1.  11 Mars 2011
BASHKIMI EKONOMIK
MONETAR (BEM)
Ligjërata e dytë
Besart Zhuja

2. HISTORIKU I BEM
 1962 - U hodh ideja për bashkimin ekonomik
dhe monetar ndërmjet anëtarëve të Komunitetit
Ekonomik Evropian (EEC) në Memorandumin
Marjolin
 1964 - Një Komiteti i Guvernatorëve të bankave
qendrore të shteteve anëtare të KEE është
formuar për institucionalizimin e bashkëpunimit
midis bankave të tyre qendrore

3. RAPORTI WERNER
 Që në vitin 1970, Raporti Werner, i emëruar
sipas kryeministrit të atëhershëm të
Luksemburgut, propozoi bashkim të ekonomive
dhe valutave të gjashtë shteteve të BEE
 Raporti Werner parashtronte një plan për të
realizuar një bashkim ekonomik dhe monetar
në Komunitet deri më 1980.

4. SISTEMI “GJARPËRI”
 1972 - Një sistem ("gjarpër") për ngushtimin e
kufijve të luhatjes në kursin e këmbimit midis
monedhave të Shteteve Anëtare të KEE ishte
themeluar.
 1973 - Fondi Evropian për Bashkëpunim Monetar
(FEBM) ishte ngritur për të siguruar funksionimin
e duhur të "gjarpërit“
 1974 - Këshilli ECOFIN miratoi një vendim për të
nxitur konvergjencën e politikave ekonomike dhe
një Direktivë mbi stabilitetin, rritjen ekonomike
dhe punësim

5. HAPI I PARË DREJT BEM
 Hapi i parë drejt BEM në këtë drejtim nuk u
ndërmor deri në mars të vitit 1979, kur u formua
Sistemi Monetar Evropian (EMS).
 SME u dizajnua që të reduktojë dallimet në
kurset e këmbimit mes valutave të shteteve
anëtare.
 U lejoi atyre luhatje mes 2.25% dhe 6%.

6. SFIDAT DREJT BEM
 Por mekanizmat e SME u dobësuan
pas një serie të krizave të shkaktuara
nga jostabiliteti i dollarit amerikan
dhe dobësimit të disa valutave,
veçanërisht në kohërat e tensioneve
ndërkombëtare.

7. TREGU UNIK
 Nevoja për një zonë stabile monetare u
ndje kur Evropa arriti progres në
kompletimin e tregut unik.
 Akti Unik Evropian, i nënshkruar në
shkurt të vitit 1986, logjikisht implikoi
përputhje mes ekonomive evropiane dhe
nevojës për të limituar lëvizjet në kurset e
këmbimit mes valutave të tyre.

8. ZHVLERËSIMI I VALUTAVE
 Si mundet një treg unik, që mbështetet në
lëvizjen e lirë të njerëzve, mallrave dhe kapitalit,
të funksionojë ashtu si duhet nëse valutat
mund të zhvlerësohen?
 Zhvlerësimi i një valute do t’i japë valutave tjera
përparësi jokorrekte konkurruese dhe do të
çojë në çregullime në tregëti.

9. TRAKTATI I MASTRIHTIT
 Kështu që në qershor të vitit 1989, në Këshillin
Evropian të mbajtur në Madrid, Kryetari i
Komisionit Zhak Delor prezentoi një plan dhe
orar për realizim të një bashkimi ekonomik dhe
monetar (BEM).
 Ky plan u përfshi në traktatin që u nënshkrua
në Mastriht në shkurt të vitit 1992.

10. BEM - TRI FAZAT
 Pra Traktati I Mastrihtit institucionalizoi krijimin
e Komunitetit Europian dhe parashikoi tri faza
për procesin e ngritjes së Bashkimit Ekonomik
e Monetar.
 Faza e parë e BEM e cila filloi në korrik 1990
dhe përfundoi në 31 dhjetor 1993, u
karakterizua kryesisht nga heqja e barrierave të
brendshme me qëllim të lëvizjes së lirë të
kapitaleve brenda Bashkimit Europian

11. FAZA E DYTË
 Faza e dyë filloi në 1 janar 1994.
 Pikat më të rëndësishmë të kësaj
faze midis të tjerash janë krijimi i
Institutit Monetar Europian (IME),
ndalimi i financimeve të sektorit
publik nga bankat qendrore si dhe
shmangia e deficiteve të thella në
financat publike.

12. FAZA E TRETË
 Faza e tretë nisi në 1 janar 1999 me
tranferimin e kompetencave
monetare tek Eurosistemi të vendeve
pjesëmarrëse në BE dhe futjen e
Euros.

13. FAZA E DYTË - 5 KRITERET
KONVERGJENTE
Traktati i Mastrihtit kishte 5 kushte për bashkim në
bashkimin monetar:
1. Monedhat duhet të mbeten brenda kursit të këmbimit për
të paktën 2 vjet.
2. Normat e inflacionit duhet të jenë më pak se 1.5% mbi
mesataren e 3 ekonomive me inflacion më të ulët
3. Normat afatgjata të interesit nuk mund të jenë më shumë
se 2% më të larta se 3 vendet me normat më të ulëta të
interesit
4. Deficiti buxhetor nuk mund të jetë më shumë se 3% i GDP-
së.
5. Borxhi qeveritar nuk mund të tejkalojë më shumë se 60%
të GDP-së

14. DY QËLLIMET KRYESORE
 Së pari, mbikqyrja dhe koordinimi i politikës
ekonomike të intensifikohej më tej në mënyrë
që të arrijë shkallën e lartë të konvergjencës
afatgjate brenda Komunitetit, konsiderohet si
një parakusht i nevojshëm për hyrjen në fazën
përfundimtare.
 Së dyti, korniza ligjore, institucionale dhe
organizative të jetë krijuar për përfundimin e
BEM në fazën e tretë

15. MË SHUMË MBIKQYRJE INTENSIVE DHE
KOORDINIM TË POLITIKAVE EKONOMIKE
 Rregulloret e reja synonin përmirësimin e
disiplinës buxhetore ku iu kishin shtuar
procedurave ekzistuese për koordinimin e
politikës ekonomike dhe kanë hyrë në fuqi
në fillim të fazës së dytë.
 Në bazë të nenit 104 të Traktatit të KE
shtetet anëtare do të përpiqen në fazën e
dytë për të shmangur deficitet e tepruara të
qeverisë

16. NENI 101 KE
 Hyrja në fuqi në fillim të fazës së dytë të dispozitave që
ndalojnë bankat qendrore nga kreditimi i sektorit publik dhe
heqjes dorë të qeverisë për qasje të privilegjuar për
shërbimet financiare, kishin për qëllim gjithashtu të forcojnë
disiplinën buxhetore.
 Në bazë të nenit 101 të Traktatit të KE-së, lehtësirat në
mbitërheqje parash nga banka (overdraft) ose çdo lloj tjetër
kredie me Bankën Qendrore Evropiane (BQE), ose me
Bankat Qendrore Kombëtare(BQK) në favor të
institucioneve të Komunitetit apo të organeve, qeverive apo
autoriteteve tjera publike, organeve të tjera që qeverisen
nga ligji publik ose ndërmarrjet publike të shteteve anëtare
janë të ndaluara

17.  Si rezultat, këto dispozita, të cilat
vazhdojnë të aplikohen pas futjes së euros,
shtynë sektorin publik për të ngritur fonde
dhe tregjet e kapitalit sipas kushteve të
tregut
 Kjo kishte për qëllim të forcojë disiplinën
buxhetore dhe në këtë mënyrë të eleminojë
një burim potencial të inflacionit

18. NENI 103 KE
 Në bazë të nenit 103 të Traktatit të KE-së, as
shtetet anëtare e as Komuniteti nuk do të jetë
përgjegjës apo të marrë përsipër angazhimet e
një shteti tjetër anëtar
 Kjo rregullore kishte për qëllim të shtojë
peshën e përgjegjësisë individuale të çdo vendi
për financat e veta publike.
 Ajo rrit ndërgjegjësimin për faktin që barra e
borxhit të tepërt nuk mund të lehtësohet nga
Komuniteti.

19. PËRGATITJA E KRIJIMIT TË EUROSISTEMIT
NGA INSTITUTI MONETAR EVROPIAN
 Themelimi i IME në Frankfurt am Main më 1 janar
1994 vendosi bashkëpunimin në mes të bankave
qendrore në Komunitetin Evropian në një bazë të
re institucionale
 Në bazë të nenit 2 të Statutit të tij, funksioni i IME
përbëhej në përgjithësi për të kontribuar në
realizimin e kushteve të nevojshme për kalimin
në fazën e tretë të BEM

20. Detyrat e IME
 Për këtë qëllim, IME iu besuan tri detyra:
 Së pari, ai ishte përgjegjës për përforcimin e
koordinimit të politikave kombëtare monetare dhe
të kursit të këmbimit me synimin për të siguruar
stabilitetin e çmimeve.
 Së dyti, iu është dhënë rol qendror në përgatitjen
teknike të bashkimit monetar, ishte përgjegjës
për të përgatitur terrenin e krijimit të Bankës
Qendrore Evropiane, si pasardhës i IME, dhe të
jetë në gjendje që të marrë spektrin e plotë të
aktiviteteve që nga fillimi i fazës së tretë

21. IME
 Së treti, IME ishte për të monitoruar funksionimin e
Sistemit Monetar Evropian, për të lehtësuar
përdorimin e ECU dhe mbikqyrë zhvillimin e tij.
 Këshilli i IME zëvendësoi Komitetin e
Guvernatorëve dhe rrjedhimisht mori përsipër
detyrën e për administrimin e Fondit Evropian për
Bashkëpunim Monetar (FEBM).
 Për më tepër, në bazë të opinioneve të tij të dhënë
në përputhje me nenin 117 (6) të Traktatit të KE,
IME ka monitoruar procesin e konvergjencës
juridike në shtetet anëtare individuale.

22. Organet - IME
 Organi qeverisës i IME ishte Këshilli , i cili përbëhej
nga Kryetari dhe guvernatorët e bankave qendrore
kombëtare.
 Përkundër faktit se autoritetet kombëtare monetare
kanë vazhduar të kenë përgjegjësi të plotë për
politikën monetare dhe të kursit të këmbimit deri në
kalimin në fazën përfundimtare, Këshilli i IME ka
ushtruar funksionin e saj në koordinimin e
politikave monetare duke mbajtur takimet e
rregullta, nga të cilat ka pasur të paktën dhjetë
takime në vit.

23.  Në kryerjen e detyrave të tij, Këshilli i IME u
mbështet nga një staf i të punësuarve në IME, si
dhe nga një numër i komisioneve, nën-komitete
dhe grupe pune të përbërë kryesisht nga
ekspertë të bankave qendrore kombëtare.
 Në bazë të nenit 7 të Statutit të saj, IME ka
paraqitur një raport mbi punën e tij një herë në
vit, duke komentuar, në veçanti, për gjendjen e
përgatitjeve për fazën e tretë të BEM

24. PËRCAKTIMI I SKENARIT PËR KALIMIN NË
FAZËN E TRETË TË BEM DHE PARAQITJA E
EUROS
 Në fushat e tjera, gjithashtu, parakushtet
ligjore, institucionale dhe organizative për hyrje
në fazën e tretë duhej hartuar gjatë fazës së
dytë.
 Këshilli i Evropës kishte vendosur për këtë në
Madrid në dhjetor 1995.
 Është rënë dakord që faza e tretë e BEM duhet
të fillojë më 1 janar 1999 dhe vendosi që të
dizajnojë monedhën e vetme që ishte për t'u
përdorur nga ajo kohë e tutje "euro"

25.  Së fundi, Këshilli përcaktoi rregullat bazë të kalimit
në euro në një "skenar kalim". Ky skenar u bazua
kryesisht në punën përkatëse paraprake të kryer
nga IME.
 Ai ndau procesin e zëvendësimit të njësive të
monedhës kombëtare në euro në tri faza, e para e
cila ishte një periudhë kalimtare e cila zgjati nga
data e vendimit kur shtetet anëtare ishin kualifikuar
për të marrë pjesë deri në fillimin e fazës së tretë
më 1 janar 1999.

26.  Kjo fazë do të ishte përdorur, në veçanti, për të
ngritur Bankën Qendrore Evropiane dhe për të
përfshirë bankat qendrore kombëtare në
sistemin e BQE, si dhe për t'u përgatitur për
detyrat e reja.
 Faza e dytë e ndryshimit filloi më 1 janar 1999
me futjen e monedhës së vetme, euros, dhe
zbatimin e politikës monetare në ato shtete
anëtare të kualifikuar për të përdorur euro (zona
euro).

27. KRIJIMI I NJË BAZE LIGJORE PËR
FUTJEN E EUROS
 Me fillimin e fazës së tretë të BEM, sovraniteti monetar
në shtetet anëtare të BE, në të cilën u prezantua euro u
transferua në Komunitetin Evropian, së cilës iu dha
kompetencë të veçantë në këtë drejtim.
 Komuniteti Europian në përputhje me rrethanat nxjerri
rregulloret e nevojshme në dy aktet e veçanta ligjore:
Rregullorja e Këshillit (KE) Nr 1103/97 mbi disa
dispozita në lidhje me futjen e euros dhe Rregullorja e
Këshillit (KE) Nr 974/98 për futjen e euros.
 Rregullorja e parë, të cilin Këshilli i Ministrave e miratoi
në bazë të Nenit 308 të Traktatit të KE-së, ka hyrë në
fuqi më 20 qershor 1997

28.  Kriteret kryesore monetare dhe konvertuese
janë të përcaktuara në Rregulloren e dytë,
bazën ligjore për të cilat është neni 123 (4) i
Traktatit të KE.
 Rregullorja hyri në fuqi më 1 janar 1999 dhe
parashikon se euro zëvendëson valutat e
vendeve anëtare tash e tutje që marrin pjesë
nga data e niveleve të konvertimit të caktuara
nga Këshilli dhe se një euro është e ndarë në
100 cent.

29.  Së fundi, Rregullorja gjithashtu themeloi
parimet në lidhje me futjen e kartëmonedhave
dhe monedhave euro dhe hartoi një kornizë
sipas ligjit të Komunitetit për fazën e përdorimit
të monedhave të dyfishta që pasoi periudhën
tranzitore
 Gjatë kësaj periudhe monedhat kombëtare dhe
euro qarkulluan në mënyrë paralele për një
periudhë të kufizuar deri në dy muaj nga data 1
janar 2002.

30. ZGJEDHJA E VENDEVE PJESËMARRËSE NË FAZËN E
TRETË DHE TË TRANZICIONIT NË FAZËN
PËRFUNDIMTARE; THEMELIMI I BANKËS QENDRORE
EUROPIANE
 Në fazën e dytë të BEM, politika ekonomike në
shumicën e shteteve anëtare të Komunitetit
Evropian u përqëndrua në përmbushjen e kritereve
të konvergjencës të përcaktuara në Traktatin e
Mastrihtit.
 Presionit të ushtruar nga këto kritere, si parakushte
për hyrjen në fazën e tretë për këto shtete anëtare
që dëshironin të merrnin pjesë, u kombinua me
vendimin që faza e tretë e BEM do të fillojë më 1
janar 1999, dhe çoi në një plotësim të dukshëm të
kritereve ekonomike konvergjente nga shumica e
shteteve anëtare të BE-së

31.  Këshilli i Ministrave rekomandoi futjen e euros në këto
njëmbëdhjetë shtete anëtare më 1 janar 1999. (Austria,
Belgjika, Finlanda, Franca, Gjermania, Irlanda, Italia,
Luksemburgu, Holanda, Portugalia dhe Spanja)
 Mbi bazën e këtij rekomandimi dhe të opinionit të
Parlamentit Evropian për këtë qëllim, mbledhja e
Këshillit në përbërjen e Kryetarëve të shtetit ose
qeverisë konfirmoi një ditë më pas se vendet anëtare
të përmendura në rekomandimin e Këshillit , kanë
përmbushur kushtet e nevojshme për miratimin e euros

32.  Në lidhje me zgjedhjen e vendeve pjesëmarrëse në
BEM, Ministrat e Financave konfirmuan në një
deklaratë - hartuar me iniciativën e Ministrit gjerman
të Financave - angazhimin që ata kishin bërë në
kontekstin e vendimeve të mëparshme për të arritur
konsolidimin buxhetor dhe të nxitjes së rritjes
ekonomike dhe punësimit
 Kjo deklaratë stabiliteti si u quajt ishte i lidhur në
mënyrë të veçantë me qëllimin për të ripohuar
detyrimet ekzistuese për stabilitet në lidhje me
politikën fiskale - posaçërisht në lidhje me vendet me
nivel të lartë të borxhit të qeverisë

33.  Një tjetër vendim i rëndësishëm në lidhje me futjen e
euros, përkatësisht të marrëveshjes politike për
anëtarët e Bordit Ekzekutiv të Bankës Qendrore
Evropiane, u arrit edhe nga Kryetarët e shteteve ose
qeverive gjatë fundjavës së parë në maj 1998.
 Emërimi në bazë të marrëveshjes së përbashkët të
personave të emëruar për Bordin Ekzekutiv të
Bankës Qendrore Evropiane në përputhje me nenin
112 të Traktatit të KE-së u zhvillua menjëherë (pas
konsultimit paraprak me IME dhe Parlamentin
Evropian) nga shtetet anëtare që marrin pjesë në
nivelin e Kryetarëve të Shtetit ose të Qeverisë

34.  Më 1 janar 1999 euro u bë monedhë e vetme
në zonën e euros, fillimisht në njëmbëdhjetë
shtetet anëtare të Komunitetit Europian që
ishin kualifikuar duke përmbushur kriteret e
konvergjencës.
 Në të njëjtën kohë, përgjegjësia për politikën
monetare në zonën euro u transferua në
Këshillin Drejtues të Bankës Qendrore
Evropiane

35.  Për shtetet anëtare të BE-së të cilat nuk kishin
hedhur në përdorim akoma euron, mekanizmi i ri e
kursit të këmbimit në fazën e tretë të BEM është
themeluar duke u lejuar atyre që të bashkojnë
monedhat e tyre në euro

36.  Kur përgatitjet për kalim në euro ishin
kompletuar, euro tash mundej të futej "fizikisht"
kështu që kjo ndodhi më 1 janar 2002 – ku euro
u paraqit në formën e kartëmonedhave të
shprehura në euro dhe monedha të shprehura
në eurocent. Baza ligjore për këtë është
Rregullorja e Këshillit (KE) 974/98

37.  Përveç krijimit të futjes së kartëmonedhave dhe
monedhave euro më 1 janar 2002, kjo
Rregullore mundësoi që njësitë e monedhës
kombëtare duhet të ofrohen deri në fund të
2001 dhe më pas mund të ruajnë statusin e tyre
me kursin zyrtar për një kohë maksimale prej
gjashtë muajsh nga përfundimi i periudhës së
kalimit në euro

38.  Për shtetet anëtare të BE-së të cilat nuk kishin
hedhur në përdorim akoma euron, mekanizmi i ri e
kursit të këmbimit në fazën e tretë të BEM është
themeluar duke u lejuar atyre që të bashkojnë
monedhat e tyre në euro

39.  Një " datën marrëveshje" për futjen e parave të
gatshme euro që ishte rënë dakord me shoqatat
kombëtare që përfaqësojnë bankat, dyqanet
dhe ofruesve të shërbimeve të ngjashme, si dhe
në industrinë shitjeve te makinave etj bënë të
mundur të vazhdojnë të përdoret monedha
kombëtare për një periudhë të kufizuar deri në
Shkurt-Mars 2002.