Artikel vakblad ‘Geo-Info’ (2014-6) waarin wordt ingegaan hoe met behulp Geo-Informatiebeheer de herontwikkeling van HEMbrug wordt gerealiseerd. Het laat zien waarom en op welke manier een geo-portaal meer dan een tooling is van het gebiedsontwikkelingsproces, maar er juist deel van uit maakt.
2. 16 | Geo-Info | 2014-6
In dit artikel worden allereerst de historie van
HEMbrug, de ambities voor de herontwikke-
ling en de organisatie van dit proces gepresen-
teerd. Vervolgens wordt aan de hand van een
aantal praktijkvoorbeelden geïllustreerd hoe
het geo-informatiebeheer is geïmplementeerd
en ondersteunend is aan de herontwikkeling.
Hierbij wordt aangesloten op de ontwikke-
ling van het project. In de beginfase waren er
immers andere informatievragen en wensen
dan nu, en die in de toekomst. Er wordt
afgesloten met een reflectie.
De historie van HEMbrug
HEMbrug is een terrein van 42,5 hectare gelegen
in Zaandam aan het Noordzeekanaal en de Zaan.
Rond 1895 nam het ministerie van Defensie (toen
nog Departement van Oorlog genaamd) deze
locatie in gebruik voor de productie van wapens
en munitie: De Rijks Artillerie Inrichtingen.
Meer dan een eeuw lang is op HEMbrug munitie
geproduceerd in zwaar beveiligde gebouwen
verspreid over het terrein. Door de jaren heen
werden gebouwen gesloopt en toegevoegd.
Daardoor zijn er gebouwen in verschillende
bouwstijlen op het terrein aanwezig. In het bos
liggen aarden wallen en watergangen om de
gevolgen van een eventuele explosie te beper-
ken. In de jaren 80 heeft het bedrijf Eurometaal
de munitieproductie overgenomen. De produc-
tie nam in de jaren 90 verder af en in 2003 sloot
ook Eurometaal definitief zijn deuren.
Het terrein lag er toen jarenlang verloren bij en
werd gekenmerkt door een mysterieuze sfeer.
Grote hekken hielden verborgen wat er op
het terrein gebeurde. De gebouwen, waar ooit
duizenden mensen werkten, stonden leeg en
raakten steeds verder in verval. Deze verborgen
schoonheid wordt nu teruggegeven aan de
regio. Het idee: innovatieve ondernemers blazen
dit voormalige defensieterrein nieuw leven in.
Momenteel is op HEMbrug ca. 15.000 m² ver-
huurd aan ondernemers (evenement, design en
kunstsector). Nog eens 20.000 m² is op korte ter-
mijn beschikbaar voor creatieve en innovatieve
ondernemers. HEMbrug gaat weer schitteren, nu
niet achter de hekken maar voor de hele regio.
Om HEMbrug nog meer te laten leven vinden
er jaarlijks diverse evenementen plaats, zoals Art
Zaanstad, het grachtenfestival en Halte HEMbrug.
Daarnaast worden zowel opgeknapte als verval-
len gebouwen gebruikt voor film- en fotoshoots.
Afsprakenkader en projectorganisatie
In 2012 tekenden het Rijksvastgoed- en
ontwikkelingsbedrijf (inmiddels Rijksvast-
goedbedrijf), de gemeente Zaanstad en de
provincie Noord-Holland het Afsprakenkader,
een overeenkomst om de samenwerking te
bekrachtigen. Voor de herontwikkeling van
het voormalige defensieterrein zijn in het
Afsprakenkader zes doelen geformuleerd:
• HEMbrug teruggeven aan stad en regio;
HEMbrug wordt een bedrijvig, gemengd
terrein met een grote publieke waarde.
Geo-Informatiebeheer en
Op HEMbrug werken het
Rijkvastgoedbedrijf, de gemeente
Zaanstad en de provincie Noord–
Holland aan de herontwikkeling
van het voormalig defensie
Hembrugterrein te Zaandam,
dat in 2012 door het ministerie
van Defensie is overgedragen
aan het Rijksvastgoedbedrijf.
Het terrein wordt omgetoverd
tot een aanwinst voor Zaandam
en de regio Amsterdam. De her
ontwikkeling is een langdurig en
complex proces waarbij het voor
alle betrokkenen beschikbaar
zijn van ruimtelijke informatie
essentieel is. Om dit te realiseren
ondersteunt TTE Consultants
het Rijksvastgoedbedrijf met het
geo-informatiebeheer om een
duurzame gebiedsontwikkeling te
realiseren.
Door Jacco Wanders en Juul Osinga
Metadata is vergelijk-
baar met het etiket
op een blik
HEMbrug in cijfers:
42,5 hectare aan het Noordzeekanaal
120 gebouwen in verschillende bouw-
stijlen
50 monumentale gebouwen
15 hectare bos
De werktijden van de werknemers van de Artil-
lerie Inrichtingen bedroegen ongeveer 60 uur
per week. Gedurende de dag hadden de werkne-
mers een uur pauze (GAZ).
Duurzaamheid
3. | 172014-6 | Geo-Info
• Bodemverontreiniging saneren en duur-
zaam gebruikmaken van de ondergrond.
• Cultuurhistorische en natuurlijke kwalitei-
ten optimaal benutten.
• Monumenten krijgen een nieuw leven;
behoud en herstel van monumenten dankzij
hergebruik.
• De aanwezige natuur zoveel mogelijk
behouden en toegankelijk maken voor de
bevolking.
• Zorgdragen dat HEMbrug goed bereikbaar
is en openbaar toegankelijk.
Bovenstaande doelen weerspiegelen de com-
plexiteit van de herontwikkeling. Een veelheid
aan thema’s die integraal onderdeel uitmaken
van het terrein en de herontwikkeling. Om de
herontwikkeling succesvol te laten verlopen is
een projectteam opgezet Aan het hoofd van het
projectteam staat de projectdirecteur. De project
directeur werkt nauw samen met onder andere
de zakelijk leider en projectmanager fysieke her-
structurering. Daarnaast werkt het projectteam
ook intensief samen met de gemeente Zaandam
en provincie Noord-Holland.
Geo-informatiebeheer
Het beschikken over betrouwbare geo-informatie
is voor de herontwikkeling van HEMbrug van
groot belang. Zowel het projectteam als externe
partijen, zoals adviesbureaus, gemeente en
provincie hebben behoefte aan betrouwbare
geo-informatie om hun eigen, veelal integrale
vraagstukken te beantwoorden en te delen.
Dit kan gaan over het actuele verhuuraanbod,
kaartbeelden van het omgevingsplan, opstellen
van een grondexploitatiemodel (GREX) en ver-
huurexploitatiemodel (VEX), ligging van kabels en
leidingen, het opvragen van gebouwfactsheets of
simpelweg het opmeten van oppervlakten.
Door goed geo-informatiebeheer wordt
bestaande informatie optimaal benut, kunnen
ruimtelijke analyses goed worden uitgevoerd
en onderzoekslasten worden verminderd.
Goed informatiemanagement zorgt er
bovendien voor dat gebruikers over‘verrijkte’
en gevalideerde informatie beschikken en ad
hoc vragen en analyses snel uitgevoerd kunnen
worden. Bovendien kunnen de gebruikers vanaf
computer en smartphone informatie opvragen,
invoeren of muteren. Dus niet alleen vanachter
hun bureau, maar ook lopend over het terrein
of tijdens een bezichtiging van een gebouw.
Geo-portaal
De omgevingsinformatie van HEMbrug wordt
ontsloten, beheerd en grafisch mooi gepresen-
teerd via een Geo-portaal. Het Geo-portaal is het
geo-informatiemanagementsysteem. Het Geo-
portaal bevat verschillende mogelijkheden om
aan de slag te gaan met de informatie. Ervaring
leert dat kaartbeelden beter inzicht geven in
de oplossing van ruimtelijke vraagstukken. Het
Geo-portaal is daarmee meer dan een instrument
herontwikkeling HEMbrug
Footprint Ge0-Informatiebeheer HEMbrug.
Ligging en impressie HEMbrug.
THEMA
4. 18 | Geo-Info | 2014-6
van het gebiedsontwikkelingsproces: het maakt
er juist deel van uit. Het Geo-portaal HEMbrug is
stapsgewijs ontwikkeld aan de hand van vragen
en wensen uit het projectteam. Aan de hand
van deze stapsgewijze ontwikkeling worden een
aantal aspecten van het Geo-portaal uitgelegd.
Stap 1:
Simpele projectwebsite, pdf- en
kaartenbakken en geo-richtlijnen.
Aanleiding
Als gevolg van de activiteiten die zich vanaf eind
19e eeuw op het terrein hebben voorgedaan is
de bodem op een aantal plaatsen sterk veront-
reinigd.Ten behoeve van de herontwikkeling
en ingebruikname van het terrein moeten
veel van de hieraan gerelateerde vraagstukken
inzichtelijk worden gemaakt. De aanpak van de
bodemproblematiek kan niet los worden gezien
van de ontwikkelopgave. Het is essentieel dat
alle betrokken partijen (Rijksvastgoedbedrijf,
gemeente, provincie, GGD, RIVM, adviesbureaus,
tijdelijke en nieuwe gebruikers etc.) over bruikbare
en betrouwbare informatie beschikken.
Oplossing
Om de reeds beschikbare informatie voor
betrokken partijen inzichtelijk te maken is een
projectwebsite opgezet met zogenaamde pdf- en
kaartenbakken. Een eenvoudig, overzichtelijk en
laagdrempelig instrument om de beschikbare
informatie toegankelijk te maken. Gebruikers zijn
in staat om binnen drie muisklikken de belangrijk-
ste, meest gebruikte documenten en kaarten te
raadplegen en te delen met externe partijen. De
projectwebsite vervult hiermee al een groot deel
van de informatiebehoefte en optimaliseert het
werkproces van het projectteam.
Techniek
Een belangrijke uitdaging bij het vullen van de
pdf- en kaartenbakken betrof de wijze waarop
(onderzoeks)gegevens werden aangeleverd en
beheerd. Door het opstellen van geo-richtlijnen is
het gegevensbeheer geoptimaliseerd. Geo-richt-
lijnen bevatten de belangrijkste randvoorwaarden
waaraan gegevens moeten voldoen en beschrij-
ven de wijze waarop gegevens aangeleverd moe-
ten worden. Hierdoor wordt de inspanning voor
verdere verwerking van de gegevens geminima-
liseerd en gestandaardiseerd. De geo-richtlijnen
zijn bovendien noodzakelijk omdat de inzet van
geo-informatiebeheer voor veel mensen nieuw
is. Door onvoldoende communicatie, prioritering,
planning en bewustzijn ontstaan daardoor snel
fouten. Dit is zonde, omdat het reparatiewerk
achteraf simpel voorkomen had kunnen worden.
Conclusie
Het opstellen van geo-richtlijnen zorgt voor
een eenduidige werkwijze en efficiënte gege-
vensuitwisseling van uitgevoerde onderzoeken.
Onderzoeksresultaten worden nu in een bruikbaar
en compleet format aangeleverd, wat de
datakwaliteit en het databeheer ten goede komt.
Ervaring leert dat door (kwaliteits)eisen op te
leggen aan opdrachtnemers een eerste kwaliteits-
slag wordt gemaakt in de aangeleverde gegevens.
De opdrachtnemer is namelijk genoodzaakt om
gegevens op eenduidige, uniforme wijze aan
te leveren en te voorzien van een beschrijving
(metadata). Doordat er tijdig en efficiënt wordt
geanticipeerd op nieuwe informatievraagstukken,
wordt versnippering van gegevens voorkomen en
zijn nieuwe gegevens snel te ontsluiten. Belangrijk
bijkomend voordeel is dat de‘brongegevens’in
bezit blijven van de opdrachtgever.
Stap 2:
Centrale gegevensontsluiting en
relationele databases
Aanleiding
Tijdens de aanvang van het project werd gecon-
stateerd dat veel informatie nog niet centraal
ontsloten is. Dit hangt mede samen met de aard
en dynamiek van de gegevensstromen van de
herontwikkeling. Gegevens over de exploitatie,
de bodemproblematiek, evenementen, de
omgevingswet en natuur worden door verschil-
lende personen beheerd en een ieder kent zijn of
haar eigen werkwijzen hiervoor. De complexiteit
en dynamiek van de gegevensstromen waren
onvoldoende beheersbaar, met versnippering van
gegevens en kwaliteitsverlies als gevolg.
Oplossing
Om versnippering van gegevens te voorkomen
en de kwaliteit te waarborgen is er voor gekozen
om gegevens centraal te ontsluiten met
behulp van relatief eenvoudige Microsoft Acces
databases. Er wordt gewerkt met een relationele
database, gebruikers krijgen bepaalde autori-
satierechten en er vindt revisiebeheer plaats.
Hierdoor wordt de kwaliteit van de gegevens
optimaal gewaarborgd. Groot voordeel van een
relationele database is dat geautomatiseerde
rapportages kunnen worden gegenereerd:
dagelijks worden geautomatiseerde (dashboard)
rapportages gegenereerd voor het manage-
mentteam en gebouwfactsheets die in het
Geo-portaal zijn te raadplegen. De gebouwfacts-
heets geven een volledig overzicht van onder
andere de aanwezige risico’s van bodemveront-
reinigingen, de status van een casco renovatie,
de aanwezigheid van riolering en uitgevoerde
onderzoeken met documentkoppeling naar de
pdf-kaartenbak. Daarnaast geeft het andere pro-
jectbetrokkenen nuttige informatie, bijvoorbeeld
over de mogelijkheden om een evenement in
een gebouw te laten plaatsvinden en de com-
merciële verhuurprijs.
Techniek
De centrale gegevensontsluiting vindt plaats
in een beveiligde‘cloud omgeving’. Via digitale
werkplekken heeft men alleen een internet-
verbinding nodig om altijd toegang te hebben
tot de databases. De databases zijn voorzien
van eenvoudige, heldere en intuïtieve interfa-
ceschermen, die het raadplegen en muteren
van gegevens ondersteunen. Door gebruik te
maken van databases is ook de uniformiteit van
gegevens vergroot. Een gebouwnummer kan
bijvoorbeeld niet meer op vier verschillende
manieren worden vastgelegd (515a, 515 (A), 515
(B6,a), B6 (515 a)). Naast de onderling verbon-
den databases is er een koppeling met een
GIS-kaartviewer. Hierdoor worden bewerkingen
direct in het GIS zichtbaar. Andersom kun-
nen mutaties via de GIS-kaartviewer verwerkt
worden in de databases. De GIS-kaartviewer is
daardoor het vertrekpunt voor iedereen. Tot slot
is het sinds kort ook mogelijk om 3D-gebouw-
modellen in te lezen en online te raadplegen
middels een Open Source BIM-server.
Het is belangrijk om
over enthousiaste
trekkers te beschikken
Belangrijkste databases die voor het
HEMbrug worden beheerd zijn onder
andere:
• Gebouwdatabase;
• Leads verhuur database;
• GREX/VEX exploitatiemodel;
• Bodem Informatie System;
• Vergunningen;
• Digitaal archief;
• Planning en evenementen
(in ontwikkeling).
Duurzaamheid
5. | 192014-6 | Geo-Info
Conclusie
Door met relationele databases te werken, wordt
informatie op een integere en uniforme wijze
ontsloten en wordt versnippering van gegevens
geminimaliseerd. Daarnaast wordt er gewerkt
met autorisatierechten en vindt revisiebeheer
plaats. Mede door deze beheeraspecten wordt de
datakwaliteit optimaal gewaarborgd.
Stap 3:
GIS-kaartviewer
Aanleiding
Door het beschikbaar stellen van informatie
middels de pdf- en kaartenbak en de centrale
gegevensontsluiting is men stapsgewijs bekend
gemaakt met het gebruik van geo-informatie.
Daardoor is een toenemende vraag ontstaan om
zelf informatie en kaarten te kunnen raadplegen.
Oplossing
Door de introductie van een GIS-kaartviewer
hebben gebruikers toegang gekregen tot
gevalideerde gegevens en zijn de pdf-rapportages
gekoppeld aan kaartlagen en oproepbaar via
een popup-menu. Daarnaast is het digitale
archief (de oorspronkelijke pdf-kaartenbak) voor
gebouwen en bodemonderzoeken ontsloten in
de GIS-kaartviewer. De gebruiker kan desgewenst
een ruimtelijk bevraging (filter) uitvoeren om de
beschikbare eindproducten in te zien.
Naast het ontsluiten van eindproducten zijn de
gegevens ook voorzien van metadata. Metadata
is de beschrijvende informatie over gegevens,
zoals de kwaliteit, actualiteit, uitgevoerde bewer-
kingen en bronhouder. Gegevens en metadata
zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Door het vastleggen van metadata kunnen de
gegevens op de juiste manier en voor de juiste
analyses worden gebruikt. Zeker in projecten,
waarbij veel partijen toegang hebben tot de GIS-
kaartviewer, is metadata een must die onnodige
onderzoekslasten en onbetrouwbare analyses
voorkomt.
Techniek
Flamingo 4 GeoCMS wordt ingezet als GIS-kaartvie-
wer, waarbij geografische gegevens via openbare
webservices (via het PDOK) en eigen webservices
(via GeoServer) in de kaartviewer worden getoond.
Om de metadata van eigen webservices weer te
geven is een koppeling opgenomen via, onder
andere, GeoNetwork.Voor de metadata van open-
bare webservices wordt rechtstreeks verwezen
naar de betreffende webservice.
Flamingo, GeoServer en GeoNetwork zijn Open
Source oplossingen gebaseerd op open standaar-
den en uit te breiden met meer functionaliteit.
Door gebruik te maken van Open Source oplos-
singen worden licentiekosten bespaard en is men
niet gedwongen afhankelijk van een software-
leverancier. Groot voordeel van Flamingo 4 is de
heldere ontwerp en beheermodule (CMS), waar-
door de beheerder op een eenvoudige wijze de
applicatie kan samenstellen. Op gebruikersniveau
is eenvoudig in te stellen welke gegevens (services
en kaartlagen), attribuutbronnen, functionalitei-
ten en documenten je tot je beschikking hebt.
Hierdoor hoeft slecht één werkversie beheerd te
worden, waarin het project-, managementteam
en externe partijen werken.
Naast Open Source oplossingen wordt ook
gebruik gemaakt van gesloten systemen. Zo is
onder andere de Fieldcollector applicatie van ESRI
gebruikt om, met behulp van mobiele apparaten,
inspecties in gebouwen en aan Nutsvoorzienin-
gen uit te voeren. Ook is recent een Story Map
geïmplementeerd ten behoeve van een excursie.
Conclusie
De GIS-kaartviewer is het sluitstuk van het Geo-
portaal. Door slimme koppelingen met de centrale
gegevensontsluiting en openbare beschikbare
informatie kan de gebruiker op een snelle en
eenvoudige manier informatie raadplegen.
Het‘less is more’principe was belangrijk om de
GIS-kaartviewer succesvol te implementeren. Met
slechts enkele knoppen kan eenvoudig een kaart
worden geraadpleegd. Er zijn standaardfuncties
als in- en uitzoomen, verschuiven, informatie
opvragen, printen, Google Streetview bekijken en
zoeken. Deze functionaliteit is voldoende voor de
meeste gebruikers.Via een aparte knop kunnen
geavanceerde functionaliteiten worden geopend,
bijvoorbeeld het online bewerken van gegevens,
het instellen van buffers en ruimtelijk filters.
Stap 4:
Pilot Omgevingsplan
Aanleiding
Het Rijksvastgoedbedrijf en de gemeente Zaans-
tad willen HEMbrug marktgericht en flexibel her-
ontwikkelen. Huidige wet- en regelgeving biedt
echter te weinig ruimte om hier goed invulling aan
te geven. De gemeente Zaanstad heeft het terrein
daarom aangemeld bij het Ministerie van Infra-
structuur en Milieu voor een‘pilot Omgevingsplan’.
Het omgevingsplan is een integraal plan: naast
Adopteer de techniek,
die het beste past bij
de wensen van de
opdrachtgever
HEMbrug GIS-kaartviewer.
THEMA
6. 20 | Geo-Info | 2014-6
klassieke bestemmingsplanregels kunnen in het
omgevingsplan ook regels over de fysieke leefom-
geving worden opgenomen. Het omgevingsplan
(bestemmingsplan nieuwe stijl) maakt het mogelijk
om een systematiek te ontwikkelen, waarmee ook
op de lange termijn flexibel kan worden ingespeeld
op de wensen van ondernemers. Door ruimtelijke
informatie in één stelsel te ontsluiten, kan het stel-
sel helpen bij het beantwoorden van vragen, die
vanuit de Omgevingswet gaan worden gesteld.
Oplossing
Op dit moment wordt nagedacht hoe het
Geo-portaal kan ondersteunen bij het opzetten
van het omgevingsplan. Het Geo-portaal dat nu
is gerealiseerd voor HEMbrug ontsluit reeds alle
informatie op het gebied van de fysieke leefom-
geving, in één stelsel. Deze informatie voldoet
aan de geo-richtlijnen en is centraal ontsloten.
Daarmee bevat het Geo-portaal veel informatie
die gebruikt kan worden in de voorbereiding van
het omgevingsplan.Vanuit deze gedachte sluit
het Geo-portaal goed aan op de ontwikkelingen
binnen de Laan van de Leefomgeving. De Laan
van de Leefomgeving is het digitale stelsel dat in
ontwikkeling is om te ondersteunen bij instrumen-
ten en procedures die onderdeel uitmaken van de
nieuwe Omgevingswet.
Techniek
In de toekomst kan het wenselijk zijn de centrale
gegevensontsluiting te verhuizen van de losse
Microsoft Access databases naar een Postgres
database met de ruimtelijke Postgis extensie. Access
verzorgt dan alleen nog de interface naar de gebrui-
kers. De mogelijkheden voor backup, replica opties
en gelijktijdig muteren door meerdere gebruikers
worden daardoor uitgebreider en verbeterd. Daar-
naast zouden de rapportages dynamisch bij een
bevraging (filter) gemaakt kunnen worden.
Conclusie
Met het huidige Geo-portaal beschikt HEMbrug
over een compleet, historisch en actueel beeld van
zowel boven - als ondergronds spelende factoren.
Het is het vertrekpunt voor de informatievoor-
ziening, waarmee ook toekomstige ruimtelijke
vraagstukken efficiënt en betrouwbaar geanaly-
seerd kunnen worden. Het Geo-portaal maakt het
ook mogelijk om het digitaal omgevingsplan op
een duurzame en doelmatige wijze te ontwikkelen,
gebruiken en beheren.
Reflectie
Het Geo-portaal HEMbrug laat zien dat geo-
informatiebeheer een continu proces is. Naarmate
het proces van de herontwikkeling vordert, komen
steeds nieuwe vragen en wensen uit het project-
team naar voren, mede ook doordat gebruikers
steeds meer affiniteit met het Geo-portaal krijgen.
De voor HEMbrug ontwikkelde tools worden
daarom continu geactualiseerd. Zo wordt er tijdens
het schrijven van dit artikel gewerkt aan een instru-
ment om de projectplanning van onderzoeken en
evenementen in de GIS-kaartviewer te visualiseren
in tijd. Hierdoor worden mogelijke knelpunten
vroegtijdig geïdentificeerd. Het Geo-portaal groeit
met de ontwikkelingen binnen het project mee.
Tijdens de ontwikkeling van het Geo-portaal HEM-
brug zijn een aantal generieke aandachtspunten en
conclusies gesignaleerd:
The sky is the limit: tegenwoordig kan op Geo-ICT
vlak bijna alles gerealiseerd worden. Of het nu gaat
om mobiele toepassingen, online geo-processing
of gegevensinwinning met drones. De technische
mogelijkheden zijn ongekend. Feit is wel dat je
daardoor soms afhankelijk wordt van een bepaalde
techniek of leverancier en het leggen van koppelin-
gen naar andere systemen niet vanzelfsprekend is.
Aanbevolen wordt een techniek te adopteren die
het beste past bij de wensen van de opdrachtgever.
Het succes van een Geo-portaal valt en staat bij de
draagkracht voor het systeem bij de gebruikers. Het
is daarom belangrijk om hen actief te betrekken
in de mogelijkheden van het systeem. Hoewel de
meerwaarde en onderlinge kruisverbanden vaak
direct worden gezien, is inhoudelijke afstemming
en sturing belangrijk. Deze inhoudelijke afstemming
is nodig om men bewust te maken dat informatie
altijd locatiegebonden is en dat in bepaalde
informatiebehoeften eenvoudig te voorzien is door
middel van geo-informatiebeheer. Een enthousiaste
trekker binnen het projectteam kan het draagvlak
en begrip binnen een organisatie stimuleren.
Ervaring leert ook dat gebruikers de GIS-kaartviewer
een handig instrument vinden, maar dat door
drukke planningen en prioriteiten het actueel
houden van gegevens achterop raakt. Houd hierbij
rekening mee, zodat de centrale gegevensontslui-
ting geen log registratiesysteem van zichzelf wordt
en dat gebruikers het soms ook simpelweg‘eng’
vinden om gegevens aan te passen, hoe mooi en
laagdrempelig de instrumenten ook mogen zijn.
Tot slot is het voor de GIS-professionals belangrijk
om als spin in het web (projectteam) te fungeren
om zodoende vragen, wensen en inzichten te
verzamelen.Veel vragen hebben een ruimtelijk
component dat eenvoudig is te visualiseren of ver-
werkt kan worden in rapportages. Bovendien weten
veel mensen niet dat veel oplossingen tegen-
woordig vrij eenvoudig en kosteneffectief kunnen
worden uitgevoerd. Door als GIS-professional een
actieve en informerende rol aan te nemen kun je
mensen actief faciliteren met de ontwikkeling van
instrumenten.
JaccoWandersiswerkzaambijTTEConsultantsente
bereikenviawanders@engeineers.nl.
JuulOsingaiswerkzaamTTEConsultantsente
bereikenviaosinga@engineers.nl.
Inzet mobiele apps voor het uitvoeren van veldinspecties.
THEMADuurzaamheid