Ndërtimi I tyre Proteinat në trupin e njeriut Vetitë e tyre Pse janë të rëndësishme? Proteinat & Shëndeti Nevojat tona per proteina Përmbajtja e proteinave në produkte

2. Proteinat
Proteinat janë lëndë organike, janë makromolekula të cilat kryesisht përbëhen nga
elementet e karbonit, hidrogjenit, oksigjenit, azoti si dhe rrallë herë edhe prej
sulfurit. Proteinat janë baza kryesore të qelizave. Ato jo vetëm që i japin qelizave
një strukturë, por janë edhe makina molekulare, ku bëjnë transportimin e materieve,
pompojnë jonet, i katalizojnë reaksionet kimike si dhe i njohin materiet sinjalizues.

3. Ndërtimi I tyre
Elementet ndërtues për ndërtimin e proteinave janë proteinogjenet, gjegjësisht
aminoacidet, të cilat përmes lidhjeve peptide krijohet një zinxhir. Tek njerëzit bëhet
fjalë për 21 llojesh të aminoacideve, ku zinxhiri që përbëhet prej nën 100 aminoacide
quhen dhe peptide dhe kur të krijohet zinxhiri më i gjatë atëherë mund të themi se
bëhet fjalë për proteinë. Madhësia e një proteine sipas rregullës matet me kilo-
Dalton (kDa). Proteina më e madhe tek njeriu është Titin dhe është diku 3600 kDa,
përbëhet nga më shumë se 30.000 aminoacide dhe përmban 320 proteindomene.
Numri për nga dallimi i zinxhirit aminoacide është gjigante. Formimi i një proteine, si
dhe ndërtimi i saj është e koduar me gjenin përkatës.Proteinat janë molekula që të
gjitha qeniet njerëzore janë në gjendje t'i sintetizojnë nga atomi i karbonit (C).
Proteinat janë molekula shumë të gjata, dhe përbëhen nga amino acidet që janë
elementet përbërëse të proteinave.Proteinat janë elemente ndërtuese të organizmit
tuaj, glucidet dhe lipidet janë gjithashtu të rëndësishme pasi që janë përbërës të
organizmit.Proteinat janë furnizuesi i vetëm i azotit në organizëm që është i
domosdoshëm për rritjen, dhe mbajtjen në jetë .Ato përtërihen pa ndalur, deri 250-
300gr në ditë. Shpejtësia e përtëritjes ndryshon sipas proteinave. Ato plaken dhe
fillojnë të shkatërrohen. Ky shkatërrim furnizon energji. 1gr proteine = 4kalori(Kcal)

4. Proteinat në trupin e njeriut
Nevojat ditore varen nga pesha : llogaritet 0.8-0.9 gr për 1 kilogram të peshës në
ditë, me ndryshime në bazë të rëndësisë së aktivitetit muskulor. Për bodybuilding
nevojat janë mesatarisht 1.5-2gr për kilogram,në ditë:
Pesha juaj Proteina gjatë ditës (faktori 1.8g/kg/ditë
45kg 81 gr në ditë
50kg 90 gr në ditë
55kg 99 gr në ditë
60kg 108 gr në ditë
65kg 117 gr në ditë
70kg 126 gr në ditë
75kg 135 gr në ditë
80kg 144 gr në ditë
85kg 153 gr në ditë
90kg 162 gr në ditë
Nevoja për proteina ndryshon
sipas: moshës, gjinisë, (gratë
kanë më pak nevojë pasi që
masa e tyre muskulore është më e vogël).Këto nevoja ditore plotësohen duke
konsumuar dy ose tri here në ditë ushqim me origjinë kafshësh ose bimësh të pasur
me proteinë.
Ekzistojnë më tepër se 10000 proteina
Proteinat me prejardhje bimore:Këto proteina janë prezente në bishtaja (soja,qiqër
etj.). Proteinat me origjinë bimore nuk kanë të gjitha aminoacidet esenciale (përveç
sojës). Proteinat me prejardhje nga kafshët: Këto përmbajnë të gjitha aminoacidet e
domosdoshme,dhe i gjejmë në mish, peshq, vezë dhe prodhime qumështi. Proteinet
me prejardhje nga kafshët duhet të konsumohen çdo ditë për të plotësuar nevojat

5. me aminoacide të domosdoshme. Proteinat "e nxjerrura": vinë nga vezët dhe nga
soja, këto janë burimet e amino-acideve të kualitetit më të mirë.
Tri burime kryesore te gatshme: Nga i bardhi i vesë, kazeina dhe whey (hirra), kjo e
fundit është më e njohur nga bodybuilder-ët. Këto prodhime ofrojnë përparësinë të
ofrojnë proteinën pa materie yndyrore apo kaloritë që i shoqërojnë këto materie.
Proteina Whey Whey është një proteinë e lactoserum-it, me prejardhje nga hirra
(lactoserum), ideale për ta ndaluar katabolizmin (shkatërrimin e muskujve). Ajo tretet
shpejtë nga organizmi. Ky burim i proteinave është i pasur me glutaminë. Është
gjithashtu edhe një burim i shkëlqyeshëm i amino-acideve të Degëzuara (ose në
angl. BCAA Branched Chains Amino Acids),të domosdoshëm për rikuperimin e rritjes
muskulore. Një proteinë që nuk preferohet të merret para se të flemë pasi që nuk
shpërndan gjatë kohë amino acide në trup. Në këtë rast preferohet kazeina ose
proteina e vesë.Në mbrëmje: Së paku 3 orë pas darkës. Përzihet me qumësht(gjysmë
yndyror ose me 0% yndyrë),eventualisht me qumësht nga soja, lëngportokalli(lëshon
një sekrecion që është i dobishëm për tretjen e proteinave nga organizmi (por të
shmanget marrja në mbrëmje))Nga 1.8 deri në 2 g proteine për kilogram të peshës
trupore të ndarë në 4-5 ngrënie.Kujdes, shumë Whey të shitur në treg përmbajnë
më tepër përbërës (amino-acide, glutaminë, kreatinë etj), lexoni mirë përbërjen që të
evitoni mbidozimin. Në disa raste Whey komplet mund të ju kursejnë para ngase
nuk duhet të bleni përbërës tjerë ndaras.

6. Vetitë
Vetitë e proteinave lidhen
me vetitë e përbërësve të
tyre, aminoacideve: janë
elektrolite amfotere. Për të
matur peshën molekulare të
proteinave duhen përdorur
teknika mjaft të vështira një
ndër të cilat është spektometria e masës. Proteinat janë komponime amofotere.
Proteinat, në përgjithësi, nuk treten mirë në ujë, por formojnë tretësira koloideale,
gjë që është në pajtim me natyrën e molekulave të tyre. Disa prej tyre treten në
ujë(p.sh e bardha e vesë), ndërsa disa të tjerë në tretësira të holluara të acideve,
bazave ose të kripërave të holluar.
Pse janë të rëndësishme?
Nga flokët e deri tek thonjtë, proteina është një komponent madhor funksional dhe
strukturor i të gjitha qelizave tona. Proteina e furnizon trupin me afro 10 deri në 15
për qind të endergjisë, dhe është e nevojshme për rritjen dhe rregullimin. Proteinat
janë molekula të mëdha të azotuara dhe me hidrolizë japin aminoacidet, të cilat
përmes lidhjeve peptide krijohet një zinxhir. Disa nga këto aminoacide janë
thelbësore për shëndetin.Megjithëse të gjitha qelizat bimore dhe shtazore
përmbajnë disa proteina, sasia dhe cilësia e kësaj proteine mund të variojë
shumë.Proteina me bazë shtazore përmban të gjitha aminoacidet e domosdoshme
që i nevojiten një të rritur. Por, mishi i kuq, në veçanti, duhet të konsumohet në sasi
të kufizuara pasi ka në përbërjen e tij nivel të lartë të yndyrnave të pashëndetshme,
të cilat mund të rrisin presionin e gjakut si pasojë e kolesterolit.Marrja e një sasie të
lartë e yndyrnave të pashëndetshme mund të çojë në rritjen e rrezikut të

7. sëmundjeve kardiovaskulare dhe çrregullimeve të tjera. Për të marrë proteinë me
bazë shtazore zgjidhni shpendët, peshkun dhe butakët.Peshku është një burim i mirë
për marrjen e proteinave me prejardhje nga kafshët. Ndër më të shëndetshmit
përmendim salmonin, ton, trofta, sardelet etj. Janë të gjitha të pasura me omega -3,
që ndihmon në reduktimin e rrezikut të zhvillimit të sëmundjeve
kardiovaskulare.Butakët janë gjithashtu një burim i shëndetshëm proteinash.
Mundohuni të konsumoni peshk të paktën 2 herë në javë.
A e dini se...?
Vezët përmbajnë të gjitha 8 amino acidet thelbësore për, dhë që i bën ato një burim
perfekt proteinash. Megjithatë, për ata që vuajnë nga kolesteroli duhet të kenë
kujdes pasi e verdha e vezës përmban shumë kolesterol.

8. Proteinat & Shëndeti
Proteinat jane nje nga tre lendet kryesore ushqyese te cilat ne ndryshim nga
yndyrnat dhe karbohidratet permbajne edhe azot pervec hidrogjenit, karbonit dhe
oksigjenit. Fjala "proteina" e ka prejardhjen nga greqishtja ku "protos" do te thote
primare dhe ne kete menyre tregon rolin primar qe ato kane per cdo qelize te trupit
tone. Llojet e proteinave ne trupin tone jane me mijera dhe rolet qe ato luajne
shume te ndryshme.Ne fakt proteinat perbehen nga lende me te vogla qe quhen
aminoacide. Ato jane 20 llojesh, disa prej tyre prodhohen edhe ne organizem dhe
konsiderohen "jot e dmosdoshme" dhe disa te tjera trupi I merr vetem nepermjet
ushqimit prandaj quhen
"te domosdoshme".
Kombinime te ndryshme
te ketyre aminoacideve
formojne dhe proteinat e
ndryshme. Imagjinojini si
germat kombinimi I te
cilave formon fjalet.Kur ne
konsumojme ushqime qe
permbajne proteina trupi
yne prodhon perseri
insuline per ti asimiluar ato, si ne rastin e karbohidrateve. Nje vakt ne te cilin
kombinohen proteina dhe karbohidrate se bashku mund te jete me I pranueshem
sesa konsumi I nje vakti vetem me karbohidrate.
Rreziku nga mungesa e proteinave
Proteinat jane ushqimi kryesor per muskujt e trupit. Nese ushqimi nuk ofron sasine e
duhur te proteinave cdo dite atehere organizmi do te perdori proteinat e muskujve
per te prodhuar hormonet me permbajtje proteinike, enzimat dhe antikorpet qe jane
jetike per te. Ne kete menyre kercenohet masa muskulare e trupit dhe si pasoje trupi

9. yne ka humbje te rezistences dhe ulje te metabolizmit.Ne rastin kur sheqeri eshte I
larte ne gjak do te thote qe insulina ose nuk eshte e mjaftueshme ose eshte e
deformuar. Ne kete rast trupi merr sinjale mungese te sheqerit dhe mundohet te
prodhoje akoma sheqer nga depozitat e tij. Nje nga burimet e prodhimit te sheqerit
jane dhe proteinat e muskujve.
Nevojat tona per proteina
Rekomandimet e sotshme jane per nje sasi ditore prej 0,8 - 1gr proteina/dite per
moshen adulte. Si mund te llogaris sasine ditore te proteinave qe nevojitem. Keto
rekomandime nuk ndryshojne nga ato per popullsine e shendetshme. Shpeshhere
personave me diabet ju rekomandohen dieta dhe vakte te pasura ne proteina. Ne
fakt ky rekomandim nuk gjen mbeshtetjen e duhur shkencore.
Përmbajtja e proteinave në produkte
Produkti Sasia e proteinave në %
Mishi 18-22%
Peshku 17-20%
Djathi 20-36%
Veza 13%
Qumështi 3.5%
Makaronat 9.13%
Gruri 10%
Patatet 1.5-2%
Mollët 0.3-0.4%
Sojë 35%
Bizelet 26%
Buka e thekrës 7.8%