas kaugnay ng pagpaplano ng pamilya: ang Republic Act 10354 (The Responsible Parenthood and Reproductive Health Act of 2012). Sa iyong palagaya, makatutulong ba ito upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon? Ipaliwanag. 5. Bilang mag-aaral, ano ang maitutulong mo upang mabawasan ang mabilis na paglaki ng populasyon at ang di-mabuting epekto nito? GAWAIN 15: Ano ang Gusto Mo! Gamit ang iyong mga natutuhang kaalaman sa aralin, lumikha ng isang poster o editorial cartoon. Gawin ito nang pangkatan. Sundin ang PDRS (Plan, Do, Review at Share) technique. Ang lilikhaing poster o editorial Cartoon ay maglalaman ng mga pamana sa kabihasnan ng Bourgeoisie, Merkantilismo, National Monarchy, Simbahang Katoliko, Renaissance, at Repormasyon. Maaari mo itong gawin sa isang cartolina o illustration board. Maging malikhain sa magiging laman ng inyong gagawin at sikaping lahat ng kasapi ng pangkat ay may bahagi sa gawain. Lagyan din ng paliwanag at pasasalamat sa naging ambag sa daigdig ng mga nasabing salik sa paglakas ng Europe. Ibahagi ito sa klase pagkatapos. Mamarkahan ang inyong ginawa batay sa kasunod na criteria. Sagutin rin ang mga pamprosesong tanong para sa mas malalim na pag-unawa sa aralin. CRITERIA NAPAKAGALING 3 MAGALING 2 MAY KAKULANGAN 1 MARKA IMPORMATIBO/ PRAKTIKALIDAD Ang nabuong poster o editorial cartoon ay nakapagbibigay ng kumpleto, wasto at napakahalagang impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nabuong poster o editorial cartoon ay nakapagbibigay ng wastong impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nabuong poster o editorial cartoon ay kulang sa sapat na impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe. MALIKHAIN Ang pagkakadisenyo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe. Ang pagkakadisenyo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe. May kakulangan ang elemento ng pagdisenyo ng poster o editorial cartoon tungkol sa paglakas ng Europe.
  • 39. 296 KATOTOHANAN Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng makatotohanang pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay may bisa/dating sa madla. Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay may dating sa madla. Ang poster o editorial cartoon ay nagpapakita ng iilang pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Ang nilalaman nito ay walang dating sa madla. Pamprosesong tanong 1. Ano ang iyong napuna sa nabuong mga poster/ editorial cartoon? 2. Paano nakatulong sa iyong pang-araw-araw na buhay ang mga pamanang iniwan ng mga pangyayaring kaugnay ng paglakas ng Europe? 3. Paano ipinakita sa poster/editorial cartoon ang naitulong ng mga pamanang iniwan ng paglakas ng Europe sa transpormasyon ng ating daigdig sa kasalukuyan? GAWAIN 16: Salamin Ng Aking Sarili! Ano ang naramdaman mo habang ikaw inaalam ang mahahalagang impormasyon tungkol sa paglakas ng Europe? Alin sa mga paksa ng aralin ang mas nakapukaw ng iyong interes? Bakit? May bahagi ba ng aralin na nais mo pang tuklasin nang mas malawak? Sa proseso ng paunlarin at pag-unawa ng aralin, ano ang mga natuklasan mo sa iyong sarili bilang isang mag-aaral, at ano ang iyong mga susunod na hakbang upang mas maging produktibo at makabuluhan ang iyong pag- aaral? Isulat mo sa reflection journal ang lahat ng iyong mga iniisip at saloobin upang maging gabay sa pagsukat ng iyong mga kaalaman at pagganap sa mga gawaing iyong naisakatuparan. Gawin mo rin itong pamantayan tungo sa pagpapaunlad ng iyong sarili. _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ _____________________________________________________________________ ______ Binigyang-diin sa Aralin 1 ang pagtalakay ng mga pangyayari tungkol sa paglakas ng Europe. Nakasentro ang pagtalakay sa mga salik na nagbunsod nito, ang pagsilang at kontribusyon ng Renaissance, ang Repormasyon maging ang naging tugon ng Simbahang Katoliko, ang Kontra-repormasyon. Mahalagang tandaan ang mga bagay na iyong natutuhan dahil makakatulong ito sa mas malalim na pag-unawa sa kasaysayan ng daigdig. Mahalaga rin ang mga natalakay upang mapag-ugnay ang nakaraan sa kasalukuyang panahon.
  • 40. 297 ARALIN 2: PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE Itinuturing ang Europe bilang maunlad na kontinente ng daigdig. Matatagpuan dito ang mga sikat na lungsod tulad ng Rome sa Italy, Paris sa France, at London sa Great Britain. Ang mga lungsod na ito ay kakikitaan ng malalaking gusali, magagandang pasyalan at maging ang nangungunang train system sa buong daigdig. Kontribusyon ng malawak na pag-unlad ng Europe ang lahat ng ito.. ALAMIN GAWAIN 1: Sasama Ka Ba! Panuto: Suriin ang kasunod na sitwasyon. Pagkatapos ay isulat mo sa wheel callout ang iyong sagot sa tanong. Panahon: 1430 Sitwasyon: Isang makulimlim na araw. Nasa isang daungan ka ng Europe at nagmamasid sa Karagatang Atlantiko. Hindi mo alam kung anong mayroon sa kabilang dako ng karagatan. ikaw ay naatasan na sumama sa isang paglalayag. Maraming kuwentong nakatatakot ang iyong narinig hinggil sa halimaw ng karagatan at mga barkong lumubog. Mayroon ding mga barkong hindi na muling nakabalik. Sa kabilang banda,may kayamanang naghihintay para sa mga indibidwal na nakibahagi sa paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain. Matapos mong matalakay ang mga salik sa naging paglakas ng Europe, Renaissace at Repormasyon, bibigyang-diin naman sa araling ito ang naging paglawak ng kapangyarihan ng Europe. Nais mo bang malaman kung paano ito nangyari? Gayundin kung paano nakatulong ang paglawak ng kapangyarihan ng Europe sa transpormasyon ng daigdig tungo sa pagbuo ng pandaigdigang kamalayan? Marahil ay handa ka na para sa mga gawain sa araling ito. Simulan mo na...
  • 41. 298 Pamprosesong tanong 1. Ano ang pabuyang possible mong matanggap kung sasama ka sa paglalayag? 2. Ano-anong panganib ang naghihintay sa iyo sakaling sumama ka sa paglalayag? 3. Paano kaya nabago ng paglalayag at pagtuklas ng bagong lupain ang pamumuhay at lipunan ng Europe? GAWAIN 2: Suriin Mo! Panuto: Suriin ang kasunod na mga larawang kaugnay ng pang-araw-araw mong buhay. Isulat ang naiisip mong naitutulong sa iyo ng bawat isa. Ang barko ay maaaring maglaman ng ginto, mamahaling hiyas, at mahahalagang bagay na nagmula sa kabilang bahagi ng karagatan. Ang malalaking alon ay maaring sumira at magpalubog ng barko
  • 42. 299 Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang nakita mo sa larawan? 2. Gaano kahalaga sa iyo ang mensahe ng bawat larawan? Bakit? 3. Paano nakatutulong sa iyo ang mga nakalarawan? 4. Mabubuhay ka kaya sa kasalukuyan kung wala ang mga nasa larawan? Ipaliwanag. GAWAIN 3: Bahagdan Ng Aking Pag-Unlad Matapos mong matukoy at mabuo ang mga konsepto tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil ay nanabik ka nang malaman ang mga pangyayaring nagbigay-daan sa pangyayaring ito. Subalit bago tayo magpatuloy sa pagpapalawak ng kaalaman ay sagutan muna natin ang kasunod na gawain. Panuto: Sagutan ang unang kahong Ang Aking Alam at ang ikalawang kahong Nais malaman. Samantala, ang ikatlo at ikaapat na kahon Mga Natutuhan at Halaga ng Natutuhan sa Kasalukuyan ay sasagutin mo pagkatapos ng aralin. NAITUTULONG SA PANG-ARAW-ARAW NA BUHAY
  • 43. 300 BINABATI KITA! PAUNLARIN GAWAIN 4: Maglayag Ka! Panuto: Halina’t balikan natin ang ginawang paglalayag at pananakop ng mga Kanluranin sa Unang Yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Basahin mo at unawain ang teksto tungkol dito. PAGLAWAK NG KAPANGYARIHAN NG EUROPE AKING ALAM HALAGA NG NATUTUHAN SA KASALUKUYAN NAIS MALAMAN MGA NATUTUHAN Matapos matimbang at masuri ang iyong kaalaman tungkol sa mga konsepto ng paglawak ng kapangyarihan ng Europe, marahil nais mo pang malaman ang mahahalagang impormasyon tungkol ditto. Ang mga katanungang nabuo sa iyong isipan ay masasagot na sa susunod na bahagi ng araling ito sa pamamagitan ng ibat ibang gawain. Suriin mo rin kung ang dating kaalaman ay tutugma sa bagong kaalaman na matutuklasan mo at matututuhan. Sa bahaging ito ay inaasahang matututuhan at malilinang sa iyo ang mahahalagang kaalaman tungkol sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe; ang Una at Ikalawang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, maging ang iba’t ibang Rebolusyong naganap, ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Maaaring balikan ang mga tanong sa unang bahagi upang masagot ito patgkaapos ng pag-aaral sa bahaging ito ng aralin.
  • 44. 301 UNANG YUGTO NG IMPERYALISMONG KANLURANIN Nagsimula noong ika-15 siglo ang dakilang panahon ng eksplorasyon o paghahanap ng mga lugar na hindi pa nararating ng mga Europeo. Ang eksplorasyon ay nagbigay-daan sa kolonyalismo o ang pagsakop ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Tatlong bagay ang itinuturing na motibo para sa kolonyalismong dulot ng eksplorasyon: (1) paghahanap ng kayamanan; (2) pagpapalaganap ng Kristiyanismo; (3) paghahangad ng katanyagan at karangalan. Ang ika-15 hanggang ika-17 siglo ang unang yugto ng Imperyalismong Kanluranin. Ang imperyalismo ay ang panghihimasok, pag-impluwensiya, o pagkontrol ng isang makapangyarihang bansa sa isang mahinang bansa. Maaari itong tuwiran o di-tuwirang pananakop. Hindi sana maisasakatuparan ang paglalakbay ng mga Europeo sa malalawak na karagatan noong ika-15 siglo kung hindi dahil sa ilang salik tulad ng pagiging mausisa na dulot ng Renaissance, pagsuporta ng mga monarkiya sa mga manlalakbay, at pagkatuklas at pagpapaunlad sa mga instrumentong pangnabigasyon at sasakyang pandagat. Sa kanilang paglalakbay, maraming pagsubok ang kanilang kinaharap. Gayunpaman, ang nasabing eksplorasyon ay nagkaroon ng matinding epekto sa naging takbo ng kasaysayan ng daigdig. Sa kabuuan, ang panahon ng eksplorasyon ay naging dahilan upang ang mga karagatan ay maging daan tungo sa pagpapalawak ng mga imperyong Europeo. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241 MGA MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON Ang Asya ay isa nang kaakit-akit na lugar para sa mga Europeo. Bagama’t ang kanilang kaalaman tungkol sa Asya ay limitado lamang at hango lamang sa mga tala ng mga manlalakbay tulad nina Marco Polo at Ibn Battuta, napukaw ang kanilang paghahangad na marating ito dahil sa mga paglalarawan dito bilang mayayamang lugar. Mahalaga ang aklat na The Travels of Marco Polo (circa 1298) sapagkat ipinabatid nito sa mga Europeo ang yaman at kaunlarang taglay ng China. Hinikayat nito ang mga Europeo na marating ang China. Samantala, itinala ng Muslim na manlalakbay na si Ibn Battuta ang kanyang paglalakbay sa Asya at Africa. Nakadagdag ang mga tala nina Marco Polo at Ibn Battuta sa hangarin ng mga Europeo na maghanap ng mga bagong ruta patungo sa kayamanan ng Asya, lalo pa at ang rutang dinaraanan sa Kanlurang Asya sa panahong ito ay kontrolado ng mga Musim. Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C.Mateo et’ al pp. 241
  • 45. 302 Batay sa binasang teksto, ano- ano ang motibo at salik sa eksplorasyon? _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ _________________________ Sumang-ayon ang panahon sa mga manlalakbay at mangangalakal na ito nang matuklasan ang compass at astrolabe. Kapwa malaki ang tulong ng dalawang instrumentong ito sa mga manlalayag. Ang compass ang nagbibigay ng tamang direksiyon habang naglalakbay samantalang gamit naman ang astrolabe upang sukatin ang taas ng bituin. Dalawang bansa sa Europe ang nagpasimula ng paglalayag at pagtuklas ng mga bagong lupain - ang Portugal at Spain. Nanguna ang Portugal sa mga bansang Europeo dahil kay Prinsipe Henry the Navigator na naging inspirasyon ng mga manlalayag sa kaniyang panahon. Siya ang nag- anyaya sa mga dalubhasang mandaragat na magturo ng tamang paraan ng paglalayag sa mga tao. Sukdulan ang kaniyang pangarap, ang makatuklas ng mga bagong lupain para sa karangalan ng Diyos at ng Portugal. Limitado lamang sa Spain at Portugal ang paglalayag ng mga Europeo noong ika-16 na siglo. Ito ang panahon kung saan naitatag ang unang pinakamalaking imperyo ng mga Europeo. Ang mga imperyong ito ang nagpasimula ng mga dakilang pagtuklas ng mga lupain. Sa panig ng mga Español, nagsimula ito noong 1469 nang magpakasal si Isabella kay Ferdinand ng Aragon. Sila ang sumuporta sa pagpapanatili ng kapangyarihan ng mga dugong bughaw sa Castille. Sa kanilang paghahari rin nasupil ang mga Muslim sa Granada at nagwakas ang Reconquista. Sa ika-17 siglo, naitatag ang mga bagong imperyo sa hilagang Europe, Great Britain, France at Netherlands. Ang mga ito ang nagbigay-lakas sa mga Europeo upang palakihin ang pakikipagkalakalan at pagpapalaganap ng mga produktong galing sa Silangan. Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 180 - 181 MOTIBO AT SALIK SA EKSPLORASYON
  • 46. 303 Ang Paghahanap ng Spices Mula noong ika-13 siglo ay naging depende na ang Europe sa spices na matatagpuan sa Asya lalong lalo na sa India Ang ilan sa mga spices na may malaking demand para sa mga Europeo ay ang paminta, cinnamon, at nutmeg. Ang kalakalan ng spices sa Europe at Asya ay kontrolado ng mga Muslim at ng mga taga-Venice, Italy. Ang mga mangangalakal na Tsino at Indian ay nagbibili ng spices sa mga mangangalakal na Arabe na siyang nagdadala ng mga panindang ito sa mga mangangalakal na taga-Venice. Malaking kita ang inaakyat ng ganitong uri ng kalakalan sa mga mangangalakal na Arabe at Venetian. Dahil sa pagmomonopolyo sa kalakalang ito ay naghangad ang mga Europeong mangangalakal na direktong magkaroon ng kalakalan sa Asya sa mga spices na kailangan nila. Ang panlupang kalakalan ay di na garantisadong protektado dahil sa mga pananambang na ginagawa ng mga Mongol kaya mas minabuti ng mga Europeo na gamitin ang katubigan. Hindi lamang ang kita sa kalakalan ang naglunsad sa kanilang mga eksplorasyon kundi ang pagkokonberto rin ng mga katutubo sa relihiyong Katolisismo. Napag-alaman nila na ang relihiyong Islam ay patuloy na lumalaganap sa Asya kaya kailangan na ito’y hadlangan. Ang eksplorasyon ay bunga ng mga malikhaing kaisipan na naikintal ng Renaissance sa mga Europeo na lumabas sa kanilang mga lugar at tumuklas ng iba pang mga lugar. Ang mga eksplorasyon na ito ay nagbigay wakas din sa isolasyon ng Europe at naging preparasyon sa paghahangad ng ibang lupain para maging bahagi ng kanilang mga teritoryo. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Ang mapa ng ruta ng iba’t ibang eksplorasyon ng mga Europeo mula sa ika-14 na siglo Ang spices ay ginagamit nila bilang pampalasa sa kanilang mga pagkain at upang mapreserba ang mga karne. Ginagamit din nila ito para sa kanilang mga pabango, kosmetiks at medisina. Bakit ibig ng mga Europeo ang mga spices? Maliban sa mga spices, mayroon pa bang ibang nakukuha ang mga Europeo sa kanilang eksplorasyon?
  • 47. 304 Pinangunahan ng Portugal ang Paggagalugad Ang Portugal ang kauna-unahang bansang Europeo na nagkaroon ng interes sa panggagalugad sa Karagatan ng Atlantic upang makahanap ng mga spices at ginto. Sa pagitan ng mga taong 1420 hanggang 1528, ay nakapaglayag ang mga mandaragat na Portuges hanggang sa Kanlurang bahagi ng Africa upang hanapin ang rutang katubigan patungo sa Asya. Noong Agosto 1488 natagpuan ni Bartholomeu Dias ang pinakatimog na bahagi ng Africa na naging kilala sa katawagang Cape of Good Hope. Ang paglalakbay ni Dias ay nagpakilala na maaaring makarating sa Silangang Asya sa pamamagitan ng pag-ikot sa Africa. Samantalang noong 1497 ay apat (4) na sasakyang pandagat ang naglakbay na pinamumunuan ni Vasco da Gama mula Portugal hanggang sa India. Ang nasabing ekspedisyon ay umikot sa Cape of Good Hope, tumigil sa ilang mga trade post sa Africa upang makipagkalakalan at nakarating matapos ang 10 buwan sa Calicut, India. Dito natagpuan ni Da Gama ang mga Hindu at Muslim na nakikipagkalakalan ng mahuhusay na seda, porselana at panlasa na pangunahing kailangan ng mga Portuges sa kanilang bansa. Hinimok niya ang mga Asyanong mangangalakal na magkaroon ng direktang pakikipagkalakalan sa kanila nguni’t di siya gaanong nagtagumpay dito. Sa bansang Portugal ay kinilala siyang isang bayani at dahil sa kaniya ay nalaman ng mga Portuges ang yaman na mayroon sa Silangan at ganoon din ang maunlad na kalakalan. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon sa Asya. Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan. Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala
  • 48. 305 ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla. Halaw mula sa : Ease Mod Ang Paghahangad ng Espanya ng kayamanan mula sa Silangan Ang pagpapakasal nina Haring Ferdinand V ng Aragon at Reyna Isabella I ng Castille noong 1469 ay naging daan upang ang Espanya ay maghangad din ng mga kayamanan sa Silangan. Ang pinagsanib na lakas ng kanilang kaharian ay naging dahilan sa pagpapadala nila ng mga ekspedisyon sa Silangan na ang una ay pinamunuan ni Christopher Columbus, isang Italyanong manlalayag. Noong 1492 ay tinulungan siya ni Reyna Isabella na ilunsad ang kaniyang unang ekspedisyon na ang kaniyang adhikain ay makarating sa India na ang gagamiting daanan ay ang pakanluran ng Atlantiko. Ang kaniyang ekspedisyon ay nakaranas ng maraming paghihirap gaya ng walang kasiguraduhan na mararating nila ang Silangan, ang pagod at gutom sa kanilang paglalakbay, at ang haba ng panahon na kanilang inilagi sa katubigan. Nguni’t naabot niya ang mga isla ng Bahamas na sa kaniyang pagkakaakala ay ang India dahil ang kulay ng mga taong naninirahan ay gaya ng mga taga-India kaya tinawag niya ang mga tao dito na Indians. Tatlong buwan pa ang inilagi nila sa kanilang paglalakbay hanggang maabot nila ang Hispaniola (sa kasalukuyan ay ang mga bansa ng Haiti at Dominican Republic) at ang Si Prinsipe Henry, anak ng Haring Juan ng Portugal, ang naging pangunahing tagapagtaguyod ng mga paglalayag sa pamamagitan ng pag- aanyaya ng mga mandaragat, tagagawa ng mapa, matematisyan at astrologo na mag-aaral ng siyensiya ng nabigasyon sa bansa. Siya ang naging patron ng mga manlalakbay kaya ikinabit sa kaniyang pangalan ang katawagang Ang Nabigador. Sa kaniyang mga itinaguyod na paglalakbay ay nakarating ito sa Azores, isla ng Madeira at sa mga isla ng Cape Verde.Ang ruta ng paglalakbay ni Vasco Da Gama Bakit ang Portugal ang nanguna sa paghahanap ng spices at ginto? Sino-sino ang mga Portuguese na naglayag at ano-ano ang lugar na kanilang narating?
  • 49. 306 Cuba. Marami siyang natagpuang ginto dito na makasasapat na sa pangangailangan ng Espanya nguni’t sa tingin niya ay di pa rin niya tunay na narating ang mga kilalang sibilisasyon sa Asya. Pagbalik niya sa Espanya ay ipinagbunyi siya sa resulta ng kaniyang ekspedisyon at binigyan ng titulong Admiral of the Ocean Sea, Viceroy at Gobernador ng mga islang kaniyang natagpuan sa Indies. Tatlong ekspedisyon pa ang kanyang pinamunuan bago siya mamatay noong 1506 at narating niya ang mga isla sa Carribean at sa South America nguni’t di pa rin siya tagumpay sa paghahanap ng bagong ruta patungo sa Silangan. Masusuri natin sa pangyayaring ito na ang kakulangan sa mga makabagong gamit para sa gagawing paglalakbay gaya ng mapa ay di pa maunlad. Noong 1507, isang Italyanong nabigador, si Amerigo Vespucci ang nagpaliwanag na si Columbus ay nakatagpo ng Bagong Mundo. Ang lugar na ito nang lumaon ay isinunod sa pangalan niya kaya nakilala ito bilang America at naitala sa mapa ng Europe kasama ang iba pang mga bagong diskubre na mga isla. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Bakit hinangad ng Spain ang yaman sa Silangan? Si Pope Alexander VI ang naglabas ng papal bull na naghahati sa lupaing maaaring tuklasin ng Portugal at Spain. Paghahati ng Mundo Dahil sa lumalalang paligsahan ng pagpapadala ng mga ekspedisyon ng Portugal at Spain ay humingi sila ng tulong sa Papa sa Rome upang mamagitan sa kanilang mga paglalabanan. Noong 1493 ay gumuhit ng line of demarcation ang Papa, isang di nakikitang linya mula sa gitna ng Atlantiko tungo sa Hilagang Pola hanggang sa Timugang Pola. Ipinaliliwanag nito na lahat ng mga matatagpuang kalupaan at katubigan sa Kanlurang bahagi ng linya ay para sa Spain at sa Silangang bahagi ng linya ay para naman sa Portugal. Columbus Amerigo Vespucci
  • 50. 307 Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Nagduda ang mga Portuguese sa naging kinalabasan ng kanilang pagtatanong kaya nagpetisyon sila na baguhin ang naunang linya ng dapat mapunta sa kanila at sa Spain. Nakikita nila na baka lumawak ang paggagalugad ng Spain sa kanluran at maaaring maapektuhan ang kanilang mga kalakalan sa Silangan. Sa pamamagitan ng Kasunduan sa Tordesillas noong 1494 ay nagkasundo sila na ang line of demarcation ay baguhin at ilayo pakanluran. Ipinakikita dito na noong panahong iyon ay pinaghatian ng lubusan ng Portugal at Spain ang bahagi ng mundo na di pa nararating ng mga taga-Europe. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Bakit hinati ni Pope Alexander VI ang mundo sa Portugal at Spain? Isinilang si Ferdinand Magellan noong 1480 sa Sabrosa, Portugal kina Rui de Magalhaes, ang kanyang ama at Alda de Mesquita, ang kanyang ina. Ang ruta ng paglalakbay ni Magellan ng marating ang Pilipinas
  • 51. 308 Paano narating ni Magellan ang Pilipinas? Ano ang mahalagang nbunga ng paglalayag ni Magellan? Ang mga Dutch Sa pagpasok ng ika-17 siglo, napalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya. Inagaw nila ang Moluccas mula sa Portugal at nagtatag ng bagong sistemang plantasyon kung saan ang mga lupain ay pinatamnan ng mga tanim na mabili sa pamilihan. Ang naging epekto nito ay sapilitang paggawa na naging patakaran din ng mga Español sa Pilipinas. Nagkaroon din ng mga kolonya ang mga Dutch sa North America. Pinangunahan ito ng English na manlalayag na si Henry Hudson na naglakbay para sa mga mangangalakal na Dutch. Napasok niya ang New York Bay noong 1609 at pinangalanan itong New Netherland. Noong 1624, isang trade outpost o himpilang pangkalakalan ang itinatag sa rehiyon na pinangalanang New Amsterdam. Ito ngayon ay kilala bilang New York City. Kung ihahambing sa pananakop ng mga Dutch sa America, mas nagtagal ang kanilang kapangyarihan sa Asya dahil sa pagkakatatag ng Dutch East India Company o Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) noong 1602. Ang mga daungan nito ang nagbigay ng proteksiyon sa monopolyo ng mga Dutch sa paminta at iba pang rekado. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp.244-245 Si Henry Hudson, sa kaniya ipinangalan ang Ilog ng Hudson sa Manhattan, USA. Nagtatag din ng pamayanan sa Africa ang mga Dutch sa pamamagitan ng mga Boers; mga magsasakang nanirahan sa may Cape of Good Hope. Nguni’t nang ika-17 siglo, humina ang kapangyarihang pangkomersiyo ng mga Dutch at ito’y pinalitan ng Inglatera bilang pinakamalakas na imperyong pangkatubigan ng Europe. Halaw mula sa : Ease Modyul 14 Paano pinalitan ng mga Dutch ang mga Portuguese bilang pangunahing bansang kolonyal sa Asya?
  • 52. 309 Kahalagahan ng mga Paglalayag at Pagtuklas ng mga Lupain Nagbunga ng pagbabago ng mga ruta sa kalakalan ang pagtuklas at paglalayag noong ika-15 at ika-16 na siglo. Nawala sa dating kinalalagyan ang Italy sa kalakalan na kaniyang pinamunuan sa Medieval Period. Naging sentro ng kalakalan ang mga pantalan sa baybay-dagat ng Atlantic mula sa Spain, Portugal, France, Flanders, Netherlands at England. Sa pagkakatuklas ng mga lupain, higit na dumagsa ang mga kalakal at spices na nagmula sa Asia. Sa North America, kape, ginto at pilak; sa South America, asukal at molasses; at sa Kanlurang Indies, indigo. Ang mga produktong ito ang nagpalawak sa paglaganap ng mga salaping ginto at pilak na galing sa Mexico, Peru at Chile. Ito ang nagpasimula ng pagtatatag ng mga bangko. Sa dami ng mga salapi ng mga mangangalakal, kinailangan nilang may paglagyan ng kanilang salaping barya. Kaya ang salaping papel ang kanilang ginamit at ipinakilala sa mga mangangalakal. Ang salapi ring ito ang nagbigay-daan sa pagtatatag ng kapitalismo, ang sistema kung saan mamumuhunan ng kaniyang salapi ang isang tao upang magkaroon ng tubo o interes. Sa Medieval Period, hindi alam ng mga tao ang pag-iipon ng salapi. Nasisiyahan na sila kung sapat ang kanilang kita sa kanilang pangangailangan. Ngunit sa pag-unlad ng kalakalan, dumami ang kanilang salaping naipon. Hindi nila ito itinago. Bagkus, ginamit nilang puhunan para higit na lumago ang kanilang salapi. Epekto ng Unang Yugto ng Kolonisasyon Maraming mahahalagang epekto ang unang yugto ng kolonisasyon. 1. Ang mga eksplorasyon na pinangunahan ng mga Español at Portuguese ang nagbigay-daan sa malawakang pagkakatuklas sa mga lupaing hindi pa nagagalugad at mga sibilisasyong hindi pa natutuklasan. Ito rin ang nagpalakas ng ugnayan ng Silangan at Kanluran. 2. Nakapukaw rin ng interes sa mga bagong pamamaraan at teknolohiya sa heograpiya at paglalayag ang mga eksplorasyon. 3. Sumigla ang paglaganap ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan dahil sa kolonisasyon. 4. Nagdulot ng maraming suliranin ang kolonisasyon sa mga bansang sakop tulad ng pagkawala ng kasarinlan, paninikil ng mananakop at pagsasamantala sa likas na yaman ng mga bansang ito. 5. Nagkaroon ng pagbabago sa ecosystem sa daigdig na nagresulta sa pagpapalitan ng hayop halaman, sakit sa pagitan ng Old World at New World. Halaw mula sa : Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al pp. 185 - 186 Paano nakatulong sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe ang paglalayag at pagtuklas ng mga lupain? Mabuti ba o masama ang naging epekto ng unang yugto ng kolonisasyon at imperyalismo? Patunayan. ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________ ____________________________
  • 53. 310 GAWAIN 5: Talahanayan Ng Manlalayag Panuto: Batay sa binasa mong teksto, punan ang talahanayan ng hinihinging mga impormasyon tungkol sa mga nanguna sa eksplorasyon. MGA NANGUNA SA EKSPLORASYON PERSONALIDAD BANSANG PINAGMULAN TAON LUGAR NA NARATING/ KONTRIBUSYON Halimbawa: Vasco Da Gama Portugal 1498 India Pamprosesong tanong 1. Sino-sino ang personalidad na nanguna sa paglalayag? Saang bansa sila nagmula? Anong lugar ang kanilang nakarating? 2. Bakit mahalaga ang pagkakatuklas nila sa mga bagong lupain? 3. Ano-anong katangian ang ipinamalas ng mga manlalayag na nanguna sa paggalugad sa daigdig? 4. Paano nakatulong ang mga manlalayag na ito sa paglawak ng kapangyarihan ng Europe? 5. Kung ikaw ang naatasang maglakbay sa isang lugar na wala pang nakararating, papayag ka ba? Bakit? GAWAIN 6: Pin The Flag Alam mo na ba kung ano-ano ang mga bansang nanguna sa eksplorasyon? Muling alamin ang mga bansang ito at ang mga lugar na kanilang nasakop. Panuto: Sa tulong ng mapa sa ibaba, tukuyin ang mga bansang Kanluranin na nanguna sa eksplorasyon sa pamamagitan ng paglalagay ng watawat nito. Gayundin, tapatan ng watawat ng Kanluranin ang mga lugar na kanilang narating at nasakop.
  • 54. 311 Pinagkunan: http://geology.com/world/world-map.gif Matapos matukoy ang mga lupaing nasakop ng mga Kanluranin, isulat ang kanilang pangalan sa talahanayan. BANSANG KANLURANIN BANSANG NASAKOP 1. 2. 3. 4. 5. Pamprosesong tanong 1. Ano-anong bansa ang nanguna sa Unang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-anong bansa ang kanilang nasakop? 2. Bakit nanakop ang mga bansang Kanluranin? 3. Ano ang naidulot sa Europe ng pagkakaroon ng mga kolonyang bansa? 4. Paano nabago ang buhay ng mga mamamayang nasakop ng mga Kanluranin? 5. Sa kasalukuyang panahon, katanggap-tanggap bang manakop pa rin ang mga makapangyarihang bansa? Bakit? 6. Sakaling may bansang makapangyarihan na nagnais sumakop sa iyong bansa, ano ang iyong gagawin? Portuguese French Dutch EnglishEspañol
  • 55. 312 GAWAIN 7: Mabuti O Masama ? Matapos ang pagtalakay sa mga pangyayari sa unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon, tatayain ng gawaing ito kung naunawaan mo mahahalagang konseptong tinalakay. Lagyan ng tsek ang kolum na iyong sagot. EPEKTO NG UNANG YUGTO NG IMPERYALISMO AT KOLONISASYON NAKABUTI NAKASAMA DAHILAN 1. Paglakas ng ugnayan ng Silangan at Kanluran. 2. Paglaganap ng sibilisasyong Kanluranin sa Silangan. 3. Pagbabago ng ecosystem ng daigdig bunga ng pagpapalitan ng hayop, halaman at sakit. 4. Paglinang ng mga Kanluranin sa likas na yaman ng mga bansang nasakop. 5. Interes sa mga bagong pamaraan at teknolohiya sa heograpiya at paglalayag. Pamprosesong tanong 1. Ano-ano ang mabubuting epekto ng Unang Yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon? Ano-ano ang masasamang epekto? 2. Sino ang higit na nakinabang sa Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon: ang mga Kanluranin ba o ang mga sinakop na bansa? Bakit? 3. Pabor ka ba na muling mapasailalim sa mga mananakop ang ating bansa? Bakit? Ngayon ay alam mo na ang mahahalagang pangyayari at epekto ng Unang yugto ng Imperyalismo at Kolonisasyon. Ang mga bagong kaalaman at teknolohiya na nadala at ipinakilala ng eksplorasyon, maging ng Renaissance at Repormasyon ay nagbunsod upang pagtuunan ng mga tao ang edukasyon at agham. Tatalakayin sa bahaging ito ng aralin ang Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal.
  • 56. 313 GAWAIN 8: Ikaw At Ako. Lahat Tayo! Panuto: Alamin ang pangyayaring kaugnay ng Rebolusyong Siyentipiko, Enlightenment, at Rebolusyong Industriyal. Basahin at unawain ang sumusunod na teksto. Pagkatapos ay humanda sa pangkatang gawain Ang Polish na si Nicolaus Copernicus ay nagpasimula ng kaniyang propesyong siyentipiko sa Pamantasan ng Krakow, Poland noong 1492. Kaalinsabay nito ang panahon ng pagkakatuklas ni Christopher Columbus sa Amerika. Sa panahong ito ay nagpasimula na si Copernicus ng mga pagtatanong tungkol sa pangunahing paniniwala at tradisyon ng mga tao. Batay sa kaniyang mga ginawang pananaliksik nalaman niya na ang mga ideyang itinuturo at pinaniniwalaan ng mga tao noong panahon na iyon ukol sa Sansinukuban ay may mga pagkakamali. Binigyang diin niya na ang mundo ay bilog taliwas sa naunang paniniwala na ito ay patag at kapag narating ng isang manlalakbay ang dulo nito ay posible siyang mahulog. Isa pa sa kaniyang inilahad ay ukol sa pag-ikot ng mundo sa sarili nitong aksis habang ito’y umiikot sa araw. Idinagdag pa niya na ang araw ang nasa sentro ng Sansinukuban na taliwas sa itinuturo ng Simbahan na ang mundo ang sentro ng Sansinukuban. Ang teoryang ito ay nakilala sa katawagang Teoryang Heliocentric. Ang Rebolusyong Siyentipiko Hindi naimbento ang agham sa panahon lamang ng Rebolusyong Siyentipiko. Sa halip, malaon na itong ginagamit ng mga Greek bilang scientia na nangangahulugang “kaalaman”. Subalit wala pang konsepto ng agham bilang isang disiplina at hindi pa nila tinatawag ang sarili bilang siyentista. Noong ika-15 siglo, ang pag-unawa ng mga Europeo tungkol sa mundo at sansinukob ay batay sa aral ng mga Kristiyano at pilosopiya ni Aristotle. Masasabing napakaliit na grupo lamang ang nagtatanong sa tradisyunal na kahiwagaan ng sansinukob. Ang ika-16 at ika-17 siglo ang hudyat sa pagpasok ng Rebolusyong Siyentipiko. Ito ang simula ng panahon ng pagsisiyasat sa pamamagitan ng eksperimento bunga ng kanilang pagmamasid sa sansinukob. Ang bagong ideyang siyentipiko ay instrumento sa pagkakaroon ng panibagong pananaw sa kaalaman at paniniwala ng mga Europeo. Ang dating impluwensiya ng Simbahan sa pamumuhay at kaisipan ng mga tao ay nabawasan at humina dahil sa mga paglalathala ng mga bagong tuklas na kaalaman na pinatunayan ng “bagong siyensiya”. Naging tulong ang panahon ng katuwiran (age of reason) upang magkaroon ng bagong liwanag ang mga tradisyunal na ideya at bigyan ng bagong paglalarawan at redepinisyon ng lipunan. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Teofista L. Vivar et’al p. 189
  • 57. 314 Ang kaisipang ito ni Copernicus ay di niya kaagad inilathala sa dahilang posibleng ito ang maging daan sa mga puna mula sa Simbahan at nangangahulugan ng persekyusiyon, ekskomunikasyon o pagsunog ng buhay sa pamamagitan ng Inquisition. Si Johannes Kepler, isang Aleman na astronomer, natural scientist at mahusay na matematisyan ang nagbuo ng isang pormula sa pamamagitan ng matematika tungkol sa posibleng pag-ikot sa isang paribilog ng mga planeta sa araw na di gumagalaw sa gitna ng kalawakan. Ito’ y tinawag niyang ellipse. Dinagdag pa niya na ang mga planeta ay di pare-pareho sa bilis sa kanilang paggalaw nguni’t mabilis ang kanilang paggalaw kung papalapit sa araw at mabagal kung ito’y palayo. Nagkaroon ng mga pagtatanong si Kepler sa mga pinuno sa academics at Simbahan ng panahon na iyon. Hindi siya nagkaroon ng pag-aalinlangan sa kaniyang mga hinuha at pagsusuri at maging sa pagtatanong sa Simbahan dahil siya’y kabilang sa Kilusang nagprotesta tungkol sa Simbahan sa panahong iyon. Nguni’t ang kaniyang kontemporaryo na si Galileo Galilei na isang Italyano at Katoliko ay nagkaroon ng malaking oposisyon sa Simbahan Taong 1609 nang nabuo ni Galileo ang kaniyang imbensiyong nteleskopyo at naging dahilan ng kaniyang pagdidiskubre sa kalawakan. Ang kaniyang pagtanggap sa teoryang itinuro ni Copernicus ay ginamit na dahilan upang siya’y mapailalim sa isang imbestigasyon ng mga pinuno ng Simbahan. Ang pagdidiing ito sa kaniya ng Simbahan ay naging daan upang bawiin niya ang ibang resulta ng kaniyang ginawang mga pag-aaral at di maging daan ng pagtitiwalag sa kaniya ng Simbahan. Matapos ang retraksiyon ay nagpatuloy pa rin siya sa mga siyentipikong pagtuklas na naging basehan ng pagbubuo ng mga unibersal na batas sa pisika. Halaw mula sa: Ease Modyul 13 Ang Teoryang Heliocentric Ano ang ibig sabihin ng teoryang heliocentric? Mga Bagong Teorya Ukol sa Sansinukuban (Universe) Paano ipinaglaban nina Kepler at Galileo ang kanilang paniniwala? __________________________________________ __________________________________________ Paano binago ng bagong kaisipan nina Kepler at Galileo ang pagtingin ng mga tao sa daigdig? __________________________________________ __________________________________________
  • 58. 315 Ang Panahon ng Enlightenment Isa sa bunga ng pamamaraang makaagham ang epekto ng rebolusyon sa iba’t ibang aspeto ng buhay. Marami ang nagmungkahi na gamitin ang pamamaraan upang mapaunlad ang buhay ng tao sa larangan ng pangkabuhayan, pampolitika, panrelihiyon, at maging sa edukasyon. Tinawag itong Panahon ng Kaliwanagan (Enlightenment). Nagsimula ito sa batayang kaisipang iminungkahi ng mga pilosopo. Bagama’t ang Enlightenment ay tumutukoy sa pilosopiyang umunlad sa Europe noong ika-18 siglo, maaari ring sabihing ito ay isang kilusang intelektuwal. Ang Enlightenment ay binubuo ng mga iskolar na nagtangkang iahon ang mga Europeo mula sa mahabang panahon ng kawalan ng katuwiran at pamamayani ng pamahiin at bulag na paniniwala noong Middle Ages. Ang ambag ng mga intelektuwal na ito ang nagsilbing pundasyon ng mga modernong ideyang may kinalaman sa pamahalaan, edukasyon, demokrasya, at maging sa sining. Ang mga intelektuwal na ito ay nakilala bilang mga philosopher o pangkat ng mga intelektuwal na humikayat sa paggamit ng katuwiran, kaalaman, at edukasyon sa pagsugpo sa pamahiin at kamangmangan. Sinuri nila ang kapangyarihan ng relihiyon at tinuligsa ang kawalan ng katarungan sa lipunan. Halaw mula sa: Kasaysayan ng Daigdig nina Grace Estela C. Mateo et’al p. 254 Ang Makabagong Ideyang Pampolitika Naging daan ang mga pagbabago sa siyensya upang mapag-iisipan ng mga pilosopo at marurunong na kung ang mga sistematikong batas ay maaaring maging kasagutan sa paglikha ng sansinukob (universe) at kapaligiran, maaari ring maging gabay ang mga ito sa mga ugnayang political, pangkabuhayan at panlipunan. Inaakala nilang maipaliliwanag ang mga bagay-bagay sa tulong ng analitikong pangangatwiran. Tunay na malaki ang impluwensya ng siyentipikong pag-iisip sa teoryang pampulitika Ang Pagpapaliwanag ni Hobbes tukol sa Pamahalaan Ginamit ni Thomas Hobbes ang ideya ng natural law upang isulong ang paniniwala na ang absolutong monarkiya ang pinakamahusay na uri ng pamahalaan. Pinaniniwalaan niya na ang pagkakaroon ng kaguluhan ay likas sa tao kaya dahil dito ay kailangan ng isang absolutong pinuno upang supilin ang ganitong mga pangyayari. Sa kaniyang pagpapalimbag ng isinulat niyang aklat na Leviathan noong 1651 ay inilarawan niya ang isang lipunan na walang pinuno at ang posibleng maging direksiyon nito tungo sa magulong lipunan. Binigyan niya ng pagdidiin na ang tao ay kinakailangang pumasok sa isang kasunduan sa pamahalaan na kailangang iwanan niya ang lahat ng kaniyang kalayaan at maging masunurin sa puno ng pamahalaan. Dahil sa kasunduang ito, pangangalagaan at poprotektahan ng pinuno ang kanyang nasasakupan. Di na bibigyan pa ng karapatang magrebelde ang mga tao, kahit pa hindi makatwiran ang pamamalakad. Halaw mula sa: Ease Modyul 13Ano ang paliwanag ni Hobbes tungkol sa pamahalaan?