SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 201
Descargar para leer sin conexión
Frigoriferi
dhe
Ngrirësi shtëpiak
KËSHILLA PRAKTIKE PËR INSTALATERËT - I -

Doracak për shkollat e mesme teknike
1
PËRMBAJTJA
1. NJOHURIT THEMELORE NË TEKNIKËN E FTOHJES
1.1. Nxehtësia .........................................................................................................................................................6
1.2. Nxehtësia specifike...........................................................................................................................................6
1.3. Nxehtësia e ndjeshme......................................................................................................................................6
1.4. Nxehtësia latente..............................................................................................................................................6
1.5. Ndikimi i nxehtësisë në trupa............................................................................................................................7
1.6. Varshmëria në mes shtypjes dhe temperaturës................................................................................................9
1.7. Vetit e avullit....................................................................................................................................................10
1.8. Vetit e gazit.....................................................................................................................................................11
1.9. Ngufatja e lëngut ose gazit..............................................................................................................................12
1.10. Bartja e nxehtësisë.......................................................................................................................................12
1.11. Temperatura dhe matja e temperaturës.......................................................................................................13
1.12. Shtypja dhe matja e shtypjes........................................................................................................................14
1.13. Puna dhe fuqia..............................................................................................................................................16
1.14. Kapaciteti i ftohjes.........................................................................................................................................16
2. PRINCIPI I FTOHJES
2.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................17
2.2. Llojet e pajisjeve ftohëse................................................................................................................................17
2.3. Cikli i ftohjes i pajisjes kompresorike.............................................................................................................18
2.3.1. Fitimi i ftohjes së pandërprerë në procesin qarkor......................................................................................18
2.3.2. Procesi i ftohjes dhe elementet e pajisjes kompresorike.............................................................................19
2.4. Cikli i ftohjes i pajisjes kompresorik në pi-diagram........................................................................................20
2.5. Proceset në ciklin ftohës të pajisjes kompresorike........................................................................................22
3. FRIGORIFERËT DHE FRIZAT SHTËPIAK
3.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................26
3.2. Frigoriferët......................................................................................................................................................26
3.3. Frigoriferët e kombinuar.................................................................................................................................28
3.4. Frizat vertikal..................................................................................................................................................29
3.5. Frizat horizontal.............................................................................................................................................31
4. FLUIDET FTOHËSE
4.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................32
4.2. Ndikimi i fluidit ftohës në mbështjellësin e ozonit..........................................................................................35
4.3. Ndikimi i fluideve ftohëse në ngrohjen globale...............................................................................................38
4.4. Ndikimi i fluidit ftohës në organizmin e njeriut................................................................................................39
4.4.1. Toksiciteti.....................................................................................................................................................39
4.4.2. Ndezshmëria, djegshmëria dhe zbërthimi...................................................................................................40
4.4.3. Shtypja.........................................................................................................................................................41
4.5. Fluidet ftohëse për frigorifer dhe friza shtëpiak.............................................................................................41
4.5.1. Fluidi ftohës R-12.........................................................................................................................................41
4.5.2. Fluidi ftohës R-134a.....................................................................................................................................42
4.5.3. Fluidi ftohës R-401A dhe R-401B.................................................................................................................42
4.5.4. Fluidi ftohës R-406A.....................................................................................................................................43
4.5.5. Fluidi ftohës R-407D.....................................................................................................................................43
4.5.6. Fluidi ftohës R-409A.....................................................................................................................................44
2
4.5.7. Fluidi ftohës R-413A.....................................................................................................................................44
4.5.8. Fluidi ftohës R-414A dhe R-414B.................................................................................................................44
4.5.9. Fluidi ftohës R-416A.....................................................................................................................................45
4.5.10. Fluidi ftohës R-600a...................................................................................................................................45
5. ELEMENTET E FRIGORIFERIT DHE FRIZIT
5.1. Kompresori.....................................................................................................................................................47
5.1.1. Në përgjithësi...............................................................................................................................................47
5.1.2. Elementet mekanike të kompresorit.............................................................................................................49
5.1.3. Elementet elektrike të kompresorit...............................................................................................................51
a. Elektromotori................................................................................................................................................51
b. Konektor i elektromotorit..............................................................................................................................55
c. Mbrojtësi i elektromotorit..............................................................................................................................56
d. Rele startuese..............................................................................................................................................57
e. PTC mbërthyesja startuese..........................................................................................................................58
f. Kondensatori startues..................................................................................................................................59
g. Kondensatori punues....................................................................................................................................60
5.1.4. Lubrifikimi i kompresorit...............................................................................................................................61
a. Vaji mineral....................................................................................................................................................62
b. Përzierja MO/AB e vajit.................................................................................................................................63
c. Vaji alkilbenzen..............................................................................................................................................63
d.Vajrat poliolester............................................................................................................................................63
5.1.5. Ftohja e kompresorit.....................................................................................................................................65
a. Ftohja me rrjedhjen e avullit të fluidit ftohës..................................................................................................65
b. Ftohja statike.................................................................................................................................................65
c. Ftohja me vaj.................................................................................................................................................66
d. Ftohja me ventilator.......................................................................................................................................67
5.2. Avulluesi.........................................................................................................................................................68
5.3. Kondensatori..................................................................................................................................................69
5.4. Tubi kapilar....................................................................................................................................................71
5.5. Filtri-tharësi....................................................................................................................................................72
5.5.1. Filtri...............................................................................................................................................................72
5.5.2. Tharësi..........................................................................................................................................................72
a. Silikageli........................................................................................................................................................73
b. Aluminiumi aktivizues....................................................................................................................................73
c. Sita molekulare..............................................................................................................................................73
5.5.3. Filtri-tharësi...................................................................................................................................................74
5.6. Termostati......................................................................................................................................................75
5.6.1. Termostati për frigoriferë..............................................................................................................................77
5.6.2. Termostati për frigoriferë të kombinuar........................................................................................................78
5.6.3. Termostati për friza......................................................................................................................................80
5.7. Tastatura e frizit.............................................................................................................................................82
5.8. Shtëpiza.........................................................................................................................................................83
5.9. Qarku elektrik.................................................................................................................................................84

3
6. PUNA NORMALE E FRIZIT DHE FRIGORIFERIT
6.1. Kërkesat që prodhuesi duhet ti plotësoj.........................................................................................................85
6.1.1. Llogaritja për ftohje të nevojshme dhe radhitja e karakteristikave të elementeve punuese.........................86
6.1.2. Konstruktimi i pajisjes dhe i elementeve veç e veç......................................................................................86
6.1.3. Pajtueshmëria e materialit dhe fluidit...........................................................................................................87
6.1.4. Montimi i pajisjes ftohëse.............................................................................................................................87
6.1.5. Siguracioni i pajisjes ftohëse.......................................................................................................................88
6.1.6. Udhëzimi për përdorimin e pajisjes ftohëse.................................................................................................88
6.2. Puna normale e frigoriferit dhe frizit...............................................................................................................89
7. ANALIZA E PRISHJEVE
7.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................91
7.2. Qarku elektrik i kompresorit...........................................................................................................................92
7.2.1. Mungon furnizim me tension........................................................................................................................93
7.2.2. Kablloja e furnizim të pajisjes në defekt.......................................................................................................94
7.2.3. Ndërprerje në qarkun elektrik të kompresorit...............................................................................................94
7.2.4. Lidhja e gabuar e elementeve të qarkut elektrik..........................................................................................95
7.3. Kompresori.....................................................................................................................................................95
7.3.1. Pështjelljet e elektromotorit të djegura.........................................................................................................95
7.3.2. Rotori i bllokuar............................................................................................................................................99
7.3.3. Është zvogëluar kapaciteti i kompresorit...................................................................................................100
7.3.4. Kompresori ka humbur kapacitetin............................................................................................................102
7.3.5. Temperatura e tej lartë në shtypës të kompresorit....................................................................................104
7.3.6. Lubrifikimi i dobët i kompresorit.................................................................................................................105
7.4. Relea startuese............................................................................................................................................107
7.4.1. Defektet e reles startuese..........................................................................................................................107
7.4.2. Rele startuese jo gjegjëse.........................................................................................................................109
7.5. PTC mbërthyesja startuese.........................................................................................................................109
7.6. Kondensatori startues..................................................................................................................................111
7.7. Kondensatori punues...................................................................................................................................112
7.8. Mbrojtësi i motorit.........................................................................................................................................112
7.8.1. Prishjet e mbrojtësit të motorit...................................................................................................................112
7.8.2. Gjatë startimit mbrojtësi kërcen (aktivizohet).............................................................................................114
7.8.3. Mbrojtësi kërcen (aktivizohet) gjatë punës................................................................................................115
a. Tensioni shumë i lartë...............................................................................................................................115
b. Temperatura e lartë e rrethinës, ventilimi i dobët, shtypja kondensuese e lartë.......................................116
c. Ndikimi i temperaturës së avullimit ...........................................................................................................116
d. Kushtet tjera..............................................................................................................................................116
7.9. Tastatura e frizit...........................................................................................................................................117
7.10. Termostati....................................................................................................................................................117
7.11. Ndryshimi i tensionit dhe i frekuencës së rrjetit...........................................................................................118
7.11.1. Efekti i kërkuar gjatë momentit startues...................................................................................................119
7.11.2. Ngarkesa kulmore imediate pas startimit.................................................................................................120
7.11.3. ‗‘Ngufatja ‗‘ e motorit gjatë kohës së punës.............................................................................................120
7.11.4. Problemet me startim gjatë temperaturave të ulta të rrethinës................................................................120
7.12. Tubi kapilar..................................................................................................................................................121
7.13. Avulluesi......................................................................................................................................................124
7.13.1. Efikasiteti i zvogëluar i avulluesit për shkak të gjendjeve në të dhe rreth saj...........................................124
4
a. Avulluesi nga jashtë i përlyer ose i mbuluar me vesë ose me akull..........................................................124
b. Vaji në avullues..........................................................................................................................................124
c.Kontakti i dobët i tubave me pllakën...........................................................................................................124
d. Qarkullimi i ajrit në hapësirën ftohëse është i dobët..................................................................................126
e. Mbushja jo gjegjëse e sistemit...................................................................................................................125
7.13.2. Avulluesi i stërngarkuar............................................................................................................................125
7.13.3. Dimenzionim i gabuar i avulluesit.............................................................................................................125
7.13.4. Prishje të ndryshme të avulluesit..............................................................................................................126
7.14. Kondensatori...............................................................................................................................................126
7.14.1. Emisioni i nxehtësisë së kondensatorit jo gjegjëse për shkak të gjendjes rreth tij...................................126
a. Kondensatori i përlyer nga jashtë................................................................................................................126
b. Qarkullimi i dobët i ajrit................................................................................................................................127
c. Temperatur e lartë e ajrit për rreth...............................................................................................................127
d. Temperatur shumë e ulët e ajrit për rreth....................................................................................................127
7.14.2. Emisioni i nxehtësisë së kondensatorit jo gjegjëse për shkak të gjendjes në sistem...............................128
7.14.3. Gabimet në konstruktimin e kondensatorit...............................................................................................128
7.14.4. Dimenzionim i gabuar i kondensatorit......................................................................................................128
7.14.5. Prishjet e ndryshme të kondensatorit.......................................................................................................128
7.15. Filtri-tharësi..................................................................................................................................................129
7.16. Mbushje jo gjegjëse e sistemit.....................................................................................................................129
7.17. Periudha e qetësimit dhe barazimi i shtypjes..............................................................................................131
7.17.1. Periudha e barazimit të shtypjeve...........................................................................................................132
7.17.2. Periudha e qetësimit.................................................................................................................................134
7.18. Shtesat në sistem........................................................................................................................................136
7.18.1. Uji.............................................................................................................................................................136
7.18.2. Ajri............................................................................................................................................................137
7.18.3. Vaji............................................................................................................................................................138
7.18.4. Papastërtitë mekanike..............................................................................................................................138
7.19. Shtëpiza.......................................................................................................................................................139
7.20. Zhurma........................................................................................................................................................140
7.21. PARAQITJA E PRISHJEVE TË FRIGORIFERËVE DHE FRIZAVE...........................................................142
7.21.1. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, nuk kërcen mbrojtësi i motorit..........................142
7.21.2. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, por mbrojtësi i motorit kërcen...........................142
7.21.3. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori starton, por gjatë shartimit apo direkt pas startimit shkyqet,
sepse kërcen mbrojtësi........................................................................................................................................143
7.21.4. Frigoriferi (frizi) ―FTOHË DOBËT‖, kurse punon gjatë ose pa ndërpre....................................................143
7.21.5. Frigoriferi (frizi) ―FARE NUK FTOHË‖, kurse punon pa ndërprerje..........................................................144
7.21.6. Frigoriferi (frizi) ―FTOHË TEPËR‖, dhe punon pa ndërprerje...................................................................144
8. PROCEDURAT GJATË PUNËS
8.1. Zbrazja e sistemit.........................................................................................................................................145
8.1.1. Lëshimi i freonit ftohës prej sistemit...........................................................................................................145
8.1.2. Nxjerrja e freonit ftohës prej sistemit..........................................................................................................145
8.2. Përfryrja e sistemit dhe i elementeve të sistemit.........................................................................................146
8.3. Pastrimi i sistemit dhe elementeve të sistemit..............................................................................................146
8.4. Ngjitja (bashkimi) e tubave.................................................................................. .........................................148
8.4.1. Karakteristikat e flakës acetilen-oksigjen..................................................................................................150
8.4.2. Procedurat gjatë saldimit të tubave në sistemet ftohëse...........................................................................151
8.4.3. Gabimet gjatë saldimit...............................................................................................................................154
5
8.5.
8.6.
8.7.
8.8.

Vakumimi i sistemit......................................................................................................................................155
Mbushja e sistemit.......................................................................................................................................157
Verifikimi hermetizimit të sistemit.................................................................................................................159
Procedurat gjatë punës në sistemet me R-600a..........................................................................................160

9. EVITIMI I PRISHJEVE
9.1. Ndërrimi i kompresorit..................................................................................................................................161
9.2. Ndërrimi i filtrit-tharësit.................................................................................................................................162
9.3. Ndërrimi i avulluesit......................................................................................................................................163
9.3.1. Arnimi.........................................................................................................................................................164
9.4. Ndërrimi i vajit në kompresor.......................................................................................................................165
9.5. Ndërrimi i izolimit në avullues .....................................................................................................................166
9.6. Ndërrimet e elementeve tjera......................................................................................................................167
10. RIKONSTRUIMI I SISTEMIT NGA R-12 NË FLUIDET TJERA FTOHËSE
10.1. Në përgjithësi............................................................................................................................................167
10.2. Rikonstruktimet pa ndërrim të vajit............................................................................................................170
10.3. Rikonstruktimet me një ndërrim të vajit.....................................................................................................170
10.4. Rikonstruktimet me ndërrime të shumëfishta të vajit.................................................................................171
11. Masat e sigurisë gjatë punës........................................................................................................................173
a. Ndikimi i fluideve ftohëse...........................................................................................................................173
b. Puna në pajisjen ftohëse............................................................................................................................173
c.Goditja e rrymës elektrike...........................................................................................................................174
d. Deponimi dhe përdorimi i bombolave........................................................................................................174
12. Shtojca..........................................................................................................................................................175
13. Mjetet dhe pajisjet e punës...........................................................................................................................177

E pa përfunduar ndryshova me: 31.12.13

6
1. NJOHURIT THEMELORE NË TEKNIKËN E FTOHJES
1.1. NXEHTËSIA
Nxehtësia është formë e energjisë dhe është rezultat i lëvizjes kaotike të atomeve dhe molekulave të
materies. Trupi aq është i nxehtë sa është lëvizja e grimcave intensive. Lëvizja e grimcave ndërpritet në pikën
absolute zero, gjegjësisht në temperaturën:
T=OK (t = -273.15°C). (6)
Nxehtësia kalon spontanisht nga trupi i nxehtë në atë të ftohtë. Sasia e nxehtësisë është pjesë e energjisë së
brendshme të trupit e cila kalon në trupin tjetër vetëm për shkak të ndryshimit të temperaturës të atyre trupave.
Kalimi i nxehtësisë nga një trup në tjetrin shkakton edhe rritjen e temperaturës së trupit në të cilën bartet
nxehtësia, dhe mund të shkaktojë edhe ndryshimin e gjendjes agregate të tij.
Nxehtësia e cila i merret trupit të ftohur quhet nxehtësi e ftohjes dhe matet me xhaul (J).
Tek ftohja artificiale pajisja ftohëse e tërheq nxehtësinë e trupit e cila ftohet. Që të mund të arri këtë pajisja
ftohëse ndryshon gjendjen energjetike të mjetit ftohës, duke ia ulur temperaturën nën nivelin e temperaturës së
trupit i cili ftohet. Në hapësirën e izoluar dhe të ftohtë në vendin e veçantë kryhet "ulja" e temperaturës të një
sasie të caktuar të mjetit ftohës, pas së cilës nxehtësia e mediumit e cila ftohet, në mënyrë të natyrshme,
spontanisht kalon në mjetin ftohës. Nëse trupi tjetër nuk është i ftohtë, pajisja (aparati) ftohëse duhet t‘i ―ngritë‖
nivelin e temperaturës të mjetit ftohës që nxehtësia spontanisht të kalojë në atë trup tjetër. Pajisja ftohëse në
mënyrë alternative ndërron gjendjen energjetike të mjetit ftohës, i cili e merr nxehtësinë nga trupi më i ftohtë
(trupi i cili ftohet) dhe ia bartë trupit më të nxehtë (mjedisit). (6)

1.2 NXEHTËSIA SPECIFIKE
Me nxehtësi specifike të ndonjë trupi nënkuptohet sasia e nxehtësisë, të cilën duhet shtuar ose tërhequr
një kilogram të atij trupi, që temperatura tij të ndërrohet për një shkallë Kelvini (1K).
Njësia matëse e nxehtësisë specifike është J/kg K.
"Nxehtësia specifike e gazrave, avullit dhe lëngjeve ndryshon sipas gjendjeve fizike në të cilën gjendet
trupi (temperatura, shtypja, etj). Trupat e gaztë kanë dy nxehtësi specifike: nxehtësia specifike gjatë shtypjes
konstante dhe nxehtësia specifike gjatë vëllimit konstant, në varshmëri nga ajo se cila është madhësi konstante,
dhe cila ndryshon".(2)
1.3 NXEHTËSIA E NDJESHME
Nxehtësia e cila shkakton ndryshimin e temperaturës në trup quhet nxehtësia e ndjeshme. Nëse trupi
nxehet (i shtohet nxehtësia), dhe me atë rast temperatura e trupit rritet, ajo temperaturë shtesë quhet nxehtësia
e ndjeshme. Nëse trupi ftohet (i merret nxehtësia), kurse temperatura bie, ajo nxehtësi e marrur është gjithashtu
nxehtësi e ndjeshme.
1.4. NXEHTËSIA LATENTE
Temperatura e cila përcjell ose e dërgon trupin me qëllim të ndryshimit të gjendjes agregate, gjatë së
cilës temperatura e trupit nuk ndryshon, quhet nxehtësi latente (e fshehur).
Gjatë ngrohjes së lëngut temperatura e tij gradualisht do të rritet. Për një moment, në një temperaturë
të caktuar të lëngut do të filloj të vlojë, që do të thotë do të avullohet. E tërë nxehtësia që edhe më tutje vazhdon
ti shtohet do të harxhohet në avullim, që do të thotë se temperatura e lëngut të vluar nuk do të ndryshoj. Avulli
që ngritët nga lëngu i vluar ka temperaturë të njëjtë sikurse edhe vet lëngu. Kjo do të thotë se nxehtësia që sillet
gjatë vlimit të lëngut nuk harxhohet në ngritjen e nxehtësisë së ndjeshme, por mbetet e fshehur në avull. Për
këtë kjo nxehtësi quhet nxehtësi e fshehur, gjegjësisht nxehtësi latente. (2)
Të gjitha proceset kryesore në ciklin ftohës kompresorik janë të bazuar në këto dy nxehtësi, të ndjeshme dhe
latente.
7
1.5. NDIKIMI I NXEHTËSISË NË TRUPA
Gjatë sjelljes së nxehtësisë ndonjë trupi, në të ndodhin ndryshime të caktuara, të cilat varen nga natyra e
trupit (gjendjes së nxehtësisë së tyre) dhe nga kushtet e jashtme (shtypja, temperatura) në të cilën ndodhet
trupi.
Sipas gjendjes agregate trupat mund të jenë të ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë.
Uji do të shërbej si shembull për shpjegimin e ndikimit të nxehtësisë në trupa dhe ndryshimin e gjendjes
agregate. Është e njohur që uji paraqitet në tri gjendje agregate: të ngurtë (akull), të lëngët, dhe të gaztë (avull).
Po që se fillohet me sjelljen e nxehtësisë në akull (shiko fig.1-1.) temperatura do i rritet deri te pika e
shkrirjes (0°C). Kjo nxehtësi është nxehtësi e ndjeshme. Kur të fillojë shkrirja edhe gjatë sjelljes së nxehtësisë
(nxehtësia latente), temperatura nuk ndryshon, përderisa nuk shkrihet edhe copëza e fundit e akullit. Nga ai
moment me sjelljen e mëtutjeshëm të nxehtësisë (nxehtësia e ndjeshme) temperatura rritet deri në 100°C, kur
uji fillon të vlojë. Me sjelljen e mëtutjeshme të nxehtësisë (nxehtësia latente) përsëri temperatura pushon së
ngrituri derisa nuk avullohet edhe pika e fundit e ujit. Në atë mënyrë uji kalon në gjendje të gaztë, gjegjësisht
avull.

Fig. 1-1. Diagrami i ndryshimit të gjendjes agregate të 1I uji në shtypjen atmosferike
101.3 kPa.
Nga A në B - gjendja e ngurtë e ujit (akull), nevojiten 100kJ që temperatura e akullit të rritet nga -50°C deri
0°C
Pika B pika e shkrirjes së akullit.
Nga B deri C - shkrirja e akullit (gjendje e ngurtë dhe e lëngët e ujit), duhet 335kJ nuk ka ndryshim të
temperaturës.
Nga C deri D - gjendje e lëngët, nevojiten 420kJ që temperatura e ujit të rritet nga 0°C në 100°C.
Pika D pika e vlimit të ujit.
Nga D deri E- avullimi i ujit (gjendje e lëngët dhe e avullt e ujit), nevojiten 2260kJ, nuk ka ndryshim të
temperaturës.
Nga E e tutje - me shtim të mëtejmë të nxehtësisë rritet temperatura e avullit.
Nëse avulli fillon të ftohet (i merret nxehtësia), procesi do të rrjedh në kahen kundërt. Së pari avulli do të
kondensohet në ujë, dhe me ftohje të mëtejme uji do të ngrijë. Në këtë rast duhet mbartur po të njëjtën sasi të
nxehtësisë e cila ishte e nevojshme që akulli të shndërrohet në avull.
Këtu është me rëndësi të përmendet që i tërë procesi i përshkruar (shndrimi i akullit në avull) zhvillohet
nën shtypje atmosferike normale, gjegjësisht pranë një vlere konstante të shtypjes.
8
Po që se shtypja rritet në 311 kPa temperatura e vlimit të ujit do të jetë 133°C. Nëse shtypja bie në 48kPa,
temperatura e vlimit të ujit është në 80°C. Nëse shtypja akoma ulet dhe tani është 20kPa, temperatura e vlimit të
ujit do të jetë 62°C. Pra, secilës vlere të përcaktuar të shtypjes i përgjigjet vetëm një vlerë e caktuar e
temperaturës. Shiko fig. 1-2 dhe 1-3.
SHTYPJA

Uji
R-12

62kPa
89°C
-41°C

101,3kPa
100°C
-29°C

200kPa
122°C
-10°C

Figura 1-2. Ndikimi i shtypjes në temperaturën e avullimit
Sasia e nxehtësisë të cilën e pranon uji nga pika e vlimit deri te momenti i avullimit edhe i pikës së fundit,
quhet nxehtësia e avullimit. Anasjelltas, sasia e nxehtësisë e cila i kthehet avullit deri në momentin kur i tërë
avulli nuk shndërrohet në ujë, quhet nxehtësia e kondensimit. Nxehtësia e avullimit është e identike me
nxehtësinë e kondensimit, vetëm është me shenjë të kundërt. Njëra i shtohet, tjetra i hiqet(i merret).
Nxehtësia e avullimit nuk është madhësi fizike konstante, ajo ndryshon me temperaturë dhe shtypje.
Përderisa temperatura e vlimit të lëngshmëris së përcaktuar është më e madhe aq më e vogël do të jetë
nxehtësia e avullimit. Shiko fig. 1-3.
Lëngu vlon në temperaturë më të lartë aq sa shtypja atmosferike është e lartë në të cilën lëngu avullohet. Pra,
duhet sasi më e vogël e nxehtësisë për avullim në të gjitha shtypjet. Në të kundërtën, në shtypjet e ulëta,
gjegjësisht në temperaturat të ultë, nevojitet sasi më e madhe e nxehtësisë për avullim.
Gjatë ndryshimit të gjendjes agregate te fluidet ftohëse, procesi është i njëjtë sikur te ai i ujit, vetëm se ngjan
pranë temperaturave dhe shtypjeve të ndryshme. Për shembull freoni R12 në shtypjen atmosferike ngrihet në
temperaturën -155°C, dhe avullohet në temperaturë -28,9°C. Në shtypje prej 200 kPa avullon në -10°C, derisa
në shtypjen prej 62 kPa avullon në -41°C. Shiko figurën 1-2.

Figura 1-3. Diagrami i ndikimit të shtypjes (temperaturës) në sasi të nxehtësisë së
nevojshme për ndryshim të gjendjes agregate.
9
1.6. VARSHMËRIA NË MES SHTYPJES DHE TEMPERATURËS
Sipas gjendjes agregate materiet mund të jenë të ngurta, të lëngëta dhe të gazta. Gjatë kushteve të
caktuara materia mund të kaloj nga njëra gjendje (fazë) në tjetrën. Për shpjegim do të shërbehemi me fig. 1-4
me sh-t diagramin.
sh
(105 Pa )

b
1

a

Faza e lëngët

2

3
4

Faza e ngurt

Faza e gazt

o

T

c
t (°C)
Fig.1- 4. Sh-t diagrami
Lakorja a është lakorja kufitare që ndan fazën e gaztë dhe të lëngët e që quhet- lakorja e avullimit.
Lakorja b paraqet kufirin e kalimit nga gjendja e ngurtë në të lëngët dhe quhet- lakorja e shkrirjes. Hapësira
ndërmjet lakores a dhe b është zona në të cilën materia është në gjendje të lëngët (fazën e lëngët). Lakorja c
paraqet kalimin nga gjendja e ngurtë në atë të gaztë dhe quhet- lakorja e sublimimit. Hapësira ndërmjet lakoreve
b dhe c është zona ku materia është në gjendje të ngurtë, kurse hapësira ndërmjet lakoreve a dhe c është faza
e gaztë. Secila nga këto tri lakore në realitet janë një varg gjendjesh, gjatë së cilave gjendjet e ndryshme
agregatike janë në ekuilibër.
Prerja e të tri lakoreve paraqet pikën ekuilibruse treshe T ku materia gjendet në të tri gjendjet agregate.
Me ngrohjen e materies e cila gjendet në gjendjen e ngurtë (pika 1), gjatë shtypjes konstante,
temperatura e saj do të rritet deri në pikën 2, d.m.th. deri te lajmërimi i shkrirjes. Gjatë kohës së shkrirjes
temperatura nuk ndryshon. Me ngrohjen e materies në gjendje të lëngët, asaj i rritet temperatura (deri në pikën
3) dhe ajo fillon të vloj (pika3). Gjatë kohës së vlimit temperatura nuk ndryshon. Tash materia është në gjendje
të gaztë, përkatësisht është bërë avull (pika 4). Me vazhdimin e më tutjeshëm të nxehtësisë avullit do ti rritet
temperatura.
Në diagramin sh-t lehtë vërehet që për vlera të tjera të shtypjes, pikat 2 (shkrirja) dhe 3 (vlimi) do të kenë vlera
tjera të temperaturës.

1.7. VETITË E AVULLIT
Në qoftë se lëngu nxehet (i shtohet nxehtësia), temperatura e tij do të rritet. Në një moment lëngu fillon
të vlojë. Temperatura atëherë ka arritur vlerën e caktuar dhe quhet temperatura e avullimit. Nxehtësia vazhdon ti
shtohet, por temperatura nuk ndryshon përderisa nuk avullohet edhe pika e fundit e lëngut. Temperatura e vlimit
të lëngut është e barabartë me temperaturën e avullit.
Avulli që ka filluar të ngritët nga lëngu i vluar quhet avull i ngopur. Avullin e ngopur e karakterizojnë shtypja
dhe temperatura plotësisht të varura dhe të përcaktuara në mes vete. Lëngu gjatë shtypjes të caktuar ka vetëm
një temperaturë të avullimit. Ato vlera të shtypjes dhe të temperaturës quhen: shtypja e ngopjes dhe temperatura
e ngopjes. Pra, në një mjedis të ngopur, shtypja dhe temperatura janë njësi të varura ndërmjet veti dhe
gjithmonë njëra e përcakton tjetrën. Shtypja e ngopjes në fakt është shtypje e avullimit, kurse temperatura e
ngopjes në fakt është temperatura e avullimit.
10
Avulli i ngopur që gjendet mbi lëng është avull i lagësht dhe mbetet i lagësht derisa nuk avullohet edhe pika e
fundit e lëngut. Atëherë avulli i ngopur i lagësht mbetet ne avull të ngopur të thatë.
Nxehtësia e cila është e nevojshme për lëngun e temperaturës së vlimit që tërësisht të avullohet (që nga
lëngu i vluar të formohet avulli i thatë) quhet- nxehtësi e avullimit, gjegjësisht temperaturë latente e avullimit.
Sikurse temperatura e avullimit, po ashtu edhe nxehtësia e avullimit varet nga shtypja. Sa ma e madhe të jetë
shtypja, nxehtësia e avullimit është më e vogël, dhe anasjelltas, nëse shtypja është më e vogël nxehtësia e
avullit është më e madhe. (2)
Nëse avulli i thatë i ngopur edhe më tej ngrohet temperatura e tij do të rritet dhe avulli do të bëhet i tej
nxehur. Pra, avulli i tejnxehur ka temperaturë mbi temperaturën e ngopjes së tij.
Edhe një herë: Nëse avulli i ngopur ngrohet mbi temperaturë në të cilën është krijuar me vlim, fitohet avulli i
tej nxehur. Ky avull ka të gjitha vetitë e gazrave: mund të ftohet e të mos kondensohet (vetëm deri në
temperaturë, gjegjësisht deri te gjendja që i përshtatet ngopjes së tij), mund të ngjeshët gjatë së cilës i
nënshtrohet ligjeve të gazrave. (2)
Nëse avulli i tejnxehur ftohet (i merret nxehtësia) gjatë shtypjes konstante, temperatura e avullimit bie dhe avulli
kalon në gjendje të ngopur. Temperaturat gjatë së cilës avulli i ftohur kalon në gjendje të ngopur, gjegjësisht
gjatë së cilës avulli fillon të kondensohet në lëng, quhet temperaturë e kondensimit (temperaturë e ngopjes).
Avulli gjatë shtypjes së caktuar ka vetëm një temperaturë të kondensimit. Ajo shtypje është shtypja e
kondensimit (shtypja e ngopjes). Avulli i ngopur së pari është i thatë e pastaj i lagësht. Edhe pse nxehtësia edhe
më tej i sillet (avulli ftohet), temperatura nuk i ndryshon derisa i tërë avulli nuk shndërrohet në lëng.Temperaturat
e lëngut të kondensuar është e barabartë me temperaturën e avullit nga e cila është formuar lëngu. Nxehtësia,
të cilën duhet marrë që nga avulli i thatë të bëhet lëng i shtypjes dhe temperaturë së njëjtë quhet- nxehtësia e
kondensimit, përkatësisht nxehtësia latente e kondensimit. Nxehtësia e kondensimit është sipas vlerave
numerike është e barabartë me nxehtësinë e avullimit. Me marrjen e me tejme te nxehtësisë, temperatura e
lëngut bie nën temperaturën e kondensimit dhe lëngu bëhet i ftohtë (pakëz i ftohtë).
Procesi i kondensimit është i kundërt me atë te avullimit. Këto procese dhe terme të lidhura me këto
procese janë sqaruar në mënyrën më të thjeshtë. Në shqyrtim nuk janë përpunuar termet siç janë:
entalpia, entropia, vëllim, temperatura kritike, shtypja kritike etj.

1.8. VETITË E GAZIT
Dihet se të gjitha trupat posedojnë një sasi të caktuar të nxehtësisë, d.m.th energji të caktuar të
brendshme (përveç në pikën absolute zero). Do të thotë që gazi i cili gjendet në enë të mbyllur posedon një sasi
të caktuar të nxehtësisë. Gazi dhe mjedisi i enës së mbyllur janë në ekuilibër temperaturike, çka do të thotë në
mes tyre nuk ka shkëmbim të nxehtësisë. Nëse mjedisi i enës bëhet i nxehtë, përkatësisht nëse ka nivel më të
lartë të temperaturës, gazi do të filloj të nxehet, për shkak të së cilës do të rritet energjia e brendshme tij dhe
shtypja. Temperatura e gazit mund të ngritët edhe në mënyrë tjetër. Nëse gazi gjendet në enë me piston dhe
pistoni e shtyp atë, gazi do të filloj të nxehet, përkatësisht do të vijë deri te rritja e energjisë së brendshme dhe të
shtypjes së tij. Sipas kësaj gazi mundet të nxehet në dy mënyra: ose me sjelljen e nxehtësisë ose me shtypje.
Shiko fig.1-5.

11
Fig.-1.5. Nxehja e gazit
Gazi mundet që të ftohet në dy mënyra: Ose ti merret nxehtësia me anë të ftohjes ose të realizohet
zgjerimi i tij (ekspansionimi). Shiko figurën -1.6. Nëse mjedisi i enës së mbyllur në të cilën gjendet gazi bëhet i
ftohtë, përkatësisht nëse ka nivel më të ulët të temperaturës, gazi do të fillojë të ftoh, pasi që nxehtësia
natyrshëm kalon nga trupi i nxehtë në të ftohtë. Për shkak të ftohjes do të zvogëlohet energjia e brendshme dhe
shtypja e gazit. Nëse gazi gjendet në enën me piston, dhe pistoni ngritet, gazi do të zgjerohet (do të
"ekspandoj"). D.m.th. gazi e ka kryer punën e caktuar. Për kryerjen e punës, gazi ka harxhuar energjinë e
caktuar. Pasi që këtë energji nuk e ka marrë nga jashtë, do të thotë që gazi vetvetes ia ka marrë energjinë,
përkatësisht nxehtësinë dhe në këtë mënyrë është ftohur. Pra, zgjerimi (ekspansioni) i gazit kryhet në llogari të
energjisë së brendshme të gazit.
Përfundimisht, kur gazi shtypet nxehet, por kur zgjerohet ai ftoh.

Fig. 1-6. Ftohja e gazit

1.9. NGUFATJA E LËNGUT OSE GAZIT
Ngufatja (shurdhimi-mbytja) është proces i uljes së shtypjen të lëngut ose gazit gjatë futjes nëpër prerjen
sferike të ngushtë (p.sh. tubi kapilar). Procesi i ngufatjes zhvillohet pa ndikimin e punës së jashtme, por pasi që
vet procesi kryhet shpejt mundet të mos vërehet ndryshimi i nxehtësisë me rrethinën. Me uljen e shtypjes gjatë
ngufatjes bie edhe temperatura e lëngut ose e gazit. Kjo ndodh gjatë zvogëlimit të energjisë së brendshme të
lëngut ose gazit për shkak të rritjes rapide të rrymimit të lëngut ose gazit në prerjen e ngushtë.

12
1.10. BARTJA E NXEHTËSISË
Është e njohur se nxehtësia nga trupi i nxehtë kalon në atë të ftohtë. Ekzistojnë tri mënyra të bartjes së
nxehtësisë dhe ato janë: me të vënit në veprim; me transferim dhe me rrezatim.
a.) Bartja e nxehtësisë me të vënit në veprim
Bartja e nxehtësisë me të vënit në veprim kryhet kur energjia (nxehtësia) bartet me kontakt direkt në mes
molekulave të një trupi ose në mes molekulave të më shumë trupave të cilët janë në një kontakt të mirë termik.
Si në rastin e parë ashtu edhe në të dytin molekulat ia dorëzojnë energjinë e tyre molekulave fqinje. Bartja e
energjisë nga njëra molekulë në tjetrën është e njëjtë sikurse me topzat në fushën e bilardos, ku goditja bartet
nga njëri top në tjetrin. P.sh., nëse njëra anë e shufrës metalike nxehet me flakë energjia e nxehtësisë do të
rrjedh nga ana e nxehtë në atë të ftohtë. (2)
Trupat të cilët e përçojnë mirë nxehtësinë janë përçues (bakri, alumini, hekuri). Trupat të cilët e përçojnë
dobët nxehtësinë janë izolator (poliuretan, stiropori, tapë zgjeruese, leshi i xhamit). Ajri është gjithashtu njëri
ndër përçuesit më të dobët të nxehtësisë. Marrë në tërësi trupat e ngurtë janë përçues më të mirë të nxehtësisë
se sa ata të lëngët, kurse të lëngët më të mirë se sa ata të gaztë.
b.) Bartja e nxehtësisë me transferim
Bartja e nxehtësisë me transferim kryhet nëpërmjet grimcave, të fluidit të gaztë ose të lëngët, të cilat lëvizin
gjatë rrymimit (rrjedhjes). Te qarkullimi i natyrshëm, shkaku i rrymimit është diferenca në peshë, të fluidit
ftohës kah fluidi i nxehtë, kurse te qarkullimi artificial rrymimin e prodhon përzierësi ose ventilatori. Në të dy
rastet grimcat e marrin nxehtësinë prej murit shkëmbyes të nxehtësisë dhe e bartin në pjesën tjetër të
kthinës. Pasi që grimcat dorëzojnë nxehtësinë, përsëri kthehen në trup të nxehtë dhe kështu procesi
përsëritet. Në të njëjtën mënyrë nxehtësia bartet edhe në kahen e kundërt. (2)
Bartja e nxehtësisë me transferim mund të kontrollohet, p.sh., nëse është në pyetje qarkullimi artificial me
rritjen dhe zvogëlimin e numrit te rrotullimeve të ventilatorit.

c) Bartja e nxehtësisë me rrezatim
Rrezatimi është bartës i nxehtësisë me ndihmën e valëve të nxehta. Gjatë së cilës nxehtësia bartet nga njëri
trup në tjetrin pa ndërmjetësim, prandaj nxehtësia në këtë mënyrë mund të bartet edhe nëpër vakum. Çdo trup
mund të pranoj ose të dërgoj energji (nxehtësi) nëpërmjet valëve nëse ekziston dallimi temperaturikë. Kur në
mes të dy trupave nuk ekziston diferenca temperaturike, atëherë shkëmbimi i energjisë (nxehtësisë) është në
ekuilibër. (2)
Nga përditshmëria është i njohur shembulli i bartjes së nxehtësisë me rrezatim: nga dielli kah planeti ynë.
"Sasia e nxehtësisë të cilën e pranon dhe i jep ndonjë trupi me anë të rrezatimit, varet nga gjendja e sipërfaqes.
Trupat që kanë ngjyra të ndritshme dhe sipërfaqe të lëmuar më dobët thithin dhe rrezatojnë nxehtësinë se sa ato
që kanë sipërfaqe të vrazhdë dhe ngjyra të errëta." (2)
Në praktikë janë raste të rralla në të cilat ekziston vetëm një mënyrë për bartjen e nxehtësisë. Shumë shpesh
mund të hasim transferim të kombinuar të nxehtësisë nëpërmjet të vepruarit (të venit në veprim), bartjes
(transferimit) ose rrezatimit. (2)
Në bartjen e nxehtësisë mund të ndikohet me diferenca te temperaturës. Sa më e madhe të jetë diferenca
temperaturike aq ma e madhe është edhe bartja e nxehtësisë.

13
1.11. TEMPERATURA DHE MATJA E TEMPERATURËS
Temperatura është indikatori i intensitetit të nxehtësisë ose niveli i nxehtësisë së materies. Vetë
temperatura nuk e tregon sasinë e nxehtësisë në materie. Ajo tregon shkallën e nxehtësisë, ose sa është e
ngrohtë apo e ftohtë materia ose trupi.
Njësia për matjen e temperaturës është kelvini (K). Në përdorim janë edhe shkalla e celsiusit (°C) dhe
shkalla e Farenhajtit (°F). Raporti i këtyre njësive është shënuar në shënimet e "Shtojcës".
Në teorinë molekulare mbi nxehtësinë, temperatura tregon shpejtësinë e lëvizjes së atomeve
(molekulave). Sasia e nxehtësisë në materie në të vërtet është masa e materies e shumëzuar në temperaturën
e saj (me shpejtësinë e lëvizjes së atomeve).
P.sh., një pllakë e vogël bakri e rëndë disa gram, e nxehur në 727°C, nuk përmban aq shumë nxehtësi
sikurse pesë kilogram bakër e nxehur në 140°C. Megjithatë niveli i nxehtësisë në pllakën e vogël të bakrit është
më i lart përkatësisht intensiteti i nxehtësisë së saj është më i madh.
"Temperatura është veti për shkak të së cilës trupi është ose s'është në ngrohje ekuilibruese me ndonjë trup
tjetër." (2)
Molekulat e materies gjithnjë lëvizin. Sa ma e ngrohtë është materia, aq ma e madhe do jetë lëvizja e
molekulave. Gjatë temperaturës T=0 K (t = -273,15°C), përkatësisht zeros absolute, tërësisht ndalet lëvizja e
molekulave, gjegjësisht materia është pa nxehtësi. Prandaj, kjo është temperatura më e ulët e mundshme e cila
mund të arrihet.
Temperatura matet me termometër. Ekzistojnë termometër: të lëngët (zhivë; alkool; etanol; pentan) termo
rezistues, bimetal, pirometri (radijacionik, optik, fotoelektrik), etj.
1.12. SHTYPJA DHE MATJA E SHTYPJES
Shtypja është fuqia sipas njësisë së sipërfaqes. Njësia për matjen e shtypjes është Paskal (Pa). Paskal
është Njutoni (N) për metër katror (Pa=N/m²).
Është e njohur se toka është e pështjellur me shtresë ajri (atmosferik) me një trashësi prej 120 km. Kjo
shtresë me peshën e vetë ndikon në sipërfaqe të tokës, përkatësisht bën shtypje në të. Kjo shtypje quhet shtypja
atmosferike. Shtypja normale atmosferike në nivel të detit është 101.3 kPa. Prej arsyeve praktike shpeshherë
instrumentet janë të kalibruara në 100 kPa për shtypje atmosferike.
Shtypja, më e vogël nga shtypja atmosferike quhet vakum i pjesërishëm. Zeroja në shkallën e shtypjes absolute
është vlera e cila më shumë nuk mund të zbritet. Vakumimi perfekt arrihet në 0 Pa.
Në sistemin Amerikan të matjeve, njësia për matjen e shtypjes është "funt" për "inç" në katror (psi). Shtypja
normale e atmosferës në nivel deti është 14,7 psi. Në këtë sistem matës, shtypja mbi shtypjen atmosferike
matet me "psi", kurse shtypja nën shtypjen atmosferike matet me "inç" në shtyllën e zhivës (in.Hg).
Njësit për matjen e shtypjes të cilat në praktik ende përdoren janë: Bar (bar), Atmosfera (normale) fizike (atm),
Atmosfera teknike (at), tor (tor).
Raporti i njësive për shtypje janë dhënë në kryetitullin e ‗shtojcës‘.
Për shtypje përdoren edhe termet: absolute dhe relative. Shtypje absolute ose ‗‘reale‘‘ fillon nga ajo që nuk ka
shtypje, përkatësisht p= 0 Pa.
Shtypja relative fillon nga shtypja atmosferike p=101.3 kPA (në praktik 100 kPa) dhe në instrument
shënohet me zero. Shiko foton 1-7.
Shtypja matet me manometër. Në ftohje më së shumti përdoren manometrat të cilët punojnë në principin e
tubave të Burdunovit ose rrëshiqit. Nga shkaqet praktike, pasi që në ftohje maten shtypjet mbi dhe nën
atmosferike, përdoret manovakumetri. Ato bëjnë matjen e shtypjes relative. Nëse është e nevojshme, shtypja
absolute lehtë llogaritet:
P.sh., manovakumetri tregon 200 kPa. Nëse mblidhet treguesi në manovakumetër me shtypjen
atmosferike fitohet shtypja absolute, 200 kPa + 101.3 kPa = 301.3 kPa.
Për matjen e shtypjes më të vogël se ajo atmosferike, përkatësisht vakuumit të pjesërishëm përdoret
vakumetri. Pikënisja për matjen e vakumit është shtypja atmosferike.
14
Fig.1.7 Matja e shtypjes relative dhe absolute

15
1.13. PUNA DHE FUQIA
"Për të sjell një gjësend nga gjendja qetësuese në atë lëvizëse, që të ndërrohet pozita e tij, etj, është e
nevojshme të mposhtet forca e tij në rrugë të përcaktuar, gjegjësisht të kryhet ndonjë punë. E kundërta, ndonjë
trup mundet për shkak të pozitës se vet, lëvizjes ose shtypjes, të jetë në gjendje ta kryej ndonjë punë ".(2)
Njësia për punë është Xhuli (J). Xhuli është i barabartë me punën që e kryen forca prej një Njutoni (N) për të
lëvizur pikën e vetë të veprimit, në drejtim dhe kahe të forcës, për një metër (1J = 1N x 1m).
Energjia është aftësia ose mundësia e trupit për të kryer një punë. Për këtë arsye, puna dhe energjia munden të
identifikohen si të njëjta. Energjia është e pashkatërrushme. Nuk mundet të zhduket, por jo edhe të krijohet nga
asgjëje. Ajo vetëm mund të kalojë nga një formë në tjetrën.
Në bazë të vetive fizike nga e cila rrjedh aftësia e trupit që të kryejë një punë, dallohen disa lloje të energjisë:
E. termike;
E. elektrike;
E. mekanike;
E. kimike etj.
"Në bazë të eksperimenteve dhe testimeve shumëvjeçare në fizikë, është ardhur deri të rregulla e njohur për
ekuivalencën e punës dhe nxehtësisë e cila thotë: Nxehtësia është një lloj energjie nga e cila mund të fitohet
puna, ose nga puna mund të fitohet nxehtësia, çka do të thotë në fund se nxehtësia dhe energjia e punës mund
të kalojnë nga njëra formë ne tjetrën."(2)
Fuqia është puna në njësinë e kohës. Njësia e fuqisë është vati (W). Vati është fuqia me të cilën kryhet puna
prej një Xhul (J) në një sekondë (1W = 1J / 1s).

1.14. KAPACITETI I FTOHJES
Nxehtësia që i merret trupit të ftohur quhet nxehtësia e ftohjes dhe matet me njësit për matjen e energjisë- me
xhul (J). Kur të llogaritet sa nxehtësi merret në njësinë e kohës (J/s), fitohet kapacitetit i ftohjes. Rezultati është
në njësinë e fuqisë - me vat (W).

16
2. PRINCIPI I FTOHJES
2.1. NË PËRGJITHËSI
Pajisjet ftohëse kanë për detyrë që trupat ose gjësendet t‘i mbajnë në një temperaturë më të ulët se
temperatura e rrethinës. Që ndonjë materie të ftohet ajo duhet të sjellët në kontakt me materien më të ftohtë, në
të cilën duhet të transmetohet nxehtësia nga materia e cila duhet të ftohet.
"Mundësia praktike për arritjen e temperaturës më të ulët se temperatura e rrethinës, shtrihet në
mundësinë që secili proces natyror i cili kryhet pran përcjelljes dhe absorbimit të nxehtësisë, të jetë e shfrytzuar
për ftohje. Praktikisht përdoren këto principe:
-

ndryshimi i gjendjes agregate, gjegjësisht ndryshimi i fazës së materies (shkrirja, avullimi, sublimimi);
ekspansioni i gazit të kompriminuar (ajrit) pranë fitimit të punës së dobishme;
ngufatja (efekti i Joul-it - Thomson-it);
efekti stuhi-nor;
efekti termoelektrik;
desorbcimi i gazrave;
efekti magnetik-kalorie. (1)

"Ftohja partikulare e proceseve të ndara (shkrirja e akullit, vlimi dhe avullimi i ndonjë lëngu lehtëavullues,
sublimimi i akullit të thatë, ngufatja e gazrave etj.) mund të zgjat aq gjatë derisa të ketë trupa punues. Që ftohja
të jetë e pandërprerë, trupat punues ftohës duhet të jenë në sasira të mëdha të pakufishme. Ftohja e pandërprer
mund të fitohet edhe ashtu me që gjë fluidi ftohës, pas asaj pasi që sigurisht sasia e fluidit ka kryer efektin e
paracaktur të ftohjes, do të kthehet në mënyrë e volitshme në gjendjen e mëparshme (procesi qarkor), gjatë së
cilës nxehtësia e ftohjes dhe sasia e shtuar e energjisë duhet t‘i dorëzohen ndonjë trupi më të nxehtë në mjedis.
Sasia e shtuar e energjisë mund të fitohet nga puna mekanike, në formë të energjisë së nxehtësisë ose në cilën
do formë tjetër të energjisë." (1)
Sasia e shtuar e energjis në procesin e ftohjes është e nevojshme që të sigurojë që nxehtësia të kalojë nga
trupi i ftohtë në atë të nxehtë.
Nga principet e ftohjes të lartë përmendura, ndryshimi i gjendjes agregate dhe ngufatja e fluidit kanë
përdorimin më të gjerë.

1.
2.
3.
4.
5.

2.2. LLOJET E PAJISJEVE FTOHËSE
Pajisjet ftohëse të cilat më së shumti përdoren:
Pajisjet ajrore për ftohje
Pajisjet ftohëse Ejektorike
Pajisjet ftohëse Absorbuese
Pajisjet ftohëse Kompresorike
Pajisjet ftohëse Termoelektrike

Në pajisjet ftohëse me kompresor nxehtësia e shtuar është në formë të punës mekanike. Në pajisjet
ftohëse absorbsuese dhe pajisjet ejektorike për ftohje nxehtësia e shtuar është në formë të energjisë së
nxehtësisë, kurse në pajisjen ftohëse termoelektrike është në formë të energjisë elektrike.
Pajisjet ftohëse me kompresor, absorbuese dhe ejektorike dhe makinat ajrore për ftohje, për ekzekutimin
e ciklit të ftohjes shfrytëzojnë procesin e kompresimit në kuptimin e gjerë të fjalës dhe këto pajisje për ftohje
kanë edhe vlerën praktike më të madhe.
17
Pajisjet ftohëse ejektorike dhe me kompresor sigurojnë një ndryshim kontinual ose periodik të ndryshimit të
gjendjes agregate të materies e cila shërben si mjet ftohës, përderisa makina ajrore për ftohje nuk e bëjn
ndryshimin e gjendjes agregate.
Pajisjet ftohëse me kompresion mekanik, përkatësisht pajisjet me kompresor të cilët harxhojnë energji
mekanike, kanë një domen më të gjerë shfrytëzues. Në raport me vetit konstruktive (si e kryen procesin e
thithjes dhe shtypjes) kryesisht përdoren këta lloj të kompresorëve:
-me piston;
-skrull (scroll);
-me rotacion;
-vijor (në formë vide);
-turbo kompresor.

2.3. CIKLI I FTOHJES I PAJISJES KOMPRESORIKE
2.3.1. FITIMI I PANDËRPRERË I FTOHJES NË PROCESIN QARKOR
Nëse fluidit ftohës lëngë (mjetit ftohës) i sillet nxehtësia prej rrethinës ai do të fillojë të avullohet, nëse
kushtet janë në nivel të kënaqshëm: shtypja dhe temperatura. Në rastin e dytë, nëse fluidi ftohës sillet në atë
gjendje që temperatura e tij të jetë më e ulët se temperatura e rrethinës, ai gjithashtu do të fillojë të avullohet.
Temperatura më e ulët e fluidit ftohës nga temperatura e rrethinës shkakton që fluidi ftohës të "merr" nxehtësinë
prej mjedisit, përkatësisht nxehtësia spontanisht nga mjedisi do të kaloj në fluidin ftohës. Në të dy rastet mjedisi
bëhet më i ftohtë. Mjedisi mund të ftohet pa ndërprerë vetëm nëse fluidi ftohës është në sasira të mëdha të
pakufizueshme. Nëse ka (fluid ftohës) në sasi të kufizuar dhe e ka temperaturën më të ulët se sa rrethina dhe
është nën shtypjen e caktuar, fluidi ftohës do të ftohë rrethinën vetëm deri atëherë kur do të ketë fluid ftohës,
d.m.th deri sa i tëri nuk avullohet.
Nëse mjedisi është një hapësirë e mbyllur dhe e kufizuar, p.sh. "komore" e cila duhet të ftohet, edhe pse
fluidi ftohës si një lëng i lehtë avullues gjendet në pajisje në të cilën do të avullohet, gjegjësisht avulluesi edhe
pse fluidi ftohës ka një temperaturë më të ulët se sa hapësira në "komor", do të vie deri te avullimi i tij. Fluidi
ftohës në avullues do të avullohet derisa temperatura në "komore" nuk zbret deri në temperaturën e avullimit.
Atëherë vjen deri te ndërprerja e avullimit, pasi që nuk ka diferencë në temperaturat në mes avulluesit dhe
"komorës". Nëse nuk ka diferencë temperaturike, nuk ka kalim të nxehtësisë. D.m.th., avulluesi, respektivisht
fluidi ftohës, më nuk mundet të merrë nxehtësinë nga "komore-ja". Që fluidi ftohës, i cili tani është në gjendje të
avullt, përsëri të jetë i aftë që të ekzekutoj efektin ftohës të caktuar, duhet në ndonjë mënyrë të kthehet në
gjendjen e mëparshme. Gjegjësisht, duhet të lirohet nga nxehtësia të cilën e ka marrë në "komore".
Është e ditur se avulli mund të lirohet nga nxehtësia në procesin e kondensimit. Pajisja në të cilin fluidi
ftohës në gjendjen e avullt do të kondensohet, pra kondensatori, duhet të vendoset jashtë "komorës" e cila
ftohet. Avulluesi dhe kondensatori duhet të jenë të lidhura me anë të tubave. Tani na lajmërohen dy probleme.
E para, si mund të vijë fluidi ftohës nga avulluesi në kondensator? Dhe e dyta, si të kondensohet fluidi ftohës (që
të lirohet nga nxehtësia) kur e ka temperaturën më të ulët se sa temperatura e mjedisit? Të dy problemet
zgjidhen me kompresor.
Kompresori vendoset në mes avulluesit dhe kondensatorit dhe në atë mënyrë nga avulluesi të thithë
avullin e fluidit ftohës, dhe që në kondensator të shtyjë avullin e fluidit ftohës. Më tutje, kompresori do ta zgjidhë
edhe problemin e dytë, ashtu që me shtypje (kompresionim) avullin e fluidit ftohës ta sjellë në shtypjen më të
lartë, gjegjësisht në temperaturë më të lartë.
Për të punuar kompresori duhet të harxhojë energji. Një pjesë e kësaj energjie nëpërmjet punës mekanike,
d.m.th. me kompresim i dorëzohet fluidit ftohës. Pra, fluidi ftohës do ta merr sasinë e shtuar të energjisë,
respektivisht sasinë e shtuar të nxehtësisë. Pasi që tash avulli i fluidit ftohës është në kondensator, ku gjendet
18
në një temperaturë më të lartë nga temperatura e mjedisit, vjen deri te kalimi spontan i nxehtësisë. Avulli i fluidit
ftohës ia dorëzon nxehtësinë mjedisit dhe në një temperaturë të caktuar kondensohet në fluid ftohës të lëngët.
Fluidi ftohës i lëngët në kondensator ka shtypjen e njëjtë si avulli i shtypur në dalje të kompresorit. Fluidi ftohës i
kondensuar për shkak të gjendjes së shtypjes së lartë dhe temperaturës së lartë nën të cilat gjendet, nuk është i
përshtatshëm për avullim. Në shtypjet më të larta duhen sasi më të vogla të nxehtësisë për avullim. Në praktikë
megjithatë duhet që nga hapësira e ftohur të largohet sasi sa më e madhe e nxehtësisë. D.m.th, fluidi ftohës
duhet të jetë në shtypje më të ulët. Gjithashtu, problem paraqet edhe ajo që temperatura e fluidit ftohës në dalje
nga kondensatori është më e madhe se temperatura në "komor" e cili ftohet.
Shtypja dhe temperatura e fluidit mund të ulen gjatë procesit të ngufatjes. Për atë arsye në mes
kondensatorit dhe avulluesit vendoset tubi kapilar si një element ngufatës. Freoni i lëngët ftohës në dalje të tubit
kapilar dhe në hyrje të avulluesit, ka shtypjen dhe temperaturën më të ulët. Pra, tani fluidi ftohës në avullues
gjendet në një temperaturë më të ulët se temperatura e "komorës" dhe prapë është i aftë të ekzekutojë efektin e
përcaktuar të ftohjes, respektivisht që ta merr sasinë e caktuar të nxehtësisë nga ―komora‖ dhe në këtë mënyrë
ta ftohë atë.
Është e qartë se në këtë mënyrë procesi është rikthyer në fillim. Kështu është fituar ftohja e pandërprerë
në procesin qarkor.

2.3.2. PROCESI I FTOHJES DHE ELEMENTET E PAJISJES KOMPRESORIKE
Pajisja kompresorike për ftohje punon në principin e ciklit ftohës kompresorik me avull. Ky cikël në themel
përbëhet nga ndryshimet e gjendjes agregate të fluidit ftohës, kompresimit dhe ngufatjes së fluidit ftohës.
Elementet kryesore të pajisjes ftohëse kompresorike janë:
-Kompresori - kryen thithjen e fluidit ftohës të shtypjes së ulët dhe shtypjen (kompresimin) e të njëjtit fluid ftohës
në një shtypje më të lartë;
-Kondensatori - ndryshon gjendjen agregate të fluidit ftohës, nga avulli në lëng, duke ia transferuar gjatë kësaj
nxehtësinë rrethinës.
-Tubi kapilar - me ngufatje e ulë shtypjen e fluidit ftohës, nga shtypja kondensuese në shtypje të avullimit.
-Avulluesi - ndërron gjendjen agregate të fluidit ftohës, prej lëngut në avull, duke ia marr gjatë kësaj nxehtësinë
rrethinës (komorës për ftohje).
Këto elemente bazë në mes vete janë të lidhura në qark të mbyllur me tuba, nëpër të cilët qarkullon mjeti
ftohës. Si mjete ftohëse përdoren lëngjet lehtë avulluese, pra, cikli punues në të vërtet është cikli ftohës me
avull.
Kompresori prej avulluesit e thith fluidin ftohës në gjendje të gaztë nën shtypje të caktuar, e shtyp në një
shtypje më të lartë dhe e dërgon në kondensator. Fluidi ftohës në kondensator gjendet në formë të avullit, ia
dorëzon nxehtësin ajrit përreth dhe e ndërron gjendjen e tij agregate, do të thotë kondensohet në lëng. Edhe më
tutje fluidi ftohës ka shtypje të lartë respektivisht ka shtypje ngjeshëse (kompresuese) të kompresorit,
përkatësisht ka shtypje kondensuese. Më tutje nga kondensatori fluidi ftohës në gjendje të lëngët kalon nëpër
tubin kapilar. Tubi kapilar me ngufatje e ul shtypjen e lëngut të fluidit ftohës. Lëngu i fluidi ftohës tani ka shtypje
më të ulët, respektivisht ka shtypjen avulluese, respektivisht ka shtypjen thithëse të kompresorit. Lëngu i fluidi
ftohës nën atë shtypje hynë në avulluese. Në avullues lëngu i fluidi ftohës ia merr nxehtësinë ajrit për rreth
(komorës për ftohje) dhe e ndryshon gjendjen e tij agregate, d.m.th avullohet. Fluidi ftohës është tash në gjendje
agregate të gaztë, respektivisht në gjendje të avullt, edhe më tutje nën të njëjtën shtypje. Nga avulluesi
kompresori thith avullin e shtypjes së ulët, e shtyn në një shtypje më të lartë dhe e dërgon në kondensator.
Shiko fig. 3-1.

19
Fig. 3-1. Pajisja kryesore ftohëse kompresorike
Siç po vërehet, fluidi ftohës, pasi që ka kryer efektin ftohës të përcaktuar (komora për ftohje është e ftohtë),
është kthyer në gjendjen e tij të më parshme, me që procesi qarkor është mbyllur. Pra, shpjegimi i ciklit ftohës
është një proces punues qarkor.

2.4. CIKLI I FTOHJES I PAJISJES KOMPRESORIKE NË pi-DIAGRAM
Në fig. 3-2 është treguar teorikisht cikli ftohës i pajisje kompresorike në pi-diagramin sipas Molierit.
―Në ordinatë është dhënë shtypja "p", kurse në apshis entalpia specifike "i ". Edhe shtypja edhe entalpia
janë madhësi të gjendjeve, prandaj gjendja e ndonjë trupi në këtë diagram paraqitet me pikë, kurse ndryshimi i
gjendjeve me linjë (drejtëz). Që diagrami të jetë sa më i pasqyruar në ordinatë më së shpeshti përshkruhet me
logon p e jo me p. Për llogaritjen praktike të pajisjeve kompresorike për ftohje pi-diagrami është i përshtatshëm
sepse në këto pajisje shkëmbehen sasitë e nxehtësisë, por edhe puna e harxhuar, lajmërohen si dallime të
entalpisë, të cilën në abshise është lehtë për ta lexuar.‖ (1)
Pika kritike

p
p

Perimetri i
riftohjes

Perimetri i
Përzierja lëng/avull ringrohjes
T
T
Tpr
A

E

D

B

p0

Lëngu i
ngopur

Avulli i
ngopur

T0

i0

i1

i2

i

Fig. 3-2 Cikli teorik i ftohjes së pajisjes kompresorike
20
Fluidi ftohës i kondensuar në dalje të kondensatorit është në gjendjen A e cila shtrihet në linjën e lëngut të
ngopur. Lëngu i fluidit ftohës për këtë arsye në pikën A ka temperaturë T (temperatura e kondensimit), shtypje p
(shtypja e kondensimit) dhe entalpia në io.
Kur lëngu i fluidit ftohës kalon nëpër tubin kapilar gjendja e tij për shkak të ngufatjes ndërrohet prej pikës A deri te
pika B. Ky ndryshim i gjendjes është i nevojshëm që fluidi ftohës i lëngët të bie në shtypjen p0 (shtypja e avullimit) e cila
në të njëjtën kohë kushtëzon temperaturën To (temperatura e avullimit). Entalpia e gjendjes së fluidëve ftohës
është ende i0, sepse nxehtësia gjatë procesit të ngufatjes as nuk shtohet e as nuk merret.
Në hyrje të avulluesit, pika B, fluidi ftohës është përzierje e lëngut dhe e avullit, përderisa në dalje nga
avulluesi, pika C, fluidi ftohës është në gjendje të avullit të ngopur. Shtypja dhe temperatura e fluidit ftohës në
pikën C është e njëjtë sikurse në pikën B, por pasi që avulluesi, gjegjësisht fluidi ftohës ka absorbuar nxehtësinë
nga hapësira ftohëse, entalpija ka ndryshuar në i1.
Kur fluidi ftohës kalon nëpër kompresor gjendja e tij ndryshon prej pikës C deri te pika D. Shtypja e freonit
ftohës rritet deri te shtypja kondensuese p. Temperatura rritet deri Tpr (temperatura e avullit të tejnxehur) e cila
është më e lart se temperatura e kondensimit T, sepse avulli i fluidit ftohës në dalje të kompresorit është në
gjendje të tejnxehtë. Pasi që fluidi ftohës ka pranuar një energji shtesë në formë të nxehtësisë dhe për shkak të
kësaj entalpija është ndryshuar në i2.
Në hyrje të kondensatorit, pika D, fluidi ftohës është në gjendje avulli të tejnxehur në shtypjen p. Nxehtësia
prej kondensatorit kalon në rrethin, prej pikës D deri te pika A, dhe për të cilin shkak entalpia prapë ndryshon
gjerë në madhësinë e gjendjes së fluidit ftohës i0 (pika A).
Në pjesën e parë të kondensatorit, prej pikës D deri te pika E, vjen deri te ndryshimi i gjendjes së fluidit
ftohës nga avulli i tejnxehur në avull të ngopur (pika E). Prej pikës E deri te pika A fluidi ftohës lirohet nga
nxehtësia gjatë shtypjes konstante p dhe temperaturës konstante T.
Në praktikë cikli ftohës duket paksa ndryshe nga pi-diagrami. Shikoni fig.3-3
Nxehtësia
FiltriTharësi
Kondensatori

A1

A

E

B

C

Kompresori

Tubi kapilar

p

D

C1

Nxehtësia

i

Avulluesi

Fig. 3-3. Cikli ftohës i pajisjes kompresorike në praktikë
Prej kondensatorit fluidi ftohës del si lëng pakëz i ftohur. Në diagram kjo është treguar nga pika A deri te
pika A1. Për shkak të pothladivanja fluidi ftohës është liruar edhe prej një pjes të nxehtësisë për çka ka aftësi të
absorboj më shumë nxehtësi nga hapësira e ftohur gjatë procesit të avullimit.
Në të vërtet, procesi i avullimit të fluidit ftohës fillon menjëherë në vetë hyrje të avulluesit në llogari të
nxehtësisë së vetë lëngut, pastaj në llogari të nxehtësisë nga hapësira e ftohur, e cila kalon nëpër muret e
21
avulluesit. Nga kjo rrjedh që fluidi ftohës me një sasi të vogël të nxehtësisë në vete duhet ti merr një sasi më të
madhe të nxehtësisë hapësirës së ftohur.
Nga avulluesi fluidi ftohës del pakëz si avull i tejnxehur. Në diagram kjo është tregu nga pika C deri te pika
C1. Tejnxehja e avullit është e domosdoshme për arsye që të evitohet rrezikut që kompresori të bëjë thithjen e
avullit të lagësht nga avulluesi, sepse në atë rast mund të vije deri te "goditja e lëngët " dhe dëmtimi i
kompresorit.

2.5. PROCESI I CIKLIT FTOHËS NË PAJISJEN KOMPRESORIKE
Që të gjitha proceset në ciklin ftohës qarkor të analizohen dhe kuptohen tërsisht, duhet ditur mirë
termodinamikën dhe mekanikën e fluidit. Në tekstin e mëtejmë do të shpjegohen disa procese më të
rëndësishme, por sa të jetë e mundur do ti thjeshtësojmë ato.
Avulli i cili avullohet mbi fluidin ftohës në avullues është avull i lëngët i ngopur. Kur të avullohet edhe pika e
fundit e lëngut atëherë ai është avull i tharë i ngopur. Kompresori e thithë këtë avull nga avulluesi dhe e shtyp
kah kondensatori. Po qe se kompresori thithë avullin e lagët nga avulluesi (vërehet vesa në tubin thithës deri te
kompresori dhe tubi shtypës i ftohët) do të vinte deri te humbjet e mëdha në cilindrin e kompresorit, dhe do të
ekzistonte rreziku nga ―goditja e lëngët‖.
Procesi i thithjes së lagështisë: ―Në fillim të thithjes muret e cilindrit, përkatësisht muret e hapësirës
punuese janë të ngrohta nga shtypja e mëparshme, andaj avulli i ftohtë dhe i lëngët i thithur pranonë nxehtësinë
nga muret e cilindrit, për shkak të së cilit do të avullohet pjesa e lëngët e avullit të lagësht. Kjo ka si rrjedhojë
(pasoj) zvogëlimin e mbushjes së cilindrit, çka do të thotë që cilindri duhet të jetë bukur shumë më i madh. Gjatë
procesit të mëtutjeshëm të ngjeshjes, avulli bëhet më i ngrohtë nga muret e cilindrit andaj nxehtësia kalon nga
avulli në muret e cilindrit. Gjatë kësaj mund të vije deri te kondensimi i pjesërishëm i avullit në muret e cilindrit
me që gjë mund të na sjell deri te "goditja e lëngët". Për shkak të nxehjes së avullit gjatë thithjes rritet edhe
vëllimi specifik i saj, andaj edhe puna e ngjeshjes së fluidit ftohës rritet. Shkëmbimi i nxehtësisë ndërmjet avullit
dhe murit të cilindrit janë procese të pakthyeshme dhe zvogëlojnë koeficientin e ftohjes. (1)
Për shkak të mangësive të përmendura të thithjeve të lagështa, procesi i avullimit të fluidit ftohës në
avullues vijon ashtu që kompresori thithë avullin e tejnxehur. Në avulluesit e "thatë" (avulluesit me ekspanzues
drejtpërsëdrejti) përçohet aq sasi e fluidit sa në të edhe avullohet deri në gjendjen e avullit të ngopur të thatë ose
madje pakëz avull i tejnxehur.
Thithja fillon veç atëherë kur pistoni lëshohet aq ulët sa që shtypja në cilindër të jetë më e ulët nga shtypja e
avullimit. Sa është shtypja e avullimit e ulët, njashtu edhe pistoni duhet të gjendet në pozitën e ulët. Pasi që
vëllimi i dobishëm i avullit të thithur matet nga pozita fillestare thithëse deri në pikën e vdekur më të ulët, është e
çartë që do të thithet më pak fluid ftohës, nëse pozita e pistonit që nga fillimi i thithjes është e ulët. Pasi që fluidi
ftohës është bartës i nxehtësisë së tërhequr, kjo do të thotë që edhe sasia e asaj nxehtësie do të jetë më e
vogël, d.m.th. do të jetë më i vogël edhe kapacitet ftohës i kompresorit.
Rritja e shtypjes së kondensimit gjithashtu na sjell deri te zvogëlimi i kapacitetit ftohës. Kur pistoni fillon të
lëviz lartë, vëllimi zvogëlohet, kurse shtypja rritet. Kur shtypja në cilindër bëhet më e madhe nga shtypja e
kondensimit, atëherë avulli kalon në kondensator. Nëse shtypja e kondensimit është më e madhe se shtypja
optimale, pistoni duhet të shkojë edhe më lartë për të rritur shtypjen, por me këtë do të zvogëlohet vëllimi.
Zvogëlimi i vëllimit shkakton shtytjen e edhe më pak fluid ftohës, me këtë do të bartet një sasi edhe më e vogël e
nxehtësisë së tërhequr, gjegjësisht do të kemi më pak kapacitet kompresorik ftohës.
Do të thotë, kompresori thith avullin e tejnxehur dhe fillon ta ngjesh. Me ngjeshje rritet energjia e
brendshme e avullit në llogari të punës mekanike të harxhuar për ngjeshje, me çka manifestohet me rritjen e
temperaturës dhe shtypjes së avullit të fluidit ftohës.
Puna mekanike e harxhuar (∠) është me të vërtet nxehtësia e shtuar ΔQ e cila mundëson që nxehtësia nga
trupi i ftohtë (hapësira që ftohet) të kalon në trupin më të nxehtë (mjedisin). Raporti i sasisë së nxehtësisë të
tërhequr nga trupi i ftohtë në të nxehtë dhe të nxehtësisë së shtuar quhet koeficienti i ftohjes ε. Përkatësisht,
22
koeficienti i ftohjes është raporti i realizuar i nxehtësisë së ftohjes edhe për atë punë të harxhuar. Koeficienti i
ftohjes (ε) më hollësisht është shpjeguar në tekstin e mëtejmë.
Avulli i cili del nga kompresori gjendet në gjendje të tejnxehur.
Pasi që shtypja e ngjeshjes është identike me shtypjen kondensuese, do të thotë që ajo drejtpërsëdrejti
varet nga temperatura e rrethinës të cilës fluidi ftohës ia dorëzon nxehtësinë. Temperatura e avullit të ngjeshur
të fluidit ftohës në dalje nga kompresori varet edhe nga vetë konstruksioni i kompresorit, prandaj ky është një
ndryshim i zakonshëm për lloje të ndryshme, pa marrë parasysh që kushtet e tjera të punës janë identike. Kjo
temperaturë është treguese e mirë e kualitetit të kompresorit, pasi që te realizimet e dobëta të konstruksioneve
diferenca e kualitetit është më e lartë. (3)
Pra, avulli i fluidit ftohës në gjendjen e tejnxehur hynë në kondensator. Këtij avulli për shkak të kompresimit
i është rritur energjia e brendshme.
Fluidi ftohës nëpër kondensator duhet t‘ia dorëzojë temperaturën mjedisit. Kjo nxehtësi Q, e cila ndahet nga
fluidi ftohës, përbëhet nga nxehtësia e ftohjes Q0, e cila me rastin e avullimit në avullues e tërhequr nga trupi i
ftohur dhe nga nxehtësia e cila i përgjigjet punës mekanike të ekzekutuar nga ana e kompresorit Pi (fuqia
indikuese e kompresorit) do të thotë: Q= Q0 + Pi
Simbolet e përdorura nënkuptojnë që fjala është për sasitë e nxehtësisë në njësinë e kohës, kurse
shkëmbimet e nxehtësisë me mjedisin në pjesët tjera të instalimit është anashkaluar. (1)
Shprehja e sipërme mund të shënohet edhe ndryshe:
Q = Q0 + ΔQ ose
Q = Q0 + ∠
Avulli i tejnxehur në kondensator së pari ftohet (i dorëzohet nxehtësia mjedisit) deri në gjendjen e ngopjes.
Gjatë kësaj ftohje temperatura e avullit shpejt bie, gjegjësisht i merret nxehtësia. Kur avulli arrin temperaturën e
ngopjes, gjegjësisht temperaturën e kondensimit, fillon kondensimi i avullit.
Avullit i tërhiqet nxehtësia e kondensimit, gjatë temperaturës konstante, derisa edhe sasia e fundit e avullit
të fluidit ftohës nuk kalon në gjendje të lëngët. Edhe para daljes prej kondensatorit fluidi ftohës është në gjendje
të lëngët. Pasi që nxehtësia edhe më tutje iu tërhiqet, temperatura e tij bie nën temperaturën e kondensimit dhe
fluidi ftohës do të bëhet pjesërisht i tej ftohur.
Nga të theksuarit e mëparshëm, kondensatori mund të ndahet në tri regjione:
- në zonën e parë avulli i tejnxehur ftohet deri në ngopje, i tërhiqet nxehtësia e ndjeshme, dhe temperatura ka
një ulje të madhe.
- në zonën e dytë avulli kondensohet, tërhiqet nxehtësia latente e kondensimit, temperatura është konstante.
- në zonën e tretë lëngu (kondensati) i tej ftohët, i tërhiqet nxehtësia e ndjeshme, temperatura ka ulje të vogël.
Do të thotë, tej ftohja realizohet në atë mënyrë që lëngu i kondensuar, gjatë shtypjes konstante të
kondensimit, në një mënyrë ftohet nga temperatura e kondensimit në ndonjë temperaturë më të ulët. Me tej
ftohjen rritet nxehtësia e ftohjes - Q0, me ç'rast përmirësohet edhe koeficienti i ftohjes ε.
Koeficienti i ftohjes ε është raporti i sasisë së nxehtësisë Q0 i tërhequr nga trupi i ftohtë në trupin më të
nxehtë kah nxehtësia e shtuar ΔQ :
ε = Q0 / ΔQ = Q0 /∠
Pasi që nxehtësinë e ftohjes Q0 të cilën e merr avulluesi varet nga temperatura e avullimit T0, kurse sasia e
nxehtësisë Q të cilën e dorëzon kondensatori varet nga temperatura e kondensimit Ti pasi që është ∆Q = Q - Q0,
koeficienti i ftohjes mund të definohet si:
ε = T0 / T - T0
Nga shprehja shihet që për bartjen e sasisë së njëjtë të nxehtësisë Q0 duhet të investohet më pak punë,
nëse diferenca e temperaturave Ti - T0 është më e vogël.
23
Me tej ftohjen në zonën e fundit të kondensatorit, lëngu është në temperaturë më të ulët Tph nga temperatura
e kondensimit Ti dhe në atë temperaturë Tph hyn në tubin kapilar. Pasi që është: Tph - T0 < T - T0, fitohet një rritje e
vogël e koeficientit të ftohjes.
Më tej nga kondensatori fluidi ftohës i lëngët hyn në tubin kapilar. Tubi kapilar me procesin e ngufatjes ia
ndryshon energjinë e brendshme fluidit ftohës, dhe me këtë edhe temperaturën e tij. Në hyrje të tubit kapilar fluidi
ftohës është në shtypjen kondensuese, kurse në dalje të tubit kapilar e ka shtypjen e avullimit. Për shkak të
ndërrimit të shtypjes dhe temperaturës lirohet nxehtësia Qp, e cila harxhohet në avullimin e një pjese të lëngut të
fluidit ftohës. Nëse përmbajtja e avullit në këtë lëng është e vogël, do të jetë më e vogël edhe humbja e nxehtësisë
së ftohjes, dhe gjithashtu do të jetë më e vogël edhe rritja e punës së nevojshme për këtë humbje të nxehtësisë së
ftohjes.
Nxehtësinë Qp duhet ta kompensoj puna e tepërt e nevojshme. Nëse kjo nxehtësi Qp është më e vogël, do
të jetë më e vogël edhe humbja e nxehtësisë së ftohjes, gjegjësisht fluidi ftohës do të jetë në atë gjendje që do
të mund të tërheq një sasi më të madhe të nxehtësisë nga hapësira e ftohur. Gjithashtu, nëse kjo nxehtësi Qp
është më e vogël, do të jetë më e vogël edhe rritja e punës së nevojshme. E tërë kjo ndikon në koeficientin e
ftohjes. Humbja më e madhe e nxehtësisë së ftohjes, koeficienti i ftohjes do të jetë më i vogël; më shumë punë e
kërkuar, gjithashtu edhe koeficienti më i vogël i ftohjes. Nxehtësia Qp do të jetë më e vogël, nëse është më e
vogël diferenca e temperaturave Ti dhe T0. Do të thotë, koeficienti i ftohjes varet prej Ti dhe T0. Nëse diferenca
e këtyre temperaturave është më e madhe, aq edhe koeficienti i ftohjes do të jetë më i dobët.
Për çdo rast në tubin kapilar do të vie deri te zvogëlimi i koeficientit ftohës për shkak të ndikimit të
dëmshëm të procesit jo kthyes të ngufatjes. Edhe pse kondensati në hyrje të tubit kapilar është në temperaturën
tej ftohëse Tph, koeficienti i ftohjes për shkak të ngufatjes do të jetë i zvogëluar, por jo edhe aq sa do të ishte i
zvogëluar kur kondensati të hyjë në tubin kapilar në temperaturë të kondensimit T.
Riftohja e shtuar arrihet ashtu që tubi kapilar në pjesën më të madhe të gjatësisë së tij përcillet nëpër ose
përreth tubit thithës, nëpër të cilin kompresori bën thithjen e avullit të ftohtë nga avulluesi. Kështu tubi kapilar dhe
tubi thithës ndikojnë si shkëmbyes të nxehtësisë (riftohja e lëngut). Në të riftohja e lëngut të fluidit ftohës me avull
të ftohtë nga avulluesi, kryhet në të njëjtën kohë me ngufatjen e lëngut të fluidit ftohës. Ky avull i ftohtë nga
avulluesi në të vërtet është avull i ngopur i thatë (pakëz i ringrohur). Ajo me futjen në shkëmbyes të nxehtësisë
edhe më tej tejnxehet duke ftohur gjatë kësaj kondensatin e fluidit ftohës. Me këtë mënyrë do të përmirësohet
koeficienti i ftohjes, por jo edhe aq, sepse rritja e nxehtësisë së ftohjes fitohet në bazë të rritjes së punës së
ngjeshjes.
Te pajisjet ftohëse të cilat si lëndë ftohëse përdorin freonin, një shkëmbyes i këtillë i nxehtësisë është nevojë
praktike: Freonët përzihen mirë me vajrat për lyerje në kompresor. Freonët nëpër instalim me vete bartin edhe
pikëza të këtij vaji. Në shkëmbyesin e nxehtësisë vije deri te avullimi i freonit prej vet atyre pikave të vajit. Me këtë
evitohet të vije deri te avullimi i freonit lëngë në cilindrin e kompresorit.
Nga tubi kapilar fluidi ftohës, i cili është në shtypjen të avullimit, përcillet deri në avullues. Në avullues fluidi
ftohës lëngë në temperaturën e avullimit (temperatura e ngopjes), fillon të vlojë dhe avullohet. Për avullim u është i
nevojshëm nxehtësia avulluese latente, të cilën e merr nga mjedisi i avulluesit (nga hapësira e cila ftohet),
gjegjësisht nga sipërfaqja e avulluesit.
Proceset të cilat ndodhin gjatë sjelljes së nxehtësisë fluidit ftohës në avullues (transmetimi i nxehtësisë në
mes fluidit dhe mureve të brendshme të avulluesit, procesi i vlimit të fluidit në tuba, transmetimi i nxehtësisë në
mes mediumit të ftohur dhe avulluesit, ndikimi i vajit të tretur në fluid gjatë transmetimit të nxehtësisë, paraqitja e
vesës në sipërfaqen e avulluesit etj.) janë shumë të ndërlikuara dhe analiza e tyre do të mungojë për shkak temës
të cilën ky libër para se gjithash e shqyrton.
Fluidi ftohës do të avulloj derisa të avullohet i tëri, gjegjësisht të ndërroj gjendjen e tij agregate dhe të kaloj në
fazën avulluese. Ai në të vërtet është në gjendje të avullit të thatë të ngopur. Kjo gjendje sigurohet me "mbushjen"
gjegjëse, e cila është e nevojshme si një sasi e lëngët e fluidit ftohës e cila do të avullohet para daljes nga
avulluesi. Në zonën dalëse të avulluesit avulli i ngopur i thatë në një sasi të duhur edhe rinxehet.
Pasi që nxehtësia e ftohjes i tërhiqet trupit të ftohur gjatë diferencave përfundimtare temperaturike të fluidit
ftohës i cili avullohet në avullues dhe trupi i cili ftohet, koeficienti i ftohjes do të zvogëlohet. Ky zvogëlim mund të
24
rregullohet me riftohjen e lëngut të fluidit ftohës dhe me ngrohjen e avullit të ngopur të thatë. Me siguri ringrohja
në praktikë rekomandohet, sepse me këtë sigurohet avullim i tërësishëm i lëngut para hyrjes në kompresor. (1)
Kompresori me thithjen e avullit të tejnxehur e mbyll ciklin e ftohjes. Të gjitha proceset në këtë cikël në realitet
janë procese të pakthyeshme.
Që pajisja ftohëse kompresorike të punojë në mënyrë optimale duhet që në mënyrë të përshtatshme të
harmonizohen karakteristikat e elementeve partikulare të sistemit. Me harmonizimin e karakteristikave të atyre
elementeve fitohen karakteristikat statike të punës së pajisjes ftohëse kompresorike në përgjithësi. Me
harmonizimin e karakteristikave duhet të zgjidhen shumë probleme në punën komplete të pajisjes, sepse puna
partikulare e elementeve nuk është e pavarur nga puna e elementeve të tjera.
"Temperatura e avullimit ndryshohet në periudhat e punës së kompresorit në kufij mjaft të gjër. Pasi që edhe
temperatura e kondensimit në periudhën e punës kompresorike ndërrohet me temperaturën e avullimit, kurse gjatë
eksploatimit kushtet e ftohjes së kondensatorit gjithashtu ndryshohen në kufij mjaft të gjërë, tubi kapilar duhet të
jetë i dimensionuar ashtu që rrjedhja e lëngut të freonit ftohës nën ndikimin e diferencave të shtypjeve të
kondensimit dhe avullimit gjithmonë në mënyrë të kënaqshme i përgjigjet kapacitetit ftohës. Nëse tubi kapilar nuk
do të lëshonte lëng të mjaftueshëm, efikasiteti i avulluesit do të përkeqësohej për shkak të lagështis jo adekuate të
sipërfaqes së tij, kurse efikasiteti i kondensatorit do të zvogëlohej për shkak të grumbullimit të lëngut në të. Nëse
tubi kapilar do të ishte më i madh - i gjërë, në avullues do të depërtoj edhe avulli nga kondensatori, me çka do të
rritej shtypja në avullues dhe do ta zvogëlonte kapacitetin ftohës." (1)
"Nëpër tubin kapilar rrjedhja ndryshon gjatë periudhës së punës së kompresorit dhe rritet ashtu si rritet
diferenca e shtypjeve të kondensimit dhe avullimit. Për këtë shkak përherë ndryshon edhe përmbajtja e fazës së
lëngët edhe në avullues edhe në kondensator, me çka ndryshon edhe efikasiteti ngrohës i tyre. Mbushja
optimale e avulluesit me lëng relativisht arrihet vetëm në një hapsirë të ngushtë të kushteve temperaturike të
punës." (1)
"Edhe pse karakteristikat punuese të tërë elementeve të pajisjes duhet të jenë të harmonizuara nga shikimi
termoteknik, duhet edhe sasia e fluidit ftohës, me të cilin instalimi mbushet, që të jetë e harmonizuar me vëllimin
e kondensatorit dhe të avulluesit që të mos vije deri te grumbullimi i tepërt i lëngut në kondensator ose deri te
rrjedhja e lëngut nga avulluesi në tubin përcjellës thithës". (1)
―Kur kompresori ndalon së punuari, lëngu i fluidit ftohës edhe më tutje rrjedh nëpër tubin kapilar nga
kondensatori në avullues, për të cilin shkak shtypja në kondensator zbret kurse në avullues rritet. Rrjedhja e
lëngut është më e ngadalësuar aq sa është diferenca e këtyre shtypjeve më e vogël, dhe nëse periudha e
pushimeve (pauzës) të kompresorit është më e madhe, shtypjet do të barazohen. Vëllimi i avulluesit duhet të
jetë mjaft i madh që të pranoj lëngun, i cili gjatë kësaj pune mblidhet në avullues, pa rrjedhjen e lëngut në
përçuesin thithës." (1)
Janë të cekura vetëm disa nga problemet të cilat mund të ndodhin në punën komplete të pajisjes, nga
arsyeja që të kuptohet rëndësia e harmonizimit të karakteristikave të elementeve partikulare në bashkësinë
punuese të pajisjes kompresorike komplete në pajisjen ftohëse.

25
3. FRIGORIFERËT DHE FRIZAT SHTËPIAK
3.1. NË PËRGJITHËSI
Frigoriferi është një pajisje ftohëse e dedikuar për ruajtjen e gjërave të freskëta ushqimore të cilat në të
ftohen dhe ruhen në një temperaturë prej 0 - 8°C. Natyrisht në frigorifer mund të vendosen edhe ushqimet që
veç janë të ngrira. Koha e ruajtjes së ushqimeve në frigorifer, me që varet nga lloji dhe vetit e ushqimeve, mund
të zgjat më së shumti 2-3 javë.
Frizi është një pajisje ftohëse e dedikuar për ruajtjen e ushqimit të ngrirë dhe/ose ngrirjen e ushqimeve të
freskëta. Temperatura në friz është më e ulët se -18 ºC. Koha e ruajtjes së ushqimeve në friz, çka varet nga lloji
dhe tipi i ushqimeve, mund të qëndroj disa muaj.
Në pjesët e përparme të frigoriferit dhe frizit ndodhen shenjat me një apo më shumë yje (ka edhe frigorifer
pa etiketa). Ato shenja janë disa nga shenjat internacionale, të cilat i kanë përvetësuar prodhuesit e frigoriferëve
dhe frizave, të cilat në shikimin e parë tregojnë se për çfarë lloji të frigoriferit bëhet fjalë ose çfarë temperature
përmbajnë. Domethënia e etiketave në pjesën e parme të frigoriferëve dhe frizave:
Pa etiketë pajisja nuk e ka hapësirën temperaturike- të ulët

*
-Hapësira me temperaturë të ulët e shënuar me një yll, dedikohet për ruajtjen afatshkurtre të ushqimeve të ngrirë
në temperaturë deri -6 ºC

**
- Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me dy yje, dedikohet për ruajtjen afatshkurtre të ushqimeve të
ngrira në temperaturë deri në -12 ºC.

***
- Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me tre yje, dedikohet për ruajtjen afatgjate të ushqimeve të ngrira
në temperaturë -18 ºC.

****
- Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me katër yje, dedikohet për ngrirjen e ushqimit të freskët dhe për
ruajtjen afatgjate të ushqimit të ngrirë në një temperaturë më të ulët se -18 ºC.
Çdo frigorifer dhe friz ka etiketat të cilat gjinden në shtëpizat e pajisjes në pjesën e jashtme apo të
brendshme të saj. Në të mund të gjinden të dhënat e pajisjes ftohëse në vazhdim: lloji; modeli; tensioni dhe
frekuenca; fuqia hyrëse; bruto-neto vëllimi; kapaciteti ngrirës; klasa klimatizuese; harxhimi i rrymës në nivelin
vjetor; niveli i zhurmës; simboli i institucionit i cili e ka testuar apo lejuar përdorimin e pajisjes ftohëse etj. Në
etiketë mund të gjenden të dhënat e sasisë së fluidit ftohës me të cilin është mbushur sistemi dhe patjetër
simboli i fluidit ftohës i cili gjindet në sistem. Këto dy të dhëna njëherazi janë edhe të dhënat më të rëndësishme
që gjinden në etiketa të cilat i nevojiten mjeshtrit, serviserëve.
Gjatë blerjes së frigoriferëve në të gjinden edhe udhëzuesit për përdorimin e tij. Udhëzuesi përmban
rekomandime të ndryshme të prodhuesit të frigoriferit dedikuar përdoruesve për funksionim të drejt dhe sa më të
gjatë të pajisjes ftohëse. Frigomjeshtrit të cilët i riparojnë pajisjet ftohëse është mirë që të dinë rekomandimet e
prodhuesit nga udhëzuesi për përdorim. Këto shpesh mund të ndihmojnë gjatë analizës së prishjes. Frigoriferët
dhe frizat shtëpiak ndërtohen me klasa të ndryshme klimatizuese:
- SN- për temperaturë të mjedisit prej 10-32 ºC,
26
- N - për temperaturë të mjedisit prej 16-32 ºC,
- ST- për temperaturë të mjedisit prej 18-38 ºC,
- T - për temperaturë të mjedisit prej 18-43 ºC.
Në botë ekzistojnë frigorifer dhe frizat në mënyra të ndryshme; me konstruksione dhe zgjedhje të ndryshme
teknike. Megjithatë, në këtë libër janë përshkruar vetëm frigoriferët dhe frizat të cilët më së shpeshti përdorën në
amvisëri.
3.2. FRIGORIFERËT
Ekzistojnë frigorifer me hapësirë të ulët temperaturike (simboli me 1 ose 2 yje) ose pa ambient temperaturik
të ulët (nuk ka simbole me yje).
Frigoriferët me hapësirë të ulët temperaturike mund të kenë avullues në formë të shkronjave "U", "O",
"L". Nga ana e përparme avulluesi është i mbyllur me kapak i cili mund te hapet. Nën avullues gjindet ena për
mbledhjen e ujit gjatë shkrirjes së avulluesit.
Shkrirja e avulluesit bëhet në mënyrë manuale ose gjysmë automatike. Hapësira temperaturike e ulët,
përkatësisht avulluesi, xhendet gjithmonë në pjesën e epërme të hapësirës ftohëse.

Fig. 4-1. Frigoriferi
Frigoriferët pa hapësirë të ulët temperaturike e kanë avulluesin në formë të pllakës së rrafshët. Avulluesi
është i montuar në pjesën e fundit të shtëpizës së frigoriferit gjatë majës së pjesës së epërme të hapësirës
ftohëse. Mund të jetë i dukshëm ose është i pështjellur (në mes izoluesit dhe sipërfaqes së brendshme të
shtëpizës).
Shkrirja e avulluesit kryhet automatikisht - me ajër nga hapësira ftohës ose me nxehës elektrik. Uji nga
avulluesi kullohet dhe mblidhet në kanalin e dizajnuar posaçërisht për atë punë e cila e bart atë jashtë ambientit
ftohës në enën e dedikuar për mbledhjen e ujit. Ena për mbledhjen e ujit mund të jetë e montuar në pjesën e
epërme të shtëpizës së kompresorit ose në fund të kondensatorit.
Frigoriferët kanë dyer të përshtatshme të cilat zakonisht kanë mundësin të hapen majtas-djathtas. Dyert
kanë gomë puthitëse mbyllëse (gomim) me magnet.
Frigoriferët, për shkak të nivelizimit kanë këmbë lëvizëse të vendosura në fund të shtëpizës.
27
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike
FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike

Más contenido relacionado

La actualidad más candente

Proceset adiabatike dhe izohorike
 Proceset adiabatike dhe izohorike Proceset adiabatike dhe izohorike
Proceset adiabatike dhe izohorikeMirsim Tovërlani
 
Mbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleve
Mbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleveMbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleve
Mbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleveMustaf Ameti
 
Teknologjia, ndikimi i saj ne jeten tone
Teknologjia, ndikimi i saj ne jeten toneTeknologjia, ndikimi i saj ne jeten tone
Teknologjia, ndikimi i saj ne jeten toneJugerta Poçi
 
Projekt ngrohja globale
Projekt ngrohja globaleProjekt ngrohja globale
Projekt ngrohja globaleMatilda Gremi
 
Revolucioni i II industrial
Revolucioni i II industrial Revolucioni i II industrial
Revolucioni i II industrial Klarisa Klara
 
Liber mesuesi fizika 6
Liber mesuesi fizika 6Liber mesuesi fizika 6
Liber mesuesi fizika 6Esat Imeraj
 
Kimi - Sistemi Periodik
Kimi - Sistemi PeriodikKimi - Sistemi Periodik
Kimi - Sistemi PeriodikErdi Dibra
 
ADN - Acidi Desoksiribonukleik
ADN - Acidi DesoksiribonukleikADN - Acidi Desoksiribonukleik
ADN - Acidi DesoksiribonukleikErtil EB
 
Huazimet ne gjuhen shqipe
Huazimet ne gjuhen shqipeHuazimet ne gjuhen shqipe
Huazimet ne gjuhen shqipebusinessforlife
 
Veshjet kombetare shqiptare
Veshjet kombetare shqiptareVeshjet kombetare shqiptare
Veshjet kombetare shqiptareAlbin Shala
 
Ndikimi i efektit sere ne jeten e perditshme
Ndikimi i efektit sere ne jeten e perditshmeNdikimi i efektit sere ne jeten e perditshme
Ndikimi i efektit sere ne jeten e perditshmeSa Ide
 
Konsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjte
Konsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjteKonsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjte
Konsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjteRamadan Lohaj
 
Ndotja nga Hidrokarburet
Ndotja nga HidrokarburetNdotja nga Hidrokarburet
Ndotja nga Hidrokarburetarnoldbeqiri
 

La actualidad más candente (20)

Proceset adiabatike dhe izohorike
 Proceset adiabatike dhe izohorike Proceset adiabatike dhe izohorike
Proceset adiabatike dhe izohorike
 
Mbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleve
Mbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleveMbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleve
Mbrojtja ne pune dhe perpunimi i metaleve
 
Ngrohja globale
Ngrohja globaleNgrohja globale
Ngrohja globale
 
Teknologjia, ndikimi i saj ne jeten tone
Teknologjia, ndikimi i saj ne jeten toneTeknologjia, ndikimi i saj ne jeten tone
Teknologjia, ndikimi i saj ne jeten tone
 
Projekt ngrohja globale
Projekt ngrohja globaleProjekt ngrohja globale
Projekt ngrohja globale
 
Panelet diellore
Panelet diellorePanelet diellore
Panelet diellore
 
Kallëzuesi
KallëzuesiKallëzuesi
Kallëzuesi
 
Revolucioni i II industrial
Revolucioni i II industrial Revolucioni i II industrial
Revolucioni i II industrial
 
Liber mesuesi fizika 6
Liber mesuesi fizika 6Liber mesuesi fizika 6
Liber mesuesi fizika 6
 
Alkenet
AlkenetAlkenet
Alkenet
 
Kimi - Sistemi Periodik
Kimi - Sistemi PeriodikKimi - Sistemi Periodik
Kimi - Sistemi Periodik
 
ADN - Acidi Desoksiribonukleik
ADN - Acidi DesoksiribonukleikADN - Acidi Desoksiribonukleik
ADN - Acidi Desoksiribonukleik
 
Huazimet ne gjuhen shqipe
Huazimet ne gjuhen shqipeHuazimet ne gjuhen shqipe
Huazimet ne gjuhen shqipe
 
Ushtrimet fizike mbi shendetin
Ushtrimet fizike mbi shendetinUshtrimet fizike mbi shendetin
Ushtrimet fizike mbi shendetin
 
Teknologji __
Teknologji  __Teknologji  __
Teknologji __
 
Humanizmi
HumanizmiHumanizmi
Humanizmi
 
Veshjet kombetare shqiptare
Veshjet kombetare shqiptareVeshjet kombetare shqiptare
Veshjet kombetare shqiptare
 
Ndikimi i efektit sere ne jeten e perditshme
Ndikimi i efektit sere ne jeten e perditshmeNdikimi i efektit sere ne jeten e perditshme
Ndikimi i efektit sere ne jeten e perditshme
 
Konsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjte
Konsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjteKonsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjte
Konsumimi i duhanit, alkoolit dhe kanabisit nga te rinjte
 
Ndotja nga Hidrokarburet
Ndotja nga HidrokarburetNdotja nga Hidrokarburet
Ndotja nga Hidrokarburet
 

Destacado

APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.
APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.
APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.#MesueseAurela Elezaj
 
Gazrat teknike dhe pajisjet nen presion
Gazrat teknike dhe pajisjet nen presionGazrat teknike dhe pajisjet nen presion
Gazrat teknike dhe pajisjet nen presionMustaf Ameti
 
Kimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshmeKimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshmeOrven Bregu
 
Kimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshme Kimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshme Orven Bregu
 
Projekt Fizik - Elektriciteti
Projekt Fizik - ElektricitetiProjekt Fizik - Elektriciteti
Projekt Fizik - ElektricitetiMarinela Abedini
 

Destacado (7)

APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.
APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.
APARATET MATES ELETRIKE DHE PERDORIMI I TYRE.....Pune laboratori ne fizike.
 
Gazrat teknike dhe pajisjet nen presion
Gazrat teknike dhe pajisjet nen presionGazrat teknike dhe pajisjet nen presion
Gazrat teknike dhe pajisjet nen presion
 
Rryma elektrike
Rryma elektrikeRryma elektrike
Rryma elektrike
 
Kimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshmeKimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshme
 
Kimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshme Kimia ne jeten e perditshme
Kimia ne jeten e perditshme
 
Projekt Fizik - Elektriciteti
Projekt Fizik - ElektricitetiProjekt Fizik - Elektriciteti
Projekt Fizik - Elektriciteti
 
Impiantet Termoteknike, Ngrohje-Ftohje-HVAC
Impiantet Termoteknike, Ngrohje-Ftohje-HVACImpiantet Termoteknike, Ngrohje-Ftohje-HVAC
Impiantet Termoteknike, Ngrohje-Ftohje-HVAC
 

FRIGORIFERI DHE NGRIRËSI SHTËPIAK-doracak për shkollat e mesme teknike

  • 1. Frigoriferi dhe Ngrirësi shtëpiak KËSHILLA PRAKTIKE PËR INSTALATERËT - I - Doracak për shkollat e mesme teknike 1
  • 2. PËRMBAJTJA 1. NJOHURIT THEMELORE NË TEKNIKËN E FTOHJES 1.1. Nxehtësia .........................................................................................................................................................6 1.2. Nxehtësia specifike...........................................................................................................................................6 1.3. Nxehtësia e ndjeshme......................................................................................................................................6 1.4. Nxehtësia latente..............................................................................................................................................6 1.5. Ndikimi i nxehtësisë në trupa............................................................................................................................7 1.6. Varshmëria në mes shtypjes dhe temperaturës................................................................................................9 1.7. Vetit e avullit....................................................................................................................................................10 1.8. Vetit e gazit.....................................................................................................................................................11 1.9. Ngufatja e lëngut ose gazit..............................................................................................................................12 1.10. Bartja e nxehtësisë.......................................................................................................................................12 1.11. Temperatura dhe matja e temperaturës.......................................................................................................13 1.12. Shtypja dhe matja e shtypjes........................................................................................................................14 1.13. Puna dhe fuqia..............................................................................................................................................16 1.14. Kapaciteti i ftohjes.........................................................................................................................................16 2. PRINCIPI I FTOHJES 2.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................17 2.2. Llojet e pajisjeve ftohëse................................................................................................................................17 2.3. Cikli i ftohjes i pajisjes kompresorike.............................................................................................................18 2.3.1. Fitimi i ftohjes së pandërprerë në procesin qarkor......................................................................................18 2.3.2. Procesi i ftohjes dhe elementet e pajisjes kompresorike.............................................................................19 2.4. Cikli i ftohjes i pajisjes kompresorik në pi-diagram........................................................................................20 2.5. Proceset në ciklin ftohës të pajisjes kompresorike........................................................................................22 3. FRIGORIFERËT DHE FRIZAT SHTËPIAK 3.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................26 3.2. Frigoriferët......................................................................................................................................................26 3.3. Frigoriferët e kombinuar.................................................................................................................................28 3.4. Frizat vertikal..................................................................................................................................................29 3.5. Frizat horizontal.............................................................................................................................................31 4. FLUIDET FTOHËSE 4.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................32 4.2. Ndikimi i fluidit ftohës në mbështjellësin e ozonit..........................................................................................35 4.3. Ndikimi i fluideve ftohëse në ngrohjen globale...............................................................................................38 4.4. Ndikimi i fluidit ftohës në organizmin e njeriut................................................................................................39 4.4.1. Toksiciteti.....................................................................................................................................................39 4.4.2. Ndezshmëria, djegshmëria dhe zbërthimi...................................................................................................40 4.4.3. Shtypja.........................................................................................................................................................41 4.5. Fluidet ftohëse për frigorifer dhe friza shtëpiak.............................................................................................41 4.5.1. Fluidi ftohës R-12.........................................................................................................................................41 4.5.2. Fluidi ftohës R-134a.....................................................................................................................................42 4.5.3. Fluidi ftohës R-401A dhe R-401B.................................................................................................................42 4.5.4. Fluidi ftohës R-406A.....................................................................................................................................43 4.5.5. Fluidi ftohës R-407D.....................................................................................................................................43 4.5.6. Fluidi ftohës R-409A.....................................................................................................................................44 2
  • 3. 4.5.7. Fluidi ftohës R-413A.....................................................................................................................................44 4.5.8. Fluidi ftohës R-414A dhe R-414B.................................................................................................................44 4.5.9. Fluidi ftohës R-416A.....................................................................................................................................45 4.5.10. Fluidi ftohës R-600a...................................................................................................................................45 5. ELEMENTET E FRIGORIFERIT DHE FRIZIT 5.1. Kompresori.....................................................................................................................................................47 5.1.1. Në përgjithësi...............................................................................................................................................47 5.1.2. Elementet mekanike të kompresorit.............................................................................................................49 5.1.3. Elementet elektrike të kompresorit...............................................................................................................51 a. Elektromotori................................................................................................................................................51 b. Konektor i elektromotorit..............................................................................................................................55 c. Mbrojtësi i elektromotorit..............................................................................................................................56 d. Rele startuese..............................................................................................................................................57 e. PTC mbërthyesja startuese..........................................................................................................................58 f. Kondensatori startues..................................................................................................................................59 g. Kondensatori punues....................................................................................................................................60 5.1.4. Lubrifikimi i kompresorit...............................................................................................................................61 a. Vaji mineral....................................................................................................................................................62 b. Përzierja MO/AB e vajit.................................................................................................................................63 c. Vaji alkilbenzen..............................................................................................................................................63 d.Vajrat poliolester............................................................................................................................................63 5.1.5. Ftohja e kompresorit.....................................................................................................................................65 a. Ftohja me rrjedhjen e avullit të fluidit ftohës..................................................................................................65 b. Ftohja statike.................................................................................................................................................65 c. Ftohja me vaj.................................................................................................................................................66 d. Ftohja me ventilator.......................................................................................................................................67 5.2. Avulluesi.........................................................................................................................................................68 5.3. Kondensatori..................................................................................................................................................69 5.4. Tubi kapilar....................................................................................................................................................71 5.5. Filtri-tharësi....................................................................................................................................................72 5.5.1. Filtri...............................................................................................................................................................72 5.5.2. Tharësi..........................................................................................................................................................72 a. Silikageli........................................................................................................................................................73 b. Aluminiumi aktivizues....................................................................................................................................73 c. Sita molekulare..............................................................................................................................................73 5.5.3. Filtri-tharësi...................................................................................................................................................74 5.6. Termostati......................................................................................................................................................75 5.6.1. Termostati për frigoriferë..............................................................................................................................77 5.6.2. Termostati për frigoriferë të kombinuar........................................................................................................78 5.6.3. Termostati për friza......................................................................................................................................80 5.7. Tastatura e frizit.............................................................................................................................................82 5.8. Shtëpiza.........................................................................................................................................................83 5.9. Qarku elektrik.................................................................................................................................................84 3
  • 4. 6. PUNA NORMALE E FRIZIT DHE FRIGORIFERIT 6.1. Kërkesat që prodhuesi duhet ti plotësoj.........................................................................................................85 6.1.1. Llogaritja për ftohje të nevojshme dhe radhitja e karakteristikave të elementeve punuese.........................86 6.1.2. Konstruktimi i pajisjes dhe i elementeve veç e veç......................................................................................86 6.1.3. Pajtueshmëria e materialit dhe fluidit...........................................................................................................87 6.1.4. Montimi i pajisjes ftohëse.............................................................................................................................87 6.1.5. Siguracioni i pajisjes ftohëse.......................................................................................................................88 6.1.6. Udhëzimi për përdorimin e pajisjes ftohëse.................................................................................................88 6.2. Puna normale e frigoriferit dhe frizit...............................................................................................................89 7. ANALIZA E PRISHJEVE 7.1. Në përgjithësi.................................................................................................................................................91 7.2. Qarku elektrik i kompresorit...........................................................................................................................92 7.2.1. Mungon furnizim me tension........................................................................................................................93 7.2.2. Kablloja e furnizim të pajisjes në defekt.......................................................................................................94 7.2.3. Ndërprerje në qarkun elektrik të kompresorit...............................................................................................94 7.2.4. Lidhja e gabuar e elementeve të qarkut elektrik..........................................................................................95 7.3. Kompresori.....................................................................................................................................................95 7.3.1. Pështjelljet e elektromotorit të djegura.........................................................................................................95 7.3.2. Rotori i bllokuar............................................................................................................................................99 7.3.3. Është zvogëluar kapaciteti i kompresorit...................................................................................................100 7.3.4. Kompresori ka humbur kapacitetin............................................................................................................102 7.3.5. Temperatura e tej lartë në shtypës të kompresorit....................................................................................104 7.3.6. Lubrifikimi i dobët i kompresorit.................................................................................................................105 7.4. Relea startuese............................................................................................................................................107 7.4.1. Defektet e reles startuese..........................................................................................................................107 7.4.2. Rele startuese jo gjegjëse.........................................................................................................................109 7.5. PTC mbërthyesja startuese.........................................................................................................................109 7.6. Kondensatori startues..................................................................................................................................111 7.7. Kondensatori punues...................................................................................................................................112 7.8. Mbrojtësi i motorit.........................................................................................................................................112 7.8.1. Prishjet e mbrojtësit të motorit...................................................................................................................112 7.8.2. Gjatë startimit mbrojtësi kërcen (aktivizohet).............................................................................................114 7.8.3. Mbrojtësi kërcen (aktivizohet) gjatë punës................................................................................................115 a. Tensioni shumë i lartë...............................................................................................................................115 b. Temperatura e lartë e rrethinës, ventilimi i dobët, shtypja kondensuese e lartë.......................................116 c. Ndikimi i temperaturës së avullimit ...........................................................................................................116 d. Kushtet tjera..............................................................................................................................................116 7.9. Tastatura e frizit...........................................................................................................................................117 7.10. Termostati....................................................................................................................................................117 7.11. Ndryshimi i tensionit dhe i frekuencës së rrjetit...........................................................................................118 7.11.1. Efekti i kërkuar gjatë momentit startues...................................................................................................119 7.11.2. Ngarkesa kulmore imediate pas startimit.................................................................................................120 7.11.3. ‗‘Ngufatja ‗‘ e motorit gjatë kohës së punës.............................................................................................120 7.11.4. Problemet me startim gjatë temperaturave të ulta të rrethinës................................................................120 7.12. Tubi kapilar..................................................................................................................................................121 7.13. Avulluesi......................................................................................................................................................124 7.13.1. Efikasiteti i zvogëluar i avulluesit për shkak të gjendjeve në të dhe rreth saj...........................................124 4
  • 5. a. Avulluesi nga jashtë i përlyer ose i mbuluar me vesë ose me akull..........................................................124 b. Vaji në avullues..........................................................................................................................................124 c.Kontakti i dobët i tubave me pllakën...........................................................................................................124 d. Qarkullimi i ajrit në hapësirën ftohëse është i dobët..................................................................................126 e. Mbushja jo gjegjëse e sistemit...................................................................................................................125 7.13.2. Avulluesi i stërngarkuar............................................................................................................................125 7.13.3. Dimenzionim i gabuar i avulluesit.............................................................................................................125 7.13.4. Prishje të ndryshme të avulluesit..............................................................................................................126 7.14. Kondensatori...............................................................................................................................................126 7.14.1. Emisioni i nxehtësisë së kondensatorit jo gjegjëse për shkak të gjendjes rreth tij...................................126 a. Kondensatori i përlyer nga jashtë................................................................................................................126 b. Qarkullimi i dobët i ajrit................................................................................................................................127 c. Temperatur e lartë e ajrit për rreth...............................................................................................................127 d. Temperatur shumë e ulët e ajrit për rreth....................................................................................................127 7.14.2. Emisioni i nxehtësisë së kondensatorit jo gjegjëse për shkak të gjendjes në sistem...............................128 7.14.3. Gabimet në konstruktimin e kondensatorit...............................................................................................128 7.14.4. Dimenzionim i gabuar i kondensatorit......................................................................................................128 7.14.5. Prishjet e ndryshme të kondensatorit.......................................................................................................128 7.15. Filtri-tharësi..................................................................................................................................................129 7.16. Mbushje jo gjegjëse e sistemit.....................................................................................................................129 7.17. Periudha e qetësimit dhe barazimi i shtypjes..............................................................................................131 7.17.1. Periudha e barazimit të shtypjeve...........................................................................................................132 7.17.2. Periudha e qetësimit.................................................................................................................................134 7.18. Shtesat në sistem........................................................................................................................................136 7.18.1. Uji.............................................................................................................................................................136 7.18.2. Ajri............................................................................................................................................................137 7.18.3. Vaji............................................................................................................................................................138 7.18.4. Papastërtitë mekanike..............................................................................................................................138 7.19. Shtëpiza.......................................................................................................................................................139 7.20. Zhurma........................................................................................................................................................140 7.21. PARAQITJA E PRISHJEVE TË FRIGORIFERËVE DHE FRIZAVE...........................................................142 7.21.1. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, nuk kërcen mbrojtësi i motorit..........................142 7.21.2. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori nuk starton, por mbrojtësi i motorit kërcen...........................142 7.21.3. Frigoriferi (frizi) NUK PUNON, kompresori starton, por gjatë shartimit apo direkt pas startimit shkyqet, sepse kërcen mbrojtësi........................................................................................................................................143 7.21.4. Frigoriferi (frizi) ―FTOHË DOBËT‖, kurse punon gjatë ose pa ndërpre....................................................143 7.21.5. Frigoriferi (frizi) ―FARE NUK FTOHË‖, kurse punon pa ndërprerje..........................................................144 7.21.6. Frigoriferi (frizi) ―FTOHË TEPËR‖, dhe punon pa ndërprerje...................................................................144 8. PROCEDURAT GJATË PUNËS 8.1. Zbrazja e sistemit.........................................................................................................................................145 8.1.1. Lëshimi i freonit ftohës prej sistemit...........................................................................................................145 8.1.2. Nxjerrja e freonit ftohës prej sistemit..........................................................................................................145 8.2. Përfryrja e sistemit dhe i elementeve të sistemit.........................................................................................146 8.3. Pastrimi i sistemit dhe elementeve të sistemit..............................................................................................146 8.4. Ngjitja (bashkimi) e tubave.................................................................................. .........................................148 8.4.1. Karakteristikat e flakës acetilen-oksigjen..................................................................................................150 8.4.2. Procedurat gjatë saldimit të tubave në sistemet ftohëse...........................................................................151 8.4.3. Gabimet gjatë saldimit...............................................................................................................................154 5
  • 6. 8.5. 8.6. 8.7. 8.8. Vakumimi i sistemit......................................................................................................................................155 Mbushja e sistemit.......................................................................................................................................157 Verifikimi hermetizimit të sistemit.................................................................................................................159 Procedurat gjatë punës në sistemet me R-600a..........................................................................................160 9. EVITIMI I PRISHJEVE 9.1. Ndërrimi i kompresorit..................................................................................................................................161 9.2. Ndërrimi i filtrit-tharësit.................................................................................................................................162 9.3. Ndërrimi i avulluesit......................................................................................................................................163 9.3.1. Arnimi.........................................................................................................................................................164 9.4. Ndërrimi i vajit në kompresor.......................................................................................................................165 9.5. Ndërrimi i izolimit në avullues .....................................................................................................................166 9.6. Ndërrimet e elementeve tjera......................................................................................................................167 10. RIKONSTRUIMI I SISTEMIT NGA R-12 NË FLUIDET TJERA FTOHËSE 10.1. Në përgjithësi............................................................................................................................................167 10.2. Rikonstruktimet pa ndërrim të vajit............................................................................................................170 10.3. Rikonstruktimet me një ndërrim të vajit.....................................................................................................170 10.4. Rikonstruktimet me ndërrime të shumëfishta të vajit.................................................................................171 11. Masat e sigurisë gjatë punës........................................................................................................................173 a. Ndikimi i fluideve ftohëse...........................................................................................................................173 b. Puna në pajisjen ftohëse............................................................................................................................173 c.Goditja e rrymës elektrike...........................................................................................................................174 d. Deponimi dhe përdorimi i bombolave........................................................................................................174 12. Shtojca..........................................................................................................................................................175 13. Mjetet dhe pajisjet e punës...........................................................................................................................177 E pa përfunduar ndryshova me: 31.12.13 6
  • 7. 1. NJOHURIT THEMELORE NË TEKNIKËN E FTOHJES 1.1. NXEHTËSIA Nxehtësia është formë e energjisë dhe është rezultat i lëvizjes kaotike të atomeve dhe molekulave të materies. Trupi aq është i nxehtë sa është lëvizja e grimcave intensive. Lëvizja e grimcave ndërpritet në pikën absolute zero, gjegjësisht në temperaturën: T=OK (t = -273.15°C). (6) Nxehtësia kalon spontanisht nga trupi i nxehtë në atë të ftohtë. Sasia e nxehtësisë është pjesë e energjisë së brendshme të trupit e cila kalon në trupin tjetër vetëm për shkak të ndryshimit të temperaturës të atyre trupave. Kalimi i nxehtësisë nga një trup në tjetrin shkakton edhe rritjen e temperaturës së trupit në të cilën bartet nxehtësia, dhe mund të shkaktojë edhe ndryshimin e gjendjes agregate të tij. Nxehtësia e cila i merret trupit të ftohur quhet nxehtësi e ftohjes dhe matet me xhaul (J). Tek ftohja artificiale pajisja ftohëse e tërheq nxehtësinë e trupit e cila ftohet. Që të mund të arri këtë pajisja ftohëse ndryshon gjendjen energjetike të mjetit ftohës, duke ia ulur temperaturën nën nivelin e temperaturës së trupit i cili ftohet. Në hapësirën e izoluar dhe të ftohtë në vendin e veçantë kryhet "ulja" e temperaturës të një sasie të caktuar të mjetit ftohës, pas së cilës nxehtësia e mediumit e cila ftohet, në mënyrë të natyrshme, spontanisht kalon në mjetin ftohës. Nëse trupi tjetër nuk është i ftohtë, pajisja (aparati) ftohëse duhet t‘i ―ngritë‖ nivelin e temperaturës të mjetit ftohës që nxehtësia spontanisht të kalojë në atë trup tjetër. Pajisja ftohëse në mënyrë alternative ndërron gjendjen energjetike të mjetit ftohës, i cili e merr nxehtësinë nga trupi më i ftohtë (trupi i cili ftohet) dhe ia bartë trupit më të nxehtë (mjedisit). (6) 1.2 NXEHTËSIA SPECIFIKE Me nxehtësi specifike të ndonjë trupi nënkuptohet sasia e nxehtësisë, të cilën duhet shtuar ose tërhequr një kilogram të atij trupi, që temperatura tij të ndërrohet për një shkallë Kelvini (1K). Njësia matëse e nxehtësisë specifike është J/kg K. "Nxehtësia specifike e gazrave, avullit dhe lëngjeve ndryshon sipas gjendjeve fizike në të cilën gjendet trupi (temperatura, shtypja, etj). Trupat e gaztë kanë dy nxehtësi specifike: nxehtësia specifike gjatë shtypjes konstante dhe nxehtësia specifike gjatë vëllimit konstant, në varshmëri nga ajo se cila është madhësi konstante, dhe cila ndryshon".(2) 1.3 NXEHTËSIA E NDJESHME Nxehtësia e cila shkakton ndryshimin e temperaturës në trup quhet nxehtësia e ndjeshme. Nëse trupi nxehet (i shtohet nxehtësia), dhe me atë rast temperatura e trupit rritet, ajo temperaturë shtesë quhet nxehtësia e ndjeshme. Nëse trupi ftohet (i merret nxehtësia), kurse temperatura bie, ajo nxehtësi e marrur është gjithashtu nxehtësi e ndjeshme. 1.4. NXEHTËSIA LATENTE Temperatura e cila përcjell ose e dërgon trupin me qëllim të ndryshimit të gjendjes agregate, gjatë së cilës temperatura e trupit nuk ndryshon, quhet nxehtësi latente (e fshehur). Gjatë ngrohjes së lëngut temperatura e tij gradualisht do të rritet. Për një moment, në një temperaturë të caktuar të lëngut do të filloj të vlojë, që do të thotë do të avullohet. E tërë nxehtësia që edhe më tutje vazhdon ti shtohet do të harxhohet në avullim, që do të thotë se temperatura e lëngut të vluar nuk do të ndryshoj. Avulli që ngritët nga lëngu i vluar ka temperaturë të njëjtë sikurse edhe vet lëngu. Kjo do të thotë se nxehtësia që sillet gjatë vlimit të lëngut nuk harxhohet në ngritjen e nxehtësisë së ndjeshme, por mbetet e fshehur në avull. Për këtë kjo nxehtësi quhet nxehtësi e fshehur, gjegjësisht nxehtësi latente. (2) Të gjitha proceset kryesore në ciklin ftohës kompresorik janë të bazuar në këto dy nxehtësi, të ndjeshme dhe latente. 7
  • 8. 1.5. NDIKIMI I NXEHTËSISË NË TRUPA Gjatë sjelljes së nxehtësisë ndonjë trupi, në të ndodhin ndryshime të caktuara, të cilat varen nga natyra e trupit (gjendjes së nxehtësisë së tyre) dhe nga kushtet e jashtme (shtypja, temperatura) në të cilën ndodhet trupi. Sipas gjendjes agregate trupat mund të jenë të ngurtë, të lëngtë dhe të gaztë. Uji do të shërbej si shembull për shpjegimin e ndikimit të nxehtësisë në trupa dhe ndryshimin e gjendjes agregate. Është e njohur që uji paraqitet në tri gjendje agregate: të ngurtë (akull), të lëngët, dhe të gaztë (avull). Po që se fillohet me sjelljen e nxehtësisë në akull (shiko fig.1-1.) temperatura do i rritet deri te pika e shkrirjes (0°C). Kjo nxehtësi është nxehtësi e ndjeshme. Kur të fillojë shkrirja edhe gjatë sjelljes së nxehtësisë (nxehtësia latente), temperatura nuk ndryshon, përderisa nuk shkrihet edhe copëza e fundit e akullit. Nga ai moment me sjelljen e mëtutjeshëm të nxehtësisë (nxehtësia e ndjeshme) temperatura rritet deri në 100°C, kur uji fillon të vlojë. Me sjelljen e mëtutjeshme të nxehtësisë (nxehtësia latente) përsëri temperatura pushon së ngrituri derisa nuk avullohet edhe pika e fundit e ujit. Në atë mënyrë uji kalon në gjendje të gaztë, gjegjësisht avull. Fig. 1-1. Diagrami i ndryshimit të gjendjes agregate të 1I uji në shtypjen atmosferike 101.3 kPa. Nga A në B - gjendja e ngurtë e ujit (akull), nevojiten 100kJ që temperatura e akullit të rritet nga -50°C deri 0°C Pika B pika e shkrirjes së akullit. Nga B deri C - shkrirja e akullit (gjendje e ngurtë dhe e lëngët e ujit), duhet 335kJ nuk ka ndryshim të temperaturës. Nga C deri D - gjendje e lëngët, nevojiten 420kJ që temperatura e ujit të rritet nga 0°C në 100°C. Pika D pika e vlimit të ujit. Nga D deri E- avullimi i ujit (gjendje e lëngët dhe e avullt e ujit), nevojiten 2260kJ, nuk ka ndryshim të temperaturës. Nga E e tutje - me shtim të mëtejmë të nxehtësisë rritet temperatura e avullit. Nëse avulli fillon të ftohet (i merret nxehtësia), procesi do të rrjedh në kahen kundërt. Së pari avulli do të kondensohet në ujë, dhe me ftohje të mëtejme uji do të ngrijë. Në këtë rast duhet mbartur po të njëjtën sasi të nxehtësisë e cila ishte e nevojshme që akulli të shndërrohet në avull. Këtu është me rëndësi të përmendet që i tërë procesi i përshkruar (shndrimi i akullit në avull) zhvillohet nën shtypje atmosferike normale, gjegjësisht pranë një vlere konstante të shtypjes. 8
  • 9. Po që se shtypja rritet në 311 kPa temperatura e vlimit të ujit do të jetë 133°C. Nëse shtypja bie në 48kPa, temperatura e vlimit të ujit është në 80°C. Nëse shtypja akoma ulet dhe tani është 20kPa, temperatura e vlimit të ujit do të jetë 62°C. Pra, secilës vlere të përcaktuar të shtypjes i përgjigjet vetëm një vlerë e caktuar e temperaturës. Shiko fig. 1-2 dhe 1-3. SHTYPJA Uji R-12 62kPa 89°C -41°C 101,3kPa 100°C -29°C 200kPa 122°C -10°C Figura 1-2. Ndikimi i shtypjes në temperaturën e avullimit Sasia e nxehtësisë të cilën e pranon uji nga pika e vlimit deri te momenti i avullimit edhe i pikës së fundit, quhet nxehtësia e avullimit. Anasjelltas, sasia e nxehtësisë e cila i kthehet avullit deri në momentin kur i tërë avulli nuk shndërrohet në ujë, quhet nxehtësia e kondensimit. Nxehtësia e avullimit është e identike me nxehtësinë e kondensimit, vetëm është me shenjë të kundërt. Njëra i shtohet, tjetra i hiqet(i merret). Nxehtësia e avullimit nuk është madhësi fizike konstante, ajo ndryshon me temperaturë dhe shtypje. Përderisa temperatura e vlimit të lëngshmëris së përcaktuar është më e madhe aq më e vogël do të jetë nxehtësia e avullimit. Shiko fig. 1-3. Lëngu vlon në temperaturë më të lartë aq sa shtypja atmosferike është e lartë në të cilën lëngu avullohet. Pra, duhet sasi më e vogël e nxehtësisë për avullim në të gjitha shtypjet. Në të kundërtën, në shtypjet e ulëta, gjegjësisht në temperaturat të ultë, nevojitet sasi më e madhe e nxehtësisë për avullim. Gjatë ndryshimit të gjendjes agregate te fluidet ftohëse, procesi është i njëjtë sikur te ai i ujit, vetëm se ngjan pranë temperaturave dhe shtypjeve të ndryshme. Për shembull freoni R12 në shtypjen atmosferike ngrihet në temperaturën -155°C, dhe avullohet në temperaturë -28,9°C. Në shtypje prej 200 kPa avullon në -10°C, derisa në shtypjen prej 62 kPa avullon në -41°C. Shiko figurën 1-2. Figura 1-3. Diagrami i ndikimit të shtypjes (temperaturës) në sasi të nxehtësisë së nevojshme për ndryshim të gjendjes agregate. 9
  • 10. 1.6. VARSHMËRIA NË MES SHTYPJES DHE TEMPERATURËS Sipas gjendjes agregate materiet mund të jenë të ngurta, të lëngëta dhe të gazta. Gjatë kushteve të caktuara materia mund të kaloj nga njëra gjendje (fazë) në tjetrën. Për shpjegim do të shërbehemi me fig. 1-4 me sh-t diagramin. sh (105 Pa ) b 1 a Faza e lëngët 2 3 4 Faza e ngurt Faza e gazt o T c t (°C) Fig.1- 4. Sh-t diagrami Lakorja a është lakorja kufitare që ndan fazën e gaztë dhe të lëngët e që quhet- lakorja e avullimit. Lakorja b paraqet kufirin e kalimit nga gjendja e ngurtë në të lëngët dhe quhet- lakorja e shkrirjes. Hapësira ndërmjet lakores a dhe b është zona në të cilën materia është në gjendje të lëngët (fazën e lëngët). Lakorja c paraqet kalimin nga gjendja e ngurtë në atë të gaztë dhe quhet- lakorja e sublimimit. Hapësira ndërmjet lakoreve b dhe c është zona ku materia është në gjendje të ngurtë, kurse hapësira ndërmjet lakoreve a dhe c është faza e gaztë. Secila nga këto tri lakore në realitet janë një varg gjendjesh, gjatë së cilave gjendjet e ndryshme agregatike janë në ekuilibër. Prerja e të tri lakoreve paraqet pikën ekuilibruse treshe T ku materia gjendet në të tri gjendjet agregate. Me ngrohjen e materies e cila gjendet në gjendjen e ngurtë (pika 1), gjatë shtypjes konstante, temperatura e saj do të rritet deri në pikën 2, d.m.th. deri te lajmërimi i shkrirjes. Gjatë kohës së shkrirjes temperatura nuk ndryshon. Me ngrohjen e materies në gjendje të lëngët, asaj i rritet temperatura (deri në pikën 3) dhe ajo fillon të vloj (pika3). Gjatë kohës së vlimit temperatura nuk ndryshon. Tash materia është në gjendje të gaztë, përkatësisht është bërë avull (pika 4). Me vazhdimin e më tutjeshëm të nxehtësisë avullit do ti rritet temperatura. Në diagramin sh-t lehtë vërehet që për vlera të tjera të shtypjes, pikat 2 (shkrirja) dhe 3 (vlimi) do të kenë vlera tjera të temperaturës. 1.7. VETITË E AVULLIT Në qoftë se lëngu nxehet (i shtohet nxehtësia), temperatura e tij do të rritet. Në një moment lëngu fillon të vlojë. Temperatura atëherë ka arritur vlerën e caktuar dhe quhet temperatura e avullimit. Nxehtësia vazhdon ti shtohet, por temperatura nuk ndryshon përderisa nuk avullohet edhe pika e fundit e lëngut. Temperatura e vlimit të lëngut është e barabartë me temperaturën e avullit. Avulli që ka filluar të ngritët nga lëngu i vluar quhet avull i ngopur. Avullin e ngopur e karakterizojnë shtypja dhe temperatura plotësisht të varura dhe të përcaktuara në mes vete. Lëngu gjatë shtypjes të caktuar ka vetëm një temperaturë të avullimit. Ato vlera të shtypjes dhe të temperaturës quhen: shtypja e ngopjes dhe temperatura e ngopjes. Pra, në një mjedis të ngopur, shtypja dhe temperatura janë njësi të varura ndërmjet veti dhe gjithmonë njëra e përcakton tjetrën. Shtypja e ngopjes në fakt është shtypje e avullimit, kurse temperatura e ngopjes në fakt është temperatura e avullimit. 10
  • 11. Avulli i ngopur që gjendet mbi lëng është avull i lagësht dhe mbetet i lagësht derisa nuk avullohet edhe pika e fundit e lëngut. Atëherë avulli i ngopur i lagësht mbetet ne avull të ngopur të thatë. Nxehtësia e cila është e nevojshme për lëngun e temperaturës së vlimit që tërësisht të avullohet (që nga lëngu i vluar të formohet avulli i thatë) quhet- nxehtësi e avullimit, gjegjësisht temperaturë latente e avullimit. Sikurse temperatura e avullimit, po ashtu edhe nxehtësia e avullimit varet nga shtypja. Sa ma e madhe të jetë shtypja, nxehtësia e avullimit është më e vogël, dhe anasjelltas, nëse shtypja është më e vogël nxehtësia e avullit është më e madhe. (2) Nëse avulli i thatë i ngopur edhe më tej ngrohet temperatura e tij do të rritet dhe avulli do të bëhet i tej nxehur. Pra, avulli i tejnxehur ka temperaturë mbi temperaturën e ngopjes së tij. Edhe një herë: Nëse avulli i ngopur ngrohet mbi temperaturë në të cilën është krijuar me vlim, fitohet avulli i tej nxehur. Ky avull ka të gjitha vetitë e gazrave: mund të ftohet e të mos kondensohet (vetëm deri në temperaturë, gjegjësisht deri te gjendja që i përshtatet ngopjes së tij), mund të ngjeshët gjatë së cilës i nënshtrohet ligjeve të gazrave. (2) Nëse avulli i tejnxehur ftohet (i merret nxehtësia) gjatë shtypjes konstante, temperatura e avullimit bie dhe avulli kalon në gjendje të ngopur. Temperaturat gjatë së cilës avulli i ftohur kalon në gjendje të ngopur, gjegjësisht gjatë së cilës avulli fillon të kondensohet në lëng, quhet temperaturë e kondensimit (temperaturë e ngopjes). Avulli gjatë shtypjes së caktuar ka vetëm një temperaturë të kondensimit. Ajo shtypje është shtypja e kondensimit (shtypja e ngopjes). Avulli i ngopur së pari është i thatë e pastaj i lagësht. Edhe pse nxehtësia edhe më tej i sillet (avulli ftohet), temperatura nuk i ndryshon derisa i tërë avulli nuk shndërrohet në lëng.Temperaturat e lëngut të kondensuar është e barabartë me temperaturën e avullit nga e cila është formuar lëngu. Nxehtësia, të cilën duhet marrë që nga avulli i thatë të bëhet lëng i shtypjes dhe temperaturë së njëjtë quhet- nxehtësia e kondensimit, përkatësisht nxehtësia latente e kondensimit. Nxehtësia e kondensimit është sipas vlerave numerike është e barabartë me nxehtësinë e avullimit. Me marrjen e me tejme te nxehtësisë, temperatura e lëngut bie nën temperaturën e kondensimit dhe lëngu bëhet i ftohtë (pakëz i ftohtë). Procesi i kondensimit është i kundërt me atë te avullimit. Këto procese dhe terme të lidhura me këto procese janë sqaruar në mënyrën më të thjeshtë. Në shqyrtim nuk janë përpunuar termet siç janë: entalpia, entropia, vëllim, temperatura kritike, shtypja kritike etj. 1.8. VETITË E GAZIT Dihet se të gjitha trupat posedojnë një sasi të caktuar të nxehtësisë, d.m.th energji të caktuar të brendshme (përveç në pikën absolute zero). Do të thotë që gazi i cili gjendet në enë të mbyllur posedon një sasi të caktuar të nxehtësisë. Gazi dhe mjedisi i enës së mbyllur janë në ekuilibër temperaturike, çka do të thotë në mes tyre nuk ka shkëmbim të nxehtësisë. Nëse mjedisi i enës bëhet i nxehtë, përkatësisht nëse ka nivel më të lartë të temperaturës, gazi do të filloj të nxehet, për shkak të së cilës do të rritet energjia e brendshme tij dhe shtypja. Temperatura e gazit mund të ngritët edhe në mënyrë tjetër. Nëse gazi gjendet në enë me piston dhe pistoni e shtyp atë, gazi do të filloj të nxehet, përkatësisht do të vijë deri te rritja e energjisë së brendshme dhe të shtypjes së tij. Sipas kësaj gazi mundet të nxehet në dy mënyra: ose me sjelljen e nxehtësisë ose me shtypje. Shiko fig.1-5. 11
  • 12. Fig.-1.5. Nxehja e gazit Gazi mundet që të ftohet në dy mënyra: Ose ti merret nxehtësia me anë të ftohjes ose të realizohet zgjerimi i tij (ekspansionimi). Shiko figurën -1.6. Nëse mjedisi i enës së mbyllur në të cilën gjendet gazi bëhet i ftohtë, përkatësisht nëse ka nivel më të ulët të temperaturës, gazi do të fillojë të ftoh, pasi që nxehtësia natyrshëm kalon nga trupi i nxehtë në të ftohtë. Për shkak të ftohjes do të zvogëlohet energjia e brendshme dhe shtypja e gazit. Nëse gazi gjendet në enën me piston, dhe pistoni ngritet, gazi do të zgjerohet (do të "ekspandoj"). D.m.th. gazi e ka kryer punën e caktuar. Për kryerjen e punës, gazi ka harxhuar energjinë e caktuar. Pasi që këtë energji nuk e ka marrë nga jashtë, do të thotë që gazi vetvetes ia ka marrë energjinë, përkatësisht nxehtësinë dhe në këtë mënyrë është ftohur. Pra, zgjerimi (ekspansioni) i gazit kryhet në llogari të energjisë së brendshme të gazit. Përfundimisht, kur gazi shtypet nxehet, por kur zgjerohet ai ftoh. Fig. 1-6. Ftohja e gazit 1.9. NGUFATJA E LËNGUT OSE GAZIT Ngufatja (shurdhimi-mbytja) është proces i uljes së shtypjen të lëngut ose gazit gjatë futjes nëpër prerjen sferike të ngushtë (p.sh. tubi kapilar). Procesi i ngufatjes zhvillohet pa ndikimin e punës së jashtme, por pasi që vet procesi kryhet shpejt mundet të mos vërehet ndryshimi i nxehtësisë me rrethinën. Me uljen e shtypjes gjatë ngufatjes bie edhe temperatura e lëngut ose e gazit. Kjo ndodh gjatë zvogëlimit të energjisë së brendshme të lëngut ose gazit për shkak të rritjes rapide të rrymimit të lëngut ose gazit në prerjen e ngushtë. 12
  • 13. 1.10. BARTJA E NXEHTËSISË Është e njohur se nxehtësia nga trupi i nxehtë kalon në atë të ftohtë. Ekzistojnë tri mënyra të bartjes së nxehtësisë dhe ato janë: me të vënit në veprim; me transferim dhe me rrezatim. a.) Bartja e nxehtësisë me të vënit në veprim Bartja e nxehtësisë me të vënit në veprim kryhet kur energjia (nxehtësia) bartet me kontakt direkt në mes molekulave të një trupi ose në mes molekulave të më shumë trupave të cilët janë në një kontakt të mirë termik. Si në rastin e parë ashtu edhe në të dytin molekulat ia dorëzojnë energjinë e tyre molekulave fqinje. Bartja e energjisë nga njëra molekulë në tjetrën është e njëjtë sikurse me topzat në fushën e bilardos, ku goditja bartet nga njëri top në tjetrin. P.sh., nëse njëra anë e shufrës metalike nxehet me flakë energjia e nxehtësisë do të rrjedh nga ana e nxehtë në atë të ftohtë. (2) Trupat të cilët e përçojnë mirë nxehtësinë janë përçues (bakri, alumini, hekuri). Trupat të cilët e përçojnë dobët nxehtësinë janë izolator (poliuretan, stiropori, tapë zgjeruese, leshi i xhamit). Ajri është gjithashtu njëri ndër përçuesit më të dobët të nxehtësisë. Marrë në tërësi trupat e ngurtë janë përçues më të mirë të nxehtësisë se sa ata të lëngët, kurse të lëngët më të mirë se sa ata të gaztë. b.) Bartja e nxehtësisë me transferim Bartja e nxehtësisë me transferim kryhet nëpërmjet grimcave, të fluidit të gaztë ose të lëngët, të cilat lëvizin gjatë rrymimit (rrjedhjes). Te qarkullimi i natyrshëm, shkaku i rrymimit është diferenca në peshë, të fluidit ftohës kah fluidi i nxehtë, kurse te qarkullimi artificial rrymimin e prodhon përzierësi ose ventilatori. Në të dy rastet grimcat e marrin nxehtësinë prej murit shkëmbyes të nxehtësisë dhe e bartin në pjesën tjetër të kthinës. Pasi që grimcat dorëzojnë nxehtësinë, përsëri kthehen në trup të nxehtë dhe kështu procesi përsëritet. Në të njëjtën mënyrë nxehtësia bartet edhe në kahen e kundërt. (2) Bartja e nxehtësisë me transferim mund të kontrollohet, p.sh., nëse është në pyetje qarkullimi artificial me rritjen dhe zvogëlimin e numrit te rrotullimeve të ventilatorit. c) Bartja e nxehtësisë me rrezatim Rrezatimi është bartës i nxehtësisë me ndihmën e valëve të nxehta. Gjatë së cilës nxehtësia bartet nga njëri trup në tjetrin pa ndërmjetësim, prandaj nxehtësia në këtë mënyrë mund të bartet edhe nëpër vakum. Çdo trup mund të pranoj ose të dërgoj energji (nxehtësi) nëpërmjet valëve nëse ekziston dallimi temperaturikë. Kur në mes të dy trupave nuk ekziston diferenca temperaturike, atëherë shkëmbimi i energjisë (nxehtësisë) është në ekuilibër. (2) Nga përditshmëria është i njohur shembulli i bartjes së nxehtësisë me rrezatim: nga dielli kah planeti ynë. "Sasia e nxehtësisë të cilën e pranon dhe i jep ndonjë trupi me anë të rrezatimit, varet nga gjendja e sipërfaqes. Trupat që kanë ngjyra të ndritshme dhe sipërfaqe të lëmuar më dobët thithin dhe rrezatojnë nxehtësinë se sa ato që kanë sipërfaqe të vrazhdë dhe ngjyra të errëta." (2) Në praktikë janë raste të rralla në të cilat ekziston vetëm një mënyrë për bartjen e nxehtësisë. Shumë shpesh mund të hasim transferim të kombinuar të nxehtësisë nëpërmjet të vepruarit (të venit në veprim), bartjes (transferimit) ose rrezatimit. (2) Në bartjen e nxehtësisë mund të ndikohet me diferenca te temperaturës. Sa më e madhe të jetë diferenca temperaturike aq ma e madhe është edhe bartja e nxehtësisë. 13
  • 14. 1.11. TEMPERATURA DHE MATJA E TEMPERATURËS Temperatura është indikatori i intensitetit të nxehtësisë ose niveli i nxehtësisë së materies. Vetë temperatura nuk e tregon sasinë e nxehtësisë në materie. Ajo tregon shkallën e nxehtësisë, ose sa është e ngrohtë apo e ftohtë materia ose trupi. Njësia për matjen e temperaturës është kelvini (K). Në përdorim janë edhe shkalla e celsiusit (°C) dhe shkalla e Farenhajtit (°F). Raporti i këtyre njësive është shënuar në shënimet e "Shtojcës". Në teorinë molekulare mbi nxehtësinë, temperatura tregon shpejtësinë e lëvizjes së atomeve (molekulave). Sasia e nxehtësisë në materie në të vërtet është masa e materies e shumëzuar në temperaturën e saj (me shpejtësinë e lëvizjes së atomeve). P.sh., një pllakë e vogël bakri e rëndë disa gram, e nxehur në 727°C, nuk përmban aq shumë nxehtësi sikurse pesë kilogram bakër e nxehur në 140°C. Megjithatë niveli i nxehtësisë në pllakën e vogël të bakrit është më i lart përkatësisht intensiteti i nxehtësisë së saj është më i madh. "Temperatura është veti për shkak të së cilës trupi është ose s'është në ngrohje ekuilibruese me ndonjë trup tjetër." (2) Molekulat e materies gjithnjë lëvizin. Sa ma e ngrohtë është materia, aq ma e madhe do jetë lëvizja e molekulave. Gjatë temperaturës T=0 K (t = -273,15°C), përkatësisht zeros absolute, tërësisht ndalet lëvizja e molekulave, gjegjësisht materia është pa nxehtësi. Prandaj, kjo është temperatura më e ulët e mundshme e cila mund të arrihet. Temperatura matet me termometër. Ekzistojnë termometër: të lëngët (zhivë; alkool; etanol; pentan) termo rezistues, bimetal, pirometri (radijacionik, optik, fotoelektrik), etj. 1.12. SHTYPJA DHE MATJA E SHTYPJES Shtypja është fuqia sipas njësisë së sipërfaqes. Njësia për matjen e shtypjes është Paskal (Pa). Paskal është Njutoni (N) për metër katror (Pa=N/m²). Është e njohur se toka është e pështjellur me shtresë ajri (atmosferik) me një trashësi prej 120 km. Kjo shtresë me peshën e vetë ndikon në sipërfaqe të tokës, përkatësisht bën shtypje në të. Kjo shtypje quhet shtypja atmosferike. Shtypja normale atmosferike në nivel të detit është 101.3 kPa. Prej arsyeve praktike shpeshherë instrumentet janë të kalibruara në 100 kPa për shtypje atmosferike. Shtypja, më e vogël nga shtypja atmosferike quhet vakum i pjesërishëm. Zeroja në shkallën e shtypjes absolute është vlera e cila më shumë nuk mund të zbritet. Vakumimi perfekt arrihet në 0 Pa. Në sistemin Amerikan të matjeve, njësia për matjen e shtypjes është "funt" për "inç" në katror (psi). Shtypja normale e atmosferës në nivel deti është 14,7 psi. Në këtë sistem matës, shtypja mbi shtypjen atmosferike matet me "psi", kurse shtypja nën shtypjen atmosferike matet me "inç" në shtyllën e zhivës (in.Hg). Njësit për matjen e shtypjes të cilat në praktik ende përdoren janë: Bar (bar), Atmosfera (normale) fizike (atm), Atmosfera teknike (at), tor (tor). Raporti i njësive për shtypje janë dhënë në kryetitullin e ‗shtojcës‘. Për shtypje përdoren edhe termet: absolute dhe relative. Shtypje absolute ose ‗‘reale‘‘ fillon nga ajo që nuk ka shtypje, përkatësisht p= 0 Pa. Shtypja relative fillon nga shtypja atmosferike p=101.3 kPA (në praktik 100 kPa) dhe në instrument shënohet me zero. Shiko foton 1-7. Shtypja matet me manometër. Në ftohje më së shumti përdoren manometrat të cilët punojnë në principin e tubave të Burdunovit ose rrëshiqit. Nga shkaqet praktike, pasi që në ftohje maten shtypjet mbi dhe nën atmosferike, përdoret manovakumetri. Ato bëjnë matjen e shtypjes relative. Nëse është e nevojshme, shtypja absolute lehtë llogaritet: P.sh., manovakumetri tregon 200 kPa. Nëse mblidhet treguesi në manovakumetër me shtypjen atmosferike fitohet shtypja absolute, 200 kPa + 101.3 kPa = 301.3 kPa. Për matjen e shtypjes më të vogël se ajo atmosferike, përkatësisht vakuumit të pjesërishëm përdoret vakumetri. Pikënisja për matjen e vakumit është shtypja atmosferike. 14
  • 15. Fig.1.7 Matja e shtypjes relative dhe absolute 15
  • 16. 1.13. PUNA DHE FUQIA "Për të sjell një gjësend nga gjendja qetësuese në atë lëvizëse, që të ndërrohet pozita e tij, etj, është e nevojshme të mposhtet forca e tij në rrugë të përcaktuar, gjegjësisht të kryhet ndonjë punë. E kundërta, ndonjë trup mundet për shkak të pozitës se vet, lëvizjes ose shtypjes, të jetë në gjendje ta kryej ndonjë punë ".(2) Njësia për punë është Xhuli (J). Xhuli është i barabartë me punën që e kryen forca prej një Njutoni (N) për të lëvizur pikën e vetë të veprimit, në drejtim dhe kahe të forcës, për një metër (1J = 1N x 1m). Energjia është aftësia ose mundësia e trupit për të kryer një punë. Për këtë arsye, puna dhe energjia munden të identifikohen si të njëjta. Energjia është e pashkatërrushme. Nuk mundet të zhduket, por jo edhe të krijohet nga asgjëje. Ajo vetëm mund të kalojë nga një formë në tjetrën. Në bazë të vetive fizike nga e cila rrjedh aftësia e trupit që të kryejë një punë, dallohen disa lloje të energjisë: E. termike; E. elektrike; E. mekanike; E. kimike etj. "Në bazë të eksperimenteve dhe testimeve shumëvjeçare në fizikë, është ardhur deri të rregulla e njohur për ekuivalencën e punës dhe nxehtësisë e cila thotë: Nxehtësia është një lloj energjie nga e cila mund të fitohet puna, ose nga puna mund të fitohet nxehtësia, çka do të thotë në fund se nxehtësia dhe energjia e punës mund të kalojnë nga njëra formë ne tjetrën."(2) Fuqia është puna në njësinë e kohës. Njësia e fuqisë është vati (W). Vati është fuqia me të cilën kryhet puna prej një Xhul (J) në një sekondë (1W = 1J / 1s). 1.14. KAPACITETI I FTOHJES Nxehtësia që i merret trupit të ftohur quhet nxehtësia e ftohjes dhe matet me njësit për matjen e energjisë- me xhul (J). Kur të llogaritet sa nxehtësi merret në njësinë e kohës (J/s), fitohet kapacitetit i ftohjes. Rezultati është në njësinë e fuqisë - me vat (W). 16
  • 17. 2. PRINCIPI I FTOHJES 2.1. NË PËRGJITHËSI Pajisjet ftohëse kanë për detyrë që trupat ose gjësendet t‘i mbajnë në një temperaturë më të ulët se temperatura e rrethinës. Që ndonjë materie të ftohet ajo duhet të sjellët në kontakt me materien më të ftohtë, në të cilën duhet të transmetohet nxehtësia nga materia e cila duhet të ftohet. "Mundësia praktike për arritjen e temperaturës më të ulët se temperatura e rrethinës, shtrihet në mundësinë që secili proces natyror i cili kryhet pran përcjelljes dhe absorbimit të nxehtësisë, të jetë e shfrytzuar për ftohje. Praktikisht përdoren këto principe: - ndryshimi i gjendjes agregate, gjegjësisht ndryshimi i fazës së materies (shkrirja, avullimi, sublimimi); ekspansioni i gazit të kompriminuar (ajrit) pranë fitimit të punës së dobishme; ngufatja (efekti i Joul-it - Thomson-it); efekti stuhi-nor; efekti termoelektrik; desorbcimi i gazrave; efekti magnetik-kalorie. (1) "Ftohja partikulare e proceseve të ndara (shkrirja e akullit, vlimi dhe avullimi i ndonjë lëngu lehtëavullues, sublimimi i akullit të thatë, ngufatja e gazrave etj.) mund të zgjat aq gjatë derisa të ketë trupa punues. Që ftohja të jetë e pandërprerë, trupat punues ftohës duhet të jenë në sasira të mëdha të pakufishme. Ftohja e pandërprer mund të fitohet edhe ashtu me që gjë fluidi ftohës, pas asaj pasi që sigurisht sasia e fluidit ka kryer efektin e paracaktur të ftohjes, do të kthehet në mënyrë e volitshme në gjendjen e mëparshme (procesi qarkor), gjatë së cilës nxehtësia e ftohjes dhe sasia e shtuar e energjisë duhet t‘i dorëzohen ndonjë trupi më të nxehtë në mjedis. Sasia e shtuar e energjisë mund të fitohet nga puna mekanike, në formë të energjisë së nxehtësisë ose në cilën do formë tjetër të energjisë." (1) Sasia e shtuar e energjis në procesin e ftohjes është e nevojshme që të sigurojë që nxehtësia të kalojë nga trupi i ftohtë në atë të nxehtë. Nga principet e ftohjes të lartë përmendura, ndryshimi i gjendjes agregate dhe ngufatja e fluidit kanë përdorimin më të gjerë. 1. 2. 3. 4. 5. 2.2. LLOJET E PAJISJEVE FTOHËSE Pajisjet ftohëse të cilat më së shumti përdoren: Pajisjet ajrore për ftohje Pajisjet ftohëse Ejektorike Pajisjet ftohëse Absorbuese Pajisjet ftohëse Kompresorike Pajisjet ftohëse Termoelektrike Në pajisjet ftohëse me kompresor nxehtësia e shtuar është në formë të punës mekanike. Në pajisjet ftohëse absorbsuese dhe pajisjet ejektorike për ftohje nxehtësia e shtuar është në formë të energjisë së nxehtësisë, kurse në pajisjen ftohëse termoelektrike është në formë të energjisë elektrike. Pajisjet ftohëse me kompresor, absorbuese dhe ejektorike dhe makinat ajrore për ftohje, për ekzekutimin e ciklit të ftohjes shfrytëzojnë procesin e kompresimit në kuptimin e gjerë të fjalës dhe këto pajisje për ftohje kanë edhe vlerën praktike më të madhe. 17
  • 18. Pajisjet ftohëse ejektorike dhe me kompresor sigurojnë një ndryshim kontinual ose periodik të ndryshimit të gjendjes agregate të materies e cila shërben si mjet ftohës, përderisa makina ajrore për ftohje nuk e bëjn ndryshimin e gjendjes agregate. Pajisjet ftohëse me kompresion mekanik, përkatësisht pajisjet me kompresor të cilët harxhojnë energji mekanike, kanë një domen më të gjerë shfrytëzues. Në raport me vetit konstruktive (si e kryen procesin e thithjes dhe shtypjes) kryesisht përdoren këta lloj të kompresorëve: -me piston; -skrull (scroll); -me rotacion; -vijor (në formë vide); -turbo kompresor. 2.3. CIKLI I FTOHJES I PAJISJES KOMPRESORIKE 2.3.1. FITIMI I PANDËRPRERË I FTOHJES NË PROCESIN QARKOR Nëse fluidit ftohës lëngë (mjetit ftohës) i sillet nxehtësia prej rrethinës ai do të fillojë të avullohet, nëse kushtet janë në nivel të kënaqshëm: shtypja dhe temperatura. Në rastin e dytë, nëse fluidi ftohës sillet në atë gjendje që temperatura e tij të jetë më e ulët se temperatura e rrethinës, ai gjithashtu do të fillojë të avullohet. Temperatura më e ulët e fluidit ftohës nga temperatura e rrethinës shkakton që fluidi ftohës të "merr" nxehtësinë prej mjedisit, përkatësisht nxehtësia spontanisht nga mjedisi do të kaloj në fluidin ftohës. Në të dy rastet mjedisi bëhet më i ftohtë. Mjedisi mund të ftohet pa ndërprerë vetëm nëse fluidi ftohës është në sasira të mëdha të pakufizueshme. Nëse ka (fluid ftohës) në sasi të kufizuar dhe e ka temperaturën më të ulët se sa rrethina dhe është nën shtypjen e caktuar, fluidi ftohës do të ftohë rrethinën vetëm deri atëherë kur do të ketë fluid ftohës, d.m.th deri sa i tëri nuk avullohet. Nëse mjedisi është një hapësirë e mbyllur dhe e kufizuar, p.sh. "komore" e cila duhet të ftohet, edhe pse fluidi ftohës si një lëng i lehtë avullues gjendet në pajisje në të cilën do të avullohet, gjegjësisht avulluesi edhe pse fluidi ftohës ka një temperaturë më të ulët se sa hapësira në "komor", do të vie deri te avullimi i tij. Fluidi ftohës në avullues do të avullohet derisa temperatura në "komore" nuk zbret deri në temperaturën e avullimit. Atëherë vjen deri te ndërprerja e avullimit, pasi që nuk ka diferencë në temperaturat në mes avulluesit dhe "komorës". Nëse nuk ka diferencë temperaturike, nuk ka kalim të nxehtësisë. D.m.th., avulluesi, respektivisht fluidi ftohës, më nuk mundet të merrë nxehtësinë nga "komore-ja". Që fluidi ftohës, i cili tani është në gjendje të avullt, përsëri të jetë i aftë që të ekzekutoj efektin ftohës të caktuar, duhet në ndonjë mënyrë të kthehet në gjendjen e mëparshme. Gjegjësisht, duhet të lirohet nga nxehtësia të cilën e ka marrë në "komore". Është e ditur se avulli mund të lirohet nga nxehtësia në procesin e kondensimit. Pajisja në të cilin fluidi ftohës në gjendjen e avullt do të kondensohet, pra kondensatori, duhet të vendoset jashtë "komorës" e cila ftohet. Avulluesi dhe kondensatori duhet të jenë të lidhura me anë të tubave. Tani na lajmërohen dy probleme. E para, si mund të vijë fluidi ftohës nga avulluesi në kondensator? Dhe e dyta, si të kondensohet fluidi ftohës (që të lirohet nga nxehtësia) kur e ka temperaturën më të ulët se sa temperatura e mjedisit? Të dy problemet zgjidhen me kompresor. Kompresori vendoset në mes avulluesit dhe kondensatorit dhe në atë mënyrë nga avulluesi të thithë avullin e fluidit ftohës, dhe që në kondensator të shtyjë avullin e fluidit ftohës. Më tutje, kompresori do ta zgjidhë edhe problemin e dytë, ashtu që me shtypje (kompresionim) avullin e fluidit ftohës ta sjellë në shtypjen më të lartë, gjegjësisht në temperaturë më të lartë. Për të punuar kompresori duhet të harxhojë energji. Një pjesë e kësaj energjie nëpërmjet punës mekanike, d.m.th. me kompresim i dorëzohet fluidit ftohës. Pra, fluidi ftohës do ta merr sasinë e shtuar të energjisë, respektivisht sasinë e shtuar të nxehtësisë. Pasi që tash avulli i fluidit ftohës është në kondensator, ku gjendet 18
  • 19. në një temperaturë më të lartë nga temperatura e mjedisit, vjen deri te kalimi spontan i nxehtësisë. Avulli i fluidit ftohës ia dorëzon nxehtësinë mjedisit dhe në një temperaturë të caktuar kondensohet në fluid ftohës të lëngët. Fluidi ftohës i lëngët në kondensator ka shtypjen e njëjtë si avulli i shtypur në dalje të kompresorit. Fluidi ftohës i kondensuar për shkak të gjendjes së shtypjes së lartë dhe temperaturës së lartë nën të cilat gjendet, nuk është i përshtatshëm për avullim. Në shtypjet më të larta duhen sasi më të vogla të nxehtësisë për avullim. Në praktikë megjithatë duhet që nga hapësira e ftohur të largohet sasi sa më e madhe e nxehtësisë. D.m.th, fluidi ftohës duhet të jetë në shtypje më të ulët. Gjithashtu, problem paraqet edhe ajo që temperatura e fluidit ftohës në dalje nga kondensatori është më e madhe se temperatura në "komor" e cili ftohet. Shtypja dhe temperatura e fluidit mund të ulen gjatë procesit të ngufatjes. Për atë arsye në mes kondensatorit dhe avulluesit vendoset tubi kapilar si një element ngufatës. Freoni i lëngët ftohës në dalje të tubit kapilar dhe në hyrje të avulluesit, ka shtypjen dhe temperaturën më të ulët. Pra, tani fluidi ftohës në avullues gjendet në një temperaturë më të ulët se temperatura e "komorës" dhe prapë është i aftë të ekzekutojë efektin e përcaktuar të ftohjes, respektivisht që ta merr sasinë e caktuar të nxehtësisë nga ―komora‖ dhe në këtë mënyrë ta ftohë atë. Është e qartë se në këtë mënyrë procesi është rikthyer në fillim. Kështu është fituar ftohja e pandërprerë në procesin qarkor. 2.3.2. PROCESI I FTOHJES DHE ELEMENTET E PAJISJES KOMPRESORIKE Pajisja kompresorike për ftohje punon në principin e ciklit ftohës kompresorik me avull. Ky cikël në themel përbëhet nga ndryshimet e gjendjes agregate të fluidit ftohës, kompresimit dhe ngufatjes së fluidit ftohës. Elementet kryesore të pajisjes ftohëse kompresorike janë: -Kompresori - kryen thithjen e fluidit ftohës të shtypjes së ulët dhe shtypjen (kompresimin) e të njëjtit fluid ftohës në një shtypje më të lartë; -Kondensatori - ndryshon gjendjen agregate të fluidit ftohës, nga avulli në lëng, duke ia transferuar gjatë kësaj nxehtësinë rrethinës. -Tubi kapilar - me ngufatje e ulë shtypjen e fluidit ftohës, nga shtypja kondensuese në shtypje të avullimit. -Avulluesi - ndërron gjendjen agregate të fluidit ftohës, prej lëngut në avull, duke ia marr gjatë kësaj nxehtësinë rrethinës (komorës për ftohje). Këto elemente bazë në mes vete janë të lidhura në qark të mbyllur me tuba, nëpër të cilët qarkullon mjeti ftohës. Si mjete ftohëse përdoren lëngjet lehtë avulluese, pra, cikli punues në të vërtet është cikli ftohës me avull. Kompresori prej avulluesit e thith fluidin ftohës në gjendje të gaztë nën shtypje të caktuar, e shtyp në një shtypje më të lartë dhe e dërgon në kondensator. Fluidi ftohës në kondensator gjendet në formë të avullit, ia dorëzon nxehtësin ajrit përreth dhe e ndërron gjendjen e tij agregate, do të thotë kondensohet në lëng. Edhe më tutje fluidi ftohës ka shtypje të lartë respektivisht ka shtypje ngjeshëse (kompresuese) të kompresorit, përkatësisht ka shtypje kondensuese. Më tutje nga kondensatori fluidi ftohës në gjendje të lëngët kalon nëpër tubin kapilar. Tubi kapilar me ngufatje e ul shtypjen e lëngut të fluidit ftohës. Lëngu i fluidi ftohës tani ka shtypje më të ulët, respektivisht ka shtypjen avulluese, respektivisht ka shtypjen thithëse të kompresorit. Lëngu i fluidi ftohës nën atë shtypje hynë në avulluese. Në avullues lëngu i fluidi ftohës ia merr nxehtësinë ajrit për rreth (komorës për ftohje) dhe e ndryshon gjendjen e tij agregate, d.m.th avullohet. Fluidi ftohës është tash në gjendje agregate të gaztë, respektivisht në gjendje të avullt, edhe më tutje nën të njëjtën shtypje. Nga avulluesi kompresori thith avullin e shtypjes së ulët, e shtyn në një shtypje më të lartë dhe e dërgon në kondensator. Shiko fig. 3-1. 19
  • 20. Fig. 3-1. Pajisja kryesore ftohëse kompresorike Siç po vërehet, fluidi ftohës, pasi që ka kryer efektin ftohës të përcaktuar (komora për ftohje është e ftohtë), është kthyer në gjendjen e tij të më parshme, me që procesi qarkor është mbyllur. Pra, shpjegimi i ciklit ftohës është një proces punues qarkor. 2.4. CIKLI I FTOHJES I PAJISJES KOMPRESORIKE NË pi-DIAGRAM Në fig. 3-2 është treguar teorikisht cikli ftohës i pajisje kompresorike në pi-diagramin sipas Molierit. ―Në ordinatë është dhënë shtypja "p", kurse në apshis entalpia specifike "i ". Edhe shtypja edhe entalpia janë madhësi të gjendjeve, prandaj gjendja e ndonjë trupi në këtë diagram paraqitet me pikë, kurse ndryshimi i gjendjeve me linjë (drejtëz). Që diagrami të jetë sa më i pasqyruar në ordinatë më së shpeshti përshkruhet me logon p e jo me p. Për llogaritjen praktike të pajisjeve kompresorike për ftohje pi-diagrami është i përshtatshëm sepse në këto pajisje shkëmbehen sasitë e nxehtësisë, por edhe puna e harxhuar, lajmërohen si dallime të entalpisë, të cilën në abshise është lehtë për ta lexuar.‖ (1) Pika kritike p p Perimetri i riftohjes Perimetri i Përzierja lëng/avull ringrohjes T T Tpr A E D B p0 Lëngu i ngopur Avulli i ngopur T0 i0 i1 i2 i Fig. 3-2 Cikli teorik i ftohjes së pajisjes kompresorike 20
  • 21. Fluidi ftohës i kondensuar në dalje të kondensatorit është në gjendjen A e cila shtrihet në linjën e lëngut të ngopur. Lëngu i fluidit ftohës për këtë arsye në pikën A ka temperaturë T (temperatura e kondensimit), shtypje p (shtypja e kondensimit) dhe entalpia në io. Kur lëngu i fluidit ftohës kalon nëpër tubin kapilar gjendja e tij për shkak të ngufatjes ndërrohet prej pikës A deri te pika B. Ky ndryshim i gjendjes është i nevojshëm që fluidi ftohës i lëngët të bie në shtypjen p0 (shtypja e avullimit) e cila në të njëjtën kohë kushtëzon temperaturën To (temperatura e avullimit). Entalpia e gjendjes së fluidëve ftohës është ende i0, sepse nxehtësia gjatë procesit të ngufatjes as nuk shtohet e as nuk merret. Në hyrje të avulluesit, pika B, fluidi ftohës është përzierje e lëngut dhe e avullit, përderisa në dalje nga avulluesi, pika C, fluidi ftohës është në gjendje të avullit të ngopur. Shtypja dhe temperatura e fluidit ftohës në pikën C është e njëjtë sikurse në pikën B, por pasi që avulluesi, gjegjësisht fluidi ftohës ka absorbuar nxehtësinë nga hapësira ftohëse, entalpija ka ndryshuar në i1. Kur fluidi ftohës kalon nëpër kompresor gjendja e tij ndryshon prej pikës C deri te pika D. Shtypja e freonit ftohës rritet deri te shtypja kondensuese p. Temperatura rritet deri Tpr (temperatura e avullit të tejnxehur) e cila është më e lart se temperatura e kondensimit T, sepse avulli i fluidit ftohës në dalje të kompresorit është në gjendje të tejnxehtë. Pasi që fluidi ftohës ka pranuar një energji shtesë në formë të nxehtësisë dhe për shkak të kësaj entalpija është ndryshuar në i2. Në hyrje të kondensatorit, pika D, fluidi ftohës është në gjendje avulli të tejnxehur në shtypjen p. Nxehtësia prej kondensatorit kalon në rrethin, prej pikës D deri te pika A, dhe për të cilin shkak entalpia prapë ndryshon gjerë në madhësinë e gjendjes së fluidit ftohës i0 (pika A). Në pjesën e parë të kondensatorit, prej pikës D deri te pika E, vjen deri te ndryshimi i gjendjes së fluidit ftohës nga avulli i tejnxehur në avull të ngopur (pika E). Prej pikës E deri te pika A fluidi ftohës lirohet nga nxehtësia gjatë shtypjes konstante p dhe temperaturës konstante T. Në praktikë cikli ftohës duket paksa ndryshe nga pi-diagrami. Shikoni fig.3-3 Nxehtësia FiltriTharësi Kondensatori A1 A E B C Kompresori Tubi kapilar p D C1 Nxehtësia i Avulluesi Fig. 3-3. Cikli ftohës i pajisjes kompresorike në praktikë Prej kondensatorit fluidi ftohës del si lëng pakëz i ftohur. Në diagram kjo është treguar nga pika A deri te pika A1. Për shkak të pothladivanja fluidi ftohës është liruar edhe prej një pjes të nxehtësisë për çka ka aftësi të absorboj më shumë nxehtësi nga hapësira e ftohur gjatë procesit të avullimit. Në të vërtet, procesi i avullimit të fluidit ftohës fillon menjëherë në vetë hyrje të avulluesit në llogari të nxehtësisë së vetë lëngut, pastaj në llogari të nxehtësisë nga hapësira e ftohur, e cila kalon nëpër muret e 21
  • 22. avulluesit. Nga kjo rrjedh që fluidi ftohës me një sasi të vogël të nxehtësisë në vete duhet ti merr një sasi më të madhe të nxehtësisë hapësirës së ftohur. Nga avulluesi fluidi ftohës del pakëz si avull i tejnxehur. Në diagram kjo është tregu nga pika C deri te pika C1. Tejnxehja e avullit është e domosdoshme për arsye që të evitohet rrezikut që kompresori të bëjë thithjen e avullit të lagësht nga avulluesi, sepse në atë rast mund të vije deri te "goditja e lëngët " dhe dëmtimi i kompresorit. 2.5. PROCESI I CIKLIT FTOHËS NË PAJISJEN KOMPRESORIKE Që të gjitha proceset në ciklin ftohës qarkor të analizohen dhe kuptohen tërsisht, duhet ditur mirë termodinamikën dhe mekanikën e fluidit. Në tekstin e mëtejmë do të shpjegohen disa procese më të rëndësishme, por sa të jetë e mundur do ti thjeshtësojmë ato. Avulli i cili avullohet mbi fluidin ftohës në avullues është avull i lëngët i ngopur. Kur të avullohet edhe pika e fundit e lëngut atëherë ai është avull i tharë i ngopur. Kompresori e thithë këtë avull nga avulluesi dhe e shtyp kah kondensatori. Po qe se kompresori thithë avullin e lagët nga avulluesi (vërehet vesa në tubin thithës deri te kompresori dhe tubi shtypës i ftohët) do të vinte deri te humbjet e mëdha në cilindrin e kompresorit, dhe do të ekzistonte rreziku nga ―goditja e lëngët‖. Procesi i thithjes së lagështisë: ―Në fillim të thithjes muret e cilindrit, përkatësisht muret e hapësirës punuese janë të ngrohta nga shtypja e mëparshme, andaj avulli i ftohtë dhe i lëngët i thithur pranonë nxehtësinë nga muret e cilindrit, për shkak të së cilit do të avullohet pjesa e lëngët e avullit të lagësht. Kjo ka si rrjedhojë (pasoj) zvogëlimin e mbushjes së cilindrit, çka do të thotë që cilindri duhet të jetë bukur shumë më i madh. Gjatë procesit të mëtutjeshëm të ngjeshjes, avulli bëhet më i ngrohtë nga muret e cilindrit andaj nxehtësia kalon nga avulli në muret e cilindrit. Gjatë kësaj mund të vije deri te kondensimi i pjesërishëm i avullit në muret e cilindrit me që gjë mund të na sjell deri te "goditja e lëngët". Për shkak të nxehjes së avullit gjatë thithjes rritet edhe vëllimi specifik i saj, andaj edhe puna e ngjeshjes së fluidit ftohës rritet. Shkëmbimi i nxehtësisë ndërmjet avullit dhe murit të cilindrit janë procese të pakthyeshme dhe zvogëlojnë koeficientin e ftohjes. (1) Për shkak të mangësive të përmendura të thithjeve të lagështa, procesi i avullimit të fluidit ftohës në avullues vijon ashtu që kompresori thithë avullin e tejnxehur. Në avulluesit e "thatë" (avulluesit me ekspanzues drejtpërsëdrejti) përçohet aq sasi e fluidit sa në të edhe avullohet deri në gjendjen e avullit të ngopur të thatë ose madje pakëz avull i tejnxehur. Thithja fillon veç atëherë kur pistoni lëshohet aq ulët sa që shtypja në cilindër të jetë më e ulët nga shtypja e avullimit. Sa është shtypja e avullimit e ulët, njashtu edhe pistoni duhet të gjendet në pozitën e ulët. Pasi që vëllimi i dobishëm i avullit të thithur matet nga pozita fillestare thithëse deri në pikën e vdekur më të ulët, është e çartë që do të thithet më pak fluid ftohës, nëse pozita e pistonit që nga fillimi i thithjes është e ulët. Pasi që fluidi ftohës është bartës i nxehtësisë së tërhequr, kjo do të thotë që edhe sasia e asaj nxehtësie do të jetë më e vogël, d.m.th. do të jetë më i vogël edhe kapacitet ftohës i kompresorit. Rritja e shtypjes së kondensimit gjithashtu na sjell deri te zvogëlimi i kapacitetit ftohës. Kur pistoni fillon të lëviz lartë, vëllimi zvogëlohet, kurse shtypja rritet. Kur shtypja në cilindër bëhet më e madhe nga shtypja e kondensimit, atëherë avulli kalon në kondensator. Nëse shtypja e kondensimit është më e madhe se shtypja optimale, pistoni duhet të shkojë edhe më lartë për të rritur shtypjen, por me këtë do të zvogëlohet vëllimi. Zvogëlimi i vëllimit shkakton shtytjen e edhe më pak fluid ftohës, me këtë do të bartet një sasi edhe më e vogël e nxehtësisë së tërhequr, gjegjësisht do të kemi më pak kapacitet kompresorik ftohës. Do të thotë, kompresori thith avullin e tejnxehur dhe fillon ta ngjesh. Me ngjeshje rritet energjia e brendshme e avullit në llogari të punës mekanike të harxhuar për ngjeshje, me çka manifestohet me rritjen e temperaturës dhe shtypjes së avullit të fluidit ftohës. Puna mekanike e harxhuar (∠) është me të vërtet nxehtësia e shtuar ΔQ e cila mundëson që nxehtësia nga trupi i ftohtë (hapësira që ftohet) të kalon në trupin më të nxehtë (mjedisin). Raporti i sasisë së nxehtësisë të tërhequr nga trupi i ftohtë në të nxehtë dhe të nxehtësisë së shtuar quhet koeficienti i ftohjes ε. Përkatësisht, 22
  • 23. koeficienti i ftohjes është raporti i realizuar i nxehtësisë së ftohjes edhe për atë punë të harxhuar. Koeficienti i ftohjes (ε) më hollësisht është shpjeguar në tekstin e mëtejmë. Avulli i cili del nga kompresori gjendet në gjendje të tejnxehur. Pasi që shtypja e ngjeshjes është identike me shtypjen kondensuese, do të thotë që ajo drejtpërsëdrejti varet nga temperatura e rrethinës të cilës fluidi ftohës ia dorëzon nxehtësinë. Temperatura e avullit të ngjeshur të fluidit ftohës në dalje nga kompresori varet edhe nga vetë konstruksioni i kompresorit, prandaj ky është një ndryshim i zakonshëm për lloje të ndryshme, pa marrë parasysh që kushtet e tjera të punës janë identike. Kjo temperaturë është treguese e mirë e kualitetit të kompresorit, pasi që te realizimet e dobëta të konstruksioneve diferenca e kualitetit është më e lartë. (3) Pra, avulli i fluidit ftohës në gjendjen e tejnxehur hynë në kondensator. Këtij avulli për shkak të kompresimit i është rritur energjia e brendshme. Fluidi ftohës nëpër kondensator duhet t‘ia dorëzojë temperaturën mjedisit. Kjo nxehtësi Q, e cila ndahet nga fluidi ftohës, përbëhet nga nxehtësia e ftohjes Q0, e cila me rastin e avullimit në avullues e tërhequr nga trupi i ftohur dhe nga nxehtësia e cila i përgjigjet punës mekanike të ekzekutuar nga ana e kompresorit Pi (fuqia indikuese e kompresorit) do të thotë: Q= Q0 + Pi Simbolet e përdorura nënkuptojnë që fjala është për sasitë e nxehtësisë në njësinë e kohës, kurse shkëmbimet e nxehtësisë me mjedisin në pjesët tjera të instalimit është anashkaluar. (1) Shprehja e sipërme mund të shënohet edhe ndryshe: Q = Q0 + ΔQ ose Q = Q0 + ∠ Avulli i tejnxehur në kondensator së pari ftohet (i dorëzohet nxehtësia mjedisit) deri në gjendjen e ngopjes. Gjatë kësaj ftohje temperatura e avullit shpejt bie, gjegjësisht i merret nxehtësia. Kur avulli arrin temperaturën e ngopjes, gjegjësisht temperaturën e kondensimit, fillon kondensimi i avullit. Avullit i tërhiqet nxehtësia e kondensimit, gjatë temperaturës konstante, derisa edhe sasia e fundit e avullit të fluidit ftohës nuk kalon në gjendje të lëngët. Edhe para daljes prej kondensatorit fluidi ftohës është në gjendje të lëngët. Pasi që nxehtësia edhe më tutje iu tërhiqet, temperatura e tij bie nën temperaturën e kondensimit dhe fluidi ftohës do të bëhet pjesërisht i tej ftohur. Nga të theksuarit e mëparshëm, kondensatori mund të ndahet në tri regjione: - në zonën e parë avulli i tejnxehur ftohet deri në ngopje, i tërhiqet nxehtësia e ndjeshme, dhe temperatura ka një ulje të madhe. - në zonën e dytë avulli kondensohet, tërhiqet nxehtësia latente e kondensimit, temperatura është konstante. - në zonën e tretë lëngu (kondensati) i tej ftohët, i tërhiqet nxehtësia e ndjeshme, temperatura ka ulje të vogël. Do të thotë, tej ftohja realizohet në atë mënyrë që lëngu i kondensuar, gjatë shtypjes konstante të kondensimit, në një mënyrë ftohet nga temperatura e kondensimit në ndonjë temperaturë më të ulët. Me tej ftohjen rritet nxehtësia e ftohjes - Q0, me ç'rast përmirësohet edhe koeficienti i ftohjes ε. Koeficienti i ftohjes ε është raporti i sasisë së nxehtësisë Q0 i tërhequr nga trupi i ftohtë në trupin më të nxehtë kah nxehtësia e shtuar ΔQ : ε = Q0 / ΔQ = Q0 /∠ Pasi që nxehtësinë e ftohjes Q0 të cilën e merr avulluesi varet nga temperatura e avullimit T0, kurse sasia e nxehtësisë Q të cilën e dorëzon kondensatori varet nga temperatura e kondensimit Ti pasi që është ∆Q = Q - Q0, koeficienti i ftohjes mund të definohet si: ε = T0 / T - T0 Nga shprehja shihet që për bartjen e sasisë së njëjtë të nxehtësisë Q0 duhet të investohet më pak punë, nëse diferenca e temperaturave Ti - T0 është më e vogël. 23
  • 24. Me tej ftohjen në zonën e fundit të kondensatorit, lëngu është në temperaturë më të ulët Tph nga temperatura e kondensimit Ti dhe në atë temperaturë Tph hyn në tubin kapilar. Pasi që është: Tph - T0 < T - T0, fitohet një rritje e vogël e koeficientit të ftohjes. Më tej nga kondensatori fluidi ftohës i lëngët hyn në tubin kapilar. Tubi kapilar me procesin e ngufatjes ia ndryshon energjinë e brendshme fluidit ftohës, dhe me këtë edhe temperaturën e tij. Në hyrje të tubit kapilar fluidi ftohës është në shtypjen kondensuese, kurse në dalje të tubit kapilar e ka shtypjen e avullimit. Për shkak të ndërrimit të shtypjes dhe temperaturës lirohet nxehtësia Qp, e cila harxhohet në avullimin e një pjese të lëngut të fluidit ftohës. Nëse përmbajtja e avullit në këtë lëng është e vogël, do të jetë më e vogël edhe humbja e nxehtësisë së ftohjes, dhe gjithashtu do të jetë më e vogël edhe rritja e punës së nevojshme për këtë humbje të nxehtësisë së ftohjes. Nxehtësinë Qp duhet ta kompensoj puna e tepërt e nevojshme. Nëse kjo nxehtësi Qp është më e vogël, do të jetë më e vogël edhe humbja e nxehtësisë së ftohjes, gjegjësisht fluidi ftohës do të jetë në atë gjendje që do të mund të tërheq një sasi më të madhe të nxehtësisë nga hapësira e ftohur. Gjithashtu, nëse kjo nxehtësi Qp është më e vogël, do të jetë më e vogël edhe rritja e punës së nevojshme. E tërë kjo ndikon në koeficientin e ftohjes. Humbja më e madhe e nxehtësisë së ftohjes, koeficienti i ftohjes do të jetë më i vogël; më shumë punë e kërkuar, gjithashtu edhe koeficienti më i vogël i ftohjes. Nxehtësia Qp do të jetë më e vogël, nëse është më e vogël diferenca e temperaturave Ti dhe T0. Do të thotë, koeficienti i ftohjes varet prej Ti dhe T0. Nëse diferenca e këtyre temperaturave është më e madhe, aq edhe koeficienti i ftohjes do të jetë më i dobët. Për çdo rast në tubin kapilar do të vie deri te zvogëlimi i koeficientit ftohës për shkak të ndikimit të dëmshëm të procesit jo kthyes të ngufatjes. Edhe pse kondensati në hyrje të tubit kapilar është në temperaturën tej ftohëse Tph, koeficienti i ftohjes për shkak të ngufatjes do të jetë i zvogëluar, por jo edhe aq sa do të ishte i zvogëluar kur kondensati të hyjë në tubin kapilar në temperaturë të kondensimit T. Riftohja e shtuar arrihet ashtu që tubi kapilar në pjesën më të madhe të gjatësisë së tij përcillet nëpër ose përreth tubit thithës, nëpër të cilin kompresori bën thithjen e avullit të ftohtë nga avulluesi. Kështu tubi kapilar dhe tubi thithës ndikojnë si shkëmbyes të nxehtësisë (riftohja e lëngut). Në të riftohja e lëngut të fluidit ftohës me avull të ftohtë nga avulluesi, kryhet në të njëjtën kohë me ngufatjen e lëngut të fluidit ftohës. Ky avull i ftohtë nga avulluesi në të vërtet është avull i ngopur i thatë (pakëz i ringrohur). Ajo me futjen në shkëmbyes të nxehtësisë edhe më tej tejnxehet duke ftohur gjatë kësaj kondensatin e fluidit ftohës. Me këtë mënyrë do të përmirësohet koeficienti i ftohjes, por jo edhe aq, sepse rritja e nxehtësisë së ftohjes fitohet në bazë të rritjes së punës së ngjeshjes. Te pajisjet ftohëse të cilat si lëndë ftohëse përdorin freonin, një shkëmbyes i këtillë i nxehtësisë është nevojë praktike: Freonët përzihen mirë me vajrat për lyerje në kompresor. Freonët nëpër instalim me vete bartin edhe pikëza të këtij vaji. Në shkëmbyesin e nxehtësisë vije deri te avullimi i freonit prej vet atyre pikave të vajit. Me këtë evitohet të vije deri te avullimi i freonit lëngë në cilindrin e kompresorit. Nga tubi kapilar fluidi ftohës, i cili është në shtypjen të avullimit, përcillet deri në avullues. Në avullues fluidi ftohës lëngë në temperaturën e avullimit (temperatura e ngopjes), fillon të vlojë dhe avullohet. Për avullim u është i nevojshëm nxehtësia avulluese latente, të cilën e merr nga mjedisi i avulluesit (nga hapësira e cila ftohet), gjegjësisht nga sipërfaqja e avulluesit. Proceset të cilat ndodhin gjatë sjelljes së nxehtësisë fluidit ftohës në avullues (transmetimi i nxehtësisë në mes fluidit dhe mureve të brendshme të avulluesit, procesi i vlimit të fluidit në tuba, transmetimi i nxehtësisë në mes mediumit të ftohur dhe avulluesit, ndikimi i vajit të tretur në fluid gjatë transmetimit të nxehtësisë, paraqitja e vesës në sipërfaqen e avulluesit etj.) janë shumë të ndërlikuara dhe analiza e tyre do të mungojë për shkak temës të cilën ky libër para se gjithash e shqyrton. Fluidi ftohës do të avulloj derisa të avullohet i tëri, gjegjësisht të ndërroj gjendjen e tij agregate dhe të kaloj në fazën avulluese. Ai në të vërtet është në gjendje të avullit të thatë të ngopur. Kjo gjendje sigurohet me "mbushjen" gjegjëse, e cila është e nevojshme si një sasi e lëngët e fluidit ftohës e cila do të avullohet para daljes nga avulluesi. Në zonën dalëse të avulluesit avulli i ngopur i thatë në një sasi të duhur edhe rinxehet. Pasi që nxehtësia e ftohjes i tërhiqet trupit të ftohur gjatë diferencave përfundimtare temperaturike të fluidit ftohës i cili avullohet në avullues dhe trupi i cili ftohet, koeficienti i ftohjes do të zvogëlohet. Ky zvogëlim mund të 24
  • 25. rregullohet me riftohjen e lëngut të fluidit ftohës dhe me ngrohjen e avullit të ngopur të thatë. Me siguri ringrohja në praktikë rekomandohet, sepse me këtë sigurohet avullim i tërësishëm i lëngut para hyrjes në kompresor. (1) Kompresori me thithjen e avullit të tejnxehur e mbyll ciklin e ftohjes. Të gjitha proceset në këtë cikël në realitet janë procese të pakthyeshme. Që pajisja ftohëse kompresorike të punojë në mënyrë optimale duhet që në mënyrë të përshtatshme të harmonizohen karakteristikat e elementeve partikulare të sistemit. Me harmonizimin e karakteristikave të atyre elementeve fitohen karakteristikat statike të punës së pajisjes ftohëse kompresorike në përgjithësi. Me harmonizimin e karakteristikave duhet të zgjidhen shumë probleme në punën komplete të pajisjes, sepse puna partikulare e elementeve nuk është e pavarur nga puna e elementeve të tjera. "Temperatura e avullimit ndryshohet në periudhat e punës së kompresorit në kufij mjaft të gjër. Pasi që edhe temperatura e kondensimit në periudhën e punës kompresorike ndërrohet me temperaturën e avullimit, kurse gjatë eksploatimit kushtet e ftohjes së kondensatorit gjithashtu ndryshohen në kufij mjaft të gjërë, tubi kapilar duhet të jetë i dimensionuar ashtu që rrjedhja e lëngut të freonit ftohës nën ndikimin e diferencave të shtypjeve të kondensimit dhe avullimit gjithmonë në mënyrë të kënaqshme i përgjigjet kapacitetit ftohës. Nëse tubi kapilar nuk do të lëshonte lëng të mjaftueshëm, efikasiteti i avulluesit do të përkeqësohej për shkak të lagështis jo adekuate të sipërfaqes së tij, kurse efikasiteti i kondensatorit do të zvogëlohej për shkak të grumbullimit të lëngut në të. Nëse tubi kapilar do të ishte më i madh - i gjërë, në avullues do të depërtoj edhe avulli nga kondensatori, me çka do të rritej shtypja në avullues dhe do ta zvogëlonte kapacitetin ftohës." (1) "Nëpër tubin kapilar rrjedhja ndryshon gjatë periudhës së punës së kompresorit dhe rritet ashtu si rritet diferenca e shtypjeve të kondensimit dhe avullimit. Për këtë shkak përherë ndryshon edhe përmbajtja e fazës së lëngët edhe në avullues edhe në kondensator, me çka ndryshon edhe efikasiteti ngrohës i tyre. Mbushja optimale e avulluesit me lëng relativisht arrihet vetëm në një hapsirë të ngushtë të kushteve temperaturike të punës." (1) "Edhe pse karakteristikat punuese të tërë elementeve të pajisjes duhet të jenë të harmonizuara nga shikimi termoteknik, duhet edhe sasia e fluidit ftohës, me të cilin instalimi mbushet, që të jetë e harmonizuar me vëllimin e kondensatorit dhe të avulluesit që të mos vije deri te grumbullimi i tepërt i lëngut në kondensator ose deri te rrjedhja e lëngut nga avulluesi në tubin përcjellës thithës". (1) ―Kur kompresori ndalon së punuari, lëngu i fluidit ftohës edhe më tutje rrjedh nëpër tubin kapilar nga kondensatori në avullues, për të cilin shkak shtypja në kondensator zbret kurse në avullues rritet. Rrjedhja e lëngut është më e ngadalësuar aq sa është diferenca e këtyre shtypjeve më e vogël, dhe nëse periudha e pushimeve (pauzës) të kompresorit është më e madhe, shtypjet do të barazohen. Vëllimi i avulluesit duhet të jetë mjaft i madh që të pranoj lëngun, i cili gjatë kësaj pune mblidhet në avullues, pa rrjedhjen e lëngut në përçuesin thithës." (1) Janë të cekura vetëm disa nga problemet të cilat mund të ndodhin në punën komplete të pajisjes, nga arsyeja që të kuptohet rëndësia e harmonizimit të karakteristikave të elementeve partikulare në bashkësinë punuese të pajisjes kompresorike komplete në pajisjen ftohëse. 25
  • 26. 3. FRIGORIFERËT DHE FRIZAT SHTËPIAK 3.1. NË PËRGJITHËSI Frigoriferi është një pajisje ftohëse e dedikuar për ruajtjen e gjërave të freskëta ushqimore të cilat në të ftohen dhe ruhen në një temperaturë prej 0 - 8°C. Natyrisht në frigorifer mund të vendosen edhe ushqimet që veç janë të ngrira. Koha e ruajtjes së ushqimeve në frigorifer, me që varet nga lloji dhe vetit e ushqimeve, mund të zgjat më së shumti 2-3 javë. Frizi është një pajisje ftohëse e dedikuar për ruajtjen e ushqimit të ngrirë dhe/ose ngrirjen e ushqimeve të freskëta. Temperatura në friz është më e ulët se -18 ºC. Koha e ruajtjes së ushqimeve në friz, çka varet nga lloji dhe tipi i ushqimeve, mund të qëndroj disa muaj. Në pjesët e përparme të frigoriferit dhe frizit ndodhen shenjat me një apo më shumë yje (ka edhe frigorifer pa etiketa). Ato shenja janë disa nga shenjat internacionale, të cilat i kanë përvetësuar prodhuesit e frigoriferëve dhe frizave, të cilat në shikimin e parë tregojnë se për çfarë lloji të frigoriferit bëhet fjalë ose çfarë temperature përmbajnë. Domethënia e etiketave në pjesën e parme të frigoriferëve dhe frizave: Pa etiketë pajisja nuk e ka hapësirën temperaturike- të ulët * -Hapësira me temperaturë të ulët e shënuar me një yll, dedikohet për ruajtjen afatshkurtre të ushqimeve të ngrirë në temperaturë deri -6 ºC ** - Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me dy yje, dedikohet për ruajtjen afatshkurtre të ushqimeve të ngrira në temperaturë deri në -12 ºC. *** - Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me tre yje, dedikohet për ruajtjen afatgjate të ushqimeve të ngrira në temperaturë -18 ºC. **** - Hapësira me temperaturë të ulët, e shënuar me katër yje, dedikohet për ngrirjen e ushqimit të freskët dhe për ruajtjen afatgjate të ushqimit të ngrirë në një temperaturë më të ulët se -18 ºC. Çdo frigorifer dhe friz ka etiketat të cilat gjinden në shtëpizat e pajisjes në pjesën e jashtme apo të brendshme të saj. Në të mund të gjinden të dhënat e pajisjes ftohëse në vazhdim: lloji; modeli; tensioni dhe frekuenca; fuqia hyrëse; bruto-neto vëllimi; kapaciteti ngrirës; klasa klimatizuese; harxhimi i rrymës në nivelin vjetor; niveli i zhurmës; simboli i institucionit i cili e ka testuar apo lejuar përdorimin e pajisjes ftohëse etj. Në etiketë mund të gjenden të dhënat e sasisë së fluidit ftohës me të cilin është mbushur sistemi dhe patjetër simboli i fluidit ftohës i cili gjindet në sistem. Këto dy të dhëna njëherazi janë edhe të dhënat më të rëndësishme që gjinden në etiketa të cilat i nevojiten mjeshtrit, serviserëve. Gjatë blerjes së frigoriferëve në të gjinden edhe udhëzuesit për përdorimin e tij. Udhëzuesi përmban rekomandime të ndryshme të prodhuesit të frigoriferit dedikuar përdoruesve për funksionim të drejt dhe sa më të gjatë të pajisjes ftohëse. Frigomjeshtrit të cilët i riparojnë pajisjet ftohëse është mirë që të dinë rekomandimet e prodhuesit nga udhëzuesi për përdorim. Këto shpesh mund të ndihmojnë gjatë analizës së prishjes. Frigoriferët dhe frizat shtëpiak ndërtohen me klasa të ndryshme klimatizuese: - SN- për temperaturë të mjedisit prej 10-32 ºC, 26
  • 27. - N - për temperaturë të mjedisit prej 16-32 ºC, - ST- për temperaturë të mjedisit prej 18-38 ºC, - T - për temperaturë të mjedisit prej 18-43 ºC. Në botë ekzistojnë frigorifer dhe frizat në mënyra të ndryshme; me konstruksione dhe zgjedhje të ndryshme teknike. Megjithatë, në këtë libër janë përshkruar vetëm frigoriferët dhe frizat të cilët më së shpeshti përdorën në amvisëri. 3.2. FRIGORIFERËT Ekzistojnë frigorifer me hapësirë të ulët temperaturike (simboli me 1 ose 2 yje) ose pa ambient temperaturik të ulët (nuk ka simbole me yje). Frigoriferët me hapësirë të ulët temperaturike mund të kenë avullues në formë të shkronjave "U", "O", "L". Nga ana e përparme avulluesi është i mbyllur me kapak i cili mund te hapet. Nën avullues gjindet ena për mbledhjen e ujit gjatë shkrirjes së avulluesit. Shkrirja e avulluesit bëhet në mënyrë manuale ose gjysmë automatike. Hapësira temperaturike e ulët, përkatësisht avulluesi, xhendet gjithmonë në pjesën e epërme të hapësirës ftohëse. Fig. 4-1. Frigoriferi Frigoriferët pa hapësirë të ulët temperaturike e kanë avulluesin në formë të pllakës së rrafshët. Avulluesi është i montuar në pjesën e fundit të shtëpizës së frigoriferit gjatë majës së pjesës së epërme të hapësirës ftohëse. Mund të jetë i dukshëm ose është i pështjellur (në mes izoluesit dhe sipërfaqes së brendshme të shtëpizës). Shkrirja e avulluesit kryhet automatikisht - me ajër nga hapësira ftohës ose me nxehës elektrik. Uji nga avulluesi kullohet dhe mblidhet në kanalin e dizajnuar posaçërisht për atë punë e cila e bart atë jashtë ambientit ftohës në enën e dedikuar për mbledhjen e ujit. Ena për mbledhjen e ujit mund të jetë e montuar në pjesën e epërme të shtëpizës së kompresorit ose në fund të kondensatorit. Frigoriferët kanë dyer të përshtatshme të cilat zakonisht kanë mundësin të hapen majtas-djathtas. Dyert kanë gomë puthitëse mbyllëse (gomim) me magnet. Frigoriferët, për shkak të nivelizimit kanë këmbë lëvizëse të vendosura në fund të shtëpizës. 27