SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 225
Descargar para leer sin conexión
Prof. dr. sc. Hajrija Sijerçiq – Çoliq
Mr. sc. Haris Haliloviq, asistent i lartë
E DREJTA E PROCEDURËS
PENALE
ME VËSHTRIM TË POSAÇËM NË
PROCEDURËN PENALE
TË KOSOVËS
Titulli i origjinalit:
KRIVIČNO PROCESNO PRAVO
S POSEBNIM OSVRTOM
NA KRIVIČNI POSTUPAK KOSOVA
Përktheu nga kroatishtja:
prof. Mustafë Reçica
Prishtinë, 2007
2
PARATHËNIE
Libri “E Drejta e Procedurës Penale - me vështrim të veçantë në
procedurën penale të Kosovës” rregullon materien e së Drejtës së
Procedurës Penale, duke shqyrtuar dhe analizuar njëkohësisht ligjet
pozitive të Kosovës, të cilat e rregullojnë procedurën penale. Këtu, në
rend të parë, është Ligji i Përkohshëm i Procedurës Penale si burim
themelor i së Drejtës së Procedurës Penale në Kosovë por edhe një
varg ligjesh tjera me të cilat, në mënyrë plotësuese, rregullohet sfera e
procedurës penale.
Teksti të cilin e keni para vetës u është destinuar ne rend të parë
studentëve të Fakultetit të Shkencave Kriminalistike në Prishtinë me
qëllim të fitimit të njohurive nga sfera e së drejtës së procedurës penale
si dhe me qëllim të aftësimit të tyre për kryerjen e atyre punëve që
bëjnë pjesë në rrethin e gjerë të profesionit të kriminalistikës.
Ky tekst u destinohet gjithashtu edhe të gjithë atyre të cilët në punën e
tyre profesionale apo në aftësimin e tyre shkencor kanë çfarëdo lidhje
apo iu intereson Procedura Penale dhe e Drejta e Procedurës Penale.
Prishtinë, mars 2007 Autorët
Vërejtje lidhur me gjininë:
Përdorimi brenda këtij teksti i trajtave të përemrit „ai“ / „atij“, etj.
nuk tregon përkatësinë gjinore, por ato përdoren me qëllim të shmangies
së përdorimit të gjerë të trajtave „ai“ / „ajo“; „tij“ / „saj“ e të ngjashme.
3
PËRMBAJTJA: Faqe
PARATHËNIE 2
PJESA I
E DREJTA E PROCEDURËS PENALE DHE PROCEDURA PENALE 8
1. Nocioni i procedurës penale dhe i të drejtës së procedurës penale. Qëllimi i
pranueshëm shoqëror i procedurës penale dhe i së drejtës së procedurës
penale. 8
2. Procedura penale dhe procedurat tjera ndëshkimore 9
3. E drejta ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut dhe e drejta procedurës penale. 10
PJESA II
PARIMET THEMELORE TË SË DREJTËS SË PROCEDURËS PENALE 12
4. Mbi parimet themelore në përgjithësi 13
5. Parimi zyrtar (oficiel) i ndjekjes penale 13
6. Parimi i legalitetit dhe oportunitetit të ndjekjes penale 14
7. Parimi i akuzimit 17
8. Parimi kontradiktor 19
9. Parimi i përcaktimit të së vërtetës materiale 20
10. Parimi i vlerësimit të lirë të provave 26
11. Parimi imediat i vlerësimit të provave dhe vënia e tyre në veprim 27
12. Parimi gojor 30
13. Parimi i procedurës së të drejtës 33
14. Parimi i supozimit të pafajësisë dhe in dubio pro reo 34
15. Parimi ne bis in idem 35
16. Parimi i përdorimit të gjuhës dhe shkrimit në procedurën penale 36
17. Parimi i transparencës në procedurën penale 40
PJESA III
SUBJEKTET E PROCEDURËS PENALE 40
18. Subjektet e procedurës penale – koncepti dhe klasifikimi 41
19. Palët – koncepti i përgjithshëm. Aftësia procedurale e palëve 43
PJESA IV
GJYKATA 43
20. Mbi gjykatën në përgjithësi 43
21. Parimet e kryerjes së funksionit gjyqësor 45
22. Parimi dhe llojet e kompetencave gjyqësore 46
23. Kompetenca e vërtetë (reale) 46
24. Kompetenca territoriale (vendore) 47
A) Kompetenca e zakonshme territoriale (vendore) 48
B) Kompetencat e jashtëzakonshme territoriale (vendore) 49
25. Kompetenca Funksionale 49
26. Kompetenca personale 49
27. Vlerësimi i kompetencave dhe konflikti i tyre 50
28. Përjashtimi i gjyqtarit, gjyqtarit porotë, prokurorit dhe pjesëmarrësve tjerë në
procedurë
52
PJESA V
PROKURORI 52
29. Prokurori i autorizuar në procedurën penale 53
30. Organizimi i prokurorisë dhe parimet specifike 55
31. Të drejtat dhe detyrat e paditësit në procedurën penale 55
32. I dëmtuari si paditës dhe paditësi privat 35
PJESA VI
I PANDEHURI DHE E DREJTA PËR TU MBROJTUR 37
33. Nocioni „i dyshuar“, „i fajësuar“ dhe „i pandehur“ 37
34. Pozita procedurale e të pandehurit 37
4
35. E drejta për tu mbrojtur dhe llojet e mbrojtjes 38
36. Mbrojtësi 39
37. Llojet e mbrojtjes me anë të mbrojtësit 39
38. Të drejtat dhe detyrat e mbrojtësit 40
PJESA VII
I DËMTUARI NË PROCEDURËN PENALE 42
39. Nocioni „i dëmtuar“ dhe pozita e tij në procedurën penale 42
40. Kërkesat pasurore-juridike 43
PJESA VIII
OBJEKTI I PROCEDURËS PENALE 44
41. Mbi objektin e procedurës penale në përgjithësi 44
42. Objektet sekondare të procedurës penale 44
PJESA IX
MASAT PËR SIGURIMIN E PRANISË SË TË PANDEHURIT, PENGIMI I
PËRSËRITJES SË VEPRËS PENALE DHE SIGURIMI I ZBATIMIT TË
SUKSESSHËM TË PROCEDURËS PENALE 46
43. Mbi masat për sigurimin e pranisë së të pandehurit, pengimin i përsëritjes së
veprës penale dhe mbi sigurimin e zbatimit të suksesshëm të procedurës
penale në përgjithësi 46
44. Ftesa 46
45. Urdhërarresti 47
46. Premtimi i të pandehurit se nuk do të braktisë vendqëndrimin 47
47. Ndalimi për t’iu afruar vendit ose personit të caktuar 47
48. Paraqitja në stacionin policor 48
49. Dorëzania 48
50. Arresti shtëpiak 49
51. Paraburgimi 49
52. Arresti i përkohshëm dhe mbajtja në polici 53
PJESA X
VEPRIMET NË PROCEDURËN PENALE 56
53. Nocioni „veprim në procedurën penale“ 56
54. Format dhe mënyrat e veprimit në procedurën penale 56
55. Vendi i kryerjes së veprimeve në procedurën penale 56
56. Koha e kryerjes së veprimeve në procedurën penale 57
PJESA XI
VENDIMET NË PROCEDURËN PENALE 58
57. Kuptimi dhe llojet e vendimeve në procedurën penale 58
58. Forma e prerë dhe zbatimi i aktvendimeve 58
PJESA XII
VËRTETIMI I FAKTEVE NË PROCEDURËN PENALE 60
59. Mbi faktet dhe llojet e fakteve 60
60. Faktet të cilat nuk vërtetohen në procedurën penale 60
61. Mënyra e vërtetimit të fakteve në procedurë 61
62. Mbi provat dhe të provuarit 61
PJESA XIII
PROCEDURA PARAPRAKE 64
63. Mbi procedurën paraprake në përgjithësi 64
PJESA XIV
KALLËZIMI PENAL 65
A) Kallëzimi penal – nocioni dhe llojet 65
5
64. Obligimi për kallëzim të veprës penale 65
65. Paraqitja e kallëzimit penal 65
B) Detyrat dhe autorizimet e përgjithshme të policisë 65
66. Obligimi i hetimit të veprave penale 65
67. Personi i vërtetë ndaj të cilit policia ka ndërmarrë ndonjë veprim 67
68. Paraqitja e kallëzimit plotësues 68
C) Detyrat dhe autorizimet e përgjithshme të prokurorit publik 68
69. Veprimi i prokurorit pas marrjes së kallëzimit penal 68
PJESA XV
HETIMI 70
70. Mbi hetimin, specifikat dhe funksionin e tij në përgjithësi 70
71. Fillimi dhe kohëzgjatja e hetimit 70
72. Ndërprerja dhe pezullimi i hetimit 71
PJESA XVI
VEPRIMET HETIMORE 73
A) Përgjithësisht mbi veprimet hetimore dhe qëllimet e tyre në procedurën penale 73
B) Dëshmia e të pandehurit 73
73. Përgjithësisht mbi dëshminë e të pandehurit 73
74. Marrja në pyetje e të pandehurit 73
75. Papranueshmëria e dëshmisë së të pandehurit 75
76. Vlera argumentuese e dëshmisë së të pandehurit 75
C) Dëshmitarët dhe ekspertët 75
D) Mundësia e hetimit të jashtëzakonshëm 76
E) Kërkesat e të pandehurit apo të dëmtuarit për mbledhjen e provave 76
F) Kontrolli dhe konfiskimi i përkohshëm 77
77. Koncepti dhe llojet e kontrollit (bastisjes) 77
78. Rrethanat për kontroll (bastisje) 77
79. Baza juridike dhe procedura e kontrollit 77
80. Kontrolli pa urdhër të gjykatës 79
81. Papranueshmëria e provave të siguruara përmes kontrollit 79
82. Konfiskimi i përkohshëm i sendeve (objekteve) 80
G) Inspektimi i vendit të ngjarjes dhe rikonstruktimi i ngjarjes 82
83. Inspektimi dhe rikonstruktimi i ngjarjes–koncepti dhe formalitetet procedurale 82
H) Identifikimi i personave dhe objekteve 83
PJESA XVII
MASAT E FSHEHTA DHE TEKNIKE TË VËZHGIMIT DHE HETIMIT 84
84. Përgjithësisht mbi masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 84
85. Llojet e masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 84
86. Kushtet ligjore për zbatimin e masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe
hetimit
86
87. Autorizimi për dhënie të urdhrit për zbatimin e masave 87
88. Shqyrtimi i pranueshmërisë/papranueshmërisë së provave të mbledhura me
anë të masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit
92
PJESA XVIII
PROVAT 95
89. Vërejtje të përgjithshme 95
PJESA XIX
DËSHMITARËT 97
90. Nocioni „dëshmitar“ dhe „dëshmi“ 97
91. Detyra e dëshmitarit dhe sanksionet për shkeljen e saj. Të drejtat e dëshmitarit 97
6
92. Përjashtimi dhe lirimi nga obligimi i dhënies së dëshmisë 98
93. Marrja në pyetje e dëshmitarit 99
94. Rastet e pavlefshmërisë së dëshmisë së dëshmitarit 100
95. Vlera argumentuese e dëshmisë së dëshmitarit 100
96. Dëshmitari bashkëpunues 101
PJESA XX
MBROJTJA E DËSHMITARIT TË DËMTUAR 103
97. Në përgjithësi mbi mbrojtjen e dëshmitarit të dëmtuar dhe dëshmitarit në
procedurën penale 103
98. Masat mbrojtëse ndaj dëshmitarit të dëmtuar 103
PJESA XXI
EKSPERTIZA 107
99. Nocioni „ekspert“ dhe „ekspertizë“ 107
100. Caktimi i ekspertizës 107
101 Të drejtat dhe detyrat e ekspertit 107
102. Procedura e ekspertizës 108
103. Llojet e ekspertizave të detyrueshme 109
104. Analizat molekulare dhe gjenetike dhe analiza e ADN 111
105. Ekspertiza financiare 112
106. Vlera argumentuese e dëshmisë së ekspertit 112
PJESA XXII
PROCEDURA E PADIVE 113
107. Aktakuza – koncepti i saj 113
108. Ngritja e aktakuzës 113
109. Kontrolli gjyqësor i aktakuzës 113
110. Vërtetimi i aktakuzës 115
111. Hedhja aktakuzës 117
112. Vlefshmëria e aktakuzës 118
PJESA XXIII
SHQYRTIMI GJYQËSOR 119
113. Koncepti, rëndësia, dhe qëllimi i shqyrtimit gjyqësor 119
114. Përparësitë për mbajtjen e shqyrtimit kryesor 119
115. Rrjedha e shqyrtimit kryesor 120
PJESA XXIV
AKTGJYKIMI
121
116. Koncepti, llojet dhe lënda e aktgjykimit. Përpilimi dhe shpallja i aktgjykimit 121
117. Aktgjykimi me të cilin refuzohet aktakuza 121
118. Aktgjykimi me të cilin i pandehuri lirohet nga aktakuza 121
119. Aktgjykimi me të cilin i pandehuri shpallet fajtor 121
PJESA XXV
MJETET JURIDIKE 123
120. Mbi mjetet juridike në përgjithësi 123
121. Ankesa lidhur me aktgjykimin e shkallës së parë dhe të dytë 124
122. Ankesa lidhur me aktvendimin 125
123. Kuptimi dhe rëndësia e mjetit të jashtëzakonshëm juridik 126
124. Përtëritja e procedurës penale 126
125. Zvogëlimi i jashtëzakonshëm i dënimit 127
126. Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë 127
PJESA XXVI 128
7
PROCEDURA E SHKURTUAR, DHËNIA E URDHRIT PENAL DHE
PARALALMËRIMI GJYQËSOR 128
127. Procedura e shkurtuar 128
128. Procedura e dhënies së urdhrit penal 128
129. Paralajmërimi gjyqësore 129
PJESA XXVII
PROCEDURAT E POSAÇME 130
130. Llojet e procedurave të posaçme 130
PJESA XXVIII
PROCEDURA E DHËNJES SË NDIHMËS JURIDIKE NDËRKOMBËTAR
DHE ZBATIMI I MARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE NË ÇËSHTJE
PENALE JURIDIKE. PROCEDURA BARTJES SË PERSONAVE T
AKUZUAR DHE TË DËNUAR NË KOMPETENCA TË LEGJISLACIONEV
TË HUAJA DHE NGA LEGJISLACIONET E HUAJA NË ATO VENDORE
132
131. Përgjithësisht për ndihmën penale-juridike ndërkombëtare dhe llojet e
ndihmave 132
132. Ndihma e „vogël“ penale-juridike ndërkombëtare 132
133. Ekzekutimi i aktgjykimit të jashtëm penal 133
134. Cedimi i ndjekjes penale shtetit tjetër (të huaj) 133
135. Procedura e bartjes së personave të akuzuar dhe të dënuar në kompetencë të të
shteteve të huaja dhe nga kompetenca e legjislacionit të huaj në atë vendor
(ekstradimi)
134
PJESA E XXIX
PROCEDURA E KOMPENSIMIT, REHABILITIMIT DHE REALIZIMIT
TË TË DREJTAVE TJERA E PERSONAVE TË DËNUAR PAARSYE DHE
TË PRIVUAR NGA LIRIA PA BAZË LIGJORE
135
PJESA E XXX
PROCEDURA PËR LËSHIMIN E FLETË-ARRESTEVE DHE
NJOFTIMEVE PUBLIKE
138
PJESA E XXXI
PROCEDURA NGAJ TË MITURVE 139
PJESA E XXXII
PROCEDURA NË RASTET E PAPËRGJEGJSHMËRIVE NË KOHËN E
KRYERJES SË VEPRËS PENALE 140
SQARIMI I SHKURTESAVE 141
LITERATURA 142
8
PJESA I
E DREJTA E PROCEDURËS PENALE
DHE
PROCEDURA PENALE
1. Nocioni i Procedurës Penale dhe të Drejtës së Procedurës Penale
• Qëllimi i pranueshëm shoqëroror i Procedurës Penale dhe i të
Drejtës së Procedurës Penale
Në kuadër të sistemit të normave juridike me të cilat rregullohet
realizimi i kërkesave penale-juridike të lindura me kryerjen e veprës
penale, vërehen tri degë të së drejtës:-e drejta penale (e drejta
materiale penale apo e drejta penale në kuptimin e ngushtë të
fjalës);- e drejta e procedurës penale( e drejta e procedurës penale
apo formale penale); dhe- e drejta e ekzekutimit të sanksioneve
penale(e drejta e ekzekutive penale). E drejta penale, e drejta e
procedurës penale dhe e drejta e ekzekutimit të sanksioneve penale-
juridike janë pjesë e së drejtës penale në kuptimin e gjerë të fjalës.
Studimi i konceptit të procedurës penale mbështetet në definimin e
procedurës penale si në aspektin e veprimeve procedurale penale të
cilat ndërmerren me qëllim të ndriçimit të veprës penale dhe zbulimit
të kryesit të saj, ashtu edhe duke u nisur nga marrëdhëniet procedurale
penale të cilat zhvillohen ndërmjet subjekteve të procedurës penale.1
Tërësia e veprimeve procedurale penale të cilën e ndërmarrin
subjektet procedurale penale (personat dhe organet kompetente)
në rast të ekzistimit të dyshimit se është kryer vepër penale në
mënyrë që të realizohet qëllimi i pranueshëm shoqëror i reagimit
ndaj kriminalitetit- paraqet procedurën penale.
Koncepti i procedurës penale do të mbetej jo i plotë sikur të
parashtrohej vetëm nga aspekti i marrëdhënieve procedurale penale.
Në të vërtetë, në procedurën penale marrin pjesë organet dhe personat
e caktuar kompetent të cilët duke ndërmarr veprime procedurale
penale hyjnë në marrëdhënie të llojllojshme procedurale penale.
1
Për shpjegimin e definicionit të Procedurës Penale nga aspekti i veprimeve dhe
marrëdhënieve procedurale-penale, shih më hollësisht te V. I. Bayer, 1995, fq.4 – 8.
9
Tërësia e marrëdhënieve procedurale-penale të cilat zhvillohen
ndërmjet subjekteve procedurale penale në rast të dyshimit se
është kryer vepër penale në mënyrë që të arrihet qëllimi i
pranueshëm shoqëror i reagimit ndaj kriminalitetit- paraqet
procedurën penale.
Procedura penale është e rregulluar me akte të posaçme juridike,
gjegjësisht me normat e së drejtës të procedurës penale. Prandaj, e
drejta e procedurës penale është degë e së drejtës e cila në pikëpamje
juridike normon apo rregullon procedurën penale. Duke pasur
parasysh definicionet e cekura më lartë mbi procedurën penale mund
të përfundohet se e drejta e procedurës penale është degë e së
drejtës e cila rregullon të drejtat dhe obligimet e subjekteve
procedurale-penale, llojet dhe format e veprimeve procedurale-
penale të cilat ndërmerren si dhe formën e marrëdhënieve
procedurale penale në të cilën hyjnë subjektet procedurale penale
me rastin e ndërmarrjes së veprimeve procedurale penale.
Në aspektin e qëllimeve të mirënjohura shoqërore të procedurës
penale duhet theksuar se ajo mbështetet në kërkimin e përgjigjes në
pyetjet si vijon:
- në rastin konkret, a është kryer vepra penale;
- personi ndaj të cilit është iniciuar procedura penale, a ka kryer
veprën penale;
- a është apo nuk është fajtor për veprën që i ngarkohet; dhe
- në kuptimin e së drejtës materiale penale a mund të zbatohen
sanksionet penale. Në këtë kuptim rregullat e përcaktuara të së
drejtës të procedurës penale duhet të garantojnë që askush i
pafajshëm të mos dënohet, kurse dënimi apo masa tjetër ndëshkuese
t’i shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprën penale
dhe sipas kushteve të cilat i parasheh Kodi i Përkohshëm Penal dhe
ligjet tjera të Kosovës, të cilat rregullojnë veprat penale dhe në bazë
të procedurës të zbatuar në mënyrë të drejtë dhe të ligjshme(neni 1
par. 2 KPPK)
2. Procedura penale dhe procedurat tjera ndëshkimore
Duke pasur parasysh se veprat e ndëshkueshme ndahen në vepra
penale, delikte ekonomike, kundërvajtje dhe masa disiplinore,
është pranuar klasifikimi i procedurave ndëshkimore në:
- procedurë penale;
10
- procedurë ndaj delikteve ekonomike;
- procedura e kundërvajtës
- procedura disiplinore.
Çështjet materiale juridike të cilave u përshkruhen vepra të tjera
ndëshkuese (të cilat nuk janë vepra penale) dhe masat apo sanksionet
tjera gjegjëse të cilat mund të shqiptohen si dhe çështjet procedurale
juridike mbi mënyrën e veprimit në rast të dyshimit se është kryer
ndonjë vepër e dënueshme (e cila nuk është vepër penale) – janë të
rregulluara me ligje të posaçme (p.sh. në ligjet mbi kundërvajtjet apo
përgjegjësitë disiplinore të personave)2
.
Me analizimin e marrëdhënies ndërmjet procedurës penale dhe
procedurave tjera të ndëshkueshme vërehen ngjashmëri dhe dallime.
P.sh. ngjashmëritë janë:
- parimet procedurale (p.sh. parimi i së vërtetës, transparencës,
kontradiktor),
- veprimet e argumentimit (p.sh. marrja në pyetje e personave),
- shqiptimin e dënimit (p.sh. dënimi në të holla) ose
- përcaktueshmërinë juridike duke pasur parasysh se veprat e
ndëshkueshme (si dhe veprat penale) janë të rregulluara që më parë
dhe janë të përcaktuara kushtet për zbatimin e dënimeve dhe masave
tjera. Sa u përket dallimeve ato janë:
- në organet dhe trupat kompetente te të cilat kryhet procedura e
caktuar ndëshkimore (p.sh. kundërvajtjet i shqyrtojnë gjykatat
kompetente për kundërvajtje apo disa organe tjera shtetërore, ndërsa
fajësitë disiplinore i shqyrtojnë komisionet disiplinore).
Nga aspekti i shkallës së përcaktueshmërisë juridike, procedura penale
është e normuar hollësisht në pikëpamje juridike ndërsa veprimet tjera
të ndëshkueshme në pikëpamje juridike nuk janë të rregulluara ashtu
në mënyrë të hollësishme dhe sipas rregullit janë më të zakonshme dhe
më afatshkurtra.
2
Për normat e nxjerra më herët, të cilat nuk janë ndryshuar, shih Rregulloren e
UNMIK-ut 1999/24.
11
3. E Drejta Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut dhe e Drejta
e Procedurës Penale
Për procedurën penale është i lidhur studimi mbi të ekzistuarit e dy
tendencave të njohura në suazat e saj siç janë: tendencat e sigurimit të
efikasitetit të procedurës penale në luftë kundër kriminalitetit apo që
çdo kryes i njohur i veprës penale të kapet dhe dënohet në pajtim me
ligjet e së drejtës materiale penale dhe tendencat e mbrojtjes së
qytetarëve nga ndjekja dhe dënimi i paarsyeshëm penale, gjegjësisht
që çdo person kundër të cilit ngrihet procedurë penale të ketë
mundësinë e mbrojtjes3
. Duke pasur në konsideratë ekzistimin e
tendencave për procedurë efikase penale dhe mbrojtjen e të drejtave
dhe lirive të njeriut në procedurën penale, gjegjësisht pranimin e
ndikimit të tyre në rregullimin e procedurës penale dhe lidhur me këtë
afirmimin gjegjësisht kufizimin e të drejtave dhe lirive të njeriut. Në
këtë kuptim vend i posaçëm u takon deklaratave dhe konventave
ndërkombëtare të cilat mund të karakterizohen si dokumente
universale dhe regjionale.
Nga shumë konventa, deklarata dhe rekomandime ndërkombëtare
duhet veçuar posaçërisht dokumentet universale:
- Deklarata Universale Mbi të Drejtat e Njeriut (1948);
- Marrëveshja Ndërkombëtare Mbi të Drejtat Qytetare dhe Politike
(1966) me protokollet plotësuese (1989);
- Konventa Mbi të Drejtat e Fëmijës (1989);
- Konventa Ndërkombëtare mbi Eliminimin e të Gjitha Llojeve të
Diskriminimeve Raciste (1965);
- Konventa Kundër Torturës dhe formave tjera të vrazhda johumane
apo veprimeve poshtëruese (1984);
- Rregullat Minimale Standarde të KB për Sjelljen Ndaj të Burgosurve
(1955);
- Rregullat Minimale Standarde të KB për Aplikimin e Procedurave
Gjyqësore Ndaj të Miturve (1985);
- Deklarata Mbi Pavarësinë e Gjyqësisë (1989).
Instrumentet me të cilat gjithashtu mbrohen të drejtat dhe liritë
themelore të njeriut janë të përmbajtura edhe në dokumentet
3
V. I. Bayer 1995., fq. 12–13, për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në kuadër të
legjislacionit penal në Kosovë, shih më hollësisht R. Murati: „Protection of Human
Rights Under Kosovo's Criminal Code and Criminal Procedure Code“. Chicago-Kent
Law Review, 80 (2005) 1, str. 99. – 116.
12
regjionale.
Nga këto më të rëndësishmet janë:
- Konventa evropiane për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore
të njeriut (1950) me protokollet shtesë e cila shpesh karakterizohet si
“emëruesi më i vogël i përbashkët” i mbrojtjes së të drejtave të
njeriut në Evropë, si dhe praktika e Gjykatës Evropiane për të drejtat
e njeriut4
- Me ndikim të posaçëm janë p.sh. edhe konventa evropiane për
pengimin e torturës, veprimit dhe ndëshkimit johuman dhe
poshtërues (1987);
- Rregullat evropiane për burgjet (1987) apo
- Konventa evropiane për realizimin e të drejtave të fëmijës (1995).
Në këto dokumente hasim norma të cilat, ndër të tjera kanë të bëjnë
me:
- Të drejtën për integritet fizik dhe dinjitet njerëzor;
- Ndalimin e çdo forme të diskriminimit dhe torturës;
- Kushtet e privimit nga liria, gjegjësisht kufizimit të drejtës për liri
dhe siguri të individit;
- Të drejtën e çdo njeriu për gjykim të drejtë;
- Presupozimin e pafajësisë;
- Të drejtën për respektimin e jetës private dhe mbrojtjen e banesës
dhe shkresave korrespodencave;
- Të drejtën për shfrytëzimin e mjeteve juridike kundër vendimit të
organit shtetëror;
- Ndalimin e gjykimit të sërishëm;
- “interesin më të mirë të fëmijës” si parim themelor ndaj sjelljes me
të miturit dhe mbrojtjes së të drejtave të të miturve;
- Të drejtat e personave të dënuar dhe trajtimin e personave ndaj të
cilëve shqiptohen sanksionet penale;
- Të drejtën në rehabilitim dhe kompensim personave të cilët janë
dënuar në mënyrë të padrejtë dhe janë privuar nga liria në mënyrë
kundërligjore si dhe
- Pavarësinë dhe autonominë e funksioneve gjyqësore.
4
Sipas Protokollit të Komisionit Europian për të Drejtata e Njeriu, Nr. 11 (ETS
No.155), i cili ka hyrë në fuqi më 01.11.1998, është themeluar Gjykata Europiane
për të Drejtat e Njeriut, e cila vepron në baza aftgjata.
13
PJESA II
PARIMET THEMELORE TË SË DREJTËS SË PROCEDURËS PENALE
4. Mbi parimet themelore në përgjithësi
Parimet procedurale penale kanë rëndësi të madhe për ta kuptuar të
drejtën e procedurës penale dhe zbatimin e saj të drejtë në praktikë.
Procedura penale në Kosovë mbështetet në parimet procedurale
penale në vijim:
- Përcaktimin e së vërtetës materiale;
- Prezumimi i pafajësisë;
- Parimi in dubio pro reo;
- Parimi akuzator;
- Parimi i legalitetit me parimin oficiel;
- Parimi i oportunitetit;
- Parimi i procedurës së drejtë;
- Parimi i pavarësisë gjyqësore;
- Parimi i vlerësimit të lirë të provave;
- Parimi i përdorimit të gjuhës amtare;
- Parimi i “barazisë së armëve”;
- Parimi i transparencës;
- Parimi i kompensimit të dëmit dhe rehabilitimit etj5
Në shpjegimet në vijim do të shqyrtohen dhe analizohen parimet e
cekura si dhe parimet tjera procedurale penale.
5. Parimi oficiel dhe ndjekja penale
Sipas këtij parimi, funksionin e ndjekjes penale e kryen organi
kompetent sipas detyrës zyrtare (lat. ex officio) në interesin publik
pavarësisht nga dëshira e personit i cili është i dëmtuar me veprën
penale apo të ndonjë personi tjetër i cili do të kishte interes që në
lëndën e caktuar të (mos) realizohet funksioni i ndjekjes penale 6
.
Parimi oficiel ka të bëjë me njërën nga tri funksionet themelore të
procedurës penale – funksionin e ndjekjes penale. Ky parim nuk është
i lidhur vetëm për procedurën e ndjekjes penale sepse shtrihet në tërë
procesin e procedurës penale. Duke pasur parasysh se sipas parimit
5
E. Sahiti, R. Murati, E. Kunshtek, 2004., fq. 134.
6
H. I. Sijerçiq-Çoliq, 2005, fq. 69
14
oficiel funksioni i ndjekjes penale realizohet për interesin publik ky
funksion në pjesën më të madhe të sistemeve juridike i është besuar
prokurorisë publike.
Për dallim nga parimi oficiel i ndjekjes penale, parimi i dispozicionit
të drejtën e ndjekjes penale ia lë vullnetit të personit të dëmtuar i cili
këtë ndjekje e realizon përmes padisë private. Në procedurën
bashkëkohore penale parimi oficiel është në plan të parë me çka në
masën më të madhe të mundshme kufizohet ndjekja me nismën e të
dëmtuarit. Interesi i luftimit të kriminalitetit dhe mbrojtjes së shoqërisë
nga veprat penale e tejkalon shumëfish interesin e të dëmtuarit dhe
dëshirën e tij të cilën do të dëshironte ta shprehë ai në pikëpamje të
inicimit të ndjekjes penale. Sipas KPPPK, në esencë është miratuar
parimi oficiel meqenëse për numrin më të madh të veprave penale
procedurën e inicion sipas detyrës zyrtare prokurori publik. Këtë të
drejtë dhe detyrë prokurori publik e ka edhe për veprat penale të cilat
ndiqen sipas kërkesës së të dëmtuarit7
.
Krahas veprave penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare (pjesa
dërrmuese e veprave penale) dhe veprave penale të cilat ndiqen sipas
kërkesës së palës së dëmtuar (pjesa më e vogël e veprave penale), në
pjesën e posaçme të KPPK është paraparë që për disa vepra penale
ndjekja iniciohet sipas padisë private (gjithashtu numër më i vogël i
veprave penale)8
. Për këtë arsye KPPPK ka paraparë se paditësi i
autorizuar për vepra penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare është
prokurori publik, kurse për veprat të cilat ndiqen sipas padisë private
është paditësi privat (Neni 6 par. 2). Duke pasur parasysh se për
numrin më të madh të veprave penale ndjekja iniciohet ex officio
detyra dhe e drejta themelore e prokurorit publik është hetimi i
veprave penale dhe ndjekja penale e kryesve të tyre (Neni 47 par. 1).
6. Parimi i legalitetit dhe oportunitetit të ndjekjes penale
Për dallim nga parimi oficiel i ndjekjes penale i cili siç kemi parë
7
D.m.th. për disa vepra penale të parapara me Ligjin Penal (psh: detyrimi, Neni 160
KPPK, kërcënimi, Neni 161 KPPK, fotografimi i paautorizuar dhe fotografimet
tjera, Neni 171 KPPK, shpërdorimi Neni 257, fq. 1, 2 dhe 5 KPPK, marrja e
pronës së luejtshme, Neni 258 KPPK), prokurori publik e fillon procedurën penale
vetëm në bazë të propozimit Pas parashtrimit të propozimit të tillë, dillon ndjekja
sipas detyrës zyrtare („ex officio“) Neni 6 par. 1.
8
P.sh: Veprat penale kundër prestigjit dhe dinjitetit (Neni 190 i KPPK).
15
garanton ndjekjen penale për interes publik pa marrë parasysh
vullnetin e të dëmtuarit, parimi i legalitetit i ndjekjes penale
nënkupton se prokurori publik është i detyruar ta fillojë ndjekjen
penale nëse janë plotësuar kushtet ligjore, pa marrë parasysh
qëndrimin e tij për atë se a është e nevojshme apo jo ndjekja penale.
Pra, prokurori publik i cili është bartës i së drejtës së fillimit të
procedurës penale sipas detyrës zyrtare, sipas ligjit, është i detyruar që
(lat. ex lege) të fillojë ndjekjen penale në të gjitha rastet kur për këtë
janë plotësuar kushtet e parapara. Sikurse që sipas parimit oficiel
fillimi i procedurës penale nuk varet nga vullneti i të dëmtuarit, ashtu
edhe sipas parimit të legalitetit të ndjekjes penale, fillimi i procedurës
penale nuk varet nga vullneti i prokurorit publik; pra, kur plotësohen
kushtet ligjore fillimi i procedurës penale për prokurorin nuk është
vetëm mundësi por edhe obligim apo detyrim9
.
Parimi i legalitetit i ndjekjes penale vlen për tërë rrjedhën e procedurës
penale sepse prokurori është i detyruar që ta realizojë funksionin e
ndjekjes penale gjatë tërë kohës sa për këtë ekzistojnë kushtet ligjore.
Në procedurat bashkëkohore penale nuk zbatohet ekskluzivisht parimi
i legalitetit. Në të vërtetë, përkundër obligimit që kur të jenë plotësuar
kushtet ligjore prokurori ta fillojë procedurën penale dhe të marrë
pjesë në procedurë, është paraparë edhe e drejta e tij që sipas parimit
të oportunitetit (apo përshtatjes) të ndjekjes penale të mos ndërmerr
ndjekjen penale pa marrë parasysh se në rastin konkret janë
plotësuar kushtet ligjore për këtë, nëse kjo nuk është në interesin
publik.
Pra, sipas parimit të oportunitetit ekzistimi i kushteve ligjore për
ndjekje penale është parakusht i domosdoshëm juridik për mundësinë
e ndjekjes penale, mirëpo edhe atëherë kur ky parakusht ekziston, deri
te ndjekja penale vjen vetëm nëse prokurori konsideron se në rastin
konkret nga këndvështrimi i interesit publik është oportune apo e
përshtatshme inicimi i ndjekjes penale10
.
Te parimi i oportunitetit prokurori nuk ka të drejtë në zgjidhje arbitrare
midis realizimit të funksionit të ndjekjes penale dhe mosrealizimit të
saj, por vetëm të drejtën për vlerësim se duke filluar nga interesi
publik, ndjekja penale në rastin konkret nga aspekti i interesit publik a
9
T. Vasiljeviq, 1981, fq. 121.
10
V. I. Bayer, 1995, fq. 103.
16
është oportune (e përshtatshme) apo jo.11
Edhe njëri edhe tjetri parim
sot janë të pranueshëm. Si përparësi të parimit të legalitetit theksohen:
barazia e qytetarëve para ligjit, paanshmëria në realizimin e funksionit
të ndjekjes penale, objektiviteti dhe pavarësia e legjislacionit penale
dhe përgjithësisht efektet preventive, ndërsa për anët pozitive të
parimit të oportunitetit flitet në kuptimin e evitimit të procedurës
penale për vepra të lehta penale apo kryes specifik të veprave penale,
ekonomiciteti në procedurë dhe lehtësimi për gjyqësinë penale.
Sipas KPPPK prokurori publik është i detyruar ta fillojë procedurën
penale kur për këtë ekziston dyshimi i bazuar se është kryer vepra
penale e cila duhet të ndiqet sipas detyrës zyrtare përveç nëse ky ligj
nuk e ka paraparë ndryshe (Neni 6 par. 3). Pra, është pranuar parimi i
legalitetit të ndjekjes penale, sepse ekzistimi i dyshimit të bazuar se
është kryer vepra penale e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, obligon
prokurorin publik që ta fillojë ndjekjen penale. Krahas ekzistimit të
bazuar se është kryer vepra penale, në rastin konkret nuk guxon të
ekzistojnë pengesa ligjore për ndjekje penale (p.sh. vdekja e të
fajësuarit apo parashkrimi i ndjekjes penale).
Në rastet e parapara me ligj prokurori publik nuk është i detyruar ta
fillojë ndjekjen penale ndonëse ekziston dyshimi i bazuar se është
kryer vepra penale të cilën duhet ndjekur ex officio dhe nuk ekzistojnë
rrethanat të cilat përjashtojnë ndjekjen penale (Neni 6 par. 3).
Tërheqja nga parimi i legalitetit të ndjekjes penale dhe zbatimi i
parimit të oportunitetit të ndjekjes penale është paraparë për:
Veprat penale të cilat ndiqen me pëlqimin paraprak të organit
kompetent (Neni 224);
Veprat penale të dënueshme me gjobë apo burg deri në 3 vjet, nëse i
pandehuri pranon që të sillet udhëzimeve të prokurorit publik dhe i
kryen disa obligime (Neni 226);
Veprat penale për të cilat ligji penal parasheh se gjykata mund të
heqë dorë nga dënimi i kryesit të veprës penale (Neni 227);
Veprat penale të dënueshme me gjobë apo me burg deri në një vit
për të cilat kryesi shpreh keqardhje dhe pendim të sinqertë, eviton
11
Kështu psh: T. Vasiljeviq, 1981, fq. 121–123 apo M. Grubaç, 2006, fq. 137, i cili
konsideron se parimi i oportunietit, prokurorit i jep „pushtet shumë të gjerë,
të pakrahasueshëm me atë kur ndjekja penale është e bazuar në parimin e legalitetit“.
Për këtë arsye, sistemet që e njohin parimin e oportunitetit, organet e ndjekjes penale
i lidhin për çështjet juridike, deontologjike dhe norma të tjera.
17
pasojat e dëmshme apo e kompenson dëmin e shkaktuar (Neni 227);
Veprat penale për të cilat është lëshuar ndalesa e inicimit apo
vazhdimit të procedurës penale ndaj dëshmitarit bashkëpunues (Neni
300 par. 4, al. 2);
Veprat penale ndjekja penale e të cilave mund t’i besohet shtetit
tjetër sipas kushteve të parapara me ligj (Neni 514);
Veprat e lehta penale kryes të të cilave janë personat e mitur (Neni
14, 50 dhe 54 LMK).
Ndonëse KPPPK pranon parimin e legalitetit të ndjekjes penale,
megjithatë prokurori publik ka të drejtë të tërhiqet nga ndjekja penale
nëse konsideron se nuk ekzistojnë kushtet e mëtejme ligjore për
ndjekje penale (parimi i mutabilitetit). Kështu prokurori publik mund
të tërhiqet nga ndjekja penale deri në momentin e përfundimit të
shqyrtimit kryesor në gjykatën e shkallës së parë, kurse në procedurën
tek gjykata e lartë vetëm në rastet e parapara me ligj (neni 52).
Përkundrazi, sipas parimit të imutabilitetit prokurori nuk mund të
tërhiqet nga ndjekja penale por në procedurë mbetet domosdo deri në
fund, përderisa nuk nxirret aktvendimi meritor i gjykatës për lëndën e
gjykimit.12
Zbatimi i drejtë i parimit të legalitetit i ndjekjes penale është garantuar
ndër të tjera me institutin e paditësit subsidiar. Në të vërtetë, kur
prokurori publik nuk e fillon ndjekjen penale apo tërhiqet nga ndjekja
penale ai është i detyruar që në afatin kohor prej 8 ditësh ta informojë
për këtë të dëmtuarin dhe ta udhëzojë atë se mundet vet të fillojë
ndjekjen si paditës subsidiar. I dëmtuari ka të drejtë ta fillojë
gjegjësisht ta vazhdojë ndjekjen në afatin kohor prej 8 ditësh nga dita e
pranimit të njoftimit nga prokurori publik (neni 6 par. 4 dhe neni 62
par. 1 dhe 2).
7. Parimi akuzator
Parimi akuzator apo parimi akuzues (lat. Accusare – akuzim)
tradicionalisht konsiderohet si njëri ndër parimet themelore në
procedurën penale. Ky parim është pranuar me të madhe në procedurat
bashkëkohore penale, prandaj kështu edhe në të drejtën e procedurës
penale të Kosovës. Sipas këtij parimi, procedura penale fillohet dhe
kryhet vetëm sipas kërkesës së paditësit të autorizuar. Pa paditësin
12
M. Grubaç, 2006, fq. 143.
18
nuk ka procedurë, jo vetëm me rastin e fillimit të saj por edhe gjatë
tërë fazave të procedurës. Paditësi mund të tërhiqet nga kërkesa e tij
penale-juridike dhe me atë rast procedura penale ndërpritet.
Pranimi i këtij parimi mundëson ndarjen e funksioneve themelore të
procedurës penale dhe besimin e tyre subjekteve të ndryshme. Në këtë
kuptim, dallohet edhe funksioni i ndjekjes dhe akuzës penale dhe të
besuarit e saj paditësit.
Duhet theksuar se pa funksionin e ndjekjes penale nuk ka procedurë
penale dhe se të besuarit e saj subjektit të posaçëm mundëson
instalimin e prokurorisë publike si organ i pavarur. Funksionin e
ndjekjes penale prokuroria e realizon duke iniciuar procedurën penale,
me paraqitjen e padisë para gjykatës kompetente ndërmarrjen e
veprimeve të tjera të nevojshme procedurale penale të parapara me
ligj. Funksioni tjetër themelor i procedurës penale është funksioni i
aktgjykimit që i besohet gjykatës.
Gjykata nuk e inicion fillimin e procedurës penale, dhe as mbajtjen e
rrjedhës së saj. Funksioni i gjykatës i përket gjykimit të çështjes
konkrete penale. Gjithashtu, konform parimit akuzator gjykata mund
shqyrtojë vetëm atë vepër penale dhe vetëm për atë kryes i cili është i
përfshirë në kërkesë penalo-juridike të paditësit (i ashtuquajturi
identitet objektiv dhe subjektiv midis aktakuzës dhe aktgjykimit). Me
ndarjen e funksioneve të ndjekjes penale dhe të aktgjykimit ndahet
edhe funksioni i tretë - funksioni i mbrojtjes të cilin e kryen i
pandehuri me ndihmën e mbrojtësit.
Sipas KPPPK procedura penale fillohet vetëm me kërkesën e paditësit
të autorizuar (Neni 6 par. 1). Pra gjykata nuk mund të iniciojë
procedurën penale, kurse janë të ndara edhe tri funksione themelore të
procedurës penale të cilat u janë besuar subjekteve të veçanta
procedurale. Parimi akuzator i mundëson të pandehurit pozitën e palës
në procedurë. Për këtë arsye procedura e penale e ka karakterin e
kontestit i cili zhvillohet midis dy palëve të barabarta (paditësit të
autorizuar dhe të pandehurit) para gjykatës së paanshme (neni 10. par.
1). Pastaj, i pandehuri ka të drejtë në mbrojtje gjatë tërë procedurës
penale (Neni 10-14), kurse gjykata mund të udhëheqë procedurën
vetëm kundër personit i cili është i përfshirë me aktakuzë dhe vetëm
për veprën e paraparë penale (Neni 386. par. 1).
19
Parimi akuzator është shprehur edhe në dispozitat procedurale të
pezullimit të procedurës penale, gjegjësisht nxjerrjes së aktgjykimit me
të cilin aktakuza refuzohet nëse paditësi i autorizuar tërhiqet nga
ndjekja penale (Neni 326-329).
8. Parimi kontradiktor
Për parimin akuzator është i lidhur edhe parimi kontradiktor, i cili
gjithashtu tradicionalisht merret si njëri ndër parimet themelore të
procedurës penale. Ky parim shpesh karakterizohet edhe si parim
shqyrtues.
Në kuptimin përmbajtjesor parimi kontradiktor iu mundëson palëve
(paditësit dhe të pandehurit) që para gjykatës t’i prezantojnë provat e
tyre dhe argumentet për to, si dhe të deklarohen për provat e palës së
kundërt para se ta ketë nxjerrë gjykata aktvendimin për objekte e
shqyrtimit në procedurë13
.
Prandaj, paditësi i autorizuar dhe i pandehuri para gjykatës paraqesin
dy teza të kundërta: tezën e akuzës dhe tezën e mbrojtjes, kurse
gjykata është e detyruar ti dëgjojë para se ta nxjerrë vendimin lidhur
me akuzën penale. Duke iu falënderuar këtij parimi, procedura penale
ka formën e kontestit midis palëve të barabarta para gjykatës së
paanshme. Mundësia e të pandehurit që në shqyrtimin kryesor të
paraqesë tezën e mbrojtjes dhe t'u kundërvihet provave të paditësit të
autorizuar ka rëndësi të veçantë për realizimin e së drejtës për mbrojtje
dhe për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut.
Gjithashtu parimi kontradiktor mundëson realizimin më të plotë të
parimit të së vërtetës meqenëse gjykata mund ta gjykoj kontestin
vetëm pasi që palët të kenë mundësinë për t’i shprehur qëndrimet e
veta dhe për t’u deklaruar për qëndrimet e palës tjetër, gjegjësisht pasi
që të jenë dëgjuar deklaratat e të dy palëve në procedurë dhe të jenë
analizuar provat e tyre.
Sipas KPPPK, parimi kontradiktor është i pranueshëm. Ky parim
sidomos vije në shprehje në shqyrtimin kryesor, ndërsa në procesin
hetimor dhe në procedurën e shkallës së dytë është i paraparë në një
masë të kufizuar. Kjo është e arsyeshme sepse në seancën kryesore
13
H. I. Sijerçiq-Çoliq, 2005., fq. 80.
20
nxjerrët aktgjykimi pasi që të jenë paraqitur drejtpërdrejtë faktet dhe
provat e caktuara kontradiktore gojarisht, ndërsa procedura hetimore
paraqet veprimin e organeve të caktuara shtetërore me qëllim të
vërtetimit të fakteve në bazë të së cilave prokurori publik mund të
vlerësoj se a ka vend për aktakuzë apo duhet të ndërpritet hetimi,
gjegjësisht procedura e shkallës së dytë shërben për rishqyrtimin e
ligjshmërisë dhe rregullsisë së aktgjykimit të shkallës së parë.
9. Parimi i konstatimit të vërtetës materiale
Parimi i konstatimit të vërtetës materiale për fajësinë apo pafajësinë e
personit kundër të cilit zbatohet procedura penale nuk është vetëm
njëri nga parimet më të rëndësishme të procedurës penale por
njëkohësisht është edhe njëri ndër qëllimet e procedurës penale. Pra,
para nxjerrjes së aktvendimit të obligueshëm gjyqësor duhet të
konstatohet e vërteta për atë se në shembullin konkret a është kryer
vepër penale dhe se ndaj të pandehurit a mund të zbatohen normat e së
drejtës penale materiale mbi shqiptimin e sanksioneve penale që të
mund ta realizojë qëllimin dhe kuptimin e vet procedura penale që në
bazë të inicimit të procedurës së drejtë ligjore të nxirret aktgjykimi i
drejtë për çka është përgjegjëse gjykata14
.
Procedura penale duhet të rregullohet ashtu që ky parim të realizohet.
Pra, faktet në të cilat mbështetet aktvendimi i gjykatës gjegjësisht
faktet në të cilat mbështetet përgjigja në pyetjen se a është kryer vepra
penale, kush është kryesi dhe a mund të zbatohen sanksionet penale në
kuptim të së drejtës materiale penale – duhet të vërtetohen në mënyrë
të plotë dhe autentike. Konstatimi i së vërtetës është në interesin publik
dhe i dënuar mundet por nuk guxon të jetë vetëm ai i pandehur
përgjegjësia penale e të cilit është vërtetuar në mënyrë të plotë dhe të
pakontestueshme. Lidhur me këtë, legjislacioni i procedurës penale i
Kosovës thekson se gjykata, prokurori publik dhe policia janë të
detyruar që t’i vërtetojnë saktë dhe në tërësi faktet të cilat janë të
rëndësishme për aktvendim të drejtë (Neni 7 par. 1).
Ligjvënësi nuk e përcakton konceptin, as karakterin e “së vërtetës” për
nevojat e procedurës penale. Në Teorinë e së Drejtës së Procedurës
Penale, sidomos për këto çështje, diskutohet që nga fundi i shek. XIX
14
Spas Nenit 2. KPPPK „Dënimin apo cindo sanksion tjetër penal ndaj kryesit të
veprës penale mund ta shqiptojë vetëm gjykata kompetente, e paanshme dhe e
pavarur në procedurë e cila është inicuar dhe zbatuar në pajtim me këtë Ligj“.
21
kur për ekzistimin e veprës penale dhe kryesin e saj përfundohej nga
aspekti i vlerësimit të lirë të provave (për këtë parim shih shpjegimin
në vijim). Pra, çështja e përcaktimit të vërtetës nuk shtrohet në
periudhën kohore të procedurës penale të inkuizicionit për shkak se për
ato rrethana qëllimi i procedurës penale ka qenë e vërteta formale. Në
të vërtetë, në procedurën e inkuizicionit vendimet e gjykatës janë
nxjerrë në bazë të provave të caktuara apo numrit të caktuar të
provave. Sipas rregullave të parapara më parë të argumentimit dhe pa
marrë parasysh a është zhvilluar ngjarja asisoj apo jo në realitet.
Kështu që e vërtetë është konsideruar ajo që u ka konvenuar atyre
rregullave. Me konceptin e vërtetë materiale është dëshiruar të
theksohet se gjykimi deri tek e vërteta duhet të vjen përmes vlerësimit
të lirë të provave e jo përmes vlerësimit i cili që në fillim ka qenë i
përcaktuar si rregull formale apo ligjore.15
Për këtë shkak me fjalën “e vërteta materiale” (si antonim i së
vërtetës formale apo me konstatimin e tillë të fakteve i cili është i
bazuar në dispozitat ligjore mbi fuqinë e disa provave) karakterizohet
vërtetimi i fakteve deri tek të cilat gjyqtari vjen lirisht dhe pa pengesë
me anë të rregullave argumentuese.16
Në literaturë, përmenden dhe shkaqet tjera të përdorimit të nocionit “e
vërtetë materiale”. Kështu p.sh. theksohet se e drejta e procedurës
penale i hedhë ato forma të veprimit të cilat do të mund të
pamundësonin apo të sillnin në pyetje konstatimin e së vërtetës mbi
faktet në të cilat bazohet aktakuza dhe në faktet tjera relevante
ligjore17
. Prandaj, parimi i përcaktimit të së vërtetës materiale nga
ligjvënësi kërkon që parimisht t’i shmanget parashikimit të atyre
formave procedurale të cilat do të mund të vështirësonin përcaktimin e
së vërtetës në procedurën penale.18
Në pikëpamje të karakteristikës të së vërtetës e cila vërtetohet në
procedurën penale shtrohet pyetja se a është ajo e vërtetë absolute apo
relative në raport me atë se si ka ndodhur vërtetë vepra penale në të
kaluarën. Lidhur me këtë duhet theksuar se e vërteta absolute nuk
arrihet me të vërtetën materiale të procedurës penale e cila ndonëse
është shkalla më e lartë e njohjes së saktësisë së argumenteve në
15
I. H. Sijerçiq-Çoliq, 2005., fq. 85. – 86.
16
B. Pavishiq,.2005, fq. 27.
17
V. I. Bayer, 1995, fq. 114. – 117.
18
G. Tomasheviq, 1998., fq. 119.
22
procedurën penale, ajo prapë paraqet vetëm të vërtetën relative deri tek
e cila është arritur në bazë të përvojave dhe e cila nuk përjashton
mundësinë e njohurisë së kundërt mbi atë se si është zhvilluar në të
kaluarën ngjarja e cila ka karakter të veprës penale19
.
Me fjalë tjera, e vërteta e cila konstatohet me procedurën penale është
e vërtetë subjektive dhe relative sepse konstatimi i saj gjithmonë varet
nga personaliteti i gjyqtarit, nga bindjet e tij, njohuritë dhe përvojat e
tij por edhe vet mjetet argumentuese me ndihmën e të cilave më së
shpeshti konstatohet e vërteta në procedurën penale (dëshmitarët,
ekspertët, i pandehuri) janë subjektive.20
Lidhur me kërkesën që faktet relevante ligjore të vërtetohen në mënyrë
të plotë dhe të saktë në procedurën penale, e drejta e procedurës penale
i njeh si institute të caktuara procedurale të cilat kontribuojnë që
vendimi i gjykatës të jetë i mbështetur në gjendjen e vërtetuar faktike
të plotë dhe të vërtetë. Në anën tjetër me të drejtë dhe në mënyrë
korrekte përfundohet se parimi i së vërtetës materiale nuk është
absolutisht i zbatueshëm në procedurën penale. Në të vërtetë, e drejta e
procedurës penale i njeh institutet e caktuara procedurale të cilat
garantojnë të drejtat shumë të rëndësishme të njeriut në procedurën
penale, qëndrueshmërinë e vendimeve gjyqësore dhe sistemin juridik
apo i kontribuojnë ekonomicitetit procedural. Pra, rregullat të cilat të
sigurojnë vlerat dhe qëllimet e përmendura mundësojnë edhe njohjen e
së vërtetës prandaj edhe shpesh karakterizohen si tërheqje nga parimi i
konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale.
Konstatimit të së vërtetës materiale i shërbejnë institutet procedurale
në vijim:
Është obligim i përgjithshëm i gjykatës, prokurorit publik dhe
policisë që në mënyrë të plotë dhe saktë t’i vërtetojnë faktet që kanë
rëndësi për nxjerrjen e vendimit të drejtë dhe që me kujdes dhe në
mënyrë të përkushtuar të analizojnë dhe vërtetojnë, si faktet që e
rëndojnë të pandehurin ashtu ato që janë në dobi të tij dhe të gjitha
faktet dhe provat që shkojnë në dobi të të pandehurit para fillimit dhe
19
Në këto sqarime, udhëzon T. Vasiljeviq, 1981. fq. 320.
20
Relativiteti dhe subjektiviteti nuk janë specifikë vetëm e së vërtetës e cila
përcaktohet në procedurën penale. Shpesh theksohet se e vërteta është gjithashtu
relative edhe për ngjarjet dhe faktet e shkuara për të cilat thuhet se kanë ndodhë në
të kaluarën, është gjithashtu relative.
23
gjatë procedurës t’i lihen në dispozicion mbrojtjes (Neni 7);
E drejta e gjykatës, prokurorit dhe organeve tjera që marrin pjesë në
procedurën penale që ta vlerësojnë ekzistimin apo jo të fakteve nuk
është e lidhur as e limituar me rregullat e posaçme formale
argumentuese. Vlerësimi i provave sipas bindjes së lirë (bindja e lirë
e gjyqtarit) është theksuar edhe me obligimin e gjykatës që në
mënyrën e vet ta vlerësojë çdo provë veç e veç dhe në konstalacion
me provat tjera dhe në bazë të veprimit të tillë ta nxjerrë konstatimin
se a është vërtetuar ndonjë fakt (neni 387 par. 2). Me këtë dispozitë
është përjashtuar vlerësimi ligjor i provave apo vlerësimi i provës e
cila që në fillim është përcaktuar me ligj në kuptimin se ligji
përcakton vlerat e disa provave;
Verifikimi i pranimit të fajësisë (neni 315. par .1 dhe 359, par2-4).
Me fjalë tjera, kur i pandehuri pranon fajin sipas të gjitha pikave të
aktakuzës, gjyqtari konstaton:
- a e kupton i pandehuri karakterin dhe pasojat e pranimit të fajësisë;
- a e ka bërë pranimin e fajësisë i pandehuri vullnetarisht pas
konsultimeve të mjaftueshme me mbrojtësin;
- ose, pranimi i fajësisë, a është i mbështetur me prova.
Verifikimi i pranimit të fajësisë së të pandehurit, është pra verifikim i
bazueshmërisë në vullnetin e tij. Përndryshe, vetëm pranimi i fajësisë
për gjykim nuk është i mjaftueshëm. Është detyrë e gjyqtarit,
gjegjësisht kryetarit të trupit gjykues që të sigurojë shqyrtimin e rastit
në mënyrë të ndershme dhe të drejtë (Neni 33, par. 2);
Krahas iniciativës së palëve dhe mbrojtësve, në shqyrtimin gjyqësor
prezantohen edhe provat të cilat trupi gjykues zyrtarisht ka kërkuar që
ato të sigurohen nëse ka qenë e nevojshme për zgjidhjen e plotë dhe të
drejtë të rastit (Neni 360, par. 3,5);
Kundërshtimi i aktgjykimit me ankesë për shkak të vlerësimit jo të
plotë/të gabueshëm/ të gjendjes faktike (neni 405). Ankesa lidhur me
aktgjykimin, për shkak të konstatimit jo të plotë apo të gabueshëm të
gjendjes faktike, mundëson vlerësimin dhe gjykimin kritik të materialit
provues të fakteve të konstatuara nga gjykimi i shkallës së parë;
Prezantimi i provave në procedurën penale nuk është i lidhur për
kurrfarë afati. Me këtë mundësohet konstatimi i plotë dhe i saktë i
fakteve relevante juridike. Në këtë kuptim, ligjet pozitive procedurale
24
u mundësojnë paraqitjen e provave gjatë procedurës së shkallës së parë
dhe palët dhe i dëmtuari, deri në përfundimin e shqyrtimit gjyqësor
mund të propozojnë që të bëhet shikimi i fakteve të reja dhe të
sigurohen provat e reja (Neni 360. par. 4). Gjithashtu subjektet e
autorizuara kanë të drejtë që faktet e reja dhe provat e reja t’i paraqesin
edhe në procedurën sipas udhëzimit juridik. Kështu në procedurën e
ankesës, paraqitja e mjaftueshme e fakteve dhe provave të reja (Neni
401, par. 4). Kurse, faktet dhe provat e reja mund të paraqiten edhe pas
aktgjykimit të plotfuqishëm në kuadër të përtëritjes së procedurës si
udhëzim i jashtëzakonshëm juridik (Neni 442. par. 1, al, 3).
Gjykata gjithashtu është e autorizuar edhe për zgjidhjen e çështjeve
paraprake (prejudiciale), pa marrë parasysh se për çështjen e tillë
paraprakisht gjykata apo një organ tjetër ka nxjerrë vendim në ndonjë
procedurë tjetër (Neni 19).
Konstatimit të së vërtetës në procedurën penale i kundërvihen rregullat
tjera të cilat përpiqen ta zgjidhin kolizionin e interesave të ndryshme
në procedurën penale. Ekzistimi i tyre konfirmon se e vërteta nuk është
qëllimi i vetëm apo qëllim ekskluziv i procedurës penale.
Rregullat më të rëndësishme procedurale të cilat paraqesin tërheqjen
nga parimi i konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale
janë:
▪ për shkak të mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të njeriut, në
procedurën penale është siguruar e drejta për ta hedhur dëshminë dhe
mundësia e dhënies së dëshmisë së rrejshme. E drejta për ta hedhur
nënkupton se i pandehuri nuk është i detyruar të deklarohet për
rastin, as të përgjigjet në çfarëdo pyetje, si edhe, nëse deklarohet,
nuk është i detyruar që ta akuzojë vetën, as ta pranojë fajësinë (Neni
11, par. 2);
▪ në interesin e mbrojtjes së të drejtave të personit të akuzuar është
edhe parimi i ndalimit të ndryshimit të aktgjykimit në dëm të të
pandehurit. Në të vërtetë nëse ankesa është deklaruar vetëm në dobi
të të akuzuarit, aktgjykimi nuk guxon të ndryshohet në dëm të tij
(neni 417.). Prandaj nxjerrja e vendimit në dëm të të pandehurit nuk
është e mundur pa marrë parasysh se në procedurën e ankesës janë
vërtetuar faktet të cilat janë në dëm të të pandehurit. Prandaj e
vërteta materiale te e cila ka ardhur gjykata me rastin e shqyrtimit të
ankesës nuk mund të shprehet përmes vendimit të ri të gjykatës;
▪ Parimi ne bis in idem (“jo dy herë për të njëjtën çështje”) apo ndalimi
25
i gjykimit të sërishëm për të njëjtën çështje penale gjithashtu paraqet
largim nga qëndrimi parimor se në procedurën penale duhet
konstatuar e vërteta materiale. Me KPPPK, është paraparë se askush
nuk mund të ndjekur, as i dënuar për veprën penale nga e cila është
liruar ose është dënuar me vendimin e formës së prerë të gjykatës
apo nëse procedura penale është ndërprerë me vendimin e formës së
prerë të gjykatës, ose nëse ankesa është refuzuar me vendimin e
formës së prerë të gjykatës (neni 4.). Vetëm në kuadër të përtëritjes
së procedurës në dobi të personit të gjykuar mund të përjashtohet
zbatimi i parimit ne bis in idem;
▪ E vërteta materiale në procedurën penale nuk guxon të konstatohet në
mënyrën e ndaluar me ligj. P.sh: është e ndaluar dhe e dënueshme
detyrimi me dhunë i pranimit të fajësisë apo dhënies së çfarëdo
deklarate tjetër nga i pandehuri apo cilido person tjetër i cili merr
pjesë në procedurën penale, pra me anë të torturës, dhunës,
kërcënimit apo nën ndikimin e barnave ose në çfarëdo mënyre tjetër
të ngjashme (neni 11. par. 3). Forma e caktuar e sjelljes është e
ndaluar pa marrë parasysh se pranimi i detyrueshëm gjegjësisht
deklarata është e vërtetë;
▪ shmangie nga parimi i konstatimit të së vërtetës materiale në
procedurën penale është identiteti subjektiv dhe objektiv ndërmjet
aktgjykimit dhe aktakuzës (neni 386. par. 1). Gjykata shqyrton dhe
vendosë për kërkesën penalo-juridike e cila është e cekur në
aktakuzë. Nëse në shqyrtimin e përgjithshëm, provat e paraqitura
tregojnë se ka ndryshuar gjendja faktike, kurse paditësi i autorizuar
nuk e ndryshon aktakuzën e vet, atëherë gjykata do të nxjerrë
aktgjykimin, sepse nuk është vërtetuar se i pandehuri ka kryer vepër
penale për të cilën akuzohet (neni 390. par. 3). Pa ndryshimin e
aktakuzës, gjykata nuk mund ta bazojë aktgjykimin në faktet të cilat
janë vërtetuar në shqyrtimin gjyqësor;
▪ Përjashtimi dhe lirimi nga obligimi i dëshmisë paraqet mënyrën për
zgjidhjen e konfliktit të interesave të kundërt në procedurë: interesit
që të konstatohet e vërteta materiale për veprën penale dhe kryesin e
saj dhe interesit që e vërteta për disa fakte të ruhet si sekret,
gjegjësisht që personave të caktuar t’u ofrohet mbrojtja për shkak të
lidhjeve të tyre specifike dhe shumë të afërta me familjare dhe për
shkak të marrëdhënieve dhe lidhjeve tjera.
Ndalesa që si dëshmitarë, të merren në pyetje personat e caktuar (neni
159), gjegjësisht lirimi nga obligimi qytetar për të dëshmuar (neni
160), paraqet shmangie nga parimi i konstatimit të së vërtetës
materiale.
26
10. Parimi i vlerësimit të lirë të provave
Ky parim është i lidhur drejtpërdrejt me parimi e konstatimit të së
vërtetës materiale në procedurën penale. Parimi i vlerësimit të lirë të
provave nënkupton që gjykata vlerëson provat e paraqitura në pajtim
me logjikën e saj dhe analizën psikologjike, në bazë të ligjshmërisë së
mendimit njerëzor dhe në bazë të përvojave. Me këtë rast gjykata nuk
është e lidhur për rregullat ligjore të cilat apriori do të përcaktonin
vlerën e disa provave. Gjykata është e detyruar që në arsyetimin e
aktgjykimit ta cek në mënyrë të saktë dhe të plotë se në bazë të cilave
arsye janë vërtetuar faktet e caktuara si juridikisht relevante,
gjegjësisht se nuk është dëshmuar ekzistimi i tyre. gjithashtu, me rastin
e nxjerrjes së aktgjykimit,gjykata është e detyruar që të vlerësoj me
ndërgjegje çdo provë veçmas dhe në raport me provat tjera e pastaj në
bazë të vlerësimit të tillë të nxjerrë përfundim për atë se a është
dëshmuar ndonjë fakt (Neni 387. par. 2).
Së këndejmi vlerësimi i lirë i provave në lëndën konkrete penale
kërkon arsyetimin në kuptimin përmbajtjesor si të çdo prove
individualisht ashtu edhe të gjitha provave së bashku. Në bazë të kësaj
vlerësimi i lirë i provave mund të shikohet në procedurën e shkallës së
dytë, sepse në arsyetimin e aktgjykimit ceket se në çfarë baze është
konstatuar se ka ardhur deri te përfundimi i tillë (Neni 396. par. 6-9).
Nëse gjykata në arsyetimin e aktgjykimit nuk cek arsyet e caktuara dhe
të plota lidhur me vlerësimin e vet të lirë të provave, atëherë është bërë
shkelje esenciale e dispozitave të procedurës penale gjë që është bazë
për paraqitjen e ankesës(Neni 403. par. 1. al 12).
Përjashtimisht, e drejta pozitive procedurale, e njeh shmangien nga
parimi i vlerësimit të lirë të provave. Ky rast është p.sh. tek llojet e
detyrueshme të ekspertizave.
Në këtë kuptim, p.sh. për t’u vërtetuar shkaku i vdekjes së ndonjë
personi është e domosdoshme të urdhërohet kontrolli dhe obduksioni
post mortem, gjegjësisht nëse ekziston dyshimi i helmimit, gjykata
urdhëron ekspertizë toksikologjike (Neni 186. par. 1 ose neni 190).
11. Parimi i prezantimit dhe vlerësimit të drejtpërdrejtë të provave.
Ky parim mbështetet në kërkesën që deklarimet e palëve, parashtrimi i
prove dhe të gjitha veprimet tjera të nevojshme për formimin e
27
vendimit duhet të jenë të prezantuara para gjykatës e cila do ta nxjerrë
vendimin, ashtu që gjykata pa ndërmjetësimin e organeve tjera i merr
përshtypjet shqisore për tërë materialin procedural mbi të cilin do të
bazohet vendimi i saj. 21
Parimi i drejtpërdrejt apo prezantimi i sërishëm i provave para
gjykatës (pa marrë parasysh se ato prova tashmë kanë qenë të
parashtruara gjatë hetimit dhe pa marrë parasysh se për to ekzistojnë
procesverbalet të cilat do të mund të lexoheshin në shqyrtimin
kryesor), në mënyrë që gjykata t’i vlerësojë ato drejtpërsëdrejti dhe në
bazë të vlerësimit të drejtpërdrejtë të provave ta nxjerrë aktgjykimin.
Ky parim i kontribuon realizimit të parimit të konstatimit të së vërtetës
në procedurën penale dhe parimit kontradiktor.
Për paraqitjen dhe vlerësimin indirekt të provave bëhet fjalë atëherë
kur lexohen procesverbalet për veprimet e dëshmuara të kryera gjatë
procedurës penale ose para ndonjë organi tjetër.
E drejta e procedurës penale e Kosovës, parasheh që gjykata e nxjerrë
vendimin në bazë të provave të shqyrtuara dhe vërtetuara në
shqyrtimin gjyqësor ( Neni 8 par. 2), gjegjësisht aktgjykimin e vet e
bazon vetëm në fakte dhe prova të cilat janë shqyrtuar në shqyrtimin
gjyqësor (Neni 387, par. 1).
Provat të cilat janë paraqitur drejtpërdrejtë gjatë shqyrtimit gjyqësor
dhe të cilat i janë nënshtruar vlerësimit të drejtpërdrejtë të gjykatës nuk
mund të merren parasysh me rastin e nxjerrjes së aktgjykimit ( përveç
nëse me ligj janë bërë përjashtime, për çka do të flitet më tepër në
vazhdim). Ky parim vlen si për provat që përmbahen në dëshmitë e
personave (të pandehurit, dëshmitarit apo ekspertit), ashtu edhe për
provat materiale apo objektet e veprës penale, dokumenteve dhe
fotografimeve teknike të fakteve. Pra nga aspekti i të gjitha këtyre vlen
parimi i drejtpërdrejtë dhe ato në shqyrtimin gjyqësor domosdo duhet
të prezantohen në formën burimore dhe origjinale. Kështu p. sh. Pa
marrë parasysh se ekziston procesverbali nga marrja në pyetje e
dëshmitarëve në fazën hetimore, në shqyrtimin gjyqësor, në kuadër të
21
Gjykata, psh. E cila duhet ta mbështes aktgjykimin e vet në dëshmi të dëshmitarit
të cilin e ka ndëgjuar vet, është në situatë më të mirë se sa gjykata e cila
aktgjykimin e vet duhet ta mbështes në procesverbalin e dëshmitarit apo hetimit,
por edhe palët të cilat atë dëshmi duhet ta vlerësojnë vet në mënyrë kritike, janë në
pozitë më të mirë. T.Vasiljeviq, 1981,fq. 248.
28
parimit të drejtpërdrejtë do të merret në pyetje dëshmitari si dhe
dokumentet të cilat kanë vlerë provuese e sipas mundësisë këto të jenë
të paraqitura në formën origjinale (neni 367. par. 1). Sa u përket
objekteve të veprës penale të cilat shërbejnë si provë në procedurën
penale ato në shqyrtimin gjyqësor mund ti tregohen të pandehurit, e
sipas nevojës edhe dëshmitarit dhe ekspertit (neni 367, par. 2).
Për shkak të rëndësisë së parimit të drejtpërdrejt, rregull themelore e
zbatimit të tij është që gjykata, aktgjykimin e saj ta mbështes vetëm në
fakte dhe prova të cilat janë shqyrtuar në shqyrtimin gjyqësor.
Prezantimi i provave në mënyrë të drejtpërdrejtë është rregull, ndërsa
prezantimi i provave në formë indirekte është përjashtim. Me fjalë
tjera, vetëm përjashtimisht (kur prezantimi i drejtpërdrejtë i provave
është i pamundur apo kur këtë e parasheh ligji në raste të veçanta),
lexohen procesverbalet për veprimet e ndërmarra gjatë hetuesisë dhe
nga ana e organit tjetër të procedurës penale. Procesverbalet duhet të
lexohen nëse dëshirohet që provat e caktuara të përdorën me rastin e
nxjerrjes së aktgjykimit.
Zbatimi i parimit indirekt lejohet në rastet e:
- marrjes në pyetje të dëshmitarit dhe ekspertit jashtë gjykatores për
shkak të pamundësisë së tyre që të vijnë në shqyrtimin gjyqësor,
kurse dëshmia e tyre është e rëndësishme për lëndën konkrete penale
(neni 366);
- leximit të procesverbaleve të dëshmive të dëshmitarëve, të
bashkakuzuarve apo ekspertëve (neni 368);
- leximit të procesverbalit për inspektimin e vendit të ngjarjes,
bastisjen e banesës dhe personave, konfiskimin e objekteve dhe
dokumenteve( neni 367. par. 1), apo
- reproduktimi i incizimeve audio-vizuale të fazës hetimore.(neni 367.
par. 1);
- obligimit të paditësit të autorizuar dhe të pandehurit që ti përgjigjen
thirrjes si dhe pasojat në rast të mos përgjigjes. P.sh. mos ardhja e
prokurorit publik në shqyrtimin gjyqësor ka për pasojë shtyrjen e
seancës gjyqësore(neni 340). Në rast të mungesës së të akuzuarit apo
të pandehurit, pa arsye, në seancën gjyqësore, gjykata lëshon
urdhëresën për arrest të të pandehurit, gjegjësisht e shtynë
shqyrtimin gjyqësor dhe urdhëron që i pandehuri në shqyrtimin e
ardhshme gjyqësor të sjellët me forcë. Nëse i pandehuri qartë i
shmanget ardhjes në shqyrtimin gjyqësor, gjykata mund t’ia caktoj të
pandehurit paraburgimin (Neni 341 .par. 2);
29
- pranisë së përhershme të të gjithë anëtarëve të trupit gjykues në
shqyrtimin gjyqësor, madje edhe nëse shihet se shqyrtimi gjyqësor
do të zgjatë, kryetari i trupit gjykues mund ta kërkoj nga kryetari i
gjykatës që të caktoj një apo dy gjyqtarë, gjegjësisht gjyqtarë porotë
që të prezantojnë në shqyrtimin gjyqësor në mënyrë që t’i
zëvendësojnë anëtarët e trupit gjykues në rast të pengesave eventuale
të tyre për të marrë pjesë (neni 323);
- kontinuitetit të shqyrtimit gjyqësor dhe koncentrimit në shqyrtimin
gjyqësor.22
Veprimet në shqyrtimin gjyqësor duhet të ndërmerren në kontinuitet,
pra njëri pas tjetrit kurse aktgjykimi shqiptohet dhe kumtohet të njëjtën
ditë me të përfunduar të shqyrtimit gjyqësor. Nëse gjykata nuk ka
mundësi që po atë ditë me të përfunduar të shqyrtimit gjyqësor që ta
shqiptoj aktgjykimin, atëherë do të shtyhet shpallja e aktgjykimit më
së shumti 3 ditë dhe do ta caktoj kohen dhe vendin e shpalljes së
aktgjykimit (392. par. 1). Duke filluar nga ndërlikueshmëria e veprave
penale dhe zgjatja e procedurave gjyqësore, ligji parasheh edhe
ndërprerjen dhe shtyrjen e shqyrtimit gjyqësor si përjashtime nga
kërkesa që veprimet në shqyrtimin gjyqësor të zhvillohen në
kontinuitet.
Lidhur me parimin e drejtpërdrejtë në prezantimin dhe vlerësimin e
provave, ndërprerja e shqyrtimit gjyqësor nuk ka ndikim negativ në
këtë parim(shqyrtimi gjyqësor vazhdohet para të njëjtit trup gjykues),
ndërsa në rastin e shtyrjes së shqyrtimit gjyqësor më tepër se tre muaj,
shqyrtimi gjyqësor duhet të filloj rishtazi dhe të gjitha provat duhet të
paraqiten rishtazi ( neni 345 dhe 346. par. 3). ndërprerja dhe shtyrja e
shqyrtimit gjyqësor si dhe shtyrja e shpallje së aktgjykimit për më së
shumti 3 ditë paraqesin përjashtime nga parimi i drejtpërdrejtë në
prezantimin e provave.
12. Parimi gojor
Parimi gojor si njëri ndër parimet themelore të procedurës penale ka të
bëjë me formën e ndërmarrjes së veprime procedurale penale. Sipas
këtij parimi, të gjitha faktet dhe provat në të cilat bazohet aktgjykimi
duhet të paraqiten në formë gojore në shqyrtimin gjyqësor. Parimi me
shkrim është parim i kundërt. Sipas këtij parimi gjykata vendimin e vet
22
M. Grubaç, 2006., fq. 212.
30
e mbështet ekskluzivisht në materialin e shkruar të provave, gjegjësisht
në provat të cilat gjenden në dokumentet e lëndës penale.
Parimi gojor në seancën gjyqësore nënkupton sidomos:
- Materiali procedural në të cilin gjykata e bazon aktgjykimin, në
shqyrtimin gjyqësor duhet të prezantohet në formën gojore;
- Prokurori publik dhe i pandehuri japin deklaratat e tyre me gojë;
- Shqyrtimi gjyqësor fillon me leximin e aktakuzës apo me padinë
private;
- Procedura e dëshmisë është gojore(dëshmitarët dhe ekspertët merren
në pyetje me gojë, kurse dëshmia me dokumente, procesverbale dhe
dokumente tjera realizohet duke lexuar ato);
- Fjala përfundimtare e prokurorit publik, të dëmtuarit, mbrojtësit dhe
e të pandehurit gjithashtu është me gojë;
- Shqiptimi i aktgjykimit gjithmonë lexohet publikisht dhe në pika të
shkurta paraqiten arsye për aktgjykimin e caktuar.
Në bazë të kësaj që u cek mund të përfundohet se krejt ajo në të cilën
gjykata e bazon aktgjykimin e vet duhet të jetë e paraqitur në formën
gojore apo e shpallur gjithashtu në formë gojore edhe në shqyrtimin
gjyqësor. Kjo është mënyra e eliminimit të kontradiktave, paqartësive
dhe lehtëson konstatimin e së vërtetës materiale. Vlera e parimit gojor
qëndron në atë se ky parim i kontribuon realizimit të parimit
kontradiktor, parimit publik të shqyrtimit gjyqësor, parimit të
drejtpërdrejtë të prezantimit dhe vlerësimit të provave dhe parimit të
konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale.
13. Parimi i procedurës së drejtë
Me dispozitën e nenit 6 të KEDNJ garantohet procedura e drejtë në
lëndët penale si njëra ndër të drejtat dhe liritë themelore të njeriut.
Parimi i procedurës së drejtë përfshinë një numër më të madh të të
drejtave të çdo njeriu kundër të cilit zhvillohet procedura penale. Këto
të drejta i përcaktojnë kushtet të cilat janë të nevojshme që procedura e
caktuar të mund të karakterizohet si e drejtë.23
23
Në vendimet e ESLJP Neni 6. EKLJP interpretohet gjerësisht sepse konsiderohet
se kjo dispozitë është e rëndësisë esenciale për zhvillimin e demokracisë.. E drejta
në procedurë të drejt ka të bëjë edhe me veprimin e organeve tjera shtetërore në
rastet kur ato organe vendosin për çështjet të cilat për nga natyra e tyre janë
penale, apo do të mund të shndërroheshin nga ato civile në apo administrative në
31
Në këtë kuptim e drejta në këtë procedurë është:
▪ e drejtë e çdo njeriu që për aktakuzën penale të drejtuar kundër tij të
vendos gjykata e paanshme dhe e pavarur e cila është e themeluar
sipas ligjit;
▪ e drejtë për gjykim publik dhe për shpallje publike të aktgjykimit.
Parimi i transparencës së procedurës penale dhe i shqiptimit publik
të aktgjykimit është në interesin e palëve, por edhe të qytetarëve,
sepse në këtë mënyrë ushtrohet kontrolli mbi punën e organeve
gjyqësore;
▪ e drejta në gjykim brenda afatit të arsyeshëm kohor;
▪ parim i barazisë së palëve apo “barazisë së armëve” ( ang. Equality of
arms). Ky parim nënkupton se secila palë në procedurë duhet të ketë
më tepër mundësi t’i prezantoj argumentet e veta gjegjësisht të dy
palët të kenë të drejtë të informohen për faktet dhe të dhënat e palës
së kundërt dhe të drejtën e përgjigjes lidhur me ato të dhëna;24
▪ Parimi i prezumimit të pafajësisë. Kuptimi i këtij supozimi është që
secili që është i akuzuar për vepër penale ka të drejtë të konsiderohet
i pafajshëm derisa të mos vërtetohet fajësia e tij sipas mënyrës
ligjore. Ky prezumim njihet gjatë tërë procedurës penale;
▪ E drejtë e të pandehurit menjëherë dhe në gjuhën që ai e kupton të
jetë i njoftuar për aktakuzën e cila është ngritur kundër tij;
▪ E drejtë e të pandehurit që në kohën adekuate të për përgatit
mbrojtjen;
▪ E drejtë e të pandehurit që të mbrohet vet ose me ndihmën e
mbrojtësit të cilin ai e zgjedhe apo i cili i caktohet sipas detyrës
zyrtare nëse nuk ka mjete të mjaftueshme për ta paguar ndihmën
juridike;
▪ E drejtë e të pandehurit për t’i shtruar pyetje dhe propozime
dëshmitarët të mbrojtjes dhe dëshmitarit të aktakuzës;
▪ E drejtë e të pandehurit për përkthim falas nëse nuk e kupton ose nuk
e fletë gjuhën e cila përdoret në gjykatë.
KPPPK, përcakton rregullat të cilat sigurojnë që askush, i pafajshëm të
mos dënohet, kurse dënimi apo cilado masë ndëshkuese t’i shqiptohet
ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprën penale, sipas kushteve të
cilat i parasheh Kodi i Përkohshëm Penal, dhe ligjet tjera të Kosovës,
penale për shkak të natyrës së sanksionit i cili do të mund të aplikohej në rastin
konkret. Shih vendimet për lëndët, Delcourt kundër Belgjikës (1970.) ose Ozturk
kundër RF Gjermane (1984.).
24
Neumeister kundër Austrisë (1968.).
32
të cilat i definojnë veprat penale dhe në bazë të procedurës, të zbatuar
në mënyrë ligjore dhe të drejtë (Neni 1. par. 2). Në kuadër të rregullit
që askush i pafajshëm të mos jetë i dënuar dhe që dënimi apo cilado
masë ndëshkuese t’i shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer
veprën penale, ndër të tjera parashihet edhe supozimi i pafajësisë
(Neni 3. par. 1), rregulli in dubio pro reo( Neni 3. par. 2) dhe e drejta
për mbrojtje materiale dhe formale (Neni 10-12).
Sa i përket qëllimit të dytë - se shqiptimi i sanksioneve penale duhet të
bëhet sipas kushteve ligjore, duhet theksuar se fjala është për
sanksionet penale të cilat i parasheh KPPK, si dhe ligjet tjera të cilat
i parashohin veprat penale.
Qëllimi i tretë - se sanksionet e cekura mund të shqiptohen në bazë të
procedurës të zbatuar në mënyrë ligjore dhe të drejtë paraqet kërkesën
që sanksioni penal të shqiptohet në bazë të procedurës e cila zbatohet
sipas rregullave të KPPPK (e drejta e çdo individi që për aktakuzën
penale të drejtuar kundër tij, të vendos gjykata e caktuar në bazë të
ligjit/ kompetenca vendore dhe reale, neni 20-32/ e drejta në shqyrtim
gjyqësor publik/ neni 328-331/, e drejta në procedurë të ndershme
penale të zbatuar në afatin e arsyeshëm kohor/ neni 5/, e drejta për të
prezantuar në gjykim, ndalimi i gjykimit të sërishëm për çështjen e
njëjtë penale/ neni 4/ apo e drejta për përdorim të gjuhës dhe shkrimit/
neni 15/).
Së këndejmi, kërkesat e cekura, duhet të sigurojnë kornizën e
përgjithshme për realizimin e të drejtës për t’u mbrojtur dhe
pamundësimit të kufizimit të kësaj të drejte jashtë kufijve racional,
mbrojtjen e kryesit të supozuar të veprës penale nga arbitrariteti i
organeve kompetente si dhe mbrojtjen e qytetarëve nga ndjekja dhe
gjykimi i paarsyeshëm penal. Kjo dispozitë njëkohësisht siguron edhe
efikasitetin e procedurës penale i cili shprehet përmes shkaqeve të
arsyeshme që çdo kryes i njohur i veprës penale të jetë i dënuar në
pajtim me dispozitat e ligjit penal.
14. Parimi i prezumimit të pafajësisë dhe in dubio pro reo
Një ndër parimet themelore në të cilat bazohet procedura
bashkëkohore penale është parimi i prezumimit të pafajësisë (Neni 3.
par. 1). Në të drejtën vendore procedurale supozimi (Prezumimi) i
pafajësisë është i definuar në pajtim me dokumentet ndërkombëtare
33
(Neni 14, par. 2 PNDCP, dhe Neni 6, par. 2 KEDNJ) në mënyrë që
secili person i dyshuar apo i akuzuar se ka kryer vepër penale
konsiderohet i pafajshëm derisa të mos vërtetohet fajësia e tij me
vendimin e formës së prerë të gjykatës. Prezumimi i pafajësisë njihet
gjatë tërë procedurës penale, por ka të bëjë edhe me veprimet që i
paraprinë asaj, me të cilat organet shtetërore mbledhin shënime për
veprën penale. 25
Supozimi procedural i pafajësisë është i ashtuquajturi
supozim i përkohshëm i cili vlen deri sa mos të dëshmohet e kundërta.
Në teorinë e procedurës penale supozimi i pafajësisë nënkupton:
- Se i pandehuri ka të drejtë, por jo edhe obligim që të mbrohet;
- Se i pandehuri lirohet nga barra e provës dhe i takon privilegji
kundër vetakuzimit (ang. Privilege against incrimination);
- Se obligimi apo barra e provave bie mbi paditësin e autorizuar;
- Se në rast dyshimi, gjykata gjithmonë duhet të veprojë në dobi të
pandehurit. Gjithashtu, ky parim është në lidhje të ngushtë edhe me
respektimin e të drejtës për integritet personal dhe dinjitet njerëzor;
- të drejtën për të heshtur; njoftimin me lëndën e akuzës dhe
nxjerrjen e aktgjykimit lirues për arsye të mungesës së provave të
veprës penale.
Një nga pasojat e drejtpërdrejta të supozimit të pafajësisë është
dispozita ligjore sipas të cilës dyshohet në aspektin e ekzistimit të
fakteve të cilat janë relevante për rastin apo dyshimi në raport me
aplikimin e ndonjë dispozite të ligjit penal të interpretohet në dobi të
pandehurit dhe të drejtave të tij (neni 3 par. 2). Fjala është për parimin
in dubio pro reo. Në pajtim me këtë parim gjykata nxjerr aktgjykimin
lirues, jo vetëm në rastin e vërtetimit të pafajësisë së të pandehurit por
edhe atëherë kur nuk dëshmohet fajësia e të pandehurit. Pra, çdo
dyshim për ekzistimin e ndonjë fakti relevant juridik duhet të shprehet
në dobi të të pandehurit. Në këtë kuptim, ligjvënësi e obligon gjykatën
që ta vlerësojë në mënyrë të ndërgjegjshme çdo provë veç e veç, kurse
lidhur me provat tjera dhe në bazë të vlerësimit të tillë të nxjerr
përfundimin lidhur me argumentimin e ndonjë fakti.
Parmi in dubio pro reo përmban dy rregulla. Rregulli e parë ka të bëjë
me faktet të cilat shkojnë në dëm të të pandehurit. Këto fakte duhet të
jenë të vërtetuara me sigurinë e plotë (p.sh. në të drejtën anglo-
amerikane ky është standard argumentimi”jashtë çdo dyshimi të
25
B. Pavishiq, 2005., fq. 14 – 16
34
arsyeshëm”, (ang. Prof beyond areasonable doubt).Nëse ekziston
dyshimi në raport me këto fakte atëherë ato nuk mund të merren si të
vërtetuara, gjegjësisht konsiderohen të pavërtetuara (inekzistente).
Rregulla e dytë është e lidhur për faktet të cilat shkojnë në dobi të të
pandehurit. Këto fakte merren si të vërtetuara madje edhe atëherë kur
ato janë vetëm probabile (të besueshme), gjegjësisht nëse dyshohet në
ekzistimin e tyre, madje edhe atëherë kur ekzistimi i fakteve në dëm të
të pandehurit është më i besueshëm (probabil).
15. Parimi ne bis in idem
Ndalimi i gjykimit të sërishëm për të njëjtën çështje penale është e
shprehur përmes parimit ne bis in idem. Ky parim është paraparë në
nenin 14. par. 7 PNDCP dhe nenit 4. të Protokollit 7 të KEDNJ.
Dokumentet e përmendura ndërkombëtare parashohin që askush nuk
mund të gjykohet përsëri, gjegjësisht askush nuk mund të dënohet
përsëri në procedurën penale të të njëjtit shtet për vepër penale për të
cilën ka qenë i liruar me vendimin e formës së prerë, apo i dënuar në
pajtim me ligjin dhe procedurën penale të atij shteti (neni 4. par. 1.
Protokolli 7 i KEDNJ). Rezultati i aplikimit i këtij parimi bazohet edhe
në parashikimin e përjashtimeve të tij në atë kuptim që mund të hapet
përsëri shqyrtimi i lëndës së caktuar nëse ekzistojnë provat për faktet e
reja apo për faktet e zbuluara rishtazi, ose nëse në procedurën
paraprake ka ardhur deri te shkelja esenciale e cila ka mundur të ndikoj
në zgjidhjen e rastit( neni 4. par. 2 i Protokollit 7 të KEDNJ).
Ky parim nuk mund të derogohet në kohë të luftës apo në ndonjë
rrethanë të jashtëzakonshme (neni 4. par 3. i Protokollit 7. KEDNJ,
dhe neni 15 i KEDNJ). KPPPK, thekson se askush nuk mund të jetë i
ndjekur as i dënuar për veprën penale për të cilën është liruar apo është
dënuar me vendimin e formës së prerë të gjykatës (Neni 4).
Parimi ne bis in idem përfshinë dy kushte kumulative:
a) që procedura penale tashmë është zhvilluar kundër personit të
caktuar për veprën e caktuar penale dhe
b) se tashmë është nxjerrë vendimi i formës së prerë i gjykatës lidhur
me atë lëndë penale.
Për shqyrtimin e parimit ne bis in idem janë të lidhura edhe nocionet e
formës së prerë formale dhe materiale. Sipas rregullit, që të dy këto
forma të prera vijnë në të njëjtën kohë. Vendimi formal i formës së
35
prerë është ai vendim i cili nuk mund të kundërshtohet me mjete
juridike, pra kur ankesa nuk lejohet (Neni 135, par. 1 i KPPPK).
Forma e prerë e vendimit në kuptimin material nënkupton ndalesën e
zhvillimit të sërishëm të procedurës penale për atë çështje penale për të
cilën është nxjerrë vendimi i formës së prerë i gjykatës kompetente (ne
bis in idem), gjegjësisht procedura penale e përfunduar në atë mënyrë
mund të rishikohet vetëm në bazë të dispozitave mbi rishikimin e
procedurë penale, si mjet i jashtëzakonshëm juridik (neni 438-447).
16. Parimi i përdorimit të gjuhës dhe shkrimit në procedurën penale
KPPPK, parasheh se në procedurën penale mund të përdoret shkrimi
dhe gjuha shqipe, serbe dhe angleze, si dhe gjuhët dhe shkresat shtesë
nëse kjo është e paraparë me ligj në kuadër të kompetencës territoriale,
reale të gjykatave. Gjithashtu flitet edhe për të drejtën e subjekteve të
procedurës penale në përdorimin e gjuhës së vet pa marrë parasysh se
ajo gjuhë a është edhe gjuhë zyrtare në të cilën zhvillohet procedura
penale dhe të drejtën për përkthim pa pagesë nga ana e përkthyesit të
pavarur. Këshilla për të drejtat e cekura duhet të jepet para shqyrtimit
të parë, kurse personi mund të heq dorë nga ajo e drejtë nëse e njeh
gjuhën në të cilën zhvillohet procedura.
Për shkak të rëndësisë së këtij parimi, në procesverbal do të shënohet
jo vetëm se i është dhënë këshilla për të drejtën e përdorimit të gjuhës
por edhe deklarata e personit lidhur me shfrytëzimin e kësaj të drejte.
Personit i cili është privuar nga liria apo gjendet në paraburgim, apo në
vuajtjen e dënimit i dërgohet përkthimi i thirrjeve gjyqësore,
vendimeve dhe parashtresave në gjuhën me të cilën ai shërbehet në
procedurë (Neni 15). E drejta ndërkombëtare për të drejtat e njeriut
parasheh të drejtën për përdorimin e gjuhës së vet edhe me rastin e
privimit nga liria, gjegjësisht paraburgimit (Neni 14, par. 3 i PNDCP,
dhe neni 5. par. 2 i KEDNJ), dhe te e drejta për gjykim korrekt (Neni
14, par. 1 i PNDCP, dhe Neni 6, par. pika a) dhe e) e KEDNJ).
Në të vërtetë secili që arrestohet, menjëherë, do të informohet për
arsyet e arrestimit dhe për të gjitha akuzat kundër tij në gjuhën të cilën
e kupton. Gjithashtu secili që është i akuzuar për vepër penale ka të
drejtë që menjëherë në gjuhën të cilën e kupton të jetë i informuar
hollësisht për natyrën dhe arsyen e akuzës kundër tij, si dhe ta
shfrytëzoj ndihmën falas të interpretit nëse nuk e kupton apo nuk e
fletë gjuhën e cila përdorët në gjykatë.
36
Sipas praktikës së Gjykatë Evropiane të të Drejtave të Njeriut, parimi
i përdorimit të gjuhës dhe shkrimit në procedurën penale thekson se
personi i akuzuar i cili nuk e kupton apo nuk e fletë gjuhën që
përdorët në gjykatë, ka të drejtë për ndihmë pa pagesë të përkthyesit
me rastin e përkthimit të të gjitha dokumenteve apo deklaratave në
procedurën e filluar kundër tij, sepse kjo është e domosdoshme për
t’u realizuar benefitet e gjykimit të drejtë..26
17. Parimi i publicitetit në procedurën penale
Ky parim para së gjithash ka të bëjë me publikun qytetarë apo të
drejtën e personave tjerë të cilët në procedurën konkrete penale nuk
janë subjekte të procedurës për të prezantuar në shqyrtimet gjyqësore
(publiciteti i përgjithshëm). Krahas publicitetit të përgjithshëm në
procedurën penale ekziston edhe publiciteti i palëve apo e drejta e
palëve për të qenë të pranishëm me rastin e veprimeve në procedurën
penale (p.sh. e drejta e të pandehurit për të prezantuar me rastin e
bastisjes së banesës, lokaleve tjera apo të sendeve të luajtshme). Kur
flitet për parimin e publicitetit atëherë mendohet në publicitetin e
përgjithshëm të shqyrtimit gjyqësor para gjykatës së shkallës së parë
(Neni 328-331), si dhe në publicitetin e përgjithshëm para gjykatës së
shkallës së dytë (Neni 410, par. 5). Në procedurën paraprake apo
hetimore është zbatuar vetëm publiciteti i palëve. Legjislacionet
pozitive procedurale e njohin parimin sekret të procedurës paraprake
penale (hetimore).
Fshehtësia e kësaj faze të procedurës penale rëndom zbatohet:
- për të siguruar efikasitetin në ndriçimin e veprës konkrete penale;
- për të mbrojtur të drejtat e të pandehurit dhe;
- për shkak të aplikimit të parimit të prezumimit të pafajësisë.
Parimi i publicitetit shpesh përshkruhet jo vetëm si parim i procedurës
penale por edhe si parim politik, kushtetues apo si parim i të së drejtës
ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.(neni 14. par. 1 i PNDCP dhe
neni 6. par. 1 i KEDNJ). Arsyet kryesore për futjen e këtij parimi në
procedurën penale janë kontributet e tij për gjykim korrekt, të
paanshëm dhe objektiv, veprim preventiv në pengimin e kriminalitetit,
zhvillimin e moralit, disiplinës apo njohjen e ligjit. Gjithashtu
26
Psh: Luedicke, Belkacem i Koc kundër Gjermanisë (1978.).
37
informimi i publikut me veprat penale është i përfshirë edhe përmes
njoftimit të qytetarëve me anë të medieve lidhur me rrjedhën e
procedurës konkrete penale.
Shqyrtimet gjyqësore për publikun janë ngjarje e hapur dhe të gjitha
ata që janë të pranishëm në gjykim kanë të drejtë që të raportojnë nga
gjykimi. Mirëpo, e drejta e mjeteve të informimit publik apo medieve
për të raportuar dhe komentuar procedurat penale gjyqësore nuk e
përfshijnë edhe të drejtën e medieve që të kyçen në prodhimin e
procesit gjyqësor, sepse kjo pashmangshëm do ta ndryshonte qëllimin
e procedurës penale. Sipas praktikës së GJEDNJ, raportet midis të së
drejtës për gjykim të drejtë e cila përcillet me garanci mbi pavarësinë
gjyqësore dhe Prezumimi i pafajësisë (neni 6 i KEDNJ), dhe të drejtës
për informim të lirë të publikut apo
Shtypit të lirë (neni 10 i KEDNJ), duhet zgjedhur ashtu që publiku të
informohet për procedurën penale e cila është duke u zhvilluar, por në
atë mënyrë që kjo të bëhet në mënyrë diskrete, duke pasur në
konsideratë të gjitha ato që obligon respektimi i parimit të prezumimit
të pafajësisë, e drejta në mbrojtje, e drejta në privatësi dhe e mbrojtja e
integritetit moral dhe dinjitetit njerëzor të të dyshuarit, gjegjësisht
pandehurit. Kjo nënkupton se personi gjatë kohës sa zgjatë procedura
nuk guxon të tregohet si kriminel, as që është e lejuar që në publik të
krijohet përshtypja apo formohet mendimi për fajësinë e tij. Informimi
i publikut përmes medieve duhet të jetë doemos objektiv dhe pa
gërshetime dhe rrjedha prejudikuese lidhur me lëndën konkrete
penale.27
Shqyrtimi gjyqësor është publik. Në shqyrtimin gjyqësor mund të
prezantojnë vetëm personat e moshës madhore. Personat e moshës jo
madhore nuk mund të prezantojnë në shqyrtimin gjyqësor. Në qoftëse
fëmijët dhe të miturit është e domosdoshme të dëgjohen si dëshmitarë,
atëherë ata në gjykatore qëndrojnë vetëm aq kohë për sa është e
nevojshme ta japin dëshminë e tyre. parimi i publicitetit i përket edhe
shpalljes publike të aktgjykimit. Ndërkaq, ky parim nuk vlen për për
këshillim dhe votim të trupit gjykues gjatë shqyrtimit gjyqësor apo pas
tërheqjes për këshillim dhe votim me qëllim të nxjerrjes së
27
Aktgjykimi i rastit Worm kundër Austrisë (1997.). V. Sijerčić-Čolić, H. „Krivični
postupak i mediji.“ Në: „Novinarstvo u borbi protiv korupcije. Sarajevo”, 2003.,
fq. 3.– 46.
38
aktgjykimit. Në këshillim dhe votim mund të prezantojnë vetëm
anëtarët e trupit gjykues dhe procesmbajtësi. Në gjykatore gjithashtu
është i ndaluar fotografimi, incizimi filmik me kamerë, incizimi
televiziv dhe incizimet tjera me mjete teknike.
Përjashtimisht, Kryetari i Gjykatës Supreme të Kosovës, mund të
lejojë incizimin e tillë në seancën gjyqësore, por për shkaqe të
arsyeshme, mund të nxirret vendimi që disa pjesë të shqyrtimit
gjyqësor të mos incizohen (neni 93,par. 2,3,5).
Nga seanca gjyqësore, sipas kushteve ligjore, mund të përjashtohet
publiku i përgjithshëm. Me fjalë tjera gjykata, që nga hapja e seancës
deri në përfundimin e shqyrtimit gjyqësor, sipas detyrës zyrtare apo
me propozim të palëve dhe mbrojtësve, por gjithmonë pas dëgjimit të
tyre, mund të përjashtoj publikun edhe nga tërë shqyrtimi gjyqësor,
apo një pjesë e tij, nëse kjo është e nevojshme për arsye të: mbrojtjes
së sekretit zyrtar; ruajtjes së informatës konfidenciale e cila do të
rrezikohej në shqyrtimin publik; ruajtjes së rendit publik; mbrojtjes së
jetës personale apo familjare të të pandehurit, të dëmtuarit apo
pjesëtarëve tjerë në procedurë; mbrojtjes së interesit të fëmijëve apo
mbrojtjes së të dëmtuarit ose dëshmitarit (Neni 329).
Përjashtimi i publikut në kundërshtim me kushtet e parapara me ligj
paraqet absolutisht shkelje esenciale të dispozitave të procedurës
penale për çka domosdo aktgjykimi i shkallë së parë do të anulohet
(neni 403, par. 1 al. 4). Përjashtimi i publikut nga shqyrtimi gjyqësor
nuk ka të bëjë me palët, mbrojtësin, të dëmtuarin, përfaqësuesit e tyre,
përveç nëse nuk është fjala për mbrojtjen e të dëmtuarit e të
dëshmitarit (Neni 330, par. 1). gjykata gjithashtu mund të lejojë që në
shqyrtimin gjyqësor nga i cili është i larguar publiku të marrin pjesë
personat zyrtar, punëtorët shkencorë dhe publik, kurse me kërkesë të të
pandehurit kjo mund t’i lejohet edhe qiftit bashkëshortorë, gjegjësisht
qiftit jashtëmartesorë dhe farefisit të afërt. Gjyqtari, gjegjësisht trupi
gjykues do t’i paralajmëroj personat të cilët janë të pranishëm në
shqyrtimin gjyqësor në të cilin është i shkyçur publiku për atë se janë
të detyruar që ti mbajnë sekret të gjitha informatat të cilat i kanë
kuptuar në shqyrtimin gjyqësor dhe për atë se zbulimi i paautorizuar i
sekretit paraqet vepër penale (neni 330. par. 3).28
Vendimin për
28
Largimi nga gjykatorja i personit i cili prishë rendin dhe disciplinën procedurale
nuk do të thot përjashtim i publikut (Neni 336. par. 1).
39
përjashtimin e publikut nxirret në formë të aktvendimit dhe i cili duhet
të jetë i arsyetuar dhe i shpallur publikisht. Krahas kësaj, edhe pse
është përjashtuar publiku nga shqyrtimi gjyqësor, aktgjykimi
gjithmonë shpallet publikisht. Me këtë rast shqiptimi i aktgjykimit
lexohet në seancën publike, kurse në pikëpamje të shpalljes së arsyes
së aktgjykimit, gjykata vendos se në ç’masë do ta përjashtoj publikun
apo do ta përjashtoj atë krejtësisht.(Neni 392, par. 4).
40
PJESA E III
SUBJEKTET E PROCEDURËS PENALE
18. Subjektet e procedurës penale - ndarja dhe nocioni
Subjektet e procedurës penale janë persona fizik dhe juridik të cilët në
procedurën penale kryejnë veprime procedurale-penale, sipas ligjit
kanë të drejta dhe detyrime të caktuara dhe hyjnë në marrëdhënie
procedurale penale.29
Sipas parimit akuzator, për procedurën penale janë të ndërlidhura tri
funksione veç e veç të cilat u janë besuar subjekteve të ndryshme dhe
të pavarura. Siç është thënë tashmë, këto janë funksioni i ndjekjes
penale; funksioni i mbrojtjes dhe funksioni i gjykimit. Funksionin e
ndjekjes penale e ushtron paditësi i autorizuar: prokurori publik të cilit
me ligj i është dhënë e drejta dhe detyra e ndjekjes penale për veprat
penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare, i dëmtuari si paditës
(paditësi subsidiar i cili pas tërheqjes së prokurorit publik nga ndjekja
penale mund ta marrë apo vazhdojë ndjekjen penale) dhe paditësi
privat për veprat penale të cilat ndiqen sipas padisë private. I
pandehuri ushtron funksionin e mbrojtjes( për realizimin e këtij
funksioni atij i ndihmon avokati mbrojtës. Funksioni i gjykimit i takon
ekskluzivisht gjykatës. Pra, paditësi i autorizuar, i pandehuri dhe
gjykata janë subjektet themelore apo kryesore të procedurës penale.
Këto subjekte domosdo duhet të ekzistojnë në çdo procedurë penale.
Pa to nuk mund të zhvillohet procedura penale. Subjektet themelore të
procedurës penale i kanë edhe të drejtat dhe detyrimet e parapara sipas
ligjit gjatë procedurës penale. Krahas subjekteve themelore të
procedurës penale, në procedurë penale marrin pjesë edhe subjektet
sekondare të procedurës penale. Këto dallohen nga subjektet
themelore të procedurës penale sepse procedura penale mund të
fillohet, të zhvillohet dhe të përfundohet edhe pa to. Subjektet
sekondare të procedurës penale janë: i dëmtuari, përfaqësuesi ligjor, i
autorizuari, nëpunësi policor, dëshmitarët apo ekspertët.
29
H. I. Sijerçiq-Çoliq, 2005., fq. 123.
41
19. Palët - nocioni i përgjithshëm
- Aftësia procedurale e palëve në procedurë:
Palët janë subjekte të cilat në procedurën penale realizojnë interesa të
kundërta dhe disponojnë me të drejta dhe detyrime të pavarura
procedurale.30
Në këtë kuptim pala është subjekt i procedurës penale i
cili shpreh kërkesën penale juridike dhe me këtë rast kërkon vendimin
e gjykatës (paditësi i autorizuar) dhe subjekt ndaj të cilit është drejtuar
akuza dhe ndaj të cilit kërkohet shqiptimi i vendimit të gjykatës (i
pandehuri). Pra, palët janë paditësi dhe i pandehuri (neni 151. al. 16).
Në procedurën penale parimisht palët janë të barabarta ndërmjet veti
në pikëpamje të mundësisë së realizimit të interesave dhe kërkesave të
tyre para gjykatës. Në realitetin e marrëdhënieve procedurale penale
palët nuk janë të barazuara plotësisht, sepse për shkak të funksioneve
procedurale penale që ato i kryejnë( funksioni i ndjekjes penale dhe
funksioni i mbrojtjes), ato gjenden në pozitë që disponojnë me të drejta
dhe detyrime të ndryshme. Për këtë arsye e drejta ndërkombëtare për të
drejtat e njeriut dhe e drejta e procedurës penale garantojnë të drejta të
caktuara të cilat i takojnë të pandehurit dhe të cilat quhen e drejta për
t’u mbrojtur. Në këtë mënyrë bëhet përpjekje që sa më tepër të
barazohet pozita e të paditësit dhe të pandehurit në procedurën penale
dhe të sigurohet parimi i “barazisë së armëve” (ang. equality of arms).
Çështja e pozitës së tyre procedurale, të drejtat dhe detyrat në
procedurën penale si dhe realizimi i parimit “të barazisë së armëve”
kanë rëndësi të veçantë për rregullimin e procedurës penale,”... kurse
vet ajo janë shprehje e rrethanave politike kulturore dhe rrethanave
tjera shoqërore.
Historia e procedurës penale në esencë zhvillohet mbi historinë e
palëve dhe pozitës së tyre në procedurë”.31
Edhe sipas KPPPK i pandehuri dhe paditësi në procedurën penale kanë
statusin e palëve të barabarta, përveç nëse me atë ligj nuk është
paraparë ndryshe (neni 10. par. 1). kurse prokurori publik (krahas
gjykatës dhe policisë) është i obliguar që me kujdes të shqyrtojë dhe
me profesionalizëm dhe besnikëri maksimale të konstatoj me të njëjtin
kujdes faktet të cilat e ngarkojnë të pandehurin si dhe ato të cilat
30
G. Tomasheviq, 1998., fq. 53.
31
M. Grubaç, 2006., fq. 127.
42
shkojnë në dobi të tij dhe që të gjitha faktet dhe provat të cilat shkojnë
në dobi të pandehurit t’i jepen në dispozicion mbrojtjes para fillimit
dhe gjatë procedurës penale (neni 7. par. 2). Pala në procedurën penale
duhet ta ketë aftësinë procedurale të palëve. Aftësia e palëve është
aftësia e personit që të jetë palë në procedurën konkrete penale, pra të
jetë i pandehur apo paditës. Aftësia procedurale është aftësia e palës që
në procedurën penale të ndërmerr veprime procedurale penale.
43
PJESA E IV
GJYKATA
20. Mbi gjykatën në përgjithësi
Gjykata e kryen funksionin gjyqësor si një nga funksionet esenciale të
shoqërisë së organizuar njerëzore.
Funksioni gjyqësor reflektohet në zbatimin e sistemit të caktuar të
normave juridike mbi marrëdhëniet konkrete shoqërore. Duke
zbatuar sistemin e caktuar të normave juridike mbi marrëdhëniet
konkrete shoqërore, gjykata shqyrton kundërthëniet në shoqëri dhe
zgjidh konfliktin e interesave përmes prizmës së kontesteve
gjyqësore.
Funksioni themelor i gjykatës në procedurën penale është që ajo si
organ i pavarur dhe i paanshëm në procedurën e paraparë me ligj të
vendos se a ka kryer vepër penale i pandehuri dhe ta zbatoj të drejtën
pozitive penale. Për funksionin gjyqësor në procedurën penale të
Kosovës, janë kompetente gjykatat e rregullta: gjykatat komunale,
gjykatat e qarkut dhe Gjykata Supreme e Kosovës. Gjykatat
themelohen me ligj dhe sipas ligjit përcaktohen kompetencat, struktura
dhe organizimi i tyre si dhe procedura në mënyrë që të sigurohet
barazia në procedurë dhe parimi i së drejtës si njëri nga parimet
themelore në procedurë para gjykatës.32
21. Parimet e kryerjes së funksionit gjyqësor
Parimet themelore në të cilat bazohet organizimi dhe veprimtaria e
gjykatave ushtrojnë ndikim të drejtpërdrejtë në realizimin e funksionit
gjyqësor. Në këtë kuptim rëndësi të posaçme ka parimi: i pavarësisë
dhe paanshmërisë gjyqësore; ligjshmërisë; i emërimit dhe shkarkimit
të gjyqtarëve; kolegjialitetit dhe shumëshkallshmërisë.
32
Organizata e gjykatave rregullohet me Ligjin mbi Gjykatat e Rregullta të Kosovës
(„Gazeta Zyrtare e KSAK nr. 21/1978, ndryshimet dhe plotlësimet, „Gazeta
Zyrtare e KSAK“, nr. 2/1989.). Me Rregulloren 1999/24 është paraparë që
dispozitat e përmendura të lihen nl fuqi. Për strukturën e llojit tjetër të gjykatave
flet Projektligji për Gjykatat në Kosovë i cili është në procedurën e përgatitjes.
44
- Parimi i paanshmërisë dhe pavarësisë gjyqësore:
KEDNJ parasheh që secili ka të drejtë që për aktakuzën e drejtuar
kundër tij të kërkoj që të vendosë gjykata e paanshme dhe e pavarur
(neni 6. par. 1)33
. Nga pozita juridike e gjyqtarit, profesionalizmi i tij
dhe “pjekuria morale”, si kushte themelore të paanshmërisë së tij, varet
se si do të realizohet në praktikë pavarësia dhe paanshmëria e gjykatës
penale;
- Parimi i ligjshmërisë:
Ky parim është në lidhje të ngushtë me parimin e pavarësisë dhe
paanshmërisë së gjykatës. Në të vërtetë gjykatat janë të detyruara të
gjykojnë në bazë të ligjit. Në këtë kuptim, gjyqtarët gjykojnë vetëm
sipas bindjes së tyre të lirë gjyqësore të bazuar në dispozitat ligjore;
- Parimi i emërimit dhe shkarkimit:
Ky parim përfshinë kushtet për përzgjedhjen e kandidatëve në
funksionin gjyqësor, emërimin, avancimin në shërbim dhe ndërprerjen
e titullit të gjyqtarit. Në pajtim me këtë parim, për të gjitha çështjet e
përmendura duhet të vendosë organi i cili është i pavarur nga pushteti
ekzekutiv apo pushteti legjislativ, në bazë të ligjit dhe në kuadër të
procedurës së paraparë me ligj.34
;
- Parimi i kolegjialitetit:
Ky parim ka të bëjë me organizimin e brendshëm të gjykatës dhe
mendrën e punës së gjykatës. Sipas këtij parimi gjykata komunale
gjykon në trupin gjykues të përbërë nga një gjyqtarë dhe dy gjyqtarë
porotë. Gjykata e Qarkut gjykon në trup gjykues të përbërë nga një
gjyqtarë dhe dy gjyqtarë porotë, gjegjësisht për veprat e rënda penale
në trup gjykues të përbërë nga dy gjyqtarë dhe tre gjyqtarë porotë. Në
shkallën e dytë gjykon nga tre, pesë gjyqtarë, kurse në shkallën e tretë
gjykon kolegji gjykues i përbërë nga tre, gjegjësisht pesë anëtarë
(gjyqtarë profesionist). Me këtë parim është paraparë edhe përjashtimi
për vepra penale për të cilat është paraparë dënimi me burg deri në tri
33
GJEDNJ, me rastin e vendimit se a është ndonjë gjykatë e pavarur apo jo, merr në
shqyrtim si vijon: a) mënyrën e emërimit të gjyqtarëve; b)kohëzgjatjen e mandatit;
c) garancitë kundër presionit të jashtëm; d) atë se gjykata e caktuar, a len
përshtypjen e gjykatës së pavarur. Shih psh: Campbell dhe Fell kundër Mbretërisë
së Bashkuar (1984.).
34
Gjyqtarët dhe gjyqtarët porotë i emëron PSSP të KB me propozim të Këshillit
(Neni 5. Rregullorja UNMIK-a 2001/28).
45
vjet apo gjoba me të holla si dënim kryesor meqenëse për ato vepra
penale gjykon gjyqtari individual në gjykatën komunale (neni
22,24,26).
- Parimi i shumëshkallshmërisë:
Ky parim nënkupton atë që për një çështje penale vendosin shumë
gjykata, do të thotë gjykata të ulëta dhe të larta ( në procedurë sipas
ankesës).
22. Koncepti dhe llojet e kompetencave gjyqësore.
Meqenëse ekzistojnë shumë lloje të gjykatave dhe numri i madh i tyre
brenda llojit të caktuar, është e domosdoshme të përcaktohet
kompetenca e tyre si fushëveprim i punës në çështjet konkrete penale.
Krahas kësaj, është e drejtë e çdo individi që për aktakuzën penale të
drejtuar kundër tij të vendos gjykata themeluar sipas ligjit në
procedurën e cila është filluar dhe zhvillohet sipas të drejtës pozitive
procedurale (neni 6. par. 1 i KEDNJ). Kompetenca është e drejtë dhe
detyrë e paraparë e gjykatës së caktuar e paraparë me ligj që të
veprojë për çështjen e caktuar penale.
Për përcaktimin e kompetencës gjyqësore aplikohen kriteret si vijon:
a).Karakteri dhe pesha e veprës penale dhe dënimi i paraparë e
mundësojnë përcaktimin e kompetencës reale. Bazë për përcaktimin
e kësaj kompetence pra është vepra penale. Kompetenca reale
mundëson që veprat penale t’u dorëzohen për gjykim gjykatave
komunale apo gjykatave të qarkut;
b). Ndarja e punës midis gjykatave të të njëjtit lloj (p.sh. komunale )
është e mundur në bazë të lidhjes e cila ekziston ndërmjet veprës
penale, kryesit të saj dhe vendit të caktuar (territorit) bazë për
përcaktimin e kësaj kompetence është vendi për të cilin është e
lidhur vepra penale apo kryesi i saj. Kjo kompetencë quhet
kompetencë vendore apo territoriale;
c). ndarja e procedurës penale në faza apo funksione të cilat gjyqtari i
ka gjatë procedurës penale dhe e që mundëson përcaktimin e
kompetencës funksionale. Përfundimisht, edhe cilësia e të pandehurit
mund të ketë rëndësi për përcaktimin e kompetencës. Në rast të tillë
bëhet fjalë për kompetencën personale. Kjo kompetencë vije në
shprehje në procedurën ndaj të miturve.
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale
E drejta e procedures penale

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale   E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale Refik Mustafa
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
Kriminalistikakosmaqi
 
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeE Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeRefik Mustafa
 
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit Egzon Doli
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarE Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarRefik Mustafa
 
FAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALEFAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALERefik Mustafa
 
E Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare   Pyetje e PergjigjeE Drejta Familjare   Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare Pyetje e PergjigjeRefik Mustafa
 
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeRefik Mustafa
 
E drejta sendore provim
E drejta sendore provimE drejta sendore provim
E drejta sendore provimv z
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuesedritashala
 
Procedura civile-rrustem-qehaja (1)
Procedura civile-rrustem-qehaja (1)Procedura civile-rrustem-qehaja (1)
Procedura civile-rrustem-qehaja (1)Andi Kusari
 
Permbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit ne procedure penale
Permbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit  ne procedure penalePermbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit  ne procedure penale
Permbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit ne procedure penaleDonikë Mjaki
 
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateE Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateRefik Mustafa
 

La actualidad más candente (20)

E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale   E Drejta Penale Procedurale
E Drejta Penale Procedurale
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
Kriminalistika
 
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me PërgjigjeE Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
E Dreja e Procedures Penale - Pyetje Me Përgjigje
 
Procedura Civile
Procedura CivileProcedura Civile
Procedura Civile
 
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
Procedure Penale - Masat për sigurimin e pranise së të pandehurit
 
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Civile - Pyetje & Përgjigje
 
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e ShkurtuarE Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
E Drejta Civile - Përmbledhje e Shkurtuar
 
E drejta e procedures civile 1
E drejta e procedures civile 1E drejta e procedures civile 1
E drejta e procedures civile 1
 
FAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALEFAZAT E PROCEDURES PENALE
FAZAT E PROCEDURES PENALE
 
E Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare   Pyetje e PergjigjeE Drejta Familjare   Pyetje e Pergjigje
E Drejta Familjare Pyetje e Pergjigje
 
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & PërgjigjeE Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
E Drejta Trashëgimore - Pyetje & Përgjigje
 
E DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILEE DREJTA CIVILE
E DREJTA CIVILE
 
E drejta sendore provim
E drejta sendore provimE drejta sendore provim
E drejta sendore provim
 
Gjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetueseGjyqësia kushtetuese
Gjyqësia kushtetuese
 
Kriminalistika
KriminalistikaKriminalistika
Kriminalistika
 
Procedura civile-rrustem-qehaja (1)
Procedura civile-rrustem-qehaja (1)Procedura civile-rrustem-qehaja (1)
Procedura civile-rrustem-qehaja (1)
 
Penologjia
PenologjiaPenologjia
Penologjia
 
Permbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit ne procedure penale
Permbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit  ne procedure penalePermbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit  ne procedure penale
Permbledhje te perseritjeve per pergatitjen e kollokfiumit ne procedure penale
 
E drejta e punes komplet
E drejta e punes   kompletE drejta e punes   komplet
E drejta e punes komplet
 
E Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare PrivateE Drejta Ndërkombtare Private
E Drejta Ndërkombtare Private
 

Similar a E drejta e procedures penale

Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02
Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02
Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02Ministry of Health
 
33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penale33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penalezogaj
 
Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes Ferdi Nuredini
 
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aazogaj
 
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aazogaj
 
punim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimorepunim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimoreDonikë Mjaki
 
Kodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosovesKodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosovesMarjan DODAJ
 

Similar a E drejta e procedures penale (8)

Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02
Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02
Edrejtaeprocedurespenale 111219031049-phpapp02
 
33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penale33760284 e-drejta-penale
33760284 e-drejta-penale
 
Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes
Procedura paraprake hetimi ngritja e aktakuzes
 
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
 
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
26066395 k-r-i-m-i-n-a-l-i-s-t-i-k-aa
 
Procedura penale,punim seminarik
Procedura penale,punim seminarikProcedura penale,punim seminarik
Procedura penale,punim seminarik
 
punim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimorepunim seminarik ne proceduren kontestimore
punim seminarik ne proceduren kontestimore
 
Kodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosovesKodi i procedurës penale i kosoves
Kodi i procedurës penale i kosoves
 

Más de Ferdi Nuredini

E drejta sendore (Pyetje)
E drejta sendore   (Pyetje)E drejta sendore   (Pyetje)
E drejta sendore (Pyetje)Ferdi Nuredini
 
E drejta administrative
E drejta administrativeE drejta administrative
E drejta administrativeFerdi Nuredini
 
Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]
Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]
Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 7-1
Historia e se Drejtes 7-1Historia e se Drejtes 7-1
Historia e se Drejtes 7-1Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 7
Historia e se Drejtes 7Historia e se Drejtes 7
Historia e se Drejtes 7Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 6-2
Historia e se Drejtes 6-2Historia e se Drejtes 6-2
Historia e se Drejtes 6-2Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 6-1
Historia e se Drejtes 6-1Historia e se Drejtes 6-1
Historia e se Drejtes 6-1Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 6
Historia e se Drejtes 6Historia e se Drejtes 6
Historia e se Drejtes 6Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 5
Historia e se Drejtes 5Historia e se Drejtes 5
Historia e se Drejtes 5Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 4
Historia e se Drejtes 4Historia e se Drejtes 4
Historia e se Drejtes 4Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 3
Historia e se Drejtes 3Historia e se Drejtes 3
Historia e se Drejtes 3Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes (1)
Historia e se Drejtes (1)Historia e se Drejtes (1)
Historia e se Drejtes (1)Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2Ferdi Nuredini
 
Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2Ferdi Nuredini
 
E Drejta Ekologjike Ligjerata 3
E Drejta Ekologjike Ligjerata 3E Drejta Ekologjike Ligjerata 3
E Drejta Ekologjike Ligjerata 3Ferdi Nuredini
 
E Drejta Ekologjike Ligjerata 2
E Drejta Ekologjike Ligjerata 2E Drejta Ekologjike Ligjerata 2
E Drejta Ekologjike Ligjerata 2Ferdi Nuredini
 
e drejta ekologjike Ligjerata 1
e drejta ekologjike Ligjerata 1e drejta ekologjike Ligjerata 1
e drejta ekologjike Ligjerata 1Ferdi Nuredini
 

Más de Ferdi Nuredini (20)

E drejta sendore (Pyetje)
E drejta sendore   (Pyetje)E drejta sendore   (Pyetje)
E drejta sendore (Pyetje)
 
E drejta trashegimore
E drejta trashegimoreE drejta trashegimore
E drejta trashegimore
 
E drejta administrative
E drejta administrativeE drejta administrative
E drejta administrative
 
Gjyqesia
GjyqesiaGjyqesia
Gjyqesia
 
Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]
Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]
Gjykata ne RM [Republiken e Maqedonise]
 
Gjykata kushtetuese
Gjykata kushtetueseGjykata kushtetuese
Gjykata kushtetuese
 
Historia e se Drejtes 7-1
Historia e se Drejtes 7-1Historia e se Drejtes 7-1
Historia e se Drejtes 7-1
 
Historia e se Drejtes 7
Historia e se Drejtes 7Historia e se Drejtes 7
Historia e se Drejtes 7
 
Historia e se Drejtes 6-2
Historia e se Drejtes 6-2Historia e se Drejtes 6-2
Historia e se Drejtes 6-2
 
Historia e se Drejtes 6-1
Historia e se Drejtes 6-1Historia e se Drejtes 6-1
Historia e se Drejtes 6-1
 
Historia e se Drejtes 6
Historia e se Drejtes 6Historia e se Drejtes 6
Historia e se Drejtes 6
 
Historia e se Drejtes 5
Historia e se Drejtes 5Historia e se Drejtes 5
Historia e se Drejtes 5
 
Historia e se Drejtes 4
Historia e se Drejtes 4Historia e se Drejtes 4
Historia e se Drejtes 4
 
Historia e se Drejtes 3
Historia e se Drejtes 3Historia e se Drejtes 3
Historia e se Drejtes 3
 
Historia e se Drejtes (1)
Historia e se Drejtes (1)Historia e se Drejtes (1)
Historia e se Drejtes (1)
 
Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2
 
Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2Historia e se Drejtes 2
Historia e se Drejtes 2
 
E Drejta Ekologjike Ligjerata 3
E Drejta Ekologjike Ligjerata 3E Drejta Ekologjike Ligjerata 3
E Drejta Ekologjike Ligjerata 3
 
E Drejta Ekologjike Ligjerata 2
E Drejta Ekologjike Ligjerata 2E Drejta Ekologjike Ligjerata 2
E Drejta Ekologjike Ligjerata 2
 
e drejta ekologjike Ligjerata 1
e drejta ekologjike Ligjerata 1e drejta ekologjike Ligjerata 1
e drejta ekologjike Ligjerata 1
 

E drejta e procedures penale

  • 1. Prof. dr. sc. Hajrija Sijerçiq – Çoliq Mr. sc. Haris Haliloviq, asistent i lartë E DREJTA E PROCEDURËS PENALE ME VËSHTRIM TË POSAÇËM NË PROCEDURËN PENALE TË KOSOVËS Titulli i origjinalit: KRIVIČNO PROCESNO PRAVO S POSEBNIM OSVRTOM NA KRIVIČNI POSTUPAK KOSOVA Përktheu nga kroatishtja: prof. Mustafë Reçica Prishtinë, 2007
  • 2. 2 PARATHËNIE Libri “E Drejta e Procedurës Penale - me vështrim të veçantë në procedurën penale të Kosovës” rregullon materien e së Drejtës së Procedurës Penale, duke shqyrtuar dhe analizuar njëkohësisht ligjet pozitive të Kosovës, të cilat e rregullojnë procedurën penale. Këtu, në rend të parë, është Ligji i Përkohshëm i Procedurës Penale si burim themelor i së Drejtës së Procedurës Penale në Kosovë por edhe një varg ligjesh tjera me të cilat, në mënyrë plotësuese, rregullohet sfera e procedurës penale. Teksti të cilin e keni para vetës u është destinuar ne rend të parë studentëve të Fakultetit të Shkencave Kriminalistike në Prishtinë me qëllim të fitimit të njohurive nga sfera e së drejtës së procedurës penale si dhe me qëllim të aftësimit të tyre për kryerjen e atyre punëve që bëjnë pjesë në rrethin e gjerë të profesionit të kriminalistikës. Ky tekst u destinohet gjithashtu edhe të gjithë atyre të cilët në punën e tyre profesionale apo në aftësimin e tyre shkencor kanë çfarëdo lidhje apo iu intereson Procedura Penale dhe e Drejta e Procedurës Penale. Prishtinë, mars 2007 Autorët Vërejtje lidhur me gjininë: Përdorimi brenda këtij teksti i trajtave të përemrit „ai“ / „atij“, etj. nuk tregon përkatësinë gjinore, por ato përdoren me qëllim të shmangies së përdorimit të gjerë të trajtave „ai“ / „ajo“; „tij“ / „saj“ e të ngjashme.
  • 3. 3 PËRMBAJTJA: Faqe PARATHËNIE 2 PJESA I E DREJTA E PROCEDURËS PENALE DHE PROCEDURA PENALE 8 1. Nocioni i procedurës penale dhe i të drejtës së procedurës penale. Qëllimi i pranueshëm shoqëror i procedurës penale dhe i së drejtës së procedurës penale. 8 2. Procedura penale dhe procedurat tjera ndëshkimore 9 3. E drejta ndërkombëtare mbi të drejtat e njeriut dhe e drejta procedurës penale. 10 PJESA II PARIMET THEMELORE TË SË DREJTËS SË PROCEDURËS PENALE 12 4. Mbi parimet themelore në përgjithësi 13 5. Parimi zyrtar (oficiel) i ndjekjes penale 13 6. Parimi i legalitetit dhe oportunitetit të ndjekjes penale 14 7. Parimi i akuzimit 17 8. Parimi kontradiktor 19 9. Parimi i përcaktimit të së vërtetës materiale 20 10. Parimi i vlerësimit të lirë të provave 26 11. Parimi imediat i vlerësimit të provave dhe vënia e tyre në veprim 27 12. Parimi gojor 30 13. Parimi i procedurës së të drejtës 33 14. Parimi i supozimit të pafajësisë dhe in dubio pro reo 34 15. Parimi ne bis in idem 35 16. Parimi i përdorimit të gjuhës dhe shkrimit në procedurën penale 36 17. Parimi i transparencës në procedurën penale 40 PJESA III SUBJEKTET E PROCEDURËS PENALE 40 18. Subjektet e procedurës penale – koncepti dhe klasifikimi 41 19. Palët – koncepti i përgjithshëm. Aftësia procedurale e palëve 43 PJESA IV GJYKATA 43 20. Mbi gjykatën në përgjithësi 43 21. Parimet e kryerjes së funksionit gjyqësor 45 22. Parimi dhe llojet e kompetencave gjyqësore 46 23. Kompetenca e vërtetë (reale) 46 24. Kompetenca territoriale (vendore) 47 A) Kompetenca e zakonshme territoriale (vendore) 48 B) Kompetencat e jashtëzakonshme territoriale (vendore) 49 25. Kompetenca Funksionale 49 26. Kompetenca personale 49 27. Vlerësimi i kompetencave dhe konflikti i tyre 50 28. Përjashtimi i gjyqtarit, gjyqtarit porotë, prokurorit dhe pjesëmarrësve tjerë në procedurë 52 PJESA V PROKURORI 52 29. Prokurori i autorizuar në procedurën penale 53 30. Organizimi i prokurorisë dhe parimet specifike 55 31. Të drejtat dhe detyrat e paditësit në procedurën penale 55 32. I dëmtuari si paditës dhe paditësi privat 35 PJESA VI I PANDEHURI DHE E DREJTA PËR TU MBROJTUR 37 33. Nocioni „i dyshuar“, „i fajësuar“ dhe „i pandehur“ 37 34. Pozita procedurale e të pandehurit 37
  • 4. 4 35. E drejta për tu mbrojtur dhe llojet e mbrojtjes 38 36. Mbrojtësi 39 37. Llojet e mbrojtjes me anë të mbrojtësit 39 38. Të drejtat dhe detyrat e mbrojtësit 40 PJESA VII I DËMTUARI NË PROCEDURËN PENALE 42 39. Nocioni „i dëmtuar“ dhe pozita e tij në procedurën penale 42 40. Kërkesat pasurore-juridike 43 PJESA VIII OBJEKTI I PROCEDURËS PENALE 44 41. Mbi objektin e procedurës penale në përgjithësi 44 42. Objektet sekondare të procedurës penale 44 PJESA IX MASAT PËR SIGURIMIN E PRANISË SË TË PANDEHURIT, PENGIMI I PËRSËRITJES SË VEPRËS PENALE DHE SIGURIMI I ZBATIMIT TË SUKSESSHËM TË PROCEDURËS PENALE 46 43. Mbi masat për sigurimin e pranisë së të pandehurit, pengimin i përsëritjes së veprës penale dhe mbi sigurimin e zbatimit të suksesshëm të procedurës penale në përgjithësi 46 44. Ftesa 46 45. Urdhërarresti 47 46. Premtimi i të pandehurit se nuk do të braktisë vendqëndrimin 47 47. Ndalimi për t’iu afruar vendit ose personit të caktuar 47 48. Paraqitja në stacionin policor 48 49. Dorëzania 48 50. Arresti shtëpiak 49 51. Paraburgimi 49 52. Arresti i përkohshëm dhe mbajtja në polici 53 PJESA X VEPRIMET NË PROCEDURËN PENALE 56 53. Nocioni „veprim në procedurën penale“ 56 54. Format dhe mënyrat e veprimit në procedurën penale 56 55. Vendi i kryerjes së veprimeve në procedurën penale 56 56. Koha e kryerjes së veprimeve në procedurën penale 57 PJESA XI VENDIMET NË PROCEDURËN PENALE 58 57. Kuptimi dhe llojet e vendimeve në procedurën penale 58 58. Forma e prerë dhe zbatimi i aktvendimeve 58 PJESA XII VËRTETIMI I FAKTEVE NË PROCEDURËN PENALE 60 59. Mbi faktet dhe llojet e fakteve 60 60. Faktet të cilat nuk vërtetohen në procedurën penale 60 61. Mënyra e vërtetimit të fakteve në procedurë 61 62. Mbi provat dhe të provuarit 61 PJESA XIII PROCEDURA PARAPRAKE 64 63. Mbi procedurën paraprake në përgjithësi 64 PJESA XIV KALLËZIMI PENAL 65 A) Kallëzimi penal – nocioni dhe llojet 65
  • 5. 5 64. Obligimi për kallëzim të veprës penale 65 65. Paraqitja e kallëzimit penal 65 B) Detyrat dhe autorizimet e përgjithshme të policisë 65 66. Obligimi i hetimit të veprave penale 65 67. Personi i vërtetë ndaj të cilit policia ka ndërmarrë ndonjë veprim 67 68. Paraqitja e kallëzimit plotësues 68 C) Detyrat dhe autorizimet e përgjithshme të prokurorit publik 68 69. Veprimi i prokurorit pas marrjes së kallëzimit penal 68 PJESA XV HETIMI 70 70. Mbi hetimin, specifikat dhe funksionin e tij në përgjithësi 70 71. Fillimi dhe kohëzgjatja e hetimit 70 72. Ndërprerja dhe pezullimi i hetimit 71 PJESA XVI VEPRIMET HETIMORE 73 A) Përgjithësisht mbi veprimet hetimore dhe qëllimet e tyre në procedurën penale 73 B) Dëshmia e të pandehurit 73 73. Përgjithësisht mbi dëshminë e të pandehurit 73 74. Marrja në pyetje e të pandehurit 73 75. Papranueshmëria e dëshmisë së të pandehurit 75 76. Vlera argumentuese e dëshmisë së të pandehurit 75 C) Dëshmitarët dhe ekspertët 75 D) Mundësia e hetimit të jashtëzakonshëm 76 E) Kërkesat e të pandehurit apo të dëmtuarit për mbledhjen e provave 76 F) Kontrolli dhe konfiskimi i përkohshëm 77 77. Koncepti dhe llojet e kontrollit (bastisjes) 77 78. Rrethanat për kontroll (bastisje) 77 79. Baza juridike dhe procedura e kontrollit 77 80. Kontrolli pa urdhër të gjykatës 79 81. Papranueshmëria e provave të siguruara përmes kontrollit 79 82. Konfiskimi i përkohshëm i sendeve (objekteve) 80 G) Inspektimi i vendit të ngjarjes dhe rikonstruktimi i ngjarjes 82 83. Inspektimi dhe rikonstruktimi i ngjarjes–koncepti dhe formalitetet procedurale 82 H) Identifikimi i personave dhe objekteve 83 PJESA XVII MASAT E FSHEHTA DHE TEKNIKE TË VËZHGIMIT DHE HETIMIT 84 84. Përgjithësisht mbi masat e fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 84 85. Llojet e masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 84 86. Kushtet ligjore për zbatimin e masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 86 87. Autorizimi për dhënie të urdhrit për zbatimin e masave 87 88. Shqyrtimi i pranueshmërisë/papranueshmërisë së provave të mbledhura me anë të masave të fshehta dhe teknike të vëzhgimit dhe hetimit 92 PJESA XVIII PROVAT 95 89. Vërejtje të përgjithshme 95 PJESA XIX DËSHMITARËT 97 90. Nocioni „dëshmitar“ dhe „dëshmi“ 97 91. Detyra e dëshmitarit dhe sanksionet për shkeljen e saj. Të drejtat e dëshmitarit 97
  • 6. 6 92. Përjashtimi dhe lirimi nga obligimi i dhënies së dëshmisë 98 93. Marrja në pyetje e dëshmitarit 99 94. Rastet e pavlefshmërisë së dëshmisë së dëshmitarit 100 95. Vlera argumentuese e dëshmisë së dëshmitarit 100 96. Dëshmitari bashkëpunues 101 PJESA XX MBROJTJA E DËSHMITARIT TË DËMTUAR 103 97. Në përgjithësi mbi mbrojtjen e dëshmitarit të dëmtuar dhe dëshmitarit në procedurën penale 103 98. Masat mbrojtëse ndaj dëshmitarit të dëmtuar 103 PJESA XXI EKSPERTIZA 107 99. Nocioni „ekspert“ dhe „ekspertizë“ 107 100. Caktimi i ekspertizës 107 101 Të drejtat dhe detyrat e ekspertit 107 102. Procedura e ekspertizës 108 103. Llojet e ekspertizave të detyrueshme 109 104. Analizat molekulare dhe gjenetike dhe analiza e ADN 111 105. Ekspertiza financiare 112 106. Vlera argumentuese e dëshmisë së ekspertit 112 PJESA XXII PROCEDURA E PADIVE 113 107. Aktakuza – koncepti i saj 113 108. Ngritja e aktakuzës 113 109. Kontrolli gjyqësor i aktakuzës 113 110. Vërtetimi i aktakuzës 115 111. Hedhja aktakuzës 117 112. Vlefshmëria e aktakuzës 118 PJESA XXIII SHQYRTIMI GJYQËSOR 119 113. Koncepti, rëndësia, dhe qëllimi i shqyrtimit gjyqësor 119 114. Përparësitë për mbajtjen e shqyrtimit kryesor 119 115. Rrjedha e shqyrtimit kryesor 120 PJESA XXIV AKTGJYKIMI 121 116. Koncepti, llojet dhe lënda e aktgjykimit. Përpilimi dhe shpallja i aktgjykimit 121 117. Aktgjykimi me të cilin refuzohet aktakuza 121 118. Aktgjykimi me të cilin i pandehuri lirohet nga aktakuza 121 119. Aktgjykimi me të cilin i pandehuri shpallet fajtor 121 PJESA XXV MJETET JURIDIKE 123 120. Mbi mjetet juridike në përgjithësi 123 121. Ankesa lidhur me aktgjykimin e shkallës së parë dhe të dytë 124 122. Ankesa lidhur me aktvendimin 125 123. Kuptimi dhe rëndësia e mjetit të jashtëzakonshëm juridik 126 124. Përtëritja e procedurës penale 126 125. Zvogëlimi i jashtëzakonshëm i dënimit 127 126. Kërkesa për mbrojtjen e ligjshmërisë 127 PJESA XXVI 128
  • 7. 7 PROCEDURA E SHKURTUAR, DHËNIA E URDHRIT PENAL DHE PARALALMËRIMI GJYQËSOR 128 127. Procedura e shkurtuar 128 128. Procedura e dhënies së urdhrit penal 128 129. Paralajmërimi gjyqësore 129 PJESA XXVII PROCEDURAT E POSAÇME 130 130. Llojet e procedurave të posaçme 130 PJESA XXVIII PROCEDURA E DHËNJES SË NDIHMËS JURIDIKE NDËRKOMBËTAR DHE ZBATIMI I MARRËVESHJEVE NDËRKOMBËTARE NË ÇËSHTJE PENALE JURIDIKE. PROCEDURA BARTJES SË PERSONAVE T AKUZUAR DHE TË DËNUAR NË KOMPETENCA TË LEGJISLACIONEV TË HUAJA DHE NGA LEGJISLACIONET E HUAJA NË ATO VENDORE 132 131. Përgjithësisht për ndihmën penale-juridike ndërkombëtare dhe llojet e ndihmave 132 132. Ndihma e „vogël“ penale-juridike ndërkombëtare 132 133. Ekzekutimi i aktgjykimit të jashtëm penal 133 134. Cedimi i ndjekjes penale shtetit tjetër (të huaj) 133 135. Procedura e bartjes së personave të akuzuar dhe të dënuar në kompetencë të të shteteve të huaja dhe nga kompetenca e legjislacionit të huaj në atë vendor (ekstradimi) 134 PJESA E XXIX PROCEDURA E KOMPENSIMIT, REHABILITIMIT DHE REALIZIMIT TË TË DREJTAVE TJERA E PERSONAVE TË DËNUAR PAARSYE DHE TË PRIVUAR NGA LIRIA PA BAZË LIGJORE 135 PJESA E XXX PROCEDURA PËR LËSHIMIN E FLETË-ARRESTEVE DHE NJOFTIMEVE PUBLIKE 138 PJESA E XXXI PROCEDURA NGAJ TË MITURVE 139 PJESA E XXXII PROCEDURA NË RASTET E PAPËRGJEGJSHMËRIVE NË KOHËN E KRYERJES SË VEPRËS PENALE 140 SQARIMI I SHKURTESAVE 141 LITERATURA 142
  • 8. 8 PJESA I E DREJTA E PROCEDURËS PENALE DHE PROCEDURA PENALE 1. Nocioni i Procedurës Penale dhe të Drejtës së Procedurës Penale • Qëllimi i pranueshëm shoqëroror i Procedurës Penale dhe i të Drejtës së Procedurës Penale Në kuadër të sistemit të normave juridike me të cilat rregullohet realizimi i kërkesave penale-juridike të lindura me kryerjen e veprës penale, vërehen tri degë të së drejtës:-e drejta penale (e drejta materiale penale apo e drejta penale në kuptimin e ngushtë të fjalës);- e drejta e procedurës penale( e drejta e procedurës penale apo formale penale); dhe- e drejta e ekzekutimit të sanksioneve penale(e drejta e ekzekutive penale). E drejta penale, e drejta e procedurës penale dhe e drejta e ekzekutimit të sanksioneve penale- juridike janë pjesë e së drejtës penale në kuptimin e gjerë të fjalës. Studimi i konceptit të procedurës penale mbështetet në definimin e procedurës penale si në aspektin e veprimeve procedurale penale të cilat ndërmerren me qëllim të ndriçimit të veprës penale dhe zbulimit të kryesit të saj, ashtu edhe duke u nisur nga marrëdhëniet procedurale penale të cilat zhvillohen ndërmjet subjekteve të procedurës penale.1 Tërësia e veprimeve procedurale penale të cilën e ndërmarrin subjektet procedurale penale (personat dhe organet kompetente) në rast të ekzistimit të dyshimit se është kryer vepër penale në mënyrë që të realizohet qëllimi i pranueshëm shoqëror i reagimit ndaj kriminalitetit- paraqet procedurën penale. Koncepti i procedurës penale do të mbetej jo i plotë sikur të parashtrohej vetëm nga aspekti i marrëdhënieve procedurale penale. Në të vërtetë, në procedurën penale marrin pjesë organet dhe personat e caktuar kompetent të cilët duke ndërmarr veprime procedurale penale hyjnë në marrëdhënie të llojllojshme procedurale penale. 1 Për shpjegimin e definicionit të Procedurës Penale nga aspekti i veprimeve dhe marrëdhënieve procedurale-penale, shih më hollësisht te V. I. Bayer, 1995, fq.4 – 8.
  • 9. 9 Tërësia e marrëdhënieve procedurale-penale të cilat zhvillohen ndërmjet subjekteve procedurale penale në rast të dyshimit se është kryer vepër penale në mënyrë që të arrihet qëllimi i pranueshëm shoqëror i reagimit ndaj kriminalitetit- paraqet procedurën penale. Procedura penale është e rregulluar me akte të posaçme juridike, gjegjësisht me normat e së drejtës të procedurës penale. Prandaj, e drejta e procedurës penale është degë e së drejtës e cila në pikëpamje juridike normon apo rregullon procedurën penale. Duke pasur parasysh definicionet e cekura më lartë mbi procedurën penale mund të përfundohet se e drejta e procedurës penale është degë e së drejtës e cila rregullon të drejtat dhe obligimet e subjekteve procedurale-penale, llojet dhe format e veprimeve procedurale- penale të cilat ndërmerren si dhe formën e marrëdhënieve procedurale penale në të cilën hyjnë subjektet procedurale penale me rastin e ndërmarrjes së veprimeve procedurale penale. Në aspektin e qëllimeve të mirënjohura shoqërore të procedurës penale duhet theksuar se ajo mbështetet në kërkimin e përgjigjes në pyetjet si vijon: - në rastin konkret, a është kryer vepra penale; - personi ndaj të cilit është iniciuar procedura penale, a ka kryer veprën penale; - a është apo nuk është fajtor për veprën që i ngarkohet; dhe - në kuptimin e së drejtës materiale penale a mund të zbatohen sanksionet penale. Në këtë kuptim rregullat e përcaktuara të së drejtës të procedurës penale duhet të garantojnë që askush i pafajshëm të mos dënohet, kurse dënimi apo masa tjetër ndëshkuese t’i shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprën penale dhe sipas kushteve të cilat i parasheh Kodi i Përkohshëm Penal dhe ligjet tjera të Kosovës, të cilat rregullojnë veprat penale dhe në bazë të procedurës të zbatuar në mënyrë të drejtë dhe të ligjshme(neni 1 par. 2 KPPK) 2. Procedura penale dhe procedurat tjera ndëshkimore Duke pasur parasysh se veprat e ndëshkueshme ndahen në vepra penale, delikte ekonomike, kundërvajtje dhe masa disiplinore, është pranuar klasifikimi i procedurave ndëshkimore në: - procedurë penale;
  • 10. 10 - procedurë ndaj delikteve ekonomike; - procedura e kundërvajtës - procedura disiplinore. Çështjet materiale juridike të cilave u përshkruhen vepra të tjera ndëshkuese (të cilat nuk janë vepra penale) dhe masat apo sanksionet tjera gjegjëse të cilat mund të shqiptohen si dhe çështjet procedurale juridike mbi mënyrën e veprimit në rast të dyshimit se është kryer ndonjë vepër e dënueshme (e cila nuk është vepër penale) – janë të rregulluara me ligje të posaçme (p.sh. në ligjet mbi kundërvajtjet apo përgjegjësitë disiplinore të personave)2 . Me analizimin e marrëdhënies ndërmjet procedurës penale dhe procedurave tjera të ndëshkueshme vërehen ngjashmëri dhe dallime. P.sh. ngjashmëritë janë: - parimet procedurale (p.sh. parimi i së vërtetës, transparencës, kontradiktor), - veprimet e argumentimit (p.sh. marrja në pyetje e personave), - shqiptimin e dënimit (p.sh. dënimi në të holla) ose - përcaktueshmërinë juridike duke pasur parasysh se veprat e ndëshkueshme (si dhe veprat penale) janë të rregulluara që më parë dhe janë të përcaktuara kushtet për zbatimin e dënimeve dhe masave tjera. Sa u përket dallimeve ato janë: - në organet dhe trupat kompetente te të cilat kryhet procedura e caktuar ndëshkimore (p.sh. kundërvajtjet i shqyrtojnë gjykatat kompetente për kundërvajtje apo disa organe tjera shtetërore, ndërsa fajësitë disiplinore i shqyrtojnë komisionet disiplinore). Nga aspekti i shkallës së përcaktueshmërisë juridike, procedura penale është e normuar hollësisht në pikëpamje juridike ndërsa veprimet tjera të ndëshkueshme në pikëpamje juridike nuk janë të rregulluara ashtu në mënyrë të hollësishme dhe sipas rregullit janë më të zakonshme dhe më afatshkurtra. 2 Për normat e nxjerra më herët, të cilat nuk janë ndryshuar, shih Rregulloren e UNMIK-ut 1999/24.
  • 11. 11 3. E Drejta Ndërkombëtare për të Drejtat e Njeriut dhe e Drejta e Procedurës Penale Për procedurën penale është i lidhur studimi mbi të ekzistuarit e dy tendencave të njohura në suazat e saj siç janë: tendencat e sigurimit të efikasitetit të procedurës penale në luftë kundër kriminalitetit apo që çdo kryes i njohur i veprës penale të kapet dhe dënohet në pajtim me ligjet e së drejtës materiale penale dhe tendencat e mbrojtjes së qytetarëve nga ndjekja dhe dënimi i paarsyeshëm penale, gjegjësisht që çdo person kundër të cilit ngrihet procedurë penale të ketë mundësinë e mbrojtjes3 . Duke pasur në konsideratë ekzistimin e tendencave për procedurë efikase penale dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut në procedurën penale, gjegjësisht pranimin e ndikimit të tyre në rregullimin e procedurës penale dhe lidhur me këtë afirmimin gjegjësisht kufizimin e të drejtave dhe lirive të njeriut. Në këtë kuptim vend i posaçëm u takon deklaratave dhe konventave ndërkombëtare të cilat mund të karakterizohen si dokumente universale dhe regjionale. Nga shumë konventa, deklarata dhe rekomandime ndërkombëtare duhet veçuar posaçërisht dokumentet universale: - Deklarata Universale Mbi të Drejtat e Njeriut (1948); - Marrëveshja Ndërkombëtare Mbi të Drejtat Qytetare dhe Politike (1966) me protokollet plotësuese (1989); - Konventa Mbi të Drejtat e Fëmijës (1989); - Konventa Ndërkombëtare mbi Eliminimin e të Gjitha Llojeve të Diskriminimeve Raciste (1965); - Konventa Kundër Torturës dhe formave tjera të vrazhda johumane apo veprimeve poshtëruese (1984); - Rregullat Minimale Standarde të KB për Sjelljen Ndaj të Burgosurve (1955); - Rregullat Minimale Standarde të KB për Aplikimin e Procedurave Gjyqësore Ndaj të Miturve (1985); - Deklarata Mbi Pavarësinë e Gjyqësisë (1989). Instrumentet me të cilat gjithashtu mbrohen të drejtat dhe liritë themelore të njeriut janë të përmbajtura edhe në dokumentet 3 V. I. Bayer 1995., fq. 12–13, për mbrojtjen e të drejtave të njeriut në kuadër të legjislacionit penal në Kosovë, shih më hollësisht R. Murati: „Protection of Human Rights Under Kosovo's Criminal Code and Criminal Procedure Code“. Chicago-Kent Law Review, 80 (2005) 1, str. 99. – 116.
  • 12. 12 regjionale. Nga këto më të rëndësishmet janë: - Konventa evropiane për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut (1950) me protokollet shtesë e cila shpesh karakterizohet si “emëruesi më i vogël i përbashkët” i mbrojtjes së të drejtave të njeriut në Evropë, si dhe praktika e Gjykatës Evropiane për të drejtat e njeriut4 - Me ndikim të posaçëm janë p.sh. edhe konventa evropiane për pengimin e torturës, veprimit dhe ndëshkimit johuman dhe poshtërues (1987); - Rregullat evropiane për burgjet (1987) apo - Konventa evropiane për realizimin e të drejtave të fëmijës (1995). Në këto dokumente hasim norma të cilat, ndër të tjera kanë të bëjnë me: - Të drejtën për integritet fizik dhe dinjitet njerëzor; - Ndalimin e çdo forme të diskriminimit dhe torturës; - Kushtet e privimit nga liria, gjegjësisht kufizimit të drejtës për liri dhe siguri të individit; - Të drejtën e çdo njeriu për gjykim të drejtë; - Presupozimin e pafajësisë; - Të drejtën për respektimin e jetës private dhe mbrojtjen e banesës dhe shkresave korrespodencave; - Të drejtën për shfrytëzimin e mjeteve juridike kundër vendimit të organit shtetëror; - Ndalimin e gjykimit të sërishëm; - “interesin më të mirë të fëmijës” si parim themelor ndaj sjelljes me të miturit dhe mbrojtjes së të drejtave të të miturve; - Të drejtat e personave të dënuar dhe trajtimin e personave ndaj të cilëve shqiptohen sanksionet penale; - Të drejtën në rehabilitim dhe kompensim personave të cilët janë dënuar në mënyrë të padrejtë dhe janë privuar nga liria në mënyrë kundërligjore si dhe - Pavarësinë dhe autonominë e funksioneve gjyqësore. 4 Sipas Protokollit të Komisionit Europian për të Drejtata e Njeriu, Nr. 11 (ETS No.155), i cili ka hyrë në fuqi më 01.11.1998, është themeluar Gjykata Europiane për të Drejtat e Njeriut, e cila vepron në baza aftgjata.
  • 13. 13 PJESA II PARIMET THEMELORE TË SË DREJTËS SË PROCEDURËS PENALE 4. Mbi parimet themelore në përgjithësi Parimet procedurale penale kanë rëndësi të madhe për ta kuptuar të drejtën e procedurës penale dhe zbatimin e saj të drejtë në praktikë. Procedura penale në Kosovë mbështetet në parimet procedurale penale në vijim: - Përcaktimin e së vërtetës materiale; - Prezumimi i pafajësisë; - Parimi in dubio pro reo; - Parimi akuzator; - Parimi i legalitetit me parimin oficiel; - Parimi i oportunitetit; - Parimi i procedurës së drejtë; - Parimi i pavarësisë gjyqësore; - Parimi i vlerësimit të lirë të provave; - Parimi i përdorimit të gjuhës amtare; - Parimi i “barazisë së armëve”; - Parimi i transparencës; - Parimi i kompensimit të dëmit dhe rehabilitimit etj5 Në shpjegimet në vijim do të shqyrtohen dhe analizohen parimet e cekura si dhe parimet tjera procedurale penale. 5. Parimi oficiel dhe ndjekja penale Sipas këtij parimi, funksionin e ndjekjes penale e kryen organi kompetent sipas detyrës zyrtare (lat. ex officio) në interesin publik pavarësisht nga dëshira e personit i cili është i dëmtuar me veprën penale apo të ndonjë personi tjetër i cili do të kishte interes që në lëndën e caktuar të (mos) realizohet funksioni i ndjekjes penale 6 . Parimi oficiel ka të bëjë me njërën nga tri funksionet themelore të procedurës penale – funksionin e ndjekjes penale. Ky parim nuk është i lidhur vetëm për procedurën e ndjekjes penale sepse shtrihet në tërë procesin e procedurës penale. Duke pasur parasysh se sipas parimit 5 E. Sahiti, R. Murati, E. Kunshtek, 2004., fq. 134. 6 H. I. Sijerçiq-Çoliq, 2005, fq. 69
  • 14. 14 oficiel funksioni i ndjekjes penale realizohet për interesin publik ky funksion në pjesën më të madhe të sistemeve juridike i është besuar prokurorisë publike. Për dallim nga parimi oficiel i ndjekjes penale, parimi i dispozicionit të drejtën e ndjekjes penale ia lë vullnetit të personit të dëmtuar i cili këtë ndjekje e realizon përmes padisë private. Në procedurën bashkëkohore penale parimi oficiel është në plan të parë me çka në masën më të madhe të mundshme kufizohet ndjekja me nismën e të dëmtuarit. Interesi i luftimit të kriminalitetit dhe mbrojtjes së shoqërisë nga veprat penale e tejkalon shumëfish interesin e të dëmtuarit dhe dëshirën e tij të cilën do të dëshironte ta shprehë ai në pikëpamje të inicimit të ndjekjes penale. Sipas KPPPK, në esencë është miratuar parimi oficiel meqenëse për numrin më të madh të veprave penale procedurën e inicion sipas detyrës zyrtare prokurori publik. Këtë të drejtë dhe detyrë prokurori publik e ka edhe për veprat penale të cilat ndiqen sipas kërkesës së të dëmtuarit7 . Krahas veprave penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare (pjesa dërrmuese e veprave penale) dhe veprave penale të cilat ndiqen sipas kërkesës së palës së dëmtuar (pjesa më e vogël e veprave penale), në pjesën e posaçme të KPPK është paraparë që për disa vepra penale ndjekja iniciohet sipas padisë private (gjithashtu numër më i vogël i veprave penale)8 . Për këtë arsye KPPPK ka paraparë se paditësi i autorizuar për vepra penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare është prokurori publik, kurse për veprat të cilat ndiqen sipas padisë private është paditësi privat (Neni 6 par. 2). Duke pasur parasysh se për numrin më të madh të veprave penale ndjekja iniciohet ex officio detyra dhe e drejta themelore e prokurorit publik është hetimi i veprave penale dhe ndjekja penale e kryesve të tyre (Neni 47 par. 1). 6. Parimi i legalitetit dhe oportunitetit të ndjekjes penale Për dallim nga parimi oficiel i ndjekjes penale i cili siç kemi parë 7 D.m.th. për disa vepra penale të parapara me Ligjin Penal (psh: detyrimi, Neni 160 KPPK, kërcënimi, Neni 161 KPPK, fotografimi i paautorizuar dhe fotografimet tjera, Neni 171 KPPK, shpërdorimi Neni 257, fq. 1, 2 dhe 5 KPPK, marrja e pronës së luejtshme, Neni 258 KPPK), prokurori publik e fillon procedurën penale vetëm në bazë të propozimit Pas parashtrimit të propozimit të tillë, dillon ndjekja sipas detyrës zyrtare („ex officio“) Neni 6 par. 1. 8 P.sh: Veprat penale kundër prestigjit dhe dinjitetit (Neni 190 i KPPK).
  • 15. 15 garanton ndjekjen penale për interes publik pa marrë parasysh vullnetin e të dëmtuarit, parimi i legalitetit i ndjekjes penale nënkupton se prokurori publik është i detyruar ta fillojë ndjekjen penale nëse janë plotësuar kushtet ligjore, pa marrë parasysh qëndrimin e tij për atë se a është e nevojshme apo jo ndjekja penale. Pra, prokurori publik i cili është bartës i së drejtës së fillimit të procedurës penale sipas detyrës zyrtare, sipas ligjit, është i detyruar që (lat. ex lege) të fillojë ndjekjen penale në të gjitha rastet kur për këtë janë plotësuar kushtet e parapara. Sikurse që sipas parimit oficiel fillimi i procedurës penale nuk varet nga vullneti i të dëmtuarit, ashtu edhe sipas parimit të legalitetit të ndjekjes penale, fillimi i procedurës penale nuk varet nga vullneti i prokurorit publik; pra, kur plotësohen kushtet ligjore fillimi i procedurës penale për prokurorin nuk është vetëm mundësi por edhe obligim apo detyrim9 . Parimi i legalitetit i ndjekjes penale vlen për tërë rrjedhën e procedurës penale sepse prokurori është i detyruar që ta realizojë funksionin e ndjekjes penale gjatë tërë kohës sa për këtë ekzistojnë kushtet ligjore. Në procedurat bashkëkohore penale nuk zbatohet ekskluzivisht parimi i legalitetit. Në të vërtetë, përkundër obligimit që kur të jenë plotësuar kushtet ligjore prokurori ta fillojë procedurën penale dhe të marrë pjesë në procedurë, është paraparë edhe e drejta e tij që sipas parimit të oportunitetit (apo përshtatjes) të ndjekjes penale të mos ndërmerr ndjekjen penale pa marrë parasysh se në rastin konkret janë plotësuar kushtet ligjore për këtë, nëse kjo nuk është në interesin publik. Pra, sipas parimit të oportunitetit ekzistimi i kushteve ligjore për ndjekje penale është parakusht i domosdoshëm juridik për mundësinë e ndjekjes penale, mirëpo edhe atëherë kur ky parakusht ekziston, deri te ndjekja penale vjen vetëm nëse prokurori konsideron se në rastin konkret nga këndvështrimi i interesit publik është oportune apo e përshtatshme inicimi i ndjekjes penale10 . Te parimi i oportunitetit prokurori nuk ka të drejtë në zgjidhje arbitrare midis realizimit të funksionit të ndjekjes penale dhe mosrealizimit të saj, por vetëm të drejtën për vlerësim se duke filluar nga interesi publik, ndjekja penale në rastin konkret nga aspekti i interesit publik a 9 T. Vasiljeviq, 1981, fq. 121. 10 V. I. Bayer, 1995, fq. 103.
  • 16. 16 është oportune (e përshtatshme) apo jo.11 Edhe njëri edhe tjetri parim sot janë të pranueshëm. Si përparësi të parimit të legalitetit theksohen: barazia e qytetarëve para ligjit, paanshmëria në realizimin e funksionit të ndjekjes penale, objektiviteti dhe pavarësia e legjislacionit penale dhe përgjithësisht efektet preventive, ndërsa për anët pozitive të parimit të oportunitetit flitet në kuptimin e evitimit të procedurës penale për vepra të lehta penale apo kryes specifik të veprave penale, ekonomiciteti në procedurë dhe lehtësimi për gjyqësinë penale. Sipas KPPPK prokurori publik është i detyruar ta fillojë procedurën penale kur për këtë ekziston dyshimi i bazuar se është kryer vepra penale e cila duhet të ndiqet sipas detyrës zyrtare përveç nëse ky ligj nuk e ka paraparë ndryshe (Neni 6 par. 3). Pra, është pranuar parimi i legalitetit të ndjekjes penale, sepse ekzistimi i dyshimit të bazuar se është kryer vepra penale e cila ndiqet sipas detyrës zyrtare, obligon prokurorin publik që ta fillojë ndjekjen penale. Krahas ekzistimit të bazuar se është kryer vepra penale, në rastin konkret nuk guxon të ekzistojnë pengesa ligjore për ndjekje penale (p.sh. vdekja e të fajësuarit apo parashkrimi i ndjekjes penale). Në rastet e parapara me ligj prokurori publik nuk është i detyruar ta fillojë ndjekjen penale ndonëse ekziston dyshimi i bazuar se është kryer vepra penale të cilën duhet ndjekur ex officio dhe nuk ekzistojnë rrethanat të cilat përjashtojnë ndjekjen penale (Neni 6 par. 3). Tërheqja nga parimi i legalitetit të ndjekjes penale dhe zbatimi i parimit të oportunitetit të ndjekjes penale është paraparë për: Veprat penale të cilat ndiqen me pëlqimin paraprak të organit kompetent (Neni 224); Veprat penale të dënueshme me gjobë apo burg deri në 3 vjet, nëse i pandehuri pranon që të sillet udhëzimeve të prokurorit publik dhe i kryen disa obligime (Neni 226); Veprat penale për të cilat ligji penal parasheh se gjykata mund të heqë dorë nga dënimi i kryesit të veprës penale (Neni 227); Veprat penale të dënueshme me gjobë apo me burg deri në një vit për të cilat kryesi shpreh keqardhje dhe pendim të sinqertë, eviton 11 Kështu psh: T. Vasiljeviq, 1981, fq. 121–123 apo M. Grubaç, 2006, fq. 137, i cili konsideron se parimi i oportunietit, prokurorit i jep „pushtet shumë të gjerë, të pakrahasueshëm me atë kur ndjekja penale është e bazuar në parimin e legalitetit“. Për këtë arsye, sistemet që e njohin parimin e oportunitetit, organet e ndjekjes penale i lidhin për çështjet juridike, deontologjike dhe norma të tjera.
  • 17. 17 pasojat e dëmshme apo e kompenson dëmin e shkaktuar (Neni 227); Veprat penale për të cilat është lëshuar ndalesa e inicimit apo vazhdimit të procedurës penale ndaj dëshmitarit bashkëpunues (Neni 300 par. 4, al. 2); Veprat penale ndjekja penale e të cilave mund t’i besohet shtetit tjetër sipas kushteve të parapara me ligj (Neni 514); Veprat e lehta penale kryes të të cilave janë personat e mitur (Neni 14, 50 dhe 54 LMK). Ndonëse KPPPK pranon parimin e legalitetit të ndjekjes penale, megjithatë prokurori publik ka të drejtë të tërhiqet nga ndjekja penale nëse konsideron se nuk ekzistojnë kushtet e mëtejme ligjore për ndjekje penale (parimi i mutabilitetit). Kështu prokurori publik mund të tërhiqet nga ndjekja penale deri në momentin e përfundimit të shqyrtimit kryesor në gjykatën e shkallës së parë, kurse në procedurën tek gjykata e lartë vetëm në rastet e parapara me ligj (neni 52). Përkundrazi, sipas parimit të imutabilitetit prokurori nuk mund të tërhiqet nga ndjekja penale por në procedurë mbetet domosdo deri në fund, përderisa nuk nxirret aktvendimi meritor i gjykatës për lëndën e gjykimit.12 Zbatimi i drejtë i parimit të legalitetit i ndjekjes penale është garantuar ndër të tjera me institutin e paditësit subsidiar. Në të vërtetë, kur prokurori publik nuk e fillon ndjekjen penale apo tërhiqet nga ndjekja penale ai është i detyruar që në afatin kohor prej 8 ditësh ta informojë për këtë të dëmtuarin dhe ta udhëzojë atë se mundet vet të fillojë ndjekjen si paditës subsidiar. I dëmtuari ka të drejtë ta fillojë gjegjësisht ta vazhdojë ndjekjen në afatin kohor prej 8 ditësh nga dita e pranimit të njoftimit nga prokurori publik (neni 6 par. 4 dhe neni 62 par. 1 dhe 2). 7. Parimi akuzator Parimi akuzator apo parimi akuzues (lat. Accusare – akuzim) tradicionalisht konsiderohet si njëri ndër parimet themelore në procedurën penale. Ky parim është pranuar me të madhe në procedurat bashkëkohore penale, prandaj kështu edhe në të drejtën e procedurës penale të Kosovës. Sipas këtij parimi, procedura penale fillohet dhe kryhet vetëm sipas kërkesës së paditësit të autorizuar. Pa paditësin 12 M. Grubaç, 2006, fq. 143.
  • 18. 18 nuk ka procedurë, jo vetëm me rastin e fillimit të saj por edhe gjatë tërë fazave të procedurës. Paditësi mund të tërhiqet nga kërkesa e tij penale-juridike dhe me atë rast procedura penale ndërpritet. Pranimi i këtij parimi mundëson ndarjen e funksioneve themelore të procedurës penale dhe besimin e tyre subjekteve të ndryshme. Në këtë kuptim, dallohet edhe funksioni i ndjekjes dhe akuzës penale dhe të besuarit e saj paditësit. Duhet theksuar se pa funksionin e ndjekjes penale nuk ka procedurë penale dhe se të besuarit e saj subjektit të posaçëm mundëson instalimin e prokurorisë publike si organ i pavarur. Funksionin e ndjekjes penale prokuroria e realizon duke iniciuar procedurën penale, me paraqitjen e padisë para gjykatës kompetente ndërmarrjen e veprimeve të tjera të nevojshme procedurale penale të parapara me ligj. Funksioni tjetër themelor i procedurës penale është funksioni i aktgjykimit që i besohet gjykatës. Gjykata nuk e inicion fillimin e procedurës penale, dhe as mbajtjen e rrjedhës së saj. Funksioni i gjykatës i përket gjykimit të çështjes konkrete penale. Gjithashtu, konform parimit akuzator gjykata mund shqyrtojë vetëm atë vepër penale dhe vetëm për atë kryes i cili është i përfshirë në kërkesë penalo-juridike të paditësit (i ashtuquajturi identitet objektiv dhe subjektiv midis aktakuzës dhe aktgjykimit). Me ndarjen e funksioneve të ndjekjes penale dhe të aktgjykimit ndahet edhe funksioni i tretë - funksioni i mbrojtjes të cilin e kryen i pandehuri me ndihmën e mbrojtësit. Sipas KPPPK procedura penale fillohet vetëm me kërkesën e paditësit të autorizuar (Neni 6 par. 1). Pra gjykata nuk mund të iniciojë procedurën penale, kurse janë të ndara edhe tri funksione themelore të procedurës penale të cilat u janë besuar subjekteve të veçanta procedurale. Parimi akuzator i mundëson të pandehurit pozitën e palës në procedurë. Për këtë arsye procedura e penale e ka karakterin e kontestit i cili zhvillohet midis dy palëve të barabarta (paditësit të autorizuar dhe të pandehurit) para gjykatës së paanshme (neni 10. par. 1). Pastaj, i pandehuri ka të drejtë në mbrojtje gjatë tërë procedurës penale (Neni 10-14), kurse gjykata mund të udhëheqë procedurën vetëm kundër personit i cili është i përfshirë me aktakuzë dhe vetëm për veprën e paraparë penale (Neni 386. par. 1).
  • 19. 19 Parimi akuzator është shprehur edhe në dispozitat procedurale të pezullimit të procedurës penale, gjegjësisht nxjerrjes së aktgjykimit me të cilin aktakuza refuzohet nëse paditësi i autorizuar tërhiqet nga ndjekja penale (Neni 326-329). 8. Parimi kontradiktor Për parimin akuzator është i lidhur edhe parimi kontradiktor, i cili gjithashtu tradicionalisht merret si njëri ndër parimet themelore të procedurës penale. Ky parim shpesh karakterizohet edhe si parim shqyrtues. Në kuptimin përmbajtjesor parimi kontradiktor iu mundëson palëve (paditësit dhe të pandehurit) që para gjykatës t’i prezantojnë provat e tyre dhe argumentet për to, si dhe të deklarohen për provat e palës së kundërt para se ta ketë nxjerrë gjykata aktvendimin për objekte e shqyrtimit në procedurë13 . Prandaj, paditësi i autorizuar dhe i pandehuri para gjykatës paraqesin dy teza të kundërta: tezën e akuzës dhe tezën e mbrojtjes, kurse gjykata është e detyruar ti dëgjojë para se ta nxjerrë vendimin lidhur me akuzën penale. Duke iu falënderuar këtij parimi, procedura penale ka formën e kontestit midis palëve të barabarta para gjykatës së paanshme. Mundësia e të pandehurit që në shqyrtimin kryesor të paraqesë tezën e mbrojtjes dhe t'u kundërvihet provave të paditësit të autorizuar ka rëndësi të veçantë për realizimin e së drejtës për mbrojtje dhe për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut. Gjithashtu parimi kontradiktor mundëson realizimin më të plotë të parimit të së vërtetës meqenëse gjykata mund ta gjykoj kontestin vetëm pasi që palët të kenë mundësinë për t’i shprehur qëndrimet e veta dhe për t’u deklaruar për qëndrimet e palës tjetër, gjegjësisht pasi që të jenë dëgjuar deklaratat e të dy palëve në procedurë dhe të jenë analizuar provat e tyre. Sipas KPPPK, parimi kontradiktor është i pranueshëm. Ky parim sidomos vije në shprehje në shqyrtimin kryesor, ndërsa në procesin hetimor dhe në procedurën e shkallës së dytë është i paraparë në një masë të kufizuar. Kjo është e arsyeshme sepse në seancën kryesore 13 H. I. Sijerçiq-Çoliq, 2005., fq. 80.
  • 20. 20 nxjerrët aktgjykimi pasi që të jenë paraqitur drejtpërdrejtë faktet dhe provat e caktuara kontradiktore gojarisht, ndërsa procedura hetimore paraqet veprimin e organeve të caktuara shtetërore me qëllim të vërtetimit të fakteve në bazë të së cilave prokurori publik mund të vlerësoj se a ka vend për aktakuzë apo duhet të ndërpritet hetimi, gjegjësisht procedura e shkallës së dytë shërben për rishqyrtimin e ligjshmërisë dhe rregullsisë së aktgjykimit të shkallës së parë. 9. Parimi i konstatimit të vërtetës materiale Parimi i konstatimit të vërtetës materiale për fajësinë apo pafajësinë e personit kundër të cilit zbatohet procedura penale nuk është vetëm njëri nga parimet më të rëndësishme të procedurës penale por njëkohësisht është edhe njëri ndër qëllimet e procedurës penale. Pra, para nxjerrjes së aktvendimit të obligueshëm gjyqësor duhet të konstatohet e vërteta për atë se në shembullin konkret a është kryer vepër penale dhe se ndaj të pandehurit a mund të zbatohen normat e së drejtës penale materiale mbi shqiptimin e sanksioneve penale që të mund ta realizojë qëllimin dhe kuptimin e vet procedura penale që në bazë të inicimit të procedurës së drejtë ligjore të nxirret aktgjykimi i drejtë për çka është përgjegjëse gjykata14 . Procedura penale duhet të rregullohet ashtu që ky parim të realizohet. Pra, faktet në të cilat mbështetet aktvendimi i gjykatës gjegjësisht faktet në të cilat mbështetet përgjigja në pyetjen se a është kryer vepra penale, kush është kryesi dhe a mund të zbatohen sanksionet penale në kuptim të së drejtës materiale penale – duhet të vërtetohen në mënyrë të plotë dhe autentike. Konstatimi i së vërtetës është në interesin publik dhe i dënuar mundet por nuk guxon të jetë vetëm ai i pandehur përgjegjësia penale e të cilit është vërtetuar në mënyrë të plotë dhe të pakontestueshme. Lidhur me këtë, legjislacioni i procedurës penale i Kosovës thekson se gjykata, prokurori publik dhe policia janë të detyruar që t’i vërtetojnë saktë dhe në tërësi faktet të cilat janë të rëndësishme për aktvendim të drejtë (Neni 7 par. 1). Ligjvënësi nuk e përcakton konceptin, as karakterin e “së vërtetës” për nevojat e procedurës penale. Në Teorinë e së Drejtës së Procedurës Penale, sidomos për këto çështje, diskutohet që nga fundi i shek. XIX 14 Spas Nenit 2. KPPPK „Dënimin apo cindo sanksion tjetër penal ndaj kryesit të veprës penale mund ta shqiptojë vetëm gjykata kompetente, e paanshme dhe e pavarur në procedurë e cila është inicuar dhe zbatuar në pajtim me këtë Ligj“.
  • 21. 21 kur për ekzistimin e veprës penale dhe kryesin e saj përfundohej nga aspekti i vlerësimit të lirë të provave (për këtë parim shih shpjegimin në vijim). Pra, çështja e përcaktimit të vërtetës nuk shtrohet në periudhën kohore të procedurës penale të inkuizicionit për shkak se për ato rrethana qëllimi i procedurës penale ka qenë e vërteta formale. Në të vërtetë, në procedurën e inkuizicionit vendimet e gjykatës janë nxjerrë në bazë të provave të caktuara apo numrit të caktuar të provave. Sipas rregullave të parapara më parë të argumentimit dhe pa marrë parasysh a është zhvilluar ngjarja asisoj apo jo në realitet. Kështu që e vërtetë është konsideruar ajo që u ka konvenuar atyre rregullave. Me konceptin e vërtetë materiale është dëshiruar të theksohet se gjykimi deri tek e vërteta duhet të vjen përmes vlerësimit të lirë të provave e jo përmes vlerësimit i cili që në fillim ka qenë i përcaktuar si rregull formale apo ligjore.15 Për këtë shkak me fjalën “e vërteta materiale” (si antonim i së vërtetës formale apo me konstatimin e tillë të fakteve i cili është i bazuar në dispozitat ligjore mbi fuqinë e disa provave) karakterizohet vërtetimi i fakteve deri tek të cilat gjyqtari vjen lirisht dhe pa pengesë me anë të rregullave argumentuese.16 Në literaturë, përmenden dhe shkaqet tjera të përdorimit të nocionit “e vërtetë materiale”. Kështu p.sh. theksohet se e drejta e procedurës penale i hedhë ato forma të veprimit të cilat do të mund të pamundësonin apo të sillnin në pyetje konstatimin e së vërtetës mbi faktet në të cilat bazohet aktakuza dhe në faktet tjera relevante ligjore17 . Prandaj, parimi i përcaktimit të së vërtetës materiale nga ligjvënësi kërkon që parimisht t’i shmanget parashikimit të atyre formave procedurale të cilat do të mund të vështirësonin përcaktimin e së vërtetës në procedurën penale.18 Në pikëpamje të karakteristikës të së vërtetës e cila vërtetohet në procedurën penale shtrohet pyetja se a është ajo e vërtetë absolute apo relative në raport me atë se si ka ndodhur vërtetë vepra penale në të kaluarën. Lidhur me këtë duhet theksuar se e vërteta absolute nuk arrihet me të vërtetën materiale të procedurës penale e cila ndonëse është shkalla më e lartë e njohjes së saktësisë së argumenteve në 15 I. H. Sijerçiq-Çoliq, 2005., fq. 85. – 86. 16 B. Pavishiq,.2005, fq. 27. 17 V. I. Bayer, 1995, fq. 114. – 117. 18 G. Tomasheviq, 1998., fq. 119.
  • 22. 22 procedurën penale, ajo prapë paraqet vetëm të vërtetën relative deri tek e cila është arritur në bazë të përvojave dhe e cila nuk përjashton mundësinë e njohurisë së kundërt mbi atë se si është zhvilluar në të kaluarën ngjarja e cila ka karakter të veprës penale19 . Me fjalë tjera, e vërteta e cila konstatohet me procedurën penale është e vërtetë subjektive dhe relative sepse konstatimi i saj gjithmonë varet nga personaliteti i gjyqtarit, nga bindjet e tij, njohuritë dhe përvojat e tij por edhe vet mjetet argumentuese me ndihmën e të cilave më së shpeshti konstatohet e vërteta në procedurën penale (dëshmitarët, ekspertët, i pandehuri) janë subjektive.20 Lidhur me kërkesën që faktet relevante ligjore të vërtetohen në mënyrë të plotë dhe të saktë në procedurën penale, e drejta e procedurës penale i njeh si institute të caktuara procedurale të cilat kontribuojnë që vendimi i gjykatës të jetë i mbështetur në gjendjen e vërtetuar faktike të plotë dhe të vërtetë. Në anën tjetër me të drejtë dhe në mënyrë korrekte përfundohet se parimi i së vërtetës materiale nuk është absolutisht i zbatueshëm në procedurën penale. Në të vërtetë, e drejta e procedurës penale i njeh institutet e caktuara procedurale të cilat garantojnë të drejtat shumë të rëndësishme të njeriut në procedurën penale, qëndrueshmërinë e vendimeve gjyqësore dhe sistemin juridik apo i kontribuojnë ekonomicitetit procedural. Pra, rregullat të cilat të sigurojnë vlerat dhe qëllimet e përmendura mundësojnë edhe njohjen e së vërtetës prandaj edhe shpesh karakterizohen si tërheqje nga parimi i konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale. Konstatimit të së vërtetës materiale i shërbejnë institutet procedurale në vijim: Është obligim i përgjithshëm i gjykatës, prokurorit publik dhe policisë që në mënyrë të plotë dhe saktë t’i vërtetojnë faktet që kanë rëndësi për nxjerrjen e vendimit të drejtë dhe që me kujdes dhe në mënyrë të përkushtuar të analizojnë dhe vërtetojnë, si faktet që e rëndojnë të pandehurin ashtu ato që janë në dobi të tij dhe të gjitha faktet dhe provat që shkojnë në dobi të të pandehurit para fillimit dhe 19 Në këto sqarime, udhëzon T. Vasiljeviq, 1981. fq. 320. 20 Relativiteti dhe subjektiviteti nuk janë specifikë vetëm e së vërtetës e cila përcaktohet në procedurën penale. Shpesh theksohet se e vërteta është gjithashtu relative edhe për ngjarjet dhe faktet e shkuara për të cilat thuhet se kanë ndodhë në të kaluarën, është gjithashtu relative.
  • 23. 23 gjatë procedurës t’i lihen në dispozicion mbrojtjes (Neni 7); E drejta e gjykatës, prokurorit dhe organeve tjera që marrin pjesë në procedurën penale që ta vlerësojnë ekzistimin apo jo të fakteve nuk është e lidhur as e limituar me rregullat e posaçme formale argumentuese. Vlerësimi i provave sipas bindjes së lirë (bindja e lirë e gjyqtarit) është theksuar edhe me obligimin e gjykatës që në mënyrën e vet ta vlerësojë çdo provë veç e veç dhe në konstalacion me provat tjera dhe në bazë të veprimit të tillë ta nxjerrë konstatimin se a është vërtetuar ndonjë fakt (neni 387 par. 2). Me këtë dispozitë është përjashtuar vlerësimi ligjor i provave apo vlerësimi i provës e cila që në fillim është përcaktuar me ligj në kuptimin se ligji përcakton vlerat e disa provave; Verifikimi i pranimit të fajësisë (neni 315. par .1 dhe 359, par2-4). Me fjalë tjera, kur i pandehuri pranon fajin sipas të gjitha pikave të aktakuzës, gjyqtari konstaton: - a e kupton i pandehuri karakterin dhe pasojat e pranimit të fajësisë; - a e ka bërë pranimin e fajësisë i pandehuri vullnetarisht pas konsultimeve të mjaftueshme me mbrojtësin; - ose, pranimi i fajësisë, a është i mbështetur me prova. Verifikimi i pranimit të fajësisë së të pandehurit, është pra verifikim i bazueshmërisë në vullnetin e tij. Përndryshe, vetëm pranimi i fajësisë për gjykim nuk është i mjaftueshëm. Është detyrë e gjyqtarit, gjegjësisht kryetarit të trupit gjykues që të sigurojë shqyrtimin e rastit në mënyrë të ndershme dhe të drejtë (Neni 33, par. 2); Krahas iniciativës së palëve dhe mbrojtësve, në shqyrtimin gjyqësor prezantohen edhe provat të cilat trupi gjykues zyrtarisht ka kërkuar që ato të sigurohen nëse ka qenë e nevojshme për zgjidhjen e plotë dhe të drejtë të rastit (Neni 360, par. 3,5); Kundërshtimi i aktgjykimit me ankesë për shkak të vlerësimit jo të plotë/të gabueshëm/ të gjendjes faktike (neni 405). Ankesa lidhur me aktgjykimin, për shkak të konstatimit jo të plotë apo të gabueshëm të gjendjes faktike, mundëson vlerësimin dhe gjykimin kritik të materialit provues të fakteve të konstatuara nga gjykimi i shkallës së parë; Prezantimi i provave në procedurën penale nuk është i lidhur për kurrfarë afati. Me këtë mundësohet konstatimi i plotë dhe i saktë i fakteve relevante juridike. Në këtë kuptim, ligjet pozitive procedurale
  • 24. 24 u mundësojnë paraqitjen e provave gjatë procedurës së shkallës së parë dhe palët dhe i dëmtuari, deri në përfundimin e shqyrtimit gjyqësor mund të propozojnë që të bëhet shikimi i fakteve të reja dhe të sigurohen provat e reja (Neni 360. par. 4). Gjithashtu subjektet e autorizuara kanë të drejtë që faktet e reja dhe provat e reja t’i paraqesin edhe në procedurën sipas udhëzimit juridik. Kështu në procedurën e ankesës, paraqitja e mjaftueshme e fakteve dhe provave të reja (Neni 401, par. 4). Kurse, faktet dhe provat e reja mund të paraqiten edhe pas aktgjykimit të plotfuqishëm në kuadër të përtëritjes së procedurës si udhëzim i jashtëzakonshëm juridik (Neni 442. par. 1, al, 3). Gjykata gjithashtu është e autorizuar edhe për zgjidhjen e çështjeve paraprake (prejudiciale), pa marrë parasysh se për çështjen e tillë paraprakisht gjykata apo një organ tjetër ka nxjerrë vendim në ndonjë procedurë tjetër (Neni 19). Konstatimit të së vërtetës në procedurën penale i kundërvihen rregullat tjera të cilat përpiqen ta zgjidhin kolizionin e interesave të ndryshme në procedurën penale. Ekzistimi i tyre konfirmon se e vërteta nuk është qëllimi i vetëm apo qëllim ekskluziv i procedurës penale. Rregullat më të rëndësishme procedurale të cilat paraqesin tërheqjen nga parimi i konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale janë: ▪ për shkak të mbrojtjes së të drejtave dhe lirive të njeriut, në procedurën penale është siguruar e drejta për ta hedhur dëshminë dhe mundësia e dhënies së dëshmisë së rrejshme. E drejta për ta hedhur nënkupton se i pandehuri nuk është i detyruar të deklarohet për rastin, as të përgjigjet në çfarëdo pyetje, si edhe, nëse deklarohet, nuk është i detyruar që ta akuzojë vetën, as ta pranojë fajësinë (Neni 11, par. 2); ▪ në interesin e mbrojtjes së të drejtave të personit të akuzuar është edhe parimi i ndalimit të ndryshimit të aktgjykimit në dëm të të pandehurit. Në të vërtetë nëse ankesa është deklaruar vetëm në dobi të të akuzuarit, aktgjykimi nuk guxon të ndryshohet në dëm të tij (neni 417.). Prandaj nxjerrja e vendimit në dëm të të pandehurit nuk është e mundur pa marrë parasysh se në procedurën e ankesës janë vërtetuar faktet të cilat janë në dëm të të pandehurit. Prandaj e vërteta materiale te e cila ka ardhur gjykata me rastin e shqyrtimit të ankesës nuk mund të shprehet përmes vendimit të ri të gjykatës; ▪ Parimi ne bis in idem (“jo dy herë për të njëjtën çështje”) apo ndalimi
  • 25. 25 i gjykimit të sërishëm për të njëjtën çështje penale gjithashtu paraqet largim nga qëndrimi parimor se në procedurën penale duhet konstatuar e vërteta materiale. Me KPPPK, është paraparë se askush nuk mund të ndjekur, as i dënuar për veprën penale nga e cila është liruar ose është dënuar me vendimin e formës së prerë të gjykatës apo nëse procedura penale është ndërprerë me vendimin e formës së prerë të gjykatës, ose nëse ankesa është refuzuar me vendimin e formës së prerë të gjykatës (neni 4.). Vetëm në kuadër të përtëritjes së procedurës në dobi të personit të gjykuar mund të përjashtohet zbatimi i parimit ne bis in idem; ▪ E vërteta materiale në procedurën penale nuk guxon të konstatohet në mënyrën e ndaluar me ligj. P.sh: është e ndaluar dhe e dënueshme detyrimi me dhunë i pranimit të fajësisë apo dhënies së çfarëdo deklarate tjetër nga i pandehuri apo cilido person tjetër i cili merr pjesë në procedurën penale, pra me anë të torturës, dhunës, kërcënimit apo nën ndikimin e barnave ose në çfarëdo mënyre tjetër të ngjashme (neni 11. par. 3). Forma e caktuar e sjelljes është e ndaluar pa marrë parasysh se pranimi i detyrueshëm gjegjësisht deklarata është e vërtetë; ▪ shmangie nga parimi i konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale është identiteti subjektiv dhe objektiv ndërmjet aktgjykimit dhe aktakuzës (neni 386. par. 1). Gjykata shqyrton dhe vendosë për kërkesën penalo-juridike e cila është e cekur në aktakuzë. Nëse në shqyrtimin e përgjithshëm, provat e paraqitura tregojnë se ka ndryshuar gjendja faktike, kurse paditësi i autorizuar nuk e ndryshon aktakuzën e vet, atëherë gjykata do të nxjerrë aktgjykimin, sepse nuk është vërtetuar se i pandehuri ka kryer vepër penale për të cilën akuzohet (neni 390. par. 3). Pa ndryshimin e aktakuzës, gjykata nuk mund ta bazojë aktgjykimin në faktet të cilat janë vërtetuar në shqyrtimin gjyqësor; ▪ Përjashtimi dhe lirimi nga obligimi i dëshmisë paraqet mënyrën për zgjidhjen e konfliktit të interesave të kundërt në procedurë: interesit që të konstatohet e vërteta materiale për veprën penale dhe kryesin e saj dhe interesit që e vërteta për disa fakte të ruhet si sekret, gjegjësisht që personave të caktuar t’u ofrohet mbrojtja për shkak të lidhjeve të tyre specifike dhe shumë të afërta me familjare dhe për shkak të marrëdhënieve dhe lidhjeve tjera. Ndalesa që si dëshmitarë, të merren në pyetje personat e caktuar (neni 159), gjegjësisht lirimi nga obligimi qytetar për të dëshmuar (neni 160), paraqet shmangie nga parimi i konstatimit të së vërtetës materiale.
  • 26. 26 10. Parimi i vlerësimit të lirë të provave Ky parim është i lidhur drejtpërdrejt me parimi e konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale. Parimi i vlerësimit të lirë të provave nënkupton që gjykata vlerëson provat e paraqitura në pajtim me logjikën e saj dhe analizën psikologjike, në bazë të ligjshmërisë së mendimit njerëzor dhe në bazë të përvojave. Me këtë rast gjykata nuk është e lidhur për rregullat ligjore të cilat apriori do të përcaktonin vlerën e disa provave. Gjykata është e detyruar që në arsyetimin e aktgjykimit ta cek në mënyrë të saktë dhe të plotë se në bazë të cilave arsye janë vërtetuar faktet e caktuara si juridikisht relevante, gjegjësisht se nuk është dëshmuar ekzistimi i tyre. gjithashtu, me rastin e nxjerrjes së aktgjykimit,gjykata është e detyruar që të vlerësoj me ndërgjegje çdo provë veçmas dhe në raport me provat tjera e pastaj në bazë të vlerësimit të tillë të nxjerrë përfundim për atë se a është dëshmuar ndonjë fakt (Neni 387. par. 2). Së këndejmi vlerësimi i lirë i provave në lëndën konkrete penale kërkon arsyetimin në kuptimin përmbajtjesor si të çdo prove individualisht ashtu edhe të gjitha provave së bashku. Në bazë të kësaj vlerësimi i lirë i provave mund të shikohet në procedurën e shkallës së dytë, sepse në arsyetimin e aktgjykimit ceket se në çfarë baze është konstatuar se ka ardhur deri te përfundimi i tillë (Neni 396. par. 6-9). Nëse gjykata në arsyetimin e aktgjykimit nuk cek arsyet e caktuara dhe të plota lidhur me vlerësimin e vet të lirë të provave, atëherë është bërë shkelje esenciale e dispozitave të procedurës penale gjë që është bazë për paraqitjen e ankesës(Neni 403. par. 1. al 12). Përjashtimisht, e drejta pozitive procedurale, e njeh shmangien nga parimi i vlerësimit të lirë të provave. Ky rast është p.sh. tek llojet e detyrueshme të ekspertizave. Në këtë kuptim, p.sh. për t’u vërtetuar shkaku i vdekjes së ndonjë personi është e domosdoshme të urdhërohet kontrolli dhe obduksioni post mortem, gjegjësisht nëse ekziston dyshimi i helmimit, gjykata urdhëron ekspertizë toksikologjike (Neni 186. par. 1 ose neni 190). 11. Parimi i prezantimit dhe vlerësimit të drejtpërdrejtë të provave. Ky parim mbështetet në kërkesën që deklarimet e palëve, parashtrimi i prove dhe të gjitha veprimet tjera të nevojshme për formimin e
  • 27. 27 vendimit duhet të jenë të prezantuara para gjykatës e cila do ta nxjerrë vendimin, ashtu që gjykata pa ndërmjetësimin e organeve tjera i merr përshtypjet shqisore për tërë materialin procedural mbi të cilin do të bazohet vendimi i saj. 21 Parimi i drejtpërdrejt apo prezantimi i sërishëm i provave para gjykatës (pa marrë parasysh se ato prova tashmë kanë qenë të parashtruara gjatë hetimit dhe pa marrë parasysh se për to ekzistojnë procesverbalet të cilat do të mund të lexoheshin në shqyrtimin kryesor), në mënyrë që gjykata t’i vlerësojë ato drejtpërsëdrejti dhe në bazë të vlerësimit të drejtpërdrejtë të provave ta nxjerrë aktgjykimin. Ky parim i kontribuon realizimit të parimit të konstatimit të së vërtetës në procedurën penale dhe parimit kontradiktor. Për paraqitjen dhe vlerësimin indirekt të provave bëhet fjalë atëherë kur lexohen procesverbalet për veprimet e dëshmuara të kryera gjatë procedurës penale ose para ndonjë organi tjetër. E drejta e procedurës penale e Kosovës, parasheh që gjykata e nxjerrë vendimin në bazë të provave të shqyrtuara dhe vërtetuara në shqyrtimin gjyqësor ( Neni 8 par. 2), gjegjësisht aktgjykimin e vet e bazon vetëm në fakte dhe prova të cilat janë shqyrtuar në shqyrtimin gjyqësor (Neni 387, par. 1). Provat të cilat janë paraqitur drejtpërdrejtë gjatë shqyrtimit gjyqësor dhe të cilat i janë nënshtruar vlerësimit të drejtpërdrejtë të gjykatës nuk mund të merren parasysh me rastin e nxjerrjes së aktgjykimit ( përveç nëse me ligj janë bërë përjashtime, për çka do të flitet më tepër në vazhdim). Ky parim vlen si për provat që përmbahen në dëshmitë e personave (të pandehurit, dëshmitarit apo ekspertit), ashtu edhe për provat materiale apo objektet e veprës penale, dokumenteve dhe fotografimeve teknike të fakteve. Pra nga aspekti i të gjitha këtyre vlen parimi i drejtpërdrejtë dhe ato në shqyrtimin gjyqësor domosdo duhet të prezantohen në formën burimore dhe origjinale. Kështu p. sh. Pa marrë parasysh se ekziston procesverbali nga marrja në pyetje e dëshmitarëve në fazën hetimore, në shqyrtimin gjyqësor, në kuadër të 21 Gjykata, psh. E cila duhet ta mbështes aktgjykimin e vet në dëshmi të dëshmitarit të cilin e ka ndëgjuar vet, është në situatë më të mirë se sa gjykata e cila aktgjykimin e vet duhet ta mbështes në procesverbalin e dëshmitarit apo hetimit, por edhe palët të cilat atë dëshmi duhet ta vlerësojnë vet në mënyrë kritike, janë në pozitë më të mirë. T.Vasiljeviq, 1981,fq. 248.
  • 28. 28 parimit të drejtpërdrejtë do të merret në pyetje dëshmitari si dhe dokumentet të cilat kanë vlerë provuese e sipas mundësisë këto të jenë të paraqitura në formën origjinale (neni 367. par. 1). Sa u përket objekteve të veprës penale të cilat shërbejnë si provë në procedurën penale ato në shqyrtimin gjyqësor mund ti tregohen të pandehurit, e sipas nevojës edhe dëshmitarit dhe ekspertit (neni 367, par. 2). Për shkak të rëndësisë së parimit të drejtpërdrejt, rregull themelore e zbatimit të tij është që gjykata, aktgjykimin e saj ta mbështes vetëm në fakte dhe prova të cilat janë shqyrtuar në shqyrtimin gjyqësor. Prezantimi i provave në mënyrë të drejtpërdrejtë është rregull, ndërsa prezantimi i provave në formë indirekte është përjashtim. Me fjalë tjera, vetëm përjashtimisht (kur prezantimi i drejtpërdrejtë i provave është i pamundur apo kur këtë e parasheh ligji në raste të veçanta), lexohen procesverbalet për veprimet e ndërmarra gjatë hetuesisë dhe nga ana e organit tjetër të procedurës penale. Procesverbalet duhet të lexohen nëse dëshirohet që provat e caktuara të përdorën me rastin e nxjerrjes së aktgjykimit. Zbatimi i parimit indirekt lejohet në rastet e: - marrjes në pyetje të dëshmitarit dhe ekspertit jashtë gjykatores për shkak të pamundësisë së tyre që të vijnë në shqyrtimin gjyqësor, kurse dëshmia e tyre është e rëndësishme për lëndën konkrete penale (neni 366); - leximit të procesverbaleve të dëshmive të dëshmitarëve, të bashkakuzuarve apo ekspertëve (neni 368); - leximit të procesverbalit për inspektimin e vendit të ngjarjes, bastisjen e banesës dhe personave, konfiskimin e objekteve dhe dokumenteve( neni 367. par. 1), apo - reproduktimi i incizimeve audio-vizuale të fazës hetimore.(neni 367. par. 1); - obligimit të paditësit të autorizuar dhe të pandehurit që ti përgjigjen thirrjes si dhe pasojat në rast të mos përgjigjes. P.sh. mos ardhja e prokurorit publik në shqyrtimin gjyqësor ka për pasojë shtyrjen e seancës gjyqësore(neni 340). Në rast të mungesës së të akuzuarit apo të pandehurit, pa arsye, në seancën gjyqësore, gjykata lëshon urdhëresën për arrest të të pandehurit, gjegjësisht e shtynë shqyrtimin gjyqësor dhe urdhëron që i pandehuri në shqyrtimin e ardhshme gjyqësor të sjellët me forcë. Nëse i pandehuri qartë i shmanget ardhjes në shqyrtimin gjyqësor, gjykata mund t’ia caktoj të pandehurit paraburgimin (Neni 341 .par. 2);
  • 29. 29 - pranisë së përhershme të të gjithë anëtarëve të trupit gjykues në shqyrtimin gjyqësor, madje edhe nëse shihet se shqyrtimi gjyqësor do të zgjatë, kryetari i trupit gjykues mund ta kërkoj nga kryetari i gjykatës që të caktoj një apo dy gjyqtarë, gjegjësisht gjyqtarë porotë që të prezantojnë në shqyrtimin gjyqësor në mënyrë që t’i zëvendësojnë anëtarët e trupit gjykues në rast të pengesave eventuale të tyre për të marrë pjesë (neni 323); - kontinuitetit të shqyrtimit gjyqësor dhe koncentrimit në shqyrtimin gjyqësor.22 Veprimet në shqyrtimin gjyqësor duhet të ndërmerren në kontinuitet, pra njëri pas tjetrit kurse aktgjykimi shqiptohet dhe kumtohet të njëjtën ditë me të përfunduar të shqyrtimit gjyqësor. Nëse gjykata nuk ka mundësi që po atë ditë me të përfunduar të shqyrtimit gjyqësor që ta shqiptoj aktgjykimin, atëherë do të shtyhet shpallja e aktgjykimit më së shumti 3 ditë dhe do ta caktoj kohen dhe vendin e shpalljes së aktgjykimit (392. par. 1). Duke filluar nga ndërlikueshmëria e veprave penale dhe zgjatja e procedurave gjyqësore, ligji parasheh edhe ndërprerjen dhe shtyrjen e shqyrtimit gjyqësor si përjashtime nga kërkesa që veprimet në shqyrtimin gjyqësor të zhvillohen në kontinuitet. Lidhur me parimin e drejtpërdrejtë në prezantimin dhe vlerësimin e provave, ndërprerja e shqyrtimit gjyqësor nuk ka ndikim negativ në këtë parim(shqyrtimi gjyqësor vazhdohet para të njëjtit trup gjykues), ndërsa në rastin e shtyrjes së shqyrtimit gjyqësor më tepër se tre muaj, shqyrtimi gjyqësor duhet të filloj rishtazi dhe të gjitha provat duhet të paraqiten rishtazi ( neni 345 dhe 346. par. 3). ndërprerja dhe shtyrja e shqyrtimit gjyqësor si dhe shtyrja e shpallje së aktgjykimit për më së shumti 3 ditë paraqesin përjashtime nga parimi i drejtpërdrejtë në prezantimin e provave. 12. Parimi gojor Parimi gojor si njëri ndër parimet themelore të procedurës penale ka të bëjë me formën e ndërmarrjes së veprime procedurale penale. Sipas këtij parimi, të gjitha faktet dhe provat në të cilat bazohet aktgjykimi duhet të paraqiten në formë gojore në shqyrtimin gjyqësor. Parimi me shkrim është parim i kundërt. Sipas këtij parimi gjykata vendimin e vet 22 M. Grubaç, 2006., fq. 212.
  • 30. 30 e mbështet ekskluzivisht në materialin e shkruar të provave, gjegjësisht në provat të cilat gjenden në dokumentet e lëndës penale. Parimi gojor në seancën gjyqësore nënkupton sidomos: - Materiali procedural në të cilin gjykata e bazon aktgjykimin, në shqyrtimin gjyqësor duhet të prezantohet në formën gojore; - Prokurori publik dhe i pandehuri japin deklaratat e tyre me gojë; - Shqyrtimi gjyqësor fillon me leximin e aktakuzës apo me padinë private; - Procedura e dëshmisë është gojore(dëshmitarët dhe ekspertët merren në pyetje me gojë, kurse dëshmia me dokumente, procesverbale dhe dokumente tjera realizohet duke lexuar ato); - Fjala përfundimtare e prokurorit publik, të dëmtuarit, mbrojtësit dhe e të pandehurit gjithashtu është me gojë; - Shqiptimi i aktgjykimit gjithmonë lexohet publikisht dhe në pika të shkurta paraqiten arsye për aktgjykimin e caktuar. Në bazë të kësaj që u cek mund të përfundohet se krejt ajo në të cilën gjykata e bazon aktgjykimin e vet duhet të jetë e paraqitur në formën gojore apo e shpallur gjithashtu në formë gojore edhe në shqyrtimin gjyqësor. Kjo është mënyra e eliminimit të kontradiktave, paqartësive dhe lehtëson konstatimin e së vërtetës materiale. Vlera e parimit gojor qëndron në atë se ky parim i kontribuon realizimit të parimit kontradiktor, parimit publik të shqyrtimit gjyqësor, parimit të drejtpërdrejtë të prezantimit dhe vlerësimit të provave dhe parimit të konstatimit të së vërtetës materiale në procedurën penale. 13. Parimi i procedurës së drejtë Me dispozitën e nenit 6 të KEDNJ garantohet procedura e drejtë në lëndët penale si njëra ndër të drejtat dhe liritë themelore të njeriut. Parimi i procedurës së drejtë përfshinë një numër më të madh të të drejtave të çdo njeriu kundër të cilit zhvillohet procedura penale. Këto të drejta i përcaktojnë kushtet të cilat janë të nevojshme që procedura e caktuar të mund të karakterizohet si e drejtë.23 23 Në vendimet e ESLJP Neni 6. EKLJP interpretohet gjerësisht sepse konsiderohet se kjo dispozitë është e rëndësisë esenciale për zhvillimin e demokracisë.. E drejta në procedurë të drejt ka të bëjë edhe me veprimin e organeve tjera shtetërore në rastet kur ato organe vendosin për çështjet të cilat për nga natyra e tyre janë penale, apo do të mund të shndërroheshin nga ato civile në apo administrative në
  • 31. 31 Në këtë kuptim e drejta në këtë procedurë është: ▪ e drejtë e çdo njeriu që për aktakuzën penale të drejtuar kundër tij të vendos gjykata e paanshme dhe e pavarur e cila është e themeluar sipas ligjit; ▪ e drejtë për gjykim publik dhe për shpallje publike të aktgjykimit. Parimi i transparencës së procedurës penale dhe i shqiptimit publik të aktgjykimit është në interesin e palëve, por edhe të qytetarëve, sepse në këtë mënyrë ushtrohet kontrolli mbi punën e organeve gjyqësore; ▪ e drejta në gjykim brenda afatit të arsyeshëm kohor; ▪ parim i barazisë së palëve apo “barazisë së armëve” ( ang. Equality of arms). Ky parim nënkupton se secila palë në procedurë duhet të ketë më tepër mundësi t’i prezantoj argumentet e veta gjegjësisht të dy palët të kenë të drejtë të informohen për faktet dhe të dhënat e palës së kundërt dhe të drejtën e përgjigjes lidhur me ato të dhëna;24 ▪ Parimi i prezumimit të pafajësisë. Kuptimi i këtij supozimi është që secili që është i akuzuar për vepër penale ka të drejtë të konsiderohet i pafajshëm derisa të mos vërtetohet fajësia e tij sipas mënyrës ligjore. Ky prezumim njihet gjatë tërë procedurës penale; ▪ E drejtë e të pandehurit menjëherë dhe në gjuhën që ai e kupton të jetë i njoftuar për aktakuzën e cila është ngritur kundër tij; ▪ E drejtë e të pandehurit që në kohën adekuate të për përgatit mbrojtjen; ▪ E drejtë e të pandehurit që të mbrohet vet ose me ndihmën e mbrojtësit të cilin ai e zgjedhe apo i cili i caktohet sipas detyrës zyrtare nëse nuk ka mjete të mjaftueshme për ta paguar ndihmën juridike; ▪ E drejtë e të pandehurit për t’i shtruar pyetje dhe propozime dëshmitarët të mbrojtjes dhe dëshmitarit të aktakuzës; ▪ E drejtë e të pandehurit për përkthim falas nëse nuk e kupton ose nuk e fletë gjuhën e cila përdoret në gjykatë. KPPPK, përcakton rregullat të cilat sigurojnë që askush, i pafajshëm të mos dënohet, kurse dënimi apo cilado masë ndëshkuese t’i shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprën penale, sipas kushteve të cilat i parasheh Kodi i Përkohshëm Penal, dhe ligjet tjera të Kosovës, penale për shkak të natyrës së sanksionit i cili do të mund të aplikohej në rastin konkret. Shih vendimet për lëndët, Delcourt kundër Belgjikës (1970.) ose Ozturk kundër RF Gjermane (1984.). 24 Neumeister kundër Austrisë (1968.).
  • 32. 32 të cilat i definojnë veprat penale dhe në bazë të procedurës, të zbatuar në mënyrë ligjore dhe të drejtë (Neni 1. par. 2). Në kuadër të rregullit që askush i pafajshëm të mos jetë i dënuar dhe që dënimi apo cilado masë ndëshkuese t’i shqiptohet ekskluzivisht personit i cili e ka kryer veprën penale, ndër të tjera parashihet edhe supozimi i pafajësisë (Neni 3. par. 1), rregulli in dubio pro reo( Neni 3. par. 2) dhe e drejta për mbrojtje materiale dhe formale (Neni 10-12). Sa i përket qëllimit të dytë - se shqiptimi i sanksioneve penale duhet të bëhet sipas kushteve ligjore, duhet theksuar se fjala është për sanksionet penale të cilat i parasheh KPPK, si dhe ligjet tjera të cilat i parashohin veprat penale. Qëllimi i tretë - se sanksionet e cekura mund të shqiptohen në bazë të procedurës të zbatuar në mënyrë ligjore dhe të drejtë paraqet kërkesën që sanksioni penal të shqiptohet në bazë të procedurës e cila zbatohet sipas rregullave të KPPPK (e drejta e çdo individi që për aktakuzën penale të drejtuar kundër tij, të vendos gjykata e caktuar në bazë të ligjit/ kompetenca vendore dhe reale, neni 20-32/ e drejta në shqyrtim gjyqësor publik/ neni 328-331/, e drejta në procedurë të ndershme penale të zbatuar në afatin e arsyeshëm kohor/ neni 5/, e drejta për të prezantuar në gjykim, ndalimi i gjykimit të sërishëm për çështjen e njëjtë penale/ neni 4/ apo e drejta për përdorim të gjuhës dhe shkrimit/ neni 15/). Së këndejmi, kërkesat e cekura, duhet të sigurojnë kornizën e përgjithshme për realizimin e të drejtës për t’u mbrojtur dhe pamundësimit të kufizimit të kësaj të drejte jashtë kufijve racional, mbrojtjen e kryesit të supozuar të veprës penale nga arbitrariteti i organeve kompetente si dhe mbrojtjen e qytetarëve nga ndjekja dhe gjykimi i paarsyeshëm penal. Kjo dispozitë njëkohësisht siguron edhe efikasitetin e procedurës penale i cili shprehet përmes shkaqeve të arsyeshme që çdo kryes i njohur i veprës penale të jetë i dënuar në pajtim me dispozitat e ligjit penal. 14. Parimi i prezumimit të pafajësisë dhe in dubio pro reo Një ndër parimet themelore në të cilat bazohet procedura bashkëkohore penale është parimi i prezumimit të pafajësisë (Neni 3. par. 1). Në të drejtën vendore procedurale supozimi (Prezumimi) i pafajësisë është i definuar në pajtim me dokumentet ndërkombëtare
  • 33. 33 (Neni 14, par. 2 PNDCP, dhe Neni 6, par. 2 KEDNJ) në mënyrë që secili person i dyshuar apo i akuzuar se ka kryer vepër penale konsiderohet i pafajshëm derisa të mos vërtetohet fajësia e tij me vendimin e formës së prerë të gjykatës. Prezumimi i pafajësisë njihet gjatë tërë procedurës penale, por ka të bëjë edhe me veprimet që i paraprinë asaj, me të cilat organet shtetërore mbledhin shënime për veprën penale. 25 Supozimi procedural i pafajësisë është i ashtuquajturi supozim i përkohshëm i cili vlen deri sa mos të dëshmohet e kundërta. Në teorinë e procedurës penale supozimi i pafajësisë nënkupton: - Se i pandehuri ka të drejtë, por jo edhe obligim që të mbrohet; - Se i pandehuri lirohet nga barra e provës dhe i takon privilegji kundër vetakuzimit (ang. Privilege against incrimination); - Se obligimi apo barra e provave bie mbi paditësin e autorizuar; - Se në rast dyshimi, gjykata gjithmonë duhet të veprojë në dobi të pandehurit. Gjithashtu, ky parim është në lidhje të ngushtë edhe me respektimin e të drejtës për integritet personal dhe dinjitet njerëzor; - të drejtën për të heshtur; njoftimin me lëndën e akuzës dhe nxjerrjen e aktgjykimit lirues për arsye të mungesës së provave të veprës penale. Një nga pasojat e drejtpërdrejta të supozimit të pafajësisë është dispozita ligjore sipas të cilës dyshohet në aspektin e ekzistimit të fakteve të cilat janë relevante për rastin apo dyshimi në raport me aplikimin e ndonjë dispozite të ligjit penal të interpretohet në dobi të pandehurit dhe të drejtave të tij (neni 3 par. 2). Fjala është për parimin in dubio pro reo. Në pajtim me këtë parim gjykata nxjerr aktgjykimin lirues, jo vetëm në rastin e vërtetimit të pafajësisë së të pandehurit por edhe atëherë kur nuk dëshmohet fajësia e të pandehurit. Pra, çdo dyshim për ekzistimin e ndonjë fakti relevant juridik duhet të shprehet në dobi të të pandehurit. Në këtë kuptim, ligjvënësi e obligon gjykatën që ta vlerësojë në mënyrë të ndërgjegjshme çdo provë veç e veç, kurse lidhur me provat tjera dhe në bazë të vlerësimit të tillë të nxjerr përfundimin lidhur me argumentimin e ndonjë fakti. Parmi in dubio pro reo përmban dy rregulla. Rregulli e parë ka të bëjë me faktet të cilat shkojnë në dëm të të pandehurit. Këto fakte duhet të jenë të vërtetuara me sigurinë e plotë (p.sh. në të drejtën anglo- amerikane ky është standard argumentimi”jashtë çdo dyshimi të 25 B. Pavishiq, 2005., fq. 14 – 16
  • 34. 34 arsyeshëm”, (ang. Prof beyond areasonable doubt).Nëse ekziston dyshimi në raport me këto fakte atëherë ato nuk mund të merren si të vërtetuara, gjegjësisht konsiderohen të pavërtetuara (inekzistente). Rregulla e dytë është e lidhur për faktet të cilat shkojnë në dobi të të pandehurit. Këto fakte merren si të vërtetuara madje edhe atëherë kur ato janë vetëm probabile (të besueshme), gjegjësisht nëse dyshohet në ekzistimin e tyre, madje edhe atëherë kur ekzistimi i fakteve në dëm të të pandehurit është më i besueshëm (probabil). 15. Parimi ne bis in idem Ndalimi i gjykimit të sërishëm për të njëjtën çështje penale është e shprehur përmes parimit ne bis in idem. Ky parim është paraparë në nenin 14. par. 7 PNDCP dhe nenit 4. të Protokollit 7 të KEDNJ. Dokumentet e përmendura ndërkombëtare parashohin që askush nuk mund të gjykohet përsëri, gjegjësisht askush nuk mund të dënohet përsëri në procedurën penale të të njëjtit shtet për vepër penale për të cilën ka qenë i liruar me vendimin e formës së prerë, apo i dënuar në pajtim me ligjin dhe procedurën penale të atij shteti (neni 4. par. 1. Protokolli 7 i KEDNJ). Rezultati i aplikimit i këtij parimi bazohet edhe në parashikimin e përjashtimeve të tij në atë kuptim që mund të hapet përsëri shqyrtimi i lëndës së caktuar nëse ekzistojnë provat për faktet e reja apo për faktet e zbuluara rishtazi, ose nëse në procedurën paraprake ka ardhur deri te shkelja esenciale e cila ka mundur të ndikoj në zgjidhjen e rastit( neni 4. par. 2 i Protokollit 7 të KEDNJ). Ky parim nuk mund të derogohet në kohë të luftës apo në ndonjë rrethanë të jashtëzakonshme (neni 4. par 3. i Protokollit 7. KEDNJ, dhe neni 15 i KEDNJ). KPPPK, thekson se askush nuk mund të jetë i ndjekur as i dënuar për veprën penale për të cilën është liruar apo është dënuar me vendimin e formës së prerë të gjykatës (Neni 4). Parimi ne bis in idem përfshinë dy kushte kumulative: a) që procedura penale tashmë është zhvilluar kundër personit të caktuar për veprën e caktuar penale dhe b) se tashmë është nxjerrë vendimi i formës së prerë i gjykatës lidhur me atë lëndë penale. Për shqyrtimin e parimit ne bis in idem janë të lidhura edhe nocionet e formës së prerë formale dhe materiale. Sipas rregullit, që të dy këto forma të prera vijnë në të njëjtën kohë. Vendimi formal i formës së
  • 35. 35 prerë është ai vendim i cili nuk mund të kundërshtohet me mjete juridike, pra kur ankesa nuk lejohet (Neni 135, par. 1 i KPPPK). Forma e prerë e vendimit në kuptimin material nënkupton ndalesën e zhvillimit të sërishëm të procedurës penale për atë çështje penale për të cilën është nxjerrë vendimi i formës së prerë i gjykatës kompetente (ne bis in idem), gjegjësisht procedura penale e përfunduar në atë mënyrë mund të rishikohet vetëm në bazë të dispozitave mbi rishikimin e procedurë penale, si mjet i jashtëzakonshëm juridik (neni 438-447). 16. Parimi i përdorimit të gjuhës dhe shkrimit në procedurën penale KPPPK, parasheh se në procedurën penale mund të përdoret shkrimi dhe gjuha shqipe, serbe dhe angleze, si dhe gjuhët dhe shkresat shtesë nëse kjo është e paraparë me ligj në kuadër të kompetencës territoriale, reale të gjykatave. Gjithashtu flitet edhe për të drejtën e subjekteve të procedurës penale në përdorimin e gjuhës së vet pa marrë parasysh se ajo gjuhë a është edhe gjuhë zyrtare në të cilën zhvillohet procedura penale dhe të drejtën për përkthim pa pagesë nga ana e përkthyesit të pavarur. Këshilla për të drejtat e cekura duhet të jepet para shqyrtimit të parë, kurse personi mund të heq dorë nga ajo e drejtë nëse e njeh gjuhën në të cilën zhvillohet procedura. Për shkak të rëndësisë së këtij parimi, në procesverbal do të shënohet jo vetëm se i është dhënë këshilla për të drejtën e përdorimit të gjuhës por edhe deklarata e personit lidhur me shfrytëzimin e kësaj të drejte. Personit i cili është privuar nga liria apo gjendet në paraburgim, apo në vuajtjen e dënimit i dërgohet përkthimi i thirrjeve gjyqësore, vendimeve dhe parashtresave në gjuhën me të cilën ai shërbehet në procedurë (Neni 15). E drejta ndërkombëtare për të drejtat e njeriut parasheh të drejtën për përdorimin e gjuhës së vet edhe me rastin e privimit nga liria, gjegjësisht paraburgimit (Neni 14, par. 3 i PNDCP, dhe neni 5. par. 2 i KEDNJ), dhe te e drejta për gjykim korrekt (Neni 14, par. 1 i PNDCP, dhe Neni 6, par. pika a) dhe e) e KEDNJ). Në të vërtetë secili që arrestohet, menjëherë, do të informohet për arsyet e arrestimit dhe për të gjitha akuzat kundër tij në gjuhën të cilën e kupton. Gjithashtu secili që është i akuzuar për vepër penale ka të drejtë që menjëherë në gjuhën të cilën e kupton të jetë i informuar hollësisht për natyrën dhe arsyen e akuzës kundër tij, si dhe ta shfrytëzoj ndihmën falas të interpretit nëse nuk e kupton apo nuk e fletë gjuhën e cila përdorët në gjykatë.
  • 36. 36 Sipas praktikës së Gjykatë Evropiane të të Drejtave të Njeriut, parimi i përdorimit të gjuhës dhe shkrimit në procedurën penale thekson se personi i akuzuar i cili nuk e kupton apo nuk e fletë gjuhën që përdorët në gjykatë, ka të drejtë për ndihmë pa pagesë të përkthyesit me rastin e përkthimit të të gjitha dokumenteve apo deklaratave në procedurën e filluar kundër tij, sepse kjo është e domosdoshme për t’u realizuar benefitet e gjykimit të drejtë..26 17. Parimi i publicitetit në procedurën penale Ky parim para së gjithash ka të bëjë me publikun qytetarë apo të drejtën e personave tjerë të cilët në procedurën konkrete penale nuk janë subjekte të procedurës për të prezantuar në shqyrtimet gjyqësore (publiciteti i përgjithshëm). Krahas publicitetit të përgjithshëm në procedurën penale ekziston edhe publiciteti i palëve apo e drejta e palëve për të qenë të pranishëm me rastin e veprimeve në procedurën penale (p.sh. e drejta e të pandehurit për të prezantuar me rastin e bastisjes së banesës, lokaleve tjera apo të sendeve të luajtshme). Kur flitet për parimin e publicitetit atëherë mendohet në publicitetin e përgjithshëm të shqyrtimit gjyqësor para gjykatës së shkallës së parë (Neni 328-331), si dhe në publicitetin e përgjithshëm para gjykatës së shkallës së dytë (Neni 410, par. 5). Në procedurën paraprake apo hetimore është zbatuar vetëm publiciteti i palëve. Legjislacionet pozitive procedurale e njohin parimin sekret të procedurës paraprake penale (hetimore). Fshehtësia e kësaj faze të procedurës penale rëndom zbatohet: - për të siguruar efikasitetin në ndriçimin e veprës konkrete penale; - për të mbrojtur të drejtat e të pandehurit dhe; - për shkak të aplikimit të parimit të prezumimit të pafajësisë. Parimi i publicitetit shpesh përshkruhet jo vetëm si parim i procedurës penale por edhe si parim politik, kushtetues apo si parim i të së drejtës ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.(neni 14. par. 1 i PNDCP dhe neni 6. par. 1 i KEDNJ). Arsyet kryesore për futjen e këtij parimi në procedurën penale janë kontributet e tij për gjykim korrekt, të paanshëm dhe objektiv, veprim preventiv në pengimin e kriminalitetit, zhvillimin e moralit, disiplinës apo njohjen e ligjit. Gjithashtu 26 Psh: Luedicke, Belkacem i Koc kundër Gjermanisë (1978.).
  • 37. 37 informimi i publikut me veprat penale është i përfshirë edhe përmes njoftimit të qytetarëve me anë të medieve lidhur me rrjedhën e procedurës konkrete penale. Shqyrtimet gjyqësore për publikun janë ngjarje e hapur dhe të gjitha ata që janë të pranishëm në gjykim kanë të drejtë që të raportojnë nga gjykimi. Mirëpo, e drejta e mjeteve të informimit publik apo medieve për të raportuar dhe komentuar procedurat penale gjyqësore nuk e përfshijnë edhe të drejtën e medieve që të kyçen në prodhimin e procesit gjyqësor, sepse kjo pashmangshëm do ta ndryshonte qëllimin e procedurës penale. Sipas praktikës së GJEDNJ, raportet midis të së drejtës për gjykim të drejtë e cila përcillet me garanci mbi pavarësinë gjyqësore dhe Prezumimi i pafajësisë (neni 6 i KEDNJ), dhe të drejtës për informim të lirë të publikut apo Shtypit të lirë (neni 10 i KEDNJ), duhet zgjedhur ashtu që publiku të informohet për procedurën penale e cila është duke u zhvilluar, por në atë mënyrë që kjo të bëhet në mënyrë diskrete, duke pasur në konsideratë të gjitha ato që obligon respektimi i parimit të prezumimit të pafajësisë, e drejta në mbrojtje, e drejta në privatësi dhe e mbrojtja e integritetit moral dhe dinjitetit njerëzor të të dyshuarit, gjegjësisht pandehurit. Kjo nënkupton se personi gjatë kohës sa zgjatë procedura nuk guxon të tregohet si kriminel, as që është e lejuar që në publik të krijohet përshtypja apo formohet mendimi për fajësinë e tij. Informimi i publikut përmes medieve duhet të jetë doemos objektiv dhe pa gërshetime dhe rrjedha prejudikuese lidhur me lëndën konkrete penale.27 Shqyrtimi gjyqësor është publik. Në shqyrtimin gjyqësor mund të prezantojnë vetëm personat e moshës madhore. Personat e moshës jo madhore nuk mund të prezantojnë në shqyrtimin gjyqësor. Në qoftëse fëmijët dhe të miturit është e domosdoshme të dëgjohen si dëshmitarë, atëherë ata në gjykatore qëndrojnë vetëm aq kohë për sa është e nevojshme ta japin dëshminë e tyre. parimi i publicitetit i përket edhe shpalljes publike të aktgjykimit. Ndërkaq, ky parim nuk vlen për për këshillim dhe votim të trupit gjykues gjatë shqyrtimit gjyqësor apo pas tërheqjes për këshillim dhe votim me qëllim të nxjerrjes së 27 Aktgjykimi i rastit Worm kundër Austrisë (1997.). V. Sijerčić-Čolić, H. „Krivični postupak i mediji.“ Në: „Novinarstvo u borbi protiv korupcije. Sarajevo”, 2003., fq. 3.– 46.
  • 38. 38 aktgjykimit. Në këshillim dhe votim mund të prezantojnë vetëm anëtarët e trupit gjykues dhe procesmbajtësi. Në gjykatore gjithashtu është i ndaluar fotografimi, incizimi filmik me kamerë, incizimi televiziv dhe incizimet tjera me mjete teknike. Përjashtimisht, Kryetari i Gjykatës Supreme të Kosovës, mund të lejojë incizimin e tillë në seancën gjyqësore, por për shkaqe të arsyeshme, mund të nxirret vendimi që disa pjesë të shqyrtimit gjyqësor të mos incizohen (neni 93,par. 2,3,5). Nga seanca gjyqësore, sipas kushteve ligjore, mund të përjashtohet publiku i përgjithshëm. Me fjalë tjera gjykata, që nga hapja e seancës deri në përfundimin e shqyrtimit gjyqësor, sipas detyrës zyrtare apo me propozim të palëve dhe mbrojtësve, por gjithmonë pas dëgjimit të tyre, mund të përjashtoj publikun edhe nga tërë shqyrtimi gjyqësor, apo një pjesë e tij, nëse kjo është e nevojshme për arsye të: mbrojtjes së sekretit zyrtar; ruajtjes së informatës konfidenciale e cila do të rrezikohej në shqyrtimin publik; ruajtjes së rendit publik; mbrojtjes së jetës personale apo familjare të të pandehurit, të dëmtuarit apo pjesëtarëve tjerë në procedurë; mbrojtjes së interesit të fëmijëve apo mbrojtjes së të dëmtuarit ose dëshmitarit (Neni 329). Përjashtimi i publikut në kundërshtim me kushtet e parapara me ligj paraqet absolutisht shkelje esenciale të dispozitave të procedurës penale për çka domosdo aktgjykimi i shkallë së parë do të anulohet (neni 403, par. 1 al. 4). Përjashtimi i publikut nga shqyrtimi gjyqësor nuk ka të bëjë me palët, mbrojtësin, të dëmtuarin, përfaqësuesit e tyre, përveç nëse nuk është fjala për mbrojtjen e të dëmtuarit e të dëshmitarit (Neni 330, par. 1). gjykata gjithashtu mund të lejojë që në shqyrtimin gjyqësor nga i cili është i larguar publiku të marrin pjesë personat zyrtar, punëtorët shkencorë dhe publik, kurse me kërkesë të të pandehurit kjo mund t’i lejohet edhe qiftit bashkëshortorë, gjegjësisht qiftit jashtëmartesorë dhe farefisit të afërt. Gjyqtari, gjegjësisht trupi gjykues do t’i paralajmëroj personat të cilët janë të pranishëm në shqyrtimin gjyqësor në të cilin është i shkyçur publiku për atë se janë të detyruar që ti mbajnë sekret të gjitha informatat të cilat i kanë kuptuar në shqyrtimin gjyqësor dhe për atë se zbulimi i paautorizuar i sekretit paraqet vepër penale (neni 330. par. 3).28 Vendimin për 28 Largimi nga gjykatorja i personit i cili prishë rendin dhe disciplinën procedurale nuk do të thot përjashtim i publikut (Neni 336. par. 1).
  • 39. 39 përjashtimin e publikut nxirret në formë të aktvendimit dhe i cili duhet të jetë i arsyetuar dhe i shpallur publikisht. Krahas kësaj, edhe pse është përjashtuar publiku nga shqyrtimi gjyqësor, aktgjykimi gjithmonë shpallet publikisht. Me këtë rast shqiptimi i aktgjykimit lexohet në seancën publike, kurse në pikëpamje të shpalljes së arsyes së aktgjykimit, gjykata vendos se në ç’masë do ta përjashtoj publikun apo do ta përjashtoj atë krejtësisht.(Neni 392, par. 4).
  • 40. 40 PJESA E III SUBJEKTET E PROCEDURËS PENALE 18. Subjektet e procedurës penale - ndarja dhe nocioni Subjektet e procedurës penale janë persona fizik dhe juridik të cilët në procedurën penale kryejnë veprime procedurale-penale, sipas ligjit kanë të drejta dhe detyrime të caktuara dhe hyjnë në marrëdhënie procedurale penale.29 Sipas parimit akuzator, për procedurën penale janë të ndërlidhura tri funksione veç e veç të cilat u janë besuar subjekteve të ndryshme dhe të pavarura. Siç është thënë tashmë, këto janë funksioni i ndjekjes penale; funksioni i mbrojtjes dhe funksioni i gjykimit. Funksionin e ndjekjes penale e ushtron paditësi i autorizuar: prokurori publik të cilit me ligj i është dhënë e drejta dhe detyra e ndjekjes penale për veprat penale të cilat ndiqen sipas detyrës zyrtare, i dëmtuari si paditës (paditësi subsidiar i cili pas tërheqjes së prokurorit publik nga ndjekja penale mund ta marrë apo vazhdojë ndjekjen penale) dhe paditësi privat për veprat penale të cilat ndiqen sipas padisë private. I pandehuri ushtron funksionin e mbrojtjes( për realizimin e këtij funksioni atij i ndihmon avokati mbrojtës. Funksioni i gjykimit i takon ekskluzivisht gjykatës. Pra, paditësi i autorizuar, i pandehuri dhe gjykata janë subjektet themelore apo kryesore të procedurës penale. Këto subjekte domosdo duhet të ekzistojnë në çdo procedurë penale. Pa to nuk mund të zhvillohet procedura penale. Subjektet themelore të procedurës penale i kanë edhe të drejtat dhe detyrimet e parapara sipas ligjit gjatë procedurës penale. Krahas subjekteve themelore të procedurës penale, në procedurë penale marrin pjesë edhe subjektet sekondare të procedurës penale. Këto dallohen nga subjektet themelore të procedurës penale sepse procedura penale mund të fillohet, të zhvillohet dhe të përfundohet edhe pa to. Subjektet sekondare të procedurës penale janë: i dëmtuari, përfaqësuesi ligjor, i autorizuari, nëpunësi policor, dëshmitarët apo ekspertët. 29 H. I. Sijerçiq-Çoliq, 2005., fq. 123.
  • 41. 41 19. Palët - nocioni i përgjithshëm - Aftësia procedurale e palëve në procedurë: Palët janë subjekte të cilat në procedurën penale realizojnë interesa të kundërta dhe disponojnë me të drejta dhe detyrime të pavarura procedurale.30 Në këtë kuptim pala është subjekt i procedurës penale i cili shpreh kërkesën penale juridike dhe me këtë rast kërkon vendimin e gjykatës (paditësi i autorizuar) dhe subjekt ndaj të cilit është drejtuar akuza dhe ndaj të cilit kërkohet shqiptimi i vendimit të gjykatës (i pandehuri). Pra, palët janë paditësi dhe i pandehuri (neni 151. al. 16). Në procedurën penale parimisht palët janë të barabarta ndërmjet veti në pikëpamje të mundësisë së realizimit të interesave dhe kërkesave të tyre para gjykatës. Në realitetin e marrëdhënieve procedurale penale palët nuk janë të barazuara plotësisht, sepse për shkak të funksioneve procedurale penale që ato i kryejnë( funksioni i ndjekjes penale dhe funksioni i mbrojtjes), ato gjenden në pozitë që disponojnë me të drejta dhe detyrime të ndryshme. Për këtë arsye e drejta ndërkombëtare për të drejtat e njeriut dhe e drejta e procedurës penale garantojnë të drejta të caktuara të cilat i takojnë të pandehurit dhe të cilat quhen e drejta për t’u mbrojtur. Në këtë mënyrë bëhet përpjekje që sa më tepër të barazohet pozita e të paditësit dhe të pandehurit në procedurën penale dhe të sigurohet parimi i “barazisë së armëve” (ang. equality of arms). Çështja e pozitës së tyre procedurale, të drejtat dhe detyrat në procedurën penale si dhe realizimi i parimit “të barazisë së armëve” kanë rëndësi të veçantë për rregullimin e procedurës penale,”... kurse vet ajo janë shprehje e rrethanave politike kulturore dhe rrethanave tjera shoqërore. Historia e procedurës penale në esencë zhvillohet mbi historinë e palëve dhe pozitës së tyre në procedurë”.31 Edhe sipas KPPPK i pandehuri dhe paditësi në procedurën penale kanë statusin e palëve të barabarta, përveç nëse me atë ligj nuk është paraparë ndryshe (neni 10. par. 1). kurse prokurori publik (krahas gjykatës dhe policisë) është i obliguar që me kujdes të shqyrtojë dhe me profesionalizëm dhe besnikëri maksimale të konstatoj me të njëjtin kujdes faktet të cilat e ngarkojnë të pandehurin si dhe ato të cilat 30 G. Tomasheviq, 1998., fq. 53. 31 M. Grubaç, 2006., fq. 127.
  • 42. 42 shkojnë në dobi të tij dhe që të gjitha faktet dhe provat të cilat shkojnë në dobi të pandehurit t’i jepen në dispozicion mbrojtjes para fillimit dhe gjatë procedurës penale (neni 7. par. 2). Pala në procedurën penale duhet ta ketë aftësinë procedurale të palëve. Aftësia e palëve është aftësia e personit që të jetë palë në procedurën konkrete penale, pra të jetë i pandehur apo paditës. Aftësia procedurale është aftësia e palës që në procedurën penale të ndërmerr veprime procedurale penale.
  • 43. 43 PJESA E IV GJYKATA 20. Mbi gjykatën në përgjithësi Gjykata e kryen funksionin gjyqësor si një nga funksionet esenciale të shoqërisë së organizuar njerëzore. Funksioni gjyqësor reflektohet në zbatimin e sistemit të caktuar të normave juridike mbi marrëdhëniet konkrete shoqërore. Duke zbatuar sistemin e caktuar të normave juridike mbi marrëdhëniet konkrete shoqërore, gjykata shqyrton kundërthëniet në shoqëri dhe zgjidh konfliktin e interesave përmes prizmës së kontesteve gjyqësore. Funksioni themelor i gjykatës në procedurën penale është që ajo si organ i pavarur dhe i paanshëm në procedurën e paraparë me ligj të vendos se a ka kryer vepër penale i pandehuri dhe ta zbatoj të drejtën pozitive penale. Për funksionin gjyqësor në procedurën penale të Kosovës, janë kompetente gjykatat e rregullta: gjykatat komunale, gjykatat e qarkut dhe Gjykata Supreme e Kosovës. Gjykatat themelohen me ligj dhe sipas ligjit përcaktohen kompetencat, struktura dhe organizimi i tyre si dhe procedura në mënyrë që të sigurohet barazia në procedurë dhe parimi i së drejtës si njëri nga parimet themelore në procedurë para gjykatës.32 21. Parimet e kryerjes së funksionit gjyqësor Parimet themelore në të cilat bazohet organizimi dhe veprimtaria e gjykatave ushtrojnë ndikim të drejtpërdrejtë në realizimin e funksionit gjyqësor. Në këtë kuptim rëndësi të posaçme ka parimi: i pavarësisë dhe paanshmërisë gjyqësore; ligjshmërisë; i emërimit dhe shkarkimit të gjyqtarëve; kolegjialitetit dhe shumëshkallshmërisë. 32 Organizata e gjykatave rregullohet me Ligjin mbi Gjykatat e Rregullta të Kosovës („Gazeta Zyrtare e KSAK nr. 21/1978, ndryshimet dhe plotlësimet, „Gazeta Zyrtare e KSAK“, nr. 2/1989.). Me Rregulloren 1999/24 është paraparë që dispozitat e përmendura të lihen nl fuqi. Për strukturën e llojit tjetër të gjykatave flet Projektligji për Gjykatat në Kosovë i cili është në procedurën e përgatitjes.
  • 44. 44 - Parimi i paanshmërisë dhe pavarësisë gjyqësore: KEDNJ parasheh që secili ka të drejtë që për aktakuzën e drejtuar kundër tij të kërkoj që të vendosë gjykata e paanshme dhe e pavarur (neni 6. par. 1)33 . Nga pozita juridike e gjyqtarit, profesionalizmi i tij dhe “pjekuria morale”, si kushte themelore të paanshmërisë së tij, varet se si do të realizohet në praktikë pavarësia dhe paanshmëria e gjykatës penale; - Parimi i ligjshmërisë: Ky parim është në lidhje të ngushtë me parimin e pavarësisë dhe paanshmërisë së gjykatës. Në të vërtetë gjykatat janë të detyruara të gjykojnë në bazë të ligjit. Në këtë kuptim, gjyqtarët gjykojnë vetëm sipas bindjes së tyre të lirë gjyqësore të bazuar në dispozitat ligjore; - Parimi i emërimit dhe shkarkimit: Ky parim përfshinë kushtet për përzgjedhjen e kandidatëve në funksionin gjyqësor, emërimin, avancimin në shërbim dhe ndërprerjen e titullit të gjyqtarit. Në pajtim me këtë parim, për të gjitha çështjet e përmendura duhet të vendosë organi i cili është i pavarur nga pushteti ekzekutiv apo pushteti legjislativ, në bazë të ligjit dhe në kuadër të procedurës së paraparë me ligj.34 ; - Parimi i kolegjialitetit: Ky parim ka të bëjë me organizimin e brendshëm të gjykatës dhe mendrën e punës së gjykatës. Sipas këtij parimi gjykata komunale gjykon në trupin gjykues të përbërë nga një gjyqtarë dhe dy gjyqtarë porotë. Gjykata e Qarkut gjykon në trup gjykues të përbërë nga një gjyqtarë dhe dy gjyqtarë porotë, gjegjësisht për veprat e rënda penale në trup gjykues të përbërë nga dy gjyqtarë dhe tre gjyqtarë porotë. Në shkallën e dytë gjykon nga tre, pesë gjyqtarë, kurse në shkallën e tretë gjykon kolegji gjykues i përbërë nga tre, gjegjësisht pesë anëtarë (gjyqtarë profesionist). Me këtë parim është paraparë edhe përjashtimi për vepra penale për të cilat është paraparë dënimi me burg deri në tri 33 GJEDNJ, me rastin e vendimit se a është ndonjë gjykatë e pavarur apo jo, merr në shqyrtim si vijon: a) mënyrën e emërimit të gjyqtarëve; b)kohëzgjatjen e mandatit; c) garancitë kundër presionit të jashtëm; d) atë se gjykata e caktuar, a len përshtypjen e gjykatës së pavarur. Shih psh: Campbell dhe Fell kundër Mbretërisë së Bashkuar (1984.). 34 Gjyqtarët dhe gjyqtarët porotë i emëron PSSP të KB me propozim të Këshillit (Neni 5. Rregullorja UNMIK-a 2001/28).
  • 45. 45 vjet apo gjoba me të holla si dënim kryesor meqenëse për ato vepra penale gjykon gjyqtari individual në gjykatën komunale (neni 22,24,26). - Parimi i shumëshkallshmërisë: Ky parim nënkupton atë që për një çështje penale vendosin shumë gjykata, do të thotë gjykata të ulëta dhe të larta ( në procedurë sipas ankesës). 22. Koncepti dhe llojet e kompetencave gjyqësore. Meqenëse ekzistojnë shumë lloje të gjykatave dhe numri i madh i tyre brenda llojit të caktuar, është e domosdoshme të përcaktohet kompetenca e tyre si fushëveprim i punës në çështjet konkrete penale. Krahas kësaj, është e drejtë e çdo individi që për aktakuzën penale të drejtuar kundër tij të vendos gjykata themeluar sipas ligjit në procedurën e cila është filluar dhe zhvillohet sipas të drejtës pozitive procedurale (neni 6. par. 1 i KEDNJ). Kompetenca është e drejtë dhe detyrë e paraparë e gjykatës së caktuar e paraparë me ligj që të veprojë për çështjen e caktuar penale. Për përcaktimin e kompetencës gjyqësore aplikohen kriteret si vijon: a).Karakteri dhe pesha e veprës penale dhe dënimi i paraparë e mundësojnë përcaktimin e kompetencës reale. Bazë për përcaktimin e kësaj kompetence pra është vepra penale. Kompetenca reale mundëson që veprat penale t’u dorëzohen për gjykim gjykatave komunale apo gjykatave të qarkut; b). Ndarja e punës midis gjykatave të të njëjtit lloj (p.sh. komunale ) është e mundur në bazë të lidhjes e cila ekziston ndërmjet veprës penale, kryesit të saj dhe vendit të caktuar (territorit) bazë për përcaktimin e kësaj kompetence është vendi për të cilin është e lidhur vepra penale apo kryesi i saj. Kjo kompetencë quhet kompetencë vendore apo territoriale; c). ndarja e procedurës penale në faza apo funksione të cilat gjyqtari i ka gjatë procedurës penale dhe e që mundëson përcaktimin e kompetencës funksionale. Përfundimisht, edhe cilësia e të pandehurit mund të ketë rëndësi për përcaktimin e kompetencës. Në rast të tillë bëhet fjalë për kompetencën personale. Kjo kompetencë vije në shprehje në procedurën ndaj të miturve.