3. ANG KABIHASNANG MESOPOTAMIA SA
KANLURANG ASYA
• Ang salitang Mesopotamia ay nagmula sa mga
salitang Greek na meso o“pagitan” at potamos o
“ilog”. Samakatuwid, ang Mesopotamia ay
nangangahulugang lupain “sa pagitan ng
dalawang ilog”.
• Ang Mesopotamia ay itinuturing na kauna-
unahang kabihasnan sa buong daigdig.
• Sinakop at pinanahanan ito ng iba’t ibang
sinaunang pangkat ng tao, kabilang ang mga
Sumerian, Akkadian, Babylonian, Assyrian,
Chaldean, at Elamite na nagtangka ring sakupin
ang lupaing ito.
• Sa paglipas ng mahabang panahon, iba’t ibang
lungsod ang umusbong at bumagsak sa lugar na
ito na nang lumaon ay pinalitan ng iba pang mga
kabihasnan.
4. HEOGRAPIYA NG MESOPOTAMIA
• Nagsimula sa malawak na lupaing dinadaluyan
ng mga ilog Tigris at Euphrates ang kauna-
unahang mga lungsod sa daigdig, tinatawag
na Mesopotamia, ang lupaig matatagpuan sa
pagitan ng mga ilog na ito.
5. HEOGRAPIYA NG MESOPOTAMIA
• Nagsimula sa malawak na lupaing dinadaluyan
ng mga ilog Tigris at Euphrates ang kauna-
unahang mga lungsod sa daigdig, tinatawag
na Mesopotamia, ang lupaig matatagpuan sa
pagitan ng mga ilog na ito.
• Sa kasalukuyan, matatagpuan ito sa Iraq at
bahagi ng Syria at Turkey.
• Matatagpuan ang Mesopotamia sa rehiyon ng
Fertile Crescent, isang paarkong matabang
lupaing nagsisimula sa Persian Gulf hanggang
sa silangang baybayin ng Mediterranean Sea.
6. HEOGRAPIYA NG MESOPOTAMIA
• Ang regular na pag-apaw ng ilog Tigris at
Euphrates ay nagdudulot ng baha na nag-
iiwan ng banlik (silt). Dahil dito, nagiging
mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti
sa pagtatanim
7. HEOGRAPIYA NG MESOPOTAMIA
• Ang regular na pag-apaw ng ilog Tigris at
Euphrates ay nagdudulot ng baha na nag-
iiwan ng banlik (silt). Dahil dito, nagiging
mataba ang lupain ng rehiyon na nakabubuti
sa pagtatanim
• Ang Mesopotamia ay walang likas na
hangganan kaya mahirap ipagtanggol ang
lupaing ito sa ibang karatig lugar.
Naimpluwensiyahan din ito ng mga karatig
lugar dahil na rin sa mga ugnayang
pangkalakalan at tunggaliang militar.
8. HEOGRAPIYA NG MESOPOTAMIA
• Sa mga taong 5500 B.C.E., daan-daang maliliit
na pamayanang sakahan ang matatagpuan sa
kapatagan ng hilagang Mesopotamia na pinag-
ugnay-ugnay ng malalayo at mahahabang
rutang pangkalakalan.
9. HEOGRAPIYA NG MESOPOTAMIA
• Bunga ng pag-unlad ng lipunan sa mga
sumusunod na taon, nagkaroon ng mga
pagbabago sa aspektong panlipunan,
pampulitika, at panrelihiyon na nagdulot ng
sentralisadong kapangyarihan. Isang
halimbawa ang Uruk na itinuturing na isa sa
mga kauna-unahang lungsod sa daigdig.
11. ANG KABIHASNANG INDUS
SA TIMOG ASYA
• Ang Timog Asya ay isang malawak na tangway na
hugis tatsulok. Sa kasalukuyan, binubuo ito ng mga
bansang India, Pakistan, Bangladesh, Afghanistan,
Bhutan, Sri Lanka, Nepal, at Maldives.
12. ANG KABIHASNANG INDUS
SA TIMOG ASYA
• Ang rehiyong ito ay kakaiba sa aspektong
heograpikal at kultural kung ihahambing sa ibang
panig ng Asya.
• HEOGRAPIKAL: Madalas itong tawagin ng mga
heograpo na sub-kontinente ng India dahil
inihihiwalay ito ng mga kabundukan, kaya
maituturing itong halos isang hiwalay na
kontinente. Matatarik na kabundukan ng Hindu
Kush, Himalayas, at Karakuran ang nasa hilaga nito
samantalang pinalilibutan ito ng Arabian Sea sa
kanluran, Indian Ocean sa katimugan, at Bay of
Bengal sa silangan.
• KULTURAL: Tulad ng ibang kontinente, samu’t sari
rin ang wikang ginagamit sa rehiyong ito.
13. ANG KABIHASNANG INDUS
SA TIMOG ASYA
• Bagama’t ang rehiyong ito ay inihihiwalay ng mga
kabundukan sa hilaga, nakararanas din ito ng mga
pagsalakay at pandarayuhan. Nakapapasok ang
mga tao sa mga daanang tulad ng Khyber Pass sa
hilagang-kanluran, dala ang kanilang sariling wika
at tradisyon, na nagpayaman sa kulturang Indian.
14. ANG KABIHASNANG INDUS
SA TIMOG ASYA
• Sinasabing mahirap na lubusang mabatid
ang sinaunang kasaysayan ng India.
Nakahukay nga ang mga arkeologo ng mga
kasangkapang ginamit ng mga ninuno
subalit hanggang sa kasalukuyan, hindi pa
rin nauunawaan ng mga iskolar ang mga
naiwang sistema ng pagsulat ng sinaunang
kabihasnan ng India.
15. HEOGRAPIYA NG LAMBAK NG INDUS
• Ang mga lungsod ng Harappa at Mohenjo-
Daro sa lambak ng Indus ang pinakabagong
tuklas na mga sinaunang sentrong kabihasnan
sa kasalukuyang panahon. Natagpuan ng mga
arkeologo ang mga labi ng dalawang lungsod
noong 1920 ang mga lugar na ito. Gayon din
ang lipunang nabuo rito, ay kasabay halos ng
pagsisimula ng Sumer noong 3000 B.C.E.
16. HEOGRAPIYA NG LAMBAK NG INDUS
• Mas malawak ang lupain sa Indus kung
ihahambing sa sinaunang Egypt at
Mesopotamia. Sakop nito ang malaking bahagi
ng hilagang-kanluran ng dating India, at ang
kinaroroonan ng lupaing Pakistan sa
kasalukuyan.
• Ang mga lungsod na itio ay nagsimulang
humina at bumagsak noong ikalawang
milenyo B.C.E. Sa kasalukuyan, tinatayang
mahigit 1,000 lungsod at pamayanan ang
matatagpuan dito partikular sa rehiyon ng
Indus River sa Pakistan.
17. HEOGRAPIYA NG LAMBAK NG INDUS
• Nagsimula ang kabihasnan sa India sa paligid
ng Indus River. Ang tuktok ng kabundukang
Himalaya ay nababalot ng makapal na yelo at
nagmumula sa natutunaw na yelo ang tubig na
dumadaloy sa Indus River na may habang
2,900 km.(1800) milya at bumabagtas sa
Kashmir patungong kapatagan ng Pakistan.
18. HEOGRAPIYA NG LAMBAK NG INDUS
• Katulad sa Mesopotamia, ang pagkakaroon ng
matabang lupa ay naging mahalaga sa
pagsisimula ng mga lipunan at estado sa
sinaunang India. Sa pagitan ng Hunyo at
Setyembre bawat taon, ang pag-apaw ng ilog
ay nagdudulot ng pataba sa lupa at
nagbibigay-daan upang malinang ang lupain.
19. HEOGRAPIYA NG LAMBAK NG INDUS
• Daan-daang pamayanan ang nananahan sa
lambak ng Indus sa pagsapit ng 3000 B.C.E.
Karamihan sa mga ito ay maliliit na
pamayanang may tanggulan at maayos na
mga kalsada. Nang sumunod na limang siglo,
nagkaroon din ng mga kanal pang-irigasyon at
mga estrukturang pumipigil sa mga pagbaha.
20. HEOGRAPIYA NG LAMBAK NG INDUS
• Sa kasalukuyan,isa lamang ang India sa mga
bansa sa Timog Asya. Subalit kung susuriin,
ang hilagang bahagi nito ay tahanan at pinag-
usbungan ng sinaunang kabihasnang
namumukod-tangi sa iba
22. ANG KABIHASNANG TSINO SA
SILANGANG ASYA
• Ang kabihasnang umusbong sa China
ay itinuturing na pinakamatandang
kabihasnang nananatili sa buong
daigdig hanggang sa kasalukuyan.
Nag-ugat ito halos apat na milenyo na
ang nakalilipas.
23. ANG KABIHASNANG TSINO SA
SILANGANG ASYA
• Noon pa man, mithiin na ng mga Tsino ang
pagkakaroon ng mahusay na pamamahala. Ang
pagkakaroon ng mga ideolohiyang suportado ng
estado, partikular ang Confucianism at Taoism, ay lalo
pang nagpatatag sa kabihasnang Tsino
24. ANG KABIHASNANG TSINO SA
SILANGANG ASYA
• Sa aspektong politikal, halinhinang
nakaranas ang China ng pagkakaisa at
pagkakawatak-watak. Ang mga
pangyayaring ito ang humubog sa
kultura at mamamayan ng bansa
hanggang sa makabagong panahon.
25. HEOGRAPIYA NG HUANG HO
• ang kabihasnan sa China ay umusbong sa tabing-ilog
malapit sa Yellow River o Huang Ho. Ang ilog na ito ay
nagmumula sa kabundukan ng kanlurang China at may
habang halos 3000 milya. Dumadaloy ito patungong
Yellow Sea. Ang dinaraanan nito ay nagpabago-bago
nang makailang ulit sa mahabang Ito ay dumadaloy
patungo sa Yellow Sea. Ang dinaraanan nito ay
nagpabago-bago nang makailang ulit sa mahabang
panahon at humantong sa pagkakabuo ng isang
malawak na kapatagan, ang North China Plain.
26. HEOGRAPIYA NG HUANG HO
• Ang pag-apaw ng Huang Ho ay nagdudulot ng
pataba sa lupa ngunit dahil sa pagiging patag
ng North China Plain, madalas nang
nagaganap ang pagbaha sa lugar na ito.
27. HEOGRAPIYA NG HUANG HO
• Ayon sa tekstong tradisyunal ng China, ang
Xia o Hsia ang kauna-unahang dinastiyang
naghari sa China. Subalit dahil sa kakulangan
ng ebidensiya, hindi matiyak kung kailan ito
pinasimulan ni Yu, ang unang pinuno ng
dinastiya. Pinaniniwalaang si Yu ang
nakagawa ng paraan upang makontrol ang
pagbahang idinudulot ng Huang Ho. Ang
pangyayaring ito ay nagbigay-daan upang
makapamuhay sa lambak ang mga
magsasaka.
28. HEOGRAPIYA NG HUANG HO
• Naniniwala ang mga Tsino na sila lamang ang
mga sibilisadong tao sa gitna ng mga tribo na
tinawag nilang barbaro sapagkat hindi sila
nabiyayaan ng kabihasnang Tsino. Tinawag
din nila ang kanilang lupain na Zhongguo na
nangangahulugang Middle Kingdom.
30. ANG SINAUNANG
KABIHASNAN SA AFRICA
• Isang sinaunang kabihasnan ang nagmula sa
lambak ng Nile River sa Egypt na nasa
hilagang-silangang bahagi ng Africa. Ang
kabihasnan sa Mesopotamia ay mas naunang
nagsimula subalit masasabing mas naging
matatag ang kabihasnang yumabong sa
Egypt. Ang sinaunang Egypt ay nabuklod
bilang isang estado pagsapit ng 3100 B.C.E.
at nakapagpatuloy sa loob halos ng tatlong
milenyo.
31. ANG SINAUNANG
KABIHASNAN SA AFRICA
• Batay sa mga ebidensiyang arkeolohikal, mayroon ng
lipunan sa Egypt bago pa nagsimula ang kabihasnan
sa Lambak ng Nile. Ang mga isinagawang paghuhukay
sa Egypt ay patuloy na nagpabago sa pananaw ng mga
iskolar tungkol sa pinagmulan ng kabihasnan nito. Sa
pagtatapos ng ika-20 siglo, natuklasan ng mga
arkeologo ang isang tirahan ng mga sinaunang tao sa
timog-ng kanlurang bahagi ng Egypt malapit sa
hangganan ng Sudan. Tinatayang naroroon na ang
paninirahang bago pa sumapit 8000 B.C.E. Sinasabing
maaaring ang mga kaanak o inapo ng mga taong ito
ang nagpasimula sa kabihasnang Egyptian sa Lambak
ng Nile.
32. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Sa pag-unawa sa heograpiya ng sinaunang
Egypt, mahalagang tandaang ang tinutukoy na
Lower Egypt ay nasa bahaging hilaga ng
lupain o kung saan ang Ilog Nile ay dumadaloy
patungong Mediterranean Sea. Samantala, ang
Upper Egypt ay nasa bahaging katimugan
mula sa Libyan Desert hanggang sa Abu
Simbel. Ang Nile River na may 4160 milya o
6694 kilometro ang haba ay dumadaloy mula
katimugan patungong hilaga.
33. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Noon pa mang unang panahon, ang Egypt ay
tinawag na bilang The Gift of the Nile dahil
kung wala ang ilog na ito, ang buong lupain
nito ay magiging isang disyerto. Tila hinihiwa
ng ilog na ito ang bahaging hilagang-silangan
ng disyerto ng Africa.
34. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Dati-rati, ang malakas na pag-ulan sa lugar na
pinagmumulan ng Nile ay nagdudulot ng pag-
apaw ng ilog tuwing Hulyo bawat taon. Ang
pagbahang idinudulot ng Nile ay nahinto
lamang noong 1970 nang maitayo ang Aswan
High Dam upang makapagbigay ng
elektrisidad at maisaayos ang suplay ng tubig.
35. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Sa Panahong Neolitiko, ang taunang pag-apaw
ng Nile ay nagbigay-daan upang
makapagtanim ang mga magsasaka sa
lambak-ilog. Ang tubig-baha ay nagdudulot ng
halumigmig sa tuyong lupain at nag- iiwan ng
matabang lupain na mainam para sa
pagtatanim.
36. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Ang mga magsasaka ay kaagad nagtatanim sa
pagbaba ng tubig-baha. Ang putik na dala ng
ilog ay unti-unting naiipon sa bunganga ng
Nile sa hilaga upang maging latiang tinatawag
na delta. Ang lugar na ito ay nagging tahanan
ng mga ibon at hayop. Maaari ring gamitin ang
tubig mula rito para sa mga lupang sakahan.
37. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Upang maparami ang kanilang maaaring
itanim bawat taon, ang mga sinaunang
Egyptian ay gumagawa ng mga imbakan ng
tubig at naghukay ng mga kanal upang
padaluyin ang tubig sa kanilang mga lupang
sinasaka. Ang ganitong mga proyekto ay
nangangailangan ng malaking bilang ng mga
manggagawa, sapat na teknolohiya, at maayos
na mga plano. Ang pagtataya ng panahon
kung kailan magaganap ang mga pagbaha ay
naisakatuparan din sa mga panahong ito.
38. HEOGRAPIYA NG EGYPT
• Maliban sa kahalagahan nito sa pagsasaka,
ang Nile ay nagsilbing mahusay na ruta sa
paglalakbay noong mga panahong iyon.
Nagawa nitong mapag-ugnay ang mga
pamayanang matatagpuan malapit sa
pampang ng ilog. Ang pagkakaroon ng mga
disyerto sa silangan at kanlurang bahagi ng
ilog ay nakapagbigay ng kaligtasan sa Egypt
sapagkat nahahadlangan nito ang mga
pagsalakay. Dahil dito, ang mga tao ay
nagawang makapamuhay nang mapayapa at
masagana sa loob ng mahabang panahon.
40. ANG KABIHASNAN SA MESOAMERICA
• Maraming siyentista ang naniniwalang may mga
pangkat ng mga mangangaso o ‘hunter” ang
nandayuhan mula sa Asya patungong North America,
libong taon na ang nakararaan. Unti-unting tinahak ng
mga ito ang kanlurang baybayin ng North America
patungong timog, at nakapagtatag ng mga kalat-kalat
na pamayanan sa mga kontinente ng north America at
South America.
• Noong ika-13 siglo B.C.E., umusbong ang kauna-
unahang kabihasnan sa America --- ang mga Olmec sa
kasalukuyang Mexico. Naimpluwensiyahan ang mga
gawaing sinimulan ng mga Olmec ang iba pang
pangkat ng mga tao sa iba’t ibang bahagi ng America.
41. HEOGRAPIYA NG MESOAMERICA
Hango ang pangalang Mesoamerica sa katagang meso na nangangahulugang
“gitna”. Ito ang lunduyan ng mga unang kabihasnan sa America. Ang Mesoamerica o Central
America ang rehiyon sa pagitan ng Sinaloa River Valley sa gitnang Mexico at Gulf of
Fonseca sa katimugan ng El Salvador. Sa hilagang hangganan nito matatagpuan ang mga
ilog ng Panuco at Santiago. Samantala, ang katimugang hangganan ay mula sa baybayin ng
Honduras sa Atlantic hanggang sa gulod o slope ng Nicaragua sa Pacific at sa tangway ng
Nicoya sa Costa River.
42. HEOGRAPIYA NG MESOAMERICA
Sa kasalukuyan, saklaw ng Mesoamerica ang malaking bahagi ng Mexico, Guatemala,
Belize, El Salvador, at kanlurang bahagi ng Honduras.
43. HEOGRAPIYA NG MESOAMERICA
Sa lupaing ito, ang malaking pagkakaiba sa elebasyon ng lupa at dalas ng pag-ulan
ay nagdudulot ng mga uri ng klima at ekolohiya sa iba’t ibang bahagi ng rehiyon. Pabago-
bago ang panahon sa rehiyong ito. Dito naitatag ang unang paninirahan ng tao at isa ito sa
mga lugar na unang pinag-usbungan ng agrikultura, tulad ng Kanlurang Asya at China. Sa
kasalukuyang panahon, may malaking populasyon ang rehiyong ito.
45. Sa itinatag na mga sinaunang kabihasnan sa daigdig,
ang pangkat ng mga taong nanirahan at nagtatag ng
mauunlad na pamayanan sa Mesopotamia ang kauna-
unahang nakapagtaguyod ng kabihasnan. Binubuo ang
kabihasnang Mesopotamia ng mga lungsod - estado ng
Sumer, at mga itinatag na imperyo ng Akkad, Babylonia,
Assyria, at Chaldea.
54. SUMER (3500-2340 B.C.E.)
• Madalas ang tunggalian ng mga lungsod-
estado tungkol sa lupa at tubig kaya hindi
nakabuo ng isang matatag na pamahalaan
ang mga Sumerian.
56. AKKAD (2340-2100 B.C.E.)
• Sinakop ni Sargon I (2334-2279 B.C.E.) ang mga
lungsod - estado at itinatag ang kauna -
unahang imperyo sa daigdig.
• Si Sargon I ay mula sa hilagang bahagi ng
Mesopotamia sa lungsod - estado ng Akkad o
Agade.
57. AKKAD (2340-2100 B.C.E.)
• Isa sa pinakahuling mahusay na pinuno ng
Akkadia si Naram - Sin (2254-2218 B.C.E).
• Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng
lungsod estado ng Ur ang kapangyarihan nito
at pinamunuan ang Sumer at Akkad.
• Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay
ng mga Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa
loob ng sumunod na tatlong siglo, ang mga
lungsod-estado sa katimugan, partikular ang
Isin at Larsa, ay nagtunggalian upang
makontrol ang rehiyon.
58. AKKAD (2340-2100 B.C.E.)
• Noong 2100 B.C.E., panandaliang nabawi ng
lungsod estado ng Ur ang kapangyarihan nito
at pinamunuan ang Sumer at Akkad.
• Bumagsak ang dinastiyang Ur sa pagsalakay
ng mga Amorite at Hurrian sa Mesopotamia. Sa
loob ng sumunod na tatlong siglo, ang mga
lungsod-estado sa katimugan, partikular ang
Isin at Larsa, ay nagtunggalian upang
makontrol ang rehiyon.
60. BABYLONIAN (1792-1595 B.C.E.)
• Sinakop ni Hammurabi, pinuno ng lungsod
ng Babylon, ang Mesopotamia.
• Ang Babylon ay naging kabisera ng
imperyong Babylonia.
• Sa panahon ng kaniyang paghahari,
nasakop ni Hammurabi ang mga kaharian
sa hilaga, kabilang ang kahariang Ashur.
• Nang mamatay si Hammurabi ay
nagkawatak-watak ang kaharian ng
Babylon.
61. BABYLONIAN (1792-1595 B.C.E.)
• Noong 1595 B.C.E., sinalakay ng mga
Hittite Anatolia ang Babylon bagamat
naipagpatuloy pa rin ng mga lungsod
estado ang pamumuhay sa ilalim ng mga
dayuhang pinuno.
• Ang mga Hittite ay orihinal na nagmula sa
hilagang silangang bahagi ng Black Sea.
Lumisan sila at nanirahan sa Asia Minor
(kasalukuyang Turkey).
63. ASSYRIAN (1813-605 B.C.E.)
• Noong 1120 B.C.E., nasupil ni Tiglath-
Pileser I (1114-1076 B.C.E.) ang mga Hittite
at naabot ng puwersa ang baybayin ng
Mediterranean at itinatag ang imperyong
Assyrian.
• Noong ika-9 na siglo B.C.E., nagpadala sila
ng mga ekspedisyong militar pakanluran
upang mapasakamay ang mahahalagang
rutang pangkalakalan at makatanggap ng
tributo.
64. ASSYRIAN (1813-605 B.C.E.)
• Isa si Ashurbanipal (circa 668-627 B.C.E.)
sa mga haring kinakitaan ng maayos na
pamamahala sa kaniyang panahon.
67. CHALDEAN (612-539 B.C.E.)
• Si Nabopolassar (612-605 B.C.E.) – ang
nagtatag ng bagong imperyo ng Babylonia
matapos pangunahan ang isang pag-aalsa
laban sa Assyria.
68. CHALDEAN (612-539 B.C.E.)
• Tuluyang naigupo ni Nebuchadnezzar II (605-
562 B.C.E.), anak ni Nabopolassar ang
natitirang hukbo ng Assyria noong 609 B.C.E.
• Si Nebuchadnezzar II - ang pinuno ng imperyo
nang natamo nito ang rurok ng kadakilaan.
Siya rin ang nagpagawa ng Hanging Gardens
of Babylon para sa kaniyang asawa, kinilala ito
ng mga Greek bilang isa sa Seven Wonders of
the Ancient World.
69. CHALDEAN (612-539 B.C.E.)
• Noong 539 B.C.E., ang Babylon ay nilusob ng
hukbo ni Cyrus the Great ng Persia hanggang
tuluyang naging bahagi ng mas malawak na
imperyo ng mga Persian ang Mesopotamia.
70. Sa silangan ng Mesopotamia, partikular sa
kasalukuyang Iran, umunlad ang pamayanang
Persian at tuluyang nakapagtatag ng malakas na
imperyo.
72. PERSIAN (539-330 B.C.E.)
• Nagtatag ng isang malawak na imperyo ang mga Persian na tinawag na
Imperyong Achaemenid. Nasa Persia (kasalukuyang Iran) ang sentro ng
imperyong ito.
73. PERSIAN (539-330 B.C.E.)
• Sa ilalim ni Cyrus The Great (559-530
B.C.E.) – nagsimulang manakop ang mga
Persian. Napasailalim nila ang mga Medes
at Chaldean ng Mesopotamia at Asia Minor
(kasalukuyang Turkey).
75. PERSIAN (539-330 B.C.E.)
• Epektibo ang pangangasiwa ng mga pinunong
Persian sa kanilang imperyo. Hinati ang imperyo sa
mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng
gobernador o satrap.
76. PERSIAN (539-330 B.C.E.)
• Nagpagawa din dito ng isang Royal Road
na tinatayang may habang 1677 milya o
2699 na kilometro mula Sardis hanggang
Susa.
77. PERSIAN (539-330 B.C.E.)
• Napatanyag din ang mga Persian sa
pagsulong ng relihiyong Zoroastrianism na
itinatag ni Zoroaster.
79. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
Sa rehiyong Timog Asya nagsimula ang kabihasnang Indus
na nakasentro sa mga lambak ng Indus River. Dumadaloy ang
Indus River sa kasalukuyang bansang India at Pakistan. Sa
nasabing ilog umunlad ang kambal na lungsod ng kabihasnang
Indus: ang Harappa at Mohenjo-Daro na ipinakikita sa kasunod na
diyagram.
80.
81. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• Nanirahan sa maliliit na pamayanan ang mga
Dravidian.
• Ang kanilang lugar ay matatagpuan sa mababang
bahagi ng lupain, may mainit na klima at halos
walang mapagkukunan ng suplay ng bakal. Ang
pagkukulang sa mga kinakailangang suplay ay
napupunan sa tulong ng pakikipagkalakalan
hanggang sa katimugang Baluchistan sa
kanlurang Pakistan.
• Sa loob ng ilang libong taon, nakakuha sila ng
bakal, mamahaling bato, at tabla sa
pakikipagpalitan ng kanilang mga produkto, tulad
ng bulak, mga butil, at tela.
82. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• Ang irigasyon ng lupa ay mahalaga sa
pagsasaka ng mga Dravidian.
• Nag - aalaga rin sila ng mga hayop tulad ng
elepante, tupa, at kambing.
• Maaaring sila rin ang kauna-unahang taong
nagtanim ng bulak at nakalikha ng damit mula
rito.
• Mayroon din silang masistemang pamantayan
para sa mga timbang at sukat ng butil at ginto.
• Samantala, ang mga artisano ay gumamit ng
tanso, bronze, at ginto sa kanilang mga gawain.
83. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• Ang lipunang Indus ay kinakitaan ng
malinaw na pagpapangkat-pangkat ng
mga tao.
• Nakatira sa bahagi ng moog ang mga
naghaharing - uri tulad ng mga
mangangalakal.
• May mga bahay ring may tatlong
palapag. Maaaring katibayan ito ng
pagkakahati-hati ng lipunan sa iba’t
ibang uri ng tao.
84. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• Nagtatag ng mga daungan sa baybayin ng Arabian
Sea. Ang mga mangangalakal ay naglakbay sa mga
baybayin patungong Persian Gulf upang dalhin ang
kanilang mga produkto tulad ng telang yari sa bulak,
mga butil, turquoise, at ivory.
• Natagpuan din sa Sumer ang selyong Harappan na
may pictogram na representasyon ng isang bagay sa
anyong larawan. Dahil dito, inaakalang ginamit ang
selyong ito upang kilalanin ang mga paninda. Patunay
lamang ang kalakalan sa pagitan ng dalawang
kabihasnannoon pa mang 2300 B.C.E.
• Kapuna – punang wala ni isa mang pinuno mula sa
sinaunang kabihasnang Indus ang kilala sa
kasalukuyan. Maaaring hanggang ngayon ay hindi pa
nauunawaan ng mga iskolar ang sistema ng pagsulat
ng kabihasnang ito kaya hindi nababasa ang mga
naiwang tala.
85. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• Narating ng mga Dravidian ang tugatog
ng kanilang kabihasnan noong 2000
B.C.E. subalit matapos ang isang
milenyong pamamayani sa Indus, ang
kabihasnan at kulturang umusbong dito
ay nagsimulang humina at bumagsak.
• May iba’t ibang paliwanag ukol sa
pagtatapos ng kabihasnang Indus. May
nagsasabing bunga ito ng pagkaubos ng
mga puno, mga labis na pagbaha, at
pagbabago sa klima. Maaari rin daw
nagkaroon ng lindol o pagsabog ng
bulkan.
86. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• May mga ebidensiya rin na ang
pagkatuyo ng Sarasvati River ay
nagresulta sa pagtatapos ng
kabihasnang Harappa noong 1900
B.C.E.
• Isang lumang paliwanag ang
teoryang Mohenjo Daro at Harappa ay
nawasak dahil sa paglusob ng mga
pangkat nomadiko-pastoral mula sa
gitnang Asya, kabilang ang mga
Aryan. Walang malinaw na ebidensiya
na naglabanan nga ang mga
Dravidian at Aryan na nagdulot ng
wasak sa kabihasnang Indus.
87. ANG KABIHASNANG INDUS SA TIMOG ASYA
• Ang mga Aryan ay pinaniniwalaang
nagmula sa steppe ng Asya sa
kanluran ng Hindu Kush at nakarating
sa Timog Asya sa pamamagitan ng
pagdaan sa Khyber Pass.
• Sila ay mas matatangkad at mapuputi
kung ihahambing sa mga naunang
taong nanirahan sa lambak ng Indus.
Dumating ang mga Aryan sa
panahong mahina na ang
kabihasnang Indus.
89. ANG PANAHONG VEDIC (1500-500 B.C.E.)
• Ang mga Aryan ay nagtungo sa
kanluran ng Europe at timog -
silangan ng Persia at India. Dinala
nila sa mga rehiyong ito ang wikang
tinatawag ngayong Indo - European.
Ang Sanskrit, ang wikang klasikal ng
panitikang Indian, ay nabibilang sa
pamilya ng Indo-European. Ang mga
makabagong wika tulad ng Hindi at
Bengali ay nag-ugat din sa Indo-
European.
90. ANG PANAHONG VEDIC (1500-500 B.C.E.)
• Ang salitang “Arya” ay nangangahulugang
“marangal” sa wikang Sanskrit. Ginamit ito
upang tukuyin ang mga pangkat ng tao o
lahi.
• Ang kaalaman ukol sa unang milenyong
pamamayani ng mga Aryan sa hilaga at
hilagang - kanlurang India ay hango sa apat
na sagradong aklat na tinatawag na Vedas:
ang Rig Veda, Sama Veda, Yajur Veda, at
Atharva Veda. Ang Vedas ay tinipong
himnong pandigma, mga sagradong rituwal,
mga sawikain, at mga salaysay.
• Makikita sa Vedas kung paano namuhay ang
mga Aryan mula 1500 B.C.E. hanggang 500
B.C.E. na tinatawag ding panahong Vedic.
91. ANG PANAHONG VEDIC (1500-500 B.C.E.)
• Dinala ng mga Aryan ang kanilang mga
diyos (na kadalasan ay mga lalaki at
mapandigma) at kulturang
pinangingibabawan ng mga lalaki.
• Ngunit unti-unti rin silang umangkop sa
kanilang bagong kapaligiran.
• Hindi na pagpapastol ang kanilang
kabuhayan, natuto silang magsaka.
• Nakabuo rin sila ng sistema ng pagsulat.
• Pagsapit ng 1100 B.C.E., tuluyang nasakop
ng mga Aryan ang hilagang bahagi ng India.
92. ANG PANAHONG VEDIC (1500-500 B.C.E.)
• Ang lipunan ng mga
sinaunang Aryan ay may
tatlong antas lamang: –
maharlikang mandirigma,
mga pari, at mga
pangkaraniwang
mamamayan.
93. ANG PANAHONG VEDIC (1500-500 B.C.E.)
• Kapansin-pansing ang mga kasapi ng bawat
antas ay maaaring makalipat sa ibang antas
ng lipunan. Ang isang mandirigma ay
pinipili upang pamunuan at pangasiwaan
ang pang-araw-araw na pamumuhay ng mga
tao. Malinaw rin ang mga tungkuling
nakaatang sa kalalakihan at kababaihan.
Subalit ang pagsakop nila sa Lambak ng
Indus ay nagdulot ng malaking pagbabago
sa kanilang pamumuhay. Ang lipunan ay
naging mahigpit at masalimuot nang
lumaon. Nagtatatag ng kaharian at pagiging
pinuno ay nagsimulang mamana. Naging
mahalaga sa kanilang paniniwala ang mga
rituwal at sakripisyo ng mga pari.
94. ANG PANAHONG VEDIC (1500-500 B.C.E.)
• Nang lumaon, nabuo ang tinatawag na
sistemang caste sa India. Ang
katagang ito ay unang ginamit ng mga
Portuguese na nakarating sa India noong
ika- 16 na siglo. Ang terminong ito ay
hango sa salitang casta na nanganga-
hulugang ”lahi” o ”angkan.
96. PAGBUO NG MGA KAHARIAN AT IMPERYO (500 B.C.E.- 500 C.E.)
• Mula sa kanilang orihinal na pamayanan
sa rehiyon ng Punjab, nagsimulang
tunguhin ng mga Aryan ang bahaging
pasilangan.
• Mga 600 B.C.E. noon at 16
pinakamakapangyarihang mga estado
ay matatagpuan sa kapatagan ng
hilagang India mula sa kasalukuyang
Afghanistan hanggang Bangladesh.
Kabilang dito ang Magadha, Kosala,
Kuru, at Gandhara.
97. PAGBUO NG MGA KAHARIAN AT IMPERYO (500 B.C.E.- 500 C.E.)
• Pagsapit ng 500 B.C.E.,ang malaking
bahagi ng hilagang India ay pinanirahan
at sinaka ng mga Aryan.
• Ang dating payak na pamamahala ng
mga pinuno sa maliliit na pamayanan ay
napalitan ng mas malalaking estadong
nasa ilalim ng monarkiyang namamana.
• Ang mga umuunlad na estadong ito ay
nangailangang mangolekta ng buwis
mula sa mga opisyal, magtatag ng mga
hukbo, at magtayo ng mga bagong
lungsod at lansangan.
98. PAGBUO NG MGA KAHARIAN AT IMPERYO (500 B.C.E.- 500 C.E.)
• Isa ang Magadha sa mga pinakamatatag
at pinakamasaganang kaharian sa
bahagi ng Ganges River. Nagtataglay ito
ng mineral na bakal, matabang lupain,
mayamang kagubatan na pinagkukunan
ng mga tabla, at elepante na mahalaga
sa panahon ng digmaan at pagsasaka.
99. PAGBUO NG MGA KAHARIAN AT IMPERYO (500 B.C.E.- 500 C.E.)
• Isa sa mahusay na pinuno ng Magadha si
Bimbisara (545-494 B.C.E.) Nagpagawa siya ng
mga kalsada, isinaayos ang pangangasiwa sa
mga pamayanan, at pinalakas ang kaharian
kung ihahambing sa mga karatig-lugar. Lalo
pang pinalawig ng sumusunod na pinuno ang
teritoryo ng kaharian.
• Nang lumaon, nagawang mapamunuan ng
Magadha ang kalakhang kapatagan ng Ganges
at buong hilagang India hanggang Punjab. Ito
ang naging pinakamalawak na kaharian sa
panahong ito. Ang kabisera nito ay nasa
Pataliputra na ngayon ay makabagong Patna
sa Bihar.
100. PAGBUO NG MGA KAHARIAN AT IMPERYO (500 B.C.E.- 500 C.E.)
• Halos kasabay ng panahong lumalakas ang Magadha, isang hukbong
pinamunuan ni Cyrus the Great mula Persia ang sumalakay sa hilagang-
kanlurang India.
• Noong 518 B.C.E. nasakop ni Darius, ang pumalit kay Cyrus, ang mga
Lambak ng Indus at Punjab. Ang bahaging ito ng India ay napasailalim ng
Persia sa loob ng halos dalawang siglo. Ang mga lungsod ng Persia ay
naging sentro ng kaalaman at kultura ang kalalakihan mula sa iba’t ibang
kaharian ay maaaring makapag-aral.
101. PAGBUO NG MGA KAHARIAN AT IMPERYO (500 B.C.E.- 500 C.E.)
• Tinapos ni Alexander The Great ng Macedonia ang
kapangyarihan ng Persia. Tinalo niya ang mga Persian
sa mga labanan bago tuluyang tinahak ang landas
patungong India noong 327 B.C.E. Matapos ang
madugong pakikipagtunggalian ng hukbo ni Alexander
sa pinagsamang puwersa ng mga Persian at Indian,
nagawa rin nilang matawid ang Indus River. Subalit dahil
sa layo ng kanilang nilakbay at labis na kapaguran, ang
mga tauhan ni Alexander ay nagbantang mag-alsa laban
sa kaniya. Dahil dito, napilitang lisanin ni Alexander ang
India. Mahihinuhang pagod na ang mga tropa at
maaaring tinamaan sila ng sakit o ng sakuna. Bukod
dito, kulang na ang pantustos sa kanilang mga
pangangailangan. Sa pagkamatay ni Alexander noong
323 B.C.E., ang bahagi ng hilagang-kanlurang India ay
naiwang walang mahusay na pinuno.
• Pagkatapos nito, iba’t ibang mga imperyo ang naitatag
sa India.
102. IMPERYONG MAURYA
Pagkatatag
Noong 322 B.C.E., nasakop
ni Chandragupta Maurya ang
dating kaharian ng Magadha at
tinungo ang mga naiwang lupain
ni Alexander. Sakop ng imperyo
ang hilagang India at bahagi ng
kasalukuyang Afghanistan.
Pagbagsak
Nagsimulang humiwalay sa
imperyo ang ilang mga estadong
malayo sa kabisera. Sa
pagbagsak ng Imperyong Maurya
noong ikalawang siglo B.C.E.
nagtagisan ng kapangyarihan ang
mga stado ng India. Sa sumunod
na limang siglo, ang hilaga at
gitnang India ay nahati sa maliliit
na kaharian at estado.
Mahahalagang Pangyayari
Ang kabisera ay nanatili sa
Pataliputra.
Tagapayo ni Chandragupta
Maurya si Kautilya, ang may akda ng
Arthasastra. Naglalaman ito ng mga
kaisipan hinggil sa pangangasiwa at
estratehiyang politikal.
Ang imperyo ay pinamunuan
ni Ashoka o Asoka (269-232 B.C.E.)
ang kinikilalang pinakamahusay na
pinuno ng Maurya at isa sa
mahuhusay na pinuno sa kasaysayan
ng daigdig. Matapos ang kaniyang
madugong pakikibaka sa mga kalinga
ng Orissa noong 261 B.C.E. na
tinatayang 100,000 katao ang nasawi,
tinalikdan niya ang karahasan at
sinunod ang mga turo ni Buddha.
103. IMPERYONG GUPTAPagkatatag
Ang pangalan nito ay hango
mula sa pangalan ng naunang
imperyo. Itinatag ito ni
Chandragupta I (circa 319-335
C.E.)
Pagbagsak
Sa pagsapit ng ikaanim na
siglo C.E., nagsimulang humina at
bumagsak ang Gupta sa kamay
ng panibagong mananakop, ang
mga White Hun, na maaaring mga
Iranian o Turk mula sa Gitnang
Asya.
Mahahalagang Pangyayari
Chandragupta II (Circa 376-415
C.E.).Nakontrol uli ang hilagang
India.Muli, ang kabisera ng imperyo ay
nasa Pataliputra.
Itinuturing itong panahong
klasikal ng India.
Naging epektibo ang
pangangasiwa samantalang ang
panitikan, sining, at agham ay
yumabong.
Maunlad ang mga larangan ng
astronomiya, matematika, at siruhiya
(surgery) sa panahong ito.
Si Kalidasa, ang kinikilalang
pinakamahusay na manunulat at
makata ng India, ay nabuhay sa
panahong ito bagama’t hindi alam ang
eksaktong petsa. Ang dulang
Sakuntala na tinatayang isinulat niya
noong ikaapat o ikalimang siglo C.E.
ay hango mula sa kaisipang Hindu.
104. IMPERYONG MOGULPagkatatag
Itinatag ang Mogul nang
masakop ni Babur ang hilagang
India at Delhi noong 1526.
Pagbagsak
Labis na humina ang Mogul
dahil na rin sa pagdating ng
makapangyarihang English sa
India.
Mahahalagang Pangyayari
Narating ng imperyo ang
tugatog ng kapangyarihan sa ilalim
ni Akbar na namuno sa kabuuan ng
hilagang India mula 1556 hanggang
1605. Nagpatupad siya ng kalayaan
sa
pananampalataya at makatarungang
pangangasiwa.
Ilan pang magagaling na pinuno
ang humalili kay Akbar tulad nina
Shah Jahan na nagpatayo ng Taj
Mahal at Aurangzeb nagbawal ng
sugal, alak, prostitusyon,at sati
(suttee) o pagsunog ng buhay sa mga
biyuda.
106. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYA
Ang mga natural na hadlang sa China tulad ng mga disyerto,
bulubundukin, at dagat ang nagbigay-daan sa pagpapanatili ng
natatanging kultura ng mga sinaunang Tsino at pag-unlad ng
isang kabihasnang tumagal ng halos 3,000 taon.
107. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAXia
(? - 1570 B.C.E.)
Sinasabing nag-ugat ito mula sa Longshan, isang kulturang Neolitikong laganap sa lambak ng
Huang Ho.
Hindi pa ito lubusang napatutunayan dahil sa kawalan ng matibay na ebidensiyang
arkeolohiya.
108. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAShang
(1570? B.C.E. –
1045 B.C.E.)
Sinasabing ito ang pinakamaunlad na kabihasnang gumamit ng bronse sa panahong ito.
Naiwang kasulatan ng panahong ito ang pinakamatanda sa mga panulat sa Tsino na
nakasulat sa mga oracle bones o mga tortoise shell at cattle bone.
Malimit ang isinagawang pagsasakripisyo ng mga tao lalo na sa tuwing may namamatay na
pinuno
Pinatalsik ang Shang noong 1045 B.C.E.
109.
110. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAZhou o Chou
(1045 B.C.E.-
221 B.C.E.)
Naniwala ang mga tao sa Mandate of Heaven o “Basbas ng Kalangitan.” na, ang
emperador ay namumuno sa kapahintulutan ng langit . Pinili siya dahil puno siya ng
kabutihan. Kapag siya ay naging masama at mapangabuso, ay babawiin ng kalangiatan sa
anyo ng lindol, bagyo, tagtuyot, peste o digmaan.
Umusbong noon ang mahahalagang kaisipang humubog sa kamalayang Tsino kabilang ang:
Confucianism - Layuning magkaroon ng isang tahimik at organisadong lipunan sa
pamamagitan ng pagpapabuti sa sarili at pagpapahalaga sa ugnayan ng mga tao sa lipunan.
Taoism - Hangad ang balanseng sa kalikasan at daigdig at pakikiayon ng tao sa
kalikasan.
Legalism - Ipinanganak ang tao na masama at makasarili. Subalit sila ay maaaring
mapasunod sa pamamagitan ng mahigpit na batas at marahas na kaparusahan.
111.
112. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAQ’in o Ch’in
(221 B.C.E. -
206 B.C.E.)
Ginapi ng mga pinunong Qin ang mga estado ng dinastiyang Zhou.
Ang hinahangaang Great Wall of China ay itinayo upang magsilbing-tanggulan laban sa mga
tribong nomadiko na nagmula sa hilaga ng China may haba 2400 kilometro o 1500 milya.
Sa ilalim ni Ying Zheng ng Qin o Ch’in, nagawang pag-isahin ang mga nagdidigmaang estado
at isinailalim sa kaniyang kapangyarihan ang iba’t ibang rehiyon sa China. Inihayag niya ang
sarili bilang “Unang Emperador” ng China at kinilala bilang si Shi Huangdi o Shih Huang
Ti (221-210 B.C.E.).
Humina ang dinastiya nang mamatay si Shih Huangdi at napalitan ng dinastiyang Han nang
mag-alsa si Lui Bang.
113.
114. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAHan
(202 B.C.E. -
220 C.E.)
Ito ang kauna-unahang dinastiyang yumakap sa Confucianism.
Ang pagsulat ng kasaysayan ng China ay isang napakalaking ambag ng Dinastiyang Han.
115. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYASui
(589 C.E. –
618 C.E.)
Nagkaroon lamang ng dalawang emperador ang Sui. Gayon man, nagawa nitong muling pag-
isahin ang watak-watak na teritoryo ng China.
Isinaayos sa panahong ito ang Great Wall na napabayaan sa mahabang panahon. Ginawa rin
ang Grand Canal na nag-uugnay sa mga ilog ng Huang Ho at Yangtze.
116. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAT’ang
(618 C.E. –
907 C.E)
Li Yuan – Dating opisyal ng Sui na nag-alsa laban sa dinastiya dahil sa mga pang-aabuso.
Itinatag niya ang dinastiyang T’ang.
Itinuturing na isa sa mga dakilang dinastiya ng China sapagkat nagkaroon muli ng
kasaganaan ang lupain at mabilis na mga pagbabago sa larangan ng sining at teknolohiya.
Ang Buddhism na naging dominanteng relihiyon sa mga panahong ito ay tinangkilik ng mga
dugong bughaw at mga karaniwang tao.
Ibinalik ang civil service examination system na naging mahalaga sa pagpili ng opisyal
ng pamahalaan. Ang pagsusulit na ito ay unang ginamit sa panahong Han subalit pinagbuti
pa sa panahong T’ang.
Bumagsak ang dinastiya dahil sa samu’t saring pag - aalsang naganap sa China.
117.
118. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYASong
(960 C.E. –
1127 C.E.)
Itinayo ng isang hukbong imperyal ang dinastiyang ito.
Naging sapat ang suplay ng pagkain sa China dahil sa pag-unlad ng teknolohiyang
agrikultural.
Nalikha ang isang paraan ng paglilimbag.
Sinakop ng mga barbaro ang hilagang bahagi ng China kaya napilitan ang Song na iwanan
ang kabisera nito noong ika-12 siglo.
119. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAYuan
(1279 - 1368)
Itinatag ito ni Kublai Khan, isang Mongol. Sa unang pagkakataon para sa mga Tsino, ang
kabuuang China ay pinamunuan ng mga dayuhang barbaro.
Ang mga Mongol ay kaiba sa mga Tsino sa aspektong kultural, tradisyon, at wika. Pinanatili
nila ang kanilang pagkakakilanlan at namuhay nang hiwalay sa China na hindi nila
pinagkatiwalaan.
Pagkatapos ng mga labanan dumaan ang dinastiya sa tinatawag na Pax Mongolica o
panahon ng kapayapaan, maayos na sistema ng komunikasyon, at mabuting kalakalan sa
malawak na teritoryong sakop mula Timog-silangang Asya hanggang silangang Europe.
Pinabagsak ang dinastiya ng mga pag-aalsa na ang isa ay pinamunuan ni Zhu Yuanzhang at
itinatag ang dinastiyang Ming.
120.
121. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAMing
(1368 - 1644)
Ang malaking bahagi ng Great Wall ay itinayo sa ilalim ng dinastiyang ito. Naitayo rin ang
Forbidden City sa Peking na naging tahanan ng emperador.
Ang sining ay napayaman partikular ang paggawa ng porselana. Naglayag at nakarating sa
Indian Ocean at silangang bahagi ng Africa ang mga Tsino sa pamumuno ni Admiral Zheng
He.
Maraming aklat ang nailimbag sa pamamagitan ng pamamaraang movable type. Lumaki rin
ang populasyon ng China na umabot sa 100 milyon.
Bumagsak ang dinastiya noong 1644. Pinahina ito ng mga pagtutol sa mga pagbabago sa
lipunan. Kasama rito ang pakikipaglaban nito sa Japan na sumalakay sa Korea.
122.
123. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAQing o Ch’ing
(1644 - 1911)
Ang pagkatalo ng China sa mga Digmaang Opium laban sa England (1839-1842) at laban
sa England at France (1856-1860) ay malaking dagok sa imperyo. Tinutulan ng pamahalaang
China ang pagbebenta ng opyo ng mga Europeo sa China, dahil nakasisira ito sa moralidad
ng tao at kaayusan ng lipunan.
Itinatag ito ng mga Manchu. Matapos magapi ang Dinastiyang Ming na mga semi-nomadic
mula sa hilagang Manchuria at itinuturing ng mga Tsino na barbarong dayuhan.
Sa pagkatalo ng China, nagkaloob ito ng mga konsesyon sa mga dayuhan, kabilang ang
pagkakaloob ng lupain tulad ng Hong Kong sa mga British. Pinagkalooban din sila ng
karapatang pakinabangan at pamunuan ang ilang teritoryo sa China bilang sphere of
influence o mga rehiyon kung saan nangingibabaw ang kapakanang pang-ekonomiya
ng nanalong bansa.
124.
125. ANG KABIHASNANG TSINO SA SILANGANG ASYAQing o Ch’ing
(1644 - 1911)
Lalong humina ang Dinastiyang Qing nang magapi ang hukbong Tsino sa Digmaang Sino-
French (1883-1885) at Digmaang Sino-Japanese (1894-1895).
Hinangad ng Rebelyong Taiping (1850-1865) at Rebelyong Nien (1851-1863) na
pabagsakin ang mga Manchu na lubhang mahina at walang kakayahang labanan ang
panghihimasok ng mga Kanluranin. Nais din ng Rebelyong Taiping na baguhin ang tradisyonal
na lipunang Tsino. Samantala, sumuporta ang Rebelyong Boxer (1900) sa mga Manchu sa
layuning palayasin ang mga mapanghimasok na Kanluranin.
Noong 1911, nagwakas ang sistema ng dinastiya sa China nang maganap ang Rebolusyon
ng 1911 na nagbigay-daan sa pagkatatag ng Republika ng China.
126.
127. GAWAIN 8: MARAMIHANG PAGPILI SA CHART
Buuin ang tsart sa pamamagitan ng pagtukoy ng mahahalagang
impormasyon tungkol sa kabihasnang Tsino. Kabilang ang tinutukoy
na dinastiya, mga tanyag na tauhan, at mga ambag nito sa
kasalukuyan. Piliin ang sagot sa loob ng mga bilog.
130. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang sinaunang kasaysayan ng Egypt ay
kadalasang hinahati sa mga panahong batay sa
dinastiya ng naghaharing pharaoh.
• Ang pharaoh ang tumayong pinuno at hari ng
sinaunang Egypt at itinuring ding isang diyos na
taglay ang mga lihim ng langit at lupa.
• Para sa mga pharaoh, sila ang tagapagtanggol sa
kanilang nasasakupan.
• Sa pangkalahatan, maituturing na kontrolado ng
isang pharaoh ang lahat ng aspekto ng
pamumuhay ng mga sinaunang Egyptian.
• Kabilang sa kaniyang mga tungkulin ang
pagsasaayos ng mga irigasyon, pagkontrol sa
kalakalan, pagtatakda ng mga batas,
pagpapanatili ng hukbo, at pagtiyak sa kaayusan
ng Egypt.
132. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang mga sinaunang Egyptian ay namuhay sa mga
pamayanang malapit sa Nile.
• Tulad sa Mesopotomia, sumasailalim sila sa
pamamahala ng mga lokal na pinunong may kontrol sa
pakikipagkalakalan.
• Ang mga eskribano ay nakapaglinang din ng kanilang
sariling sistema ng pagsulat na tinatawag na
hieroglyphics o nangangahulugang “sagradong ukit” o
hieratic sa wikang Greek. Ang sinaunang panulat na ito
ay naging mahalaga sa pakikipagkalakalan at pagtatala
ng mga pangyayari
133. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Pagsapit ng ikaapat na milenyo B.C.E., ang
ilang pamayanan ay naging sentro ng
pamumuhay sa sinaunang Egypt.
• Nang lumaon, ang mga ito ay tinawag na nome
o malalayang pamayanan na naging batayan
ng mga binuong lalawigan ng sinaunang
estado ng Egypt.
• Ang mga pinuno ng mga nome o nomarch, ay
unti – unting nakapagbuklod ng isang estado
sa Nile upang makabuo ng panrehiyong
pagkakakilanlan.
134. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Tungkol saan ang larawan?
________________________________
• Bakit mahalaga ang larawan sa buhay ng mga
sinaunang Egyptian?
_________________________________
________________________________
135. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang proseso ng pagbubuo ng isang estado ay nagtagal ng
ilang siglo. Mahalagang salik ang pagkakaroon ng mga alyansa
sa harap ng mabilis na mga pagbabago sa aspektong
pangkabuhayan at politikal.
• Unti-unti ring lumaki ang populasyong nangailangan ng mas
intensibong irigasyon para sa mga lupang sakahan.
• Dalawang kaharian ang nabuo sa kahabaan ng Nile, ang Upper
Egypt at Lower Egypt. Noong 3100 B.C.E., isang pinuno ng
Upper Egypt, sa katauhan ni Menes, ang sumakop sa Lower
Egypt na nagbigay-daan upang mapag-isa ang lupain sa
mahabang panahon.
• Si Menes ay isa sa mga pinakaunang pharaoh sa panahon ng
Unang Dinastiya ng Egypt. Maliban sa pagkakaroon ng pinag-
isang pangangasiwa, nagtalaga rin siya ng mga gobernador sa
iba’t ibang lupain.
• Ang Memphis ang naging kabisera sa panahon ng paghahari ni
Menes.
136. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Tungkol saan ang larawan?
________________________________
• Ano ang nais ipahiwatig nito?
_________________________________
_________________________________
137. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang Matandang Kaharian ay nagsimula sa
Ikatlong Dinastiya ng Egypt.
• Ang mga kahanga-hangang pyramid o
piramide ng Egypt na itinayo sa panahong ito
ay nagsilbing mga monumento ng
kapangyarihan ng mga pharaoh at huling
hantungan sa kanilang pagpanaw.
• Ang pagtatayo ng mga ganitong uri ng
estruktura ay nangailangan ng husay mula sa
mga arkitektong nagdisenyo at sakripisyo
naman mula sa libo-libong taong nagtayo
nito. Ang ilan sa halimbawa nito ay ang Great
Pyramid ni Khufu o Cheops sa Giza na
naitayo noong 2600 B.C.E. Ito ay may lawak
na 5.3 ektarya at may taas na 147 metro.
138. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Makalipas lamang ang dalawang siglo, nahinto ang
pagtatayo ng mga piramide. Sa kabuuan, tinatayang may
80 lokasyon ang pinagtayuan ng mga piramide sa Egypt
subalit ang karamihan sa mga ito ay gumuho na.
• Ang mga piramide ang tanging estrukturang Egyptian na
nananatili sa kasalukuyang panahon. Kabilang ito sa
tinaguriang Seven Wonders of the Ancient World na
itinala ng mga Greek na pinakamagandang arkitektura sa
mundo.
139. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Bagama’t natigil na ang pagpapagawa ng piramide,
itinuon na lamang ng mga pharaoh ang panahon sa iba
pang mga pampublikong gawain. Kabilang dito ang
paghukay ng kanal upang iugnay ang Nile River at Red
Sea at nang mapabilis ang kalakalan at transportasyon.
Gayundin ang pagsipsip ng mga latian sa Nile Delta
upang maging bagong taniman.
140. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Si Pepi II ang kahuli-hulihang pharaoh ng Ikaanim na
Dinastiya (circa 90 B.C.E.). Pinaniniwalaang tumagal ng
94 na taon ang kaniyang pamumuno na
nangangahulugang siya ang pinakamatagal na naghari
sa lahat ng hari sa kasaysayan. Anim na taong gulang
lamang si Pepi II nang maupo sa trono. Namatay siya sa
edad na 100.
• Bumagsak ang Old Kingdom sa kaniyang pagkamatay.
Ang kaharian ay nagsimulang humina dahil sa laganap
na tag-gutom at mahinang pamamahala. Nagsimulang
hamunin ng ilang mga opisyal ng pamahalaan ang
kapangyarihan ng pharaoh. Dahil dito, nasadlak ang
lupain sa kaguluhan sa loob halos ng dalawang siglo.
141. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Unang Intermedyang Panahon
Ang tinatawag na Unang Intermedyang Panahon ay
panahon ng Ikapito hanggang Ika-11 Dinastiya ng Egypt.
Sa pagsapit ng 2160 B.C.E., tinangka ng mga
panibagong pharaoh na pagbukluring muli ang Lower Egypt
mula sa kabisera nitong Heracleopolis. Sa kabilang dako,
ang kanilang mga katunggali sa Thebes ay binuo naman ang
Upper Egypt. Dulot nito, nagsagupaan ang dalawang
magkaribal na dinastiya sa Egypt.
Ang mga pinuno mula sa Heracleopolis ay nagmula
sa linya ng pharaoh na si Akhtoy samantalang ang unang
apat na pinuno mula sa Thebes ay pinangalanang Inyotef o
Antef.
142. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Anong estraktura ang nasa larawan?
________________________________
• Paano inilarawan ng estruktura ang taglay na
kabihasnan ng mga sinaunang Egyptian??
_____________________________________
_____
_________________________________
143. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang kaguluhang politikal
ay nagtapos nang
manungkulan si
Mentuhotep I. Sa mga
sumunod na naghari,
napag-isa muli ang Egypt.
Nalipat ang kabisera sa
Itjtawy (ipinapalagay na
ngayon ay el-Lisht) sa
Lower Egypt.
144. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Sa panahon ni Senusret I o Sesostris I
(1970-1926 B.C.E.), nakipagtunggali
siya sa bahaging Nubia.
145. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Noong 1878 B.C.E., ipinagpatuloy ni Senusret o
Sesostris III (1878-1842 B.C.E.) ang
kampanyang militar sa Nubia. Sa una ring
pagkakataon, tinangka niyang palawakin ang
kapangyarihan ng Egypt hanggang Syria.
146. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang pinakamahusay na pinuno ng panahong
ito ay si Amenemhet II (1929-1895 B.C.E.) na
namayani sa loob ng 45 taon.
147. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Hindi sa Lambak ng Nile naganap ang mga
gawain ng karamihan sa mga naging pinuno ng
Ika-12 Dinastiya.
• Sa halip, maraming ekspedisyon ang nagtungo
sa Nubia, Syria, at Eastern Desert upang
tumuklas ng mahahalagang bagay na maaaring
minahin o mga kahoy na maaaring gamitin.
• Nagkaroon din ng kalakalan sa pagitan ng
Egypt at Crete ng kabihasnang Minoan.
148. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang Ika-13 Dinastiya ay bahagi ng Gitnang Kaharian.
Kaguluhan at pagdating ng mga Hyksos mula sa Asya
ang namayani sa panahong ito.
• Ang katagang Hyksos ay nangangahulugang “mga
prinsipe mula sa dayuhang lupain.” Sinamantala nila ang
mga kaguluhan sa Nile upang makontrol ang lugar at
palawigin ang kanilang kapangyarihan sa katimugan.
• Nagsimula ang pamamayani ng mga Hyksos noong 1670
B.C.E. at kanilang napasailalim ang Egypt sa loob ng
isang siglo. Hindi nagtagal, ang kanilang paggamit ng
mga chariot ay natutuhan din ng mga Egyptian.
• Nang lumaon, dahil sa kawalan ng kontrol sa kabisera,
nagsimula ang panibagong panahon sa kasaysayan ng
Egypt.
149. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ikalawang Intermedyang Panahon
• Nagpatuloy ang pamamahala ng mga Ika-13 at Ika-14 na
Dinastiya sa alinman sa dalawang lugar, sa Itjtawy o sa Thebes.
Subalit nang lumaon, nagsimulang humina ang kanilang
kontrol sa lupain. Ayon sa mga tala, ang Ika-13 Dinastiya ay
nagkaroon ng 57 hari. Ito ay nagpapahiwatig ng kawalan ng
kapanatagan at katatagan sa pamamahala. Ang Ika-15
Dinastiya ay nangingibabaw sa isang bahaging Nile Delta.
• Ang naging pangunahing banta sa mga pharaoh ng Thebes ay
ang Ika-16 na Dinastiya na tinatawag ding Dinastiya ng Great
Hyksos na namayani sa Avaris. Nagawang palawigin ng mga
pinuno rito ang kanilang kapangyarihan hanggang sa
katimugang bahagi na umaabot sa Thebes. Ang pangingibabaw
ng dinastiya ng mga Hyksos ay natapos sa pag-usbong ng Ika-
17 Dinastiya. Nagawang mapatalsik ng mga pinuno nito ang
mga Hyksos mula sa Egypt.
150. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Anong pangkat ng tao ang nasa larawan?
________________________________
• Ano ang bahaging kanilang ginampanan sa
kasaysayan ng sinaunang Egypt?
_________________________________
_________________________________
151. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ang Bagong Kaharian ay itinuturing na pinakadakilang
panahon ng kabihasnang Egyptian. Ito ay pinasimulan
ng Ika-18 Dinastiya.
• Tinatawag din ito bilang Empire Age. Naitaboy ni
Ahmose (1570-1546 B.C.E.) ang mga Hyksos mula sa
Egypt noong 1570 B.C.E.
• Sinimulan niya ang dinastiya ng mga dakilang pharaoh
mula sa Thebes at namayani mula sa delta hanggang
Nubia sa katimugan.
• Panahon din ito ng agresibong pagpapalawak ng lupain
ng Egypt sa kamay ng malalakas na mga pharaoh.
• Ang kapangyarihan ng Egypt ay umabot sa Nubia sa
katimugan hanggang sa Euphrates River sa
Mesopotamia, sa lupain ng mga Hittite at Mitanni.
152. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Si Reyna Hatshepsut (1503-1483 B.C.E.), asawa
ni Pharaoh Thutmose II (1518-1504 B.C.E.), ay
kinilala bilang isa sa mahusay na babaing
pinuno sa kasaysayan.
• Siya ay nagpagawa ng mga templo at
nagpadala ng mga ekspedisyon sa ibang mga
lupain.
• Sa kaniyang pagkamatay, lalo pang pinalawig
ni Thutmose III (1504-1450 B.C.E.), anak ni
Thutmose II, ang Imperyong Egypt.
153. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na
siglo B.C.E. ay si Amenophis IV o Akhenaton (1350-
1334 B.C.E.). Tinangka niyang bawasan ang
kapangyarihan ng mga pari sa pamahalaan.
Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng
mga tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos.
• Pinasimulan niya ang bagong relihiyon na
nakatuon sa pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na
sinasagisag ng araw. Sa kasamaang-palad, hindi
tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka.
Sa pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala ang
kaniyang sinimulan.
• Siya ay pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 B.C.E.)
na noon ay siyam na taong gulang pa lamang nang
maupo sa trono.
154. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Isa sa mga tanyag na pharaoh noong ika-14 na
siglo B.C.E. ay si Amenophis IV o Akhenaton (1350-
1334 B.C.E.). Tinangka niyang bawasan ang
kapangyarihan ng mga pari sa pamahalaan.
Tinangka rin niyang baguhin ang paniniwala ng
mga tao ukol sa pagsamba sa maraming diyos.
• Pinasimulan niya ang bagong relihiyon na
nakatuon sa pagsamba sa iisang diyos, si Aton, na
sinasagisag ng araw. Sa kasamaang-palad, hindi
tinangkilik ng mga pari ang ganitong pagtatangka.
Sa pagkamatay ni Akhenaton, tuluyang nawala ang
kaniyang sinimulan.
155. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Siya ay pinalitan ni Tutankhamen (1334-1325 B.C.E.)
na noon ay siyam na taong gulang pa lamang nang
maupo sa trono.
158. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Si Rameses II ay isa sa mahusay na pinuno ng mga
panahong ito. Sa loob ng 20 taon, kinalaban niya
ang mga Hittite mula sa Asia Minor na unti-unting
pumapasok sa silangang bahagi ng Egypt.
• Natapos ang alitan ng Egypt at Hittite nang
lumagda sa isang kasunduang pangkapayapaan si
Rameses II at Hattusilis III, ang hari ng Hittite. Ito
ang kauna-unahang kasunduang pangkapayapaan
sa pagitan ng dalawang imperyo sa kasaysayan ng
daigdig.
• Pinaniniwalaang ang Exodus ng mga Jew mula
Egypt ay naganap sa panahon ni Rameses II. Muli
na namang humina ang pamamahala sa Egypt sa
kaniyang pagpanaw.
159. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ikatlong Intermedyang Panahon
Ang Ika-21 Dinastiya, na tinawag din bilang Tanites, ay
pinasimulan ni Smendes (1070-1044 B.C.E.) ng Lower Egypt. Ang
dinastiyang ito ay napalitan ng mga hari mula sa Libya na
nagpasimula naman sa Ika-22 Dinastiya.
Ang unang pinuno nito ay si Shoshenq I (946-913 B.C.E.)
na isang heneral sa ilalim ng nagdaang dinastiya. Sa mga
panahong ito, maraming mga nagtutunggaliang pangkat ang
nagnanais mapasakamay ang kapangyarihan. Humantong ito sa
pagbuo ng Ika-23 Dinastiya. Sa paglisan sa Egypt, sa Sudan, isang
prinsipe ang kumontrol sa Lower Nubia. Nang lumaon, isang
nagngangalang Piye ang sumalakay pahilaga upang kalabanin ang
mga naghahari sa Nile Delta. Umabot ang kaniyang kapangyarihan
hanggang sa Memphis.
Sumuko nang lumaon ang kaniyang katunggaling si
Tefnakhte subalit pinayagan siyang mamuno sa Lower Egypt.
Sinimulan niya ang Ika-24 na Dinastiya na hindi naman nagtagal.
160. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Ano ang nais ipahiwatig ng mapa?
________________________________
• Bakit tinagurian ang Bagong Kaharian bilang
Empire Age?
_________________________________
_________________________________
161. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Nagsimula ang Ika-26 na Dinastiya sa ilalim ni
Psammetichus (664-610 B.C.E.). Nagawa niyang
pagbuklurin ang Middle at Lower Egypt.
• Nakontrol niya ang buong Egypt noong 656 B.C.E.
Sa ilalim ni Apries, isang hukbo ang ipinadala
upang tulungan ang mga taga-Libya na puksain
ang kolonya ng Greece na Cyrene.
• Subalit ang malaking pagkatalo ng kaniyang hukbo
ay nagdulot ng kaguluhang sibil na humantong sa
paghalili ni Amasis II (570-526 B.C.E.).
• Hindi naglaon, napasakamay ng mga Persian ang
Egypt. Ang pinuno ng mga Persian na si Cambyses
II ang naging unang hari ng Ika-27 Dinastiya.
162. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Napalayas ng mga Egyptian ang mga Persian sa
pagtatapos ng Ika-28 Dinastiya. Sa pananaw ng
Persia, ang Egypt ay isa lamang nagrerebelyong
lalawigan nito. Namuno ang mga Egyptian
hanggang sa ika-30 Dinastiya bagama’t mahihina
ang naging pinuno. Panandaliang bumalik sa
kapangyarihan ang mga Persian at itinatag ang Ika-
31 Dinastiya.
163. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Noong 332 B.C.E., sinakop ni Alexander The
Great ang Egypt at ginawa itong bahagi ng
kanyang Imperyong Hellenistic. Malawak ang
saklaw ng kaniyang imperyo na umabot ng
Egypt, Macedonia, Asia Minor, Persia,
Mesopotamia hanggang Indus Valley sa India.
Sa kaniyang pagkamatay noong 323 B.C.E.,
naging satrap o gobernador ng Egypt ang
kaniyang kaibigan at heneral na si Ptolemy.
164. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Noong 305 B.C.E., itinalaga ni Ptolemy ang
kaniyang sarili bilang hari ng Egypt at
pinasimulan ang Panahong Ptolemaic. Ang
Dinastiyang Ptolemaic ay naghari sa loob halos
ng tatlong siglo.
• Si Cleopatra VII ang kahuli-hulihang reyna ng
dinastiya. Ang Egypt ay naging bahagi ng
Imperyong Roman noong 30 B.C.E.
165. KABIHASNANG EGYPTIAN
• Sino ang nasa larawan?
________________________________
• Paano nagwakas ang kabihasnang Egyptian?
_________________________________
_________________________________
169. PAMPROSESONG TANONG
1. Anong kabihasnan ang umunlad sa Africa?
2. Ano ang pagkakatulad at pagkakaiba ng kabihasnang
Egyptian sa mga kabihasnang umunlad sa
Mesopotamia?
3. Paano mailalarawan ang pamumuhay ng mga
sinaunang Egyptian?
4. Sino ang mga naging pinuno ng Egypt? Ano ang
kanilang naging papel sa paghubog ng kabihasnan sa
Egypt?
5. Anong kongklusyon ang iyong mabubuo sa
kabihasnang Egyptian?
171. ANG MGA PAMAYANANG NAGSASAKA (2000-1500 B.C.E.)
• Maraming siglo muna ang lumipas sa pagitan
ng pagsisimula ng pamumuhay sa mga
pamayanan at pagkakaroon ng mga lipunang
binuo ng estado sa Mesoamerica.
• Ang mga sinaunang tao ay nagtatanim ng mais
at iba pang mga produkto sa matabang lupain
ng Yucatan Peninsula at kasalukuyang Veracruz
noon pa mang 3500 B.C.E.
• Sa pagsapit ng 1500 B.C.E., maraming taga-
Mesoamerica ang nagsimulang manirahan sa
mga pamayanan. Naidagdag din sa kanilang
karaniwang kinakain ang isda at karne ng
maiilap na hayop.
172. ANG MGA PAMAYANANG NAGSASAKA (2000-1500 B.C.E.)
• Mababanaag na ang pagkakaroon ng politikal
at panlipunang kaayusan sa Mesoamerica sa
pagitan ng 2000 B.C.E. at 900 B.C.E.
• Sa maraming rehiyon, ang maliliit subalit
makapangyarihang pamayanan ay nagkaroon
ng mga pinuno.
• Nagkaroon din ng ilang mga angkang
pinangibabawan ang aspektong
pangekonomiya, pampulitika, at panrehiyon.
Ang pinakakilala sa mga bagong tatag na
lipunan ay ang Olmec.
173. ANG MGA OLMEC
• Ang kauna-unahang umusbong sa Central
America (at maaaring maging kabuuang America)
ay ang Olmec
• Ang katagang Olmec ay nangangahulugang
rubber people dahil sila ang kauna - unahang
taong gumamit ng dagta ng punong rubber o
goma
• Ang kanilang kabihasnan ay yumabong sa
rehiyon ng Gulf Coast sa katimugang Mexico na
nang lumaon ay lumawig hanggang Guatemala
• Ang panahong ito ay halos kasabayan ng
Dinastiyang Shang sa China
174. ANG MGA OLMEC
• Ang Olmec ay isang pamayanang agrikultural.
• Ang sistemang irigasyon na itinayo rito ay
nagbigay-daan upang masaka ang kanilang lupain.
• Sila rin ay nakagawa ng kalendaryo, gumamit ng
isang sistema ng pagsulat na may pagkakatulad sa
hieroglyphics ng mga Egyptian, at nakalinang ng
katangi-tanging akda ng sining.
• Naunawaan na rin nila ang konseptong zero sa
pagkukuwenta.
175. ANG MGA OLMEC
• Sa kasamaang palad ang kanilang sulat ay hindi pa
lubusang nauunawaan ng mga iskolar hanggang
ngayon.
• Dahil dito ang mga kaalaman sa Olmec at iba pang
mga sinaunang tao sa America ay hango mula sa iba
pang labi ng kanilang panahon.
• Ang mga likhang ito at maging ang paniniwalang
Olmec ay may malaking impluwensiya sa kultura ng
mga sumunod na kabihasnan, tulad ng Maya at
Aztec.
176. KULTURANG OLMEC
• Ang rituwal ukol sa kanilang paniniwala ay
mahalaga sa pamumuhay ng mga Olmec. Sila ay
may panrituwal na larong tinatawag na pok-a-
tok na tila kahalintulad ng larong basketbol,
subalit ang mga manlalaro ay hindi maaaring
gumamit ng kanilang kamay upang hawakan
ang bolang yari sa goma. Sa halip, gamit ang
mga siko at baywang, tinatangka ng mga
manlalaro na ihulog at ipasok ang bola sa isang
maliit na ring na gawa sa bato at nakalagay sa
isang mataas na pader. Pinaniniwalaan ng mga
arkeologo na ang ilang mga manlalaro ay
ginagawang sakripisyo matapos ang nasabing
laro. Nang lumaon, ito ay nilaro sa iba’t ibang
sentro sa buong Mesoamerica.
177. KULTURANG OLMEC
• Ang mga Olmec ay kilala rin sa paglililok ng
mga anyong ulo mula sa mga bato. Ang
pinakamalaking ulo ay may taas na siyam na
talampakan at may bigat na 44 libra.
• Maaari diumanong ang mga lilok na ito ay
hango sa anyo ng kanilang mga pinuno.
• Sila rin ay nakagawa ng mga templong hugis -
piramide sa ibabaw ng mga umbok ng lupa. Ang
mga estrukturang ito ay nagsilbing mga lugar-
sambahan ng kanilang mga diyos.
178. KULTURANG OLMEC
• Mahalaga sa paniniwalang Olmec ang hayop na
jaguar na pinakakinatatakutanng maninila
(predator) sa central America at South America.
• Ito ay nagpapakita ng lakas, katusuhan, at
kakayahang manirahan saan mang lugar.
• Ito rin ay agresibo at matapang.
• Sinasamba ng mga Olmec ang espiritu ng
jaguar.
179. ANG MGA OLMEC
• Dalawa sa sentrong Olmec ay ang San Lorenzo at
ang La Venta. Ang mga lugar na ito ay mga sentrong
pangkalakalan kung saan ang mga produktong
mineral tulad ng jade, obsidian, at serpentine ay
nagmumula pa sa malalayong lugar tulad ng Costa
Rica
180. ANG MGA OLMEC
• Katulad ng iba pang kulturang umusbong
sa America, ang kabihasnang Olmec ay
humina at bumagsak.
• Sinasabing sila ay maaaring makihalubilo
sa iba pang mga pangkat na sumakop sa
kanila.
• Gayunpaman, ang mga sinaunang taong
sumunod sa kanila ay nagawang maitatag
ang dakilang lungsod ng Teotihuacan.
181. ANG MGA TEOTIHUACAN (250 B.C.E.-650 C.E.)
• Sa pagsapit ng 200 B.C.E., ang ilan sa mga
lugar sa lambak ng Mexico ay naging mas
maunlad dahil sa ugnayang kalakalan at
pagyabong ng ekonomiya
• Isa sa mga dakila at pinakamalaking
lungsod sa panahong ito ay ang
Teotihuacan na nangangahulugang
“tirahan ng diyos”
• Pagsapit ng 150 C.E., ito ay naging isang
lungsod na may halos 12.95 kilometro
kuwadrado na mahigit sa 20,000 katao
• Sa pagitan ng 150 C.E. at 750 C.E., ang
populasyon nito ay minsang umabot sa
120,000
182. ANG MGA TEOTIHUACAN (250 B.C.E.-650 C.E.)
• Ang mga piramide, liwasan, at
lansangan ay nagbigay ng karangyaan,
kadakilaan, at kapangyarihan sa
lungsod.
• Maliban dito, ang mga pinuno nito ay
nagawang makontrol ang malaking
bahagi ng lambak ng Mexico.
• Naging sentrong pagawaan ang
lungsod samantalang ito ay
nagkarooon ng monopolyo sa
mahahalagang produkto tulad ng
cacao, goma, balahibo, at obsidian.
183. ANG MGA TEOTIHUACAN (250 B.C.E.-650 C.E.)
• Ang obsidian ay isang maitim at makintab na
bato na nabuo mula sa tumigas na lava.
• Ginamit ito ng mga Teotihuacan sa paggawa
ng kagamitan, salamin, at talim ng mga
kutsilyo.
• Matagumpay na pinamunuan ng mga dugong
bughaw o nobility ang malaking bahagdan ng
populasyon.
• Ito ay naganap sa pamamagitan ng pagkontrol
sa ekonomiya, pag-angkop sa relihiyon, at
pagpapasunod nang puwersahan.
184. ANG MGA TEOTIHUACAN (250 B.C.E.-650 C.E.)
• Ang pinakamahalagang diyos ng
Teotihuacan ay si Quetzalcoatl,
ang Feathered Serpent God.
• Tinawag na diyos ng kabihasnan,
pinaniniwalaang sa kaniya
nagmula ang iba’t ibang
elemento ng kabihasnan ng
Teotihuacan.
• Kinatawan din niya ang puwersa
ng kabutihan at liwanag. Siya rin
ang diyos ng hangin.
185. ANG MGA TEOTIHUACAN (250 B.C.E.-650 C.E.)
• Noong 600 C.E., ang ilang mga
tribo sa hilaga ay sumalakay sa
lungsod at sinunog ang
Teotihuacan.
• Mabilis na bumagsak ang
lungsod matapos ang 650 C.E.
• Ang paghina ng lugar ay
maaaring dulot ng mga banta
mula sa karatig-lugar, tagtuyot, at
pagkasira ng kalikasan.
187. MGA PAMANA NG MGA SINAUNANG KABIHASNAN SA DAIGDIG
Ang mga sinaunang kabihasnang umusbong sa daigdig ay
nag-iwan ng kanikanilang mga pamana sa sangkatauhan. Ang mga
ito ay nagpapakita ng kadakilaan, husay, at talento ng mga
sinaunang tao sa iba’t ibang larangan at aspekto. Hindi natin
napapansin subalit ang ilang mga bagay na ating ginagamit araw-
araw ay maaaring mag-ugat sa malayong nakaraan. Gayundin, ang
kasaysayan ng iba’t ibang kaisipan, pilosopiya, at relihiyon sa
kasalukuyan ay maaaring tuntunin sa mga sinaunang kabihasnang
ito. Bilang mag-aaral ng kasaysayan, ikaw ba ay may nalalamang
ambag o kontribusyong nagmula sa mga sinaunang kabihasnan
na kanilang ipinamana sa kasalukuyang panahon?