Στράτης Μυριβήλης, Τα ζα. Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου, σελ. 161-163

1. ΣΤΡΑΤΗΣ ΜΥΡΙΒΗΛΗΣ, Τα ζα
ΚΕΙΜΕΝΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ Γ΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ, σελ. 161-163

2. Εισαγωγικά στοιχεία για
το έργο του Μυριβήλη
Η ζωή εν τάφω.

3. Η ζωήεντάφωαποτελεί το πρώτο και το πιο γνωστό
μυθιστόρημα του Στράτη Μυριβήλη (1890-1969).
Δημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην εφημερίδα Καμπάνα
της Μυτιλήνης από τον Απρίλιο του 1923 έως τον
Ιανουάριο του 1924 και σε πρώτη έκδοση σε βιβλίο
πάλι στην Μυτιλήνη την άνοιξη του 1924. Το 1930
κυκλοφόρησε στην Αθήνα σε δεύτερη επαυξημένη
έκδοση, η οποία γνώρισε μεγάλη εμπορική επιτυχία.
Κατόπιν κυκλοφόρησε σε άλλες πέντε εκδόσεις μέχρι
να πάρει την οριστική μορφή του το 1955.

4. Πρόκειται για ένα αντιπολεμικό μυθιστόρημα(στο πνεύμα της
αντιπολεμικής λογοτεχνίας που αναπτύχθηκε στην Ευρώπη μετά τον
πρώτο παγκόσμιο πόλεμο 1914-1918) με τη μορφήημερολογίου,
επικό, ρεαλιστικό, αλλά και λυρικό. Άρχισε να σχεδιάζεται από τον
συγγραφέα στα χαρακώματα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου,
στην αρχή του καλοκαιριού του 1917, όταν υπηρετούσε στην
Μεραρχία Αρχιπελάγους στην προκάλυψη του Μοναστηρίου.
Στο μυθιστόρημα αυτό κεντρικό πρόσωπο είναι ο φοιτητής από τη
Λέσβο και εθελοντής λοχίας Αντώνης Κωστούλας που λειτουργεί ως
persona του συγγραφέα. Ο λοχίας περιγράφει, μέσα από τα
γράμματά του προς την αγαπημένη του, γεγονότα και εντυπώσεις
από τα χαρακώματα, δείχνοντας όχι την ηρωική, αλλά τη φρικτή
πραγματικότητα του πολέμου.

5. Στρατιώτης στην περιοχή του Μοναστηρίου, το
καλοκαίρι του 1917.
Ο Στράτης Μυριβήλης με τη «Ζωή εν τάφω» ζωντανεύει τις
μνήμες του από τα χαρακώματα του Α' Παγκοσμίου Πολέμου.
Μιλάει με τη φωνή - με τα χειρόγραφα καλύτερα - του λοχία
Κωστούλα. «Τούτα τα τετράδια», γράφει ο Μυριβήλης,
«βρεθήκανε μέσα στο γελιό του Αντώνη Κωστούλα. Τόνε
θυμήθηκα τόσο ζωηρά και καθαρά κείνο τον αψηλό μελαχροινό
φοιτητή με το μακρουλό πρόσωπο και τα φουντωμένα μαλλιά!
Κάηκε κατά λάθος μέσα στα βουλγαρικά χαρακώματα που
πατήσαμε... Είναι βαρύ πράμα να ‘χετε μέσα σας έναν πεθαμένο
που γυρεύει να μιλήσει και να του σφαλνάτε με την απαλάμη το
στόμα. Γνέφει και κάνει παρακαλεστικά νοήματα προς την καρδιά
σας απ το υπερπέραν. Θέλει να εκφραστεί. Ας μου συχωρεθεί
τούτο το βιβλίο, γιατί μου είναι μια προσωπική απολύτρωση...»

6. Σχολικό βιβλίο

7. Στο παρακάτω απόσπασμα από το
βιβλίο Η ζωή εν τάφω (1931) του
Στράτη Μυριβήλη περιγράφεται η
αγριότητα του πολέμου σε μια σκηνή
στην οποία εξοντώνονται
ανυπεράσπιστα «επιστρατευμένα»
γαϊδούρια. Τα αντιπολεμικά
αισθήματα του συγγραφέα
εκφράζονται με την ωμή περιγραφή
της εξόντωσης των αθώων ζώων, η
οποία δείχνει την παράλογη βία του
πολέμου.
Θεσσαλονίκη, 25 Μαΐου 1916, εκφόρτωση προμηθειών του ελληνικού στρατού.

8. Τα ζα στον πόλεμο! Σήμερα
από το πρωί συλλογιούμαι μόνο αυτό.
Καλά εμείς οι ανθρώποι. Έχουμε τα
συμφέρα μας, τις ιδεολογίες μας, τις
λόξες μας, τις μεγαλομανίες και τους
ενθουσιασμούς μας. Απ' όλα αυτά
μαγειρεύεται περίφημα ο πόλεμος.
Έχουμε και τις πονηριές μας, για να
γλιτώνουμε σαν δούμε τα ζόρικα. Τ'
αμπριά* μας, τα νοσοκομεία, ακόμα
και τις λιποταξίες*. Όμως τ' αγαθά τα
ζα που τα επιστρατεύουμε να κάμουν
μαζί μας τον πόλεμο;
Έκπληξη - αγανάκτηση. Γιατί;
Πού αποδίδει ο αφηγητής την εμπλοκή των ανθρώπων σε πολέμους;
Η αντιπολεμική στάση του αφηγητή αποδίδεται με ειρωνεία - μεταφορά.

9. Θαρρώ πως, όταν καμιά
φορά οι ανθρώποι βγάλουν από μέσα
τους την επιληψία* του ομαδικού
σκοτωμού, θα 'χουν όλο το δίκιο να
ντρέπουνται σ' όλη τους τη ζωή και
μόνο γι' αυτό: που τραβήξανε και τ'
αθώα τα ζα στον πόλεμο.
Στοχάζουμαι πως κάποτε θα είναι
ένα απ' τα πιο μαύρα σημάδια της
Ιστορίας των Ανθρώπων.
Οι σκέψεις του αφηγητή για
την αδικαιολόγητη συμμετοχή
των ζώων στον πόλεμο.
Το είδος της
αφήγησης
Πρωτοπρόσωπος ομοδιηγητικός αφηγητής →
εναλλάσσεται το α΄ ενικό με το α΄ πληθυντικό. Γιατί;
Ποια είναι η στάση και τα συναισθήματα του συγγραφέα
σχετικά με τη χρησιμοποίηση των ζώων στον πόλεμο;
μεταφορά
μεταφορά

10. Η Μεραρχία μας κουβάλησε μαζί
της απ' το νησί και μια συζυγαρχία
γαϊδάρους. «Συζυγαρχία ημιόνων»
γράφεται στα χαρτιά. Μα η
αλήθεια είναι πως έχει μόνο
γαϊδάρους. Υποφέρανε πολύ ώσπου
να τους μπάσουνε στα βαπόρια. Το
ίδιο και σαν τους ξεφορτώνανε στη
Θεσσαλονίκη.

11. Τους αρπούσε το βίντσι* μουγκρίζοντας
θυμωμένα και τους σήκωνε ανάερα μέσα
στη γερή φασκιά τους. Αυτό τους
ξετρέλαινε. Κι η τρομάρα τους ήταν
εκπληχτικά ζωγραφισμένη μέσα στα
έξαλλα μάτια τους. Κλωτσούσανε στο
κενό, φρουμάζανε, στριφογύριζαν τους
βολβούς και το πετσί τους ρυτίδιαζε απ'
τη φρίκη.
Θεσσαλονίκη, 13 Σεπτεμβρίου 1916, Ιταλοί στρατιώτες ξεφορτώνουν γαϊδούρια στην προβλήτα.
Ρεαλιστική περιγραφή της
περιπέτειας των ζώων από τη
στιγμή που έφυγαν από το νησί ως
την άφιξή τους στα χαρακώματα
της Μακεδονίας → εικόνες
οπτικές και κυρίως κινητικές.
μεταφορά
Ασύνδετο σχήμα: τονίζεται η ταλαιπωρία,
ο πόνος και η οδύνη των ζώων

12. Κατόπι περάσανε μαζί μας όλη τη
Μακεδονία φορτωμένοι πυρομαχικά.
Τα 'χανε κι αυτοί με τους Γερμανούς,
με τους Τούρκους, με τους Βουλγάρους.
Σα μπήκαμε 'μείς στο χαράκωμα, ο
όρχος* τους στήθηκε στην Κούπα.
Είναι ένα χωριό πίσω από τις γραμμές
μας, ρημαγμένο από το πυροβολικό.
Μένουν εκεί μονάχα κάτι Φραντσέζοι*
φουρναραίοι. Εκεί στην Κούπα, μέσα
σε μιαν όμορφη χαράδρα, έστησε τα
παλούκια της η «Συζυγαρχία των
ημιόνων» της Μεραρχίας μας.
Θεσσαλονίκη, 1916, παρέλαση στρατιωτών στην παραλιακή.
Η απάνθρωπη ταλαιπωρία
των ζώων κατά τη μετάβασή
τους στο μέτωπο.

13. Τα ζα ξεκουραστήκανε κάμποσες μέρες
απ' το πολυμερίτικο περπάτημα που τα
'χε παραζαλισμένα στην κούραση.
Ξανεσάνανε. Βρήκανε κιόλας μπόλικο
χορτάρι, φάγαν και πήραν απάνω τους.
Καρδάμωσαν*. Τότες προσέξανε πως
ήταν χαρά Θεού πάνω στη γης, κι ο
Έρωτας κέντριζε όλα τα πάντα, από τα
μαμούδια ως τα λουλούδια, να μπούνε
μέσα στο παναιώνιο πανηγύρι της
αναπαραγωγής. μεταφορά

14. Oι γαϊδάροι ακούσαν το μεγάλο κάλεσμα και απάντησαν
με το ερωτικό τους σάλπισμα: παρών! Υπάκουγα, γεμάτα
αθωότητα κι ανηξεριά σαν όλα τα ζα. Η χαράδρα βούιξε
από τα παράφωνα επιθαλάμια χλιμιντρίσματα. Και ο
αντίλαλος πήρε τα ερωτικά σαλπίσματα και τα πήγε ως
πέρα στο Περιστέρι.
Η ανάπαυλα των ζώων και η συμμετοχή τους στο
ερωτικό πανηγύρι της φύσης (λυρική εικόνα).
Αντίθεση αφηγηματικών σκηνών: η
ταλαιπωρία του ταξιδιού ≠ η σκηνή της
ηρεμίας με την ερωτική ανάπαυλα.
μεταφορά

15. Ένα αεροπλάνο ξεκίνησε τότες
βουΐζοντας απ' αντίκρυ. Ήρθε κι έκοψε
ένα-δυο γύρους πάνω από τη χαράδρα.
Αυτοί το χαβά* τους. Κατόπι γύρισε
πίσω μέσα στην αποθέωση των οβίδων,
που έσκαζαν στον ουρανό σαν ένα
κοπάδι άσπρα προβατάκια που όλο και
πλήθαιναν γύρω του.
μεταφορές
παρομοίωση

16. Oι γαϊδάροι δεν ξέρουν από
αεροπλάνα. Ήτανε κιόλας τόσο
σύγκορμα παραδομένοι στη χαρά
της ζωής, που δεν τους απόμενε
καιρός να προσέξουν τίποτ' άλλο.

17. Σε λίγο η λαγκαδιά βόγγησε βαριά από
μια σειρά εκρήξεις και σουβλερές
σφυριξιές. Ήταν ένα σωστό μακελειό
αθώων. Τα ζα ξεκοιλιάστηκαν,
σφάχτηκαν πάνω στο τρυφερό χορτάρι,
αγκρισμένα* μέσα στο μεθύσι της
γεννητικής τους χαράς. Ψοφούσαν κι
ανεστέναζαν σαν ανθρώποι. Πέφτανε
χάμου και ξεψυχούσαν σιγά σιγά, γύριζαν
το λαιμό κοιτάζοντας λυπητερά τα
εντόσθιά τους, που σάλευαν σαν
κοκκινωπά φίδια ανάμεσα στα πόδια
τους. Κουνούσαν απάνω-κάτω τα χοντρά
τους κεφάλια δίχως να καταλαβαίνουν
τίποτα.
Φρικιαστικά ρεαλιστικές εικόνες (τραυματισμοί ζώων –
αντιδράσεις τους - επώδυνο ψυχομαχητό)
μεταφορές
παρομοιώσεις
αντίθεση

18. Ανετρίχιαζαν, τρέμανε τα ρουθούνια τους,
ανοίγανε τα πλατιά χείλια ξεσκεπάζοντας
τα δόντια τους και σερνόντανε με
τσακισμένα πόδια. Πεθαίνανε στο τέλος
βρέχοντας τα λουλούδια με το αίμα τους,
και τα μεγάλα μάτια τους ήταν γεμάτα
απορίες και πόνους. Ένα γαϊδουράκι με
τσακισμένη τη ραχοκοκαλιά χαμόσερνε
καμιά δεκαπενταριά μέτρα το κορμί του,
ακουμπώντας μόνο στα μπροστινά πόδια.
Κατόπι αναδιπλώθηκε, γύρισε το κεφάλι
προς τη μεγάλη λαβωματιά του κι
αγκομαχούσε πολλήν ώρα ώσπου να
παραδώσει.
Η εξόντωση των ζώων από τα
εχθρικά αεροπλάνα (ωμός ρεαλισμός).
Ο πόλεμος δεν έχει λογική – κυριαρχεί η φρίκη και ο τρόμος
– καταργεί την ομορφιά της ζωής – έντονη απέχθεια
συγγραφέα για τους αυτουργούς του εγκλήματος
Αντίθεση ενοτήτων: τη σκηνή της ηρεμίας την διαδέχεται η
εικόνα του μακελειού (έτσι η σκηνή του σφαγιασμού των ζώων
από τα αεροπλάνα, φαίνεται ακόμα πιο άγρια και απάνθρωπη)
αντίθεση
Ασύνδετο σχήμα: τονίζεται ο πόνος και η οδύνη των ζώων

19. Ένας ημιονηγός, μόλις άρχισε ο
βομβαρδισμός, βάλθηκε να τρέχει
σαστισμένος. Βαστούσε γερά το χαλινάρι του
γαϊδάρου του κι έτρεχε σαν τρελός. Έφτασε
έτσι ως τ' αμπριά των Φραντσέζων ψωμάδων.
Εκεί πια, μέσα στα γιούχα της φανταριάς,
πήρε είδηση πως έσερνε πίσω του το κεφάλι
του γαϊδάρου θερισμένο απ' το λαιμό.
Μέσααπό το φαινομενικάκωμικόαναδεικνύεταιτο
τραγικό και αποτυπώνεται ο παραλογισμός του πολέμου
(ο στρατιώτης, σαστισμένος από τον τρόμο, σέρνει με το
χαλινάρι το κομμένο κεφάλι ενός γαϊδάρου).
παρομοίωση
μεταφορά

20. Μέσα στα κλειδωμένα δόντια
του το ζο κρατούσε ακόμα μια
τούφα κίτρινες μαργαρίτες
ματωμένες.
Σ. Μυριβήλης, Η ζωή εν τάφω,
Βιβλιοπωλείον της Εστίας
Η ιλαροτραγική εικόνα
του ημιονηγού.
Λεπτομέρεια με ευρηματικήπρωτοτυπία:
προβάλλει τη χαρά της ζωής την ώρα
που την κόβει αμετάκλητα ο ανελέητος
θάνατος (αντίθεση - κορυφαία έκφραση
λυρισμού αλλά και ρεαλισμού).

21. Θεσσαλονίκη, 1916, Τρίτο Σώμα Στρατού, αναχώρηση ελληνικού Συντάγματος για το Μακεδονικό Μέτωπο.
θεματικό κέντρο: η αγριότητα και ο
παραλογισμός του πολέμου όχι μόνο
για τους ανθρώπους αλλά και τα
ανυπεράσπιστα ζώα.

22. Ariel Varges, Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος 1916, νεαροί θεσσαλονικείς μεταφέρουν οπλισμό και πολεμοφόδια των νεοαφιχθέντων γάλλων στρατιωτών.
ΣΤΟΧΟΣ του συγγραφέα : να καταγγείλει και να στηλιτεύσει τη φρίκη και το παράλογο του
πολέμου, πράγμα το οποίο πετυχαίνει χωρίς ίχνος αντιπολεμικής ρητορείας → η καταδίκη του
πολέμου λειτουργεί έμμεσα και πλάγια αφού καταδικάζει τη φρίκη περιγράφοντάς την.

23. Ερωτήσεις
κατανόησης
O συγγραφέας συγκρίνει την
τύχη των ανθρώπων και των
ζώων στις πολεμικές
επιχειρήσεις. Ποιους θεωρεί πιο
αδικημένους και γιατί;

24. Καταγράψτε την περιπέτεια
των γαϊδάρων από τη στιγμή
που έφυγαν από το νησί ως τη
στιγμή της μαζικής τους
εξόντωσης.
Ερωτήσεις
κατανόησης

25. Πώς παρουσιάζει ο Μυριβήλης
τη ρεαλιστική σκηνή της
ζωοκτονίας και τι πετυχαίνει με
την αδρή περιγραφή της;
Ερωτήσεις
κατανόησης

26. «Μέσα στα κλειδωμένα δόντια
του…ματωμένες»: Πώς
συσχετίζεται ο θάνατος του
ζώου με τη χαρά της ζωής και
το κάλεσμα της φύσης;
Ερωτήσεις
κατανόησης

27. Θεσσαλονίκη, 1917, Γάλλοι αξιωματικοί και στρατιώτες φωτογραφίζονται με αιχμαλωτισμένο γερμανικό αεροπλάνο σε κεντρικό δρόμο της πόλης.
Η «Ζωή εν τάφω» του Στρ. Μυριβήλη κατατάσσεται στην
Αντιπολεμική Λογοτεχνία. Ποιο είναι το αντιπολεμικό μήνυμα που
περιέχει το συγκεκριμένο απόσπασμα; (60 λέξεις)

28. Με ποια εκφραστικά μέσα υποστηρίζεται το αντιπολεμικό μήνυμα
του αφηγήματος; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας.

29. Είσαι ο ημιονηγός σε μεγάλη ηλικία που αφηγείσαι το παραπάνω περιστατικό
στα εγγόνια σου, που δεν έχουν εμπειρίες από πολέμους, και θέλεις με αυτή την
ιστορία να δείξεις τη φρίκη του πολέμου (100-200 λέξεις)
Ένας ημιονηγός, μόλις άρχισε ο βομβαρδισμός, βάλθηκε να τρέχει σαστισμένος. Βαστούσε γερά το χαλινάρι του
γαϊδάρου του κι έτρεχε σαν τρελός. Έφτασε έτσι ως τ' αμπριά των Φραντσέζων ψωμάδων. Εκεί πια, μέσα στα γιούχα
της φανταριάς, πήρε είδηση πως έσερνε πίσω του το κεφάλι του γαϊδάρου θερισμένο απ' το λαιμό.

30. Συγκρίνετε την περιγραφή των
ζώων-θυμάτων στον πόλεμο στο
αφήγημα του Μυριβήλη με τον
ιδεολογικά αφυπνισμένο
μονόλογο του ζώου του
Βάρναλη.
Κώστα Βάρναλη, «Η μπαλάντα
του κυρ Μέντιου»

31. Κώστα Βάρναλη, «Η μπαλάντα του κυρ Μέντιου» (απόσπασμα)
[πηγή:ΚώσταςΒάρναλης, Ποιητικά,Κέδρος,Αθήνα2006,σ. 201-202]
https://www.youtube.com/watch?v=iAS4yKki5R0
Νίκος Ξυλούρης - Η Μπαλάντα του Κυρ Μέντιου

32. Η Γκερνίκα ή Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο είναι ένας από τους γνωστότερους πίνακες του 20ου αιώνα. Πηγή
έμπνευσης αποτέλεσε ο βομβαρδισμός της κωμόπολης Γκερνίκα της Χώρας των Βάσκων από τη γερμανική αεροπορία.
Το περιστατικό σημειώθηκε στις 26 Απριλίου του 1937
Να συγκρίνετε το απόσπασμα του Στρ. Μυριβήλη με τον
πίνακα του Πικάσο ως προς το θέμα, τον στόχο και τις
εικόνες και να εντοπίσετε ομοιότητες και διαφορές.

33. https://www.youtube.com/watch?v=EA6URIAQ0Z8

34. Στράτης
Μυριβήλης
(1892-1969)

35. Ο Στράτης Μυριβήλης (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του
Ευστράτιου Σταματόπουλου) γεννήθηκε στη Σικαμνιά της
Λέσβου το 1892. Μετά την αποφοίτησή του από το Γυμνάσιο
Μυτιλήνης διορίστηκε δάσκαλος στο Μανταμάδο της Λέσβου το
1910-11 και συνεργάστηκε με εφημερίδες και περιοδικά του
νησιού του. Την ίδια χρονιά βραβεύτηκε για πρώτη φορά σε
διαγωνισμό διηγήματος του περιοδικού Νεότης της Σμύρνης. Η
κήρυξη του πολέμου του 1912 βρήκε τον Μυριβήλη φοιτητή της
Νομικής και της Φιλοσοφικής Σχολής στην Αθήνα. Μαζί με
άλλους Λέσβιους νέους και κατόπιν διαβήματος στον Ελ.
Βενιζέλο κατατάχθηκε εθελοντής και έφυγε για το μέτωπο.
Έτσι ξεκίνησε η μακρά θητεία του σε όλους τους πολέμους της
γενιάςτου,τουςΒαλκανικούςκαι τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
http://www.ascsa.edu.gr/index.php/archives/stratis-myrivilis-
biographical-note

36. 1917, Μακεδονικό Μέτωπο. Ελληνικό Σύνταγμα περιμένει την άφιξη του Ελευθερίου Βενιζέλου.

37. Μετά τη Μικρασιατική καταστροφή επέστρεψε στο νησί του,
όπου άρχισε να εκδίδει την εβδομαδιαία εφημερίδα Καμπάνα
(1923-24) και αργότερα την ημερήσια εφημερίδα Ταχυδρόμος
(1924-30). Το 1932 εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου και
ανέλαβε τη διεύθυνση της εφημερίδας Δημοκρατία (1930-33),
ενώ το 1938 διορίστηκε υπάλληλος στη Βιβλιοθήκη της Βουλής
των Ελλήνων. Εργάστηκε ως χρονογράφος και λογοτεχνικός
συνεργάτης σε διάφορες εφημερίδες ενώ σημαντική ήταν και η
θητεία του στο ραδιόφωνο με εβδομαδιαίες εκπομπές. Εξελέγη
τακτικό μέλος της Ακαδημίας το 1958, υπήρξε ιδρυτικό μέλος
και πρόεδρος της Εθνικής Εταιρείας των Λογοτεχνών της
Ελλάδος, ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας
Λογοτεχνών, καθώς και αντιπρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού
Θεάτρου. Είχε ακόμα προταθεί από την Εθνική Εταιρεία
Ελλήνων Λογοτεχνών ως υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ
Λογοτεχνίας (1963).
Στρατευμένοι, Δημήτρης Σταύρου, Μίλτος Κουντουράς,
Κώστας Κόντος, Στρατής Μυριβηλης
Πηγή φωτογραφίας: ΠΕΡΙ ΤΕΧΝΗΣ Ο ΛΟΓΟΣ

38. Υπήρξε σημαντικός πεζογράφος της Γενιάς του ΄30. Καθιερώθηκε κυρίως
ως συγγραφέας μυθιστορημάτων και διηγημάτων, αν και το έργο του ως
χρονογράφου είναι ιδιαίτερα ογκώδες. Από τα μυθιστορήματά του Η
Ζωή εν Τάφω (1924/1930) που πρωτοδημοσιεύτηκε σε συνέχειες στην
εφημερίδα Καμπάνα το 1923-24, Η Δασκάλα με τα Χρυσά Μάτια (1933)
και Η Παναγιά η Γοργόνα (1949) θεωρείται ότι αποτελούν μια τριλογία
βασισμένη στις εμπειρίες του στο μέτωπο και τα χαρακώματα. Από τα
πιο γνωστά έργα του είναι ακόμα οι νουβέλες Ο Βασίλης ο Αρβανίτης
(αρχικά σε συνέχειες, 1943) και Ο Παν (1944) και οι συλλογές
διηγημάτων Το Πράσινο Βιβλίο (1935), Το Γαλάζιο Βιβλίο (1939), Το
Κόκκινο Βιβλίο (1952), Το Βυσσινί Βιβλίο (1959). Έχει επίσης γράψει
συλλογές ποιημάτων, ένα παιδικό μυθιστόρημα (Ο Αργοναύτης) και
ταξιδιωτικές εντυπώσεις. Τα έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές
γλώσσες.
Πέθανε στην Αθήνα το 1969.