Powerpoint presentation in Farsi containing very useful information

1. 1391- نیمسال دوم 92
اختلالات محیطی وسوانح طبیعی
خشکسالی
Drought
مدرس: هومن بهمن پور
دانشجو : یاسمین افشار
توان ها و محدودیت های طبیعی منطقه
دانشکده معماری و شهرسازی
گروه آموزشی شهرسازی

2. فرآیند مطالعه
خشکسالی
چارچوب تحقیق
مقدمه
ضرورت و اهمیت
پیشینه
جهان
ایران
چارچوب نظری
تعاریف و اصطلاحات
تقسیم بندی انواع
علل پیدایش
شاخص ها
کاربست الگوی نظری
شناخت مناطق مستعد
ایران
آمار و اطلاعات
قوانین
جهان
محدودیت های موجود
پیش بینی
آثار و پیامدها
جمع بندی نمونه های موفق
جهان
ایران

3. مقدمه
• پدیده کمبود آب هرساله در بسیاری از مناطق جهان به علت افزایش جمعیت،
گسترش کشاورزی و صنعت ، افزایش تقاضای آب اتفاق می افتد و عوامل
دیگر مانند تغییرات اقلیمی و آلودگی آب بر این واقعه دامن می زنند. در
سالهای اخیر سیل و خشکسالی با تعداد و شدت بیشتری از گذشته تجربه شده اند
و به نظر می رسد که دوره بازگشت این سوانح در مناطق خاص کوتاه تر شده
است.
• خشکسالی ها به عنوان یک سانحه طبیعی شناخته می شود و توجه بسیاری از
اکولوژیست ها ، آب شناسان، هواشناسان ، زمین شناسان و دانشمندان
کشاورزی را به خود جلب کرده اند. خشکسالی تقریبا در تمامی مناطق با
شرایط آب و هوایی مختلف ) اعم از کم باران و پرباران( رخ می دهد و
بهترین نمونه ای است که می توان توسط چندین پارامتر اقلیمی و
هیدورولوژیکی مشخص شود. خشکسالی دارای اهمیت قابل توجهی در برنامه
ریزی و مدیریت منابع آبی می باشند.

4. اهمیت و ضرورت
• خشکسالی در رتبه نخست خسارات سوانح طبیعی
• برنامه ریزی و مدیریت آبهای شیرین
• شناخت تهدیداتی را برای بخش های اقتصادی حساس به اقلیم
• توسعه اقدامات لازم برای کاهش آسیب پذیری بخش کشاورزی
• جلوگیری از مهاجرت در پهنه سرزمینی
• توسعه روش های مدل سازی برای انواع خشکسالی هیدرولوژیکی
و کشاورزی

5. خشکسالی در جهان
• از همه ی سوانح طبیعی قرن
20 ام خشکسالی خسارت آور
ترین اثرات را به همراه
داشته است.
• هم اکنون خشک سالی حدود
۲۵ از مردم جهان را تهدید ٪
می کند. در سال ۲۰۰۵ از هر
۴ نفر در جهان ۱ نفر در
خشکسالی زندگی می کرد.

6. خشکسالی در ایران
• كشور ما به خاطر قرار گرفتن در كمربند خشك جغرافيايي و نوار بياباني كه در 25 تا 40 درجه عرض شمالي واقع شده
است، از شرايط آب وهوايي برخوردار است كه جزو مناطق كم باران جهان بشمار مي آيد.
• کشور ايران با وجود قرارگرفتن در کمر بند خشک جهاني تغيير پذيري شديد اقليمي بارش تنها معادل يکسوم متوسط
جهاني دارد.
• بر اساس تحقيقات انجام گرفته در کشور، اثر مستقيم خسارت ناش ي از کاهش هر 1 ميليمتر بارندگي برابر 98 ميليارد
ريال مي باشد
• نمودار بارندگي 32 ساله در ايران نمايانگر آن است که کشورمان در خلال اين دوره با 6 بار خشکسالي مواجه بوده و
علاوه براين 17 بار نيز ميزان بارندگي از حد متوسط کمتر بوده است و 5 بار نيز تا آستانه خشکسالي پيش رفته است.

7. خشکسالی دهه 80 در ایران
6/2 ميليون هکتار زراعت آبي
و 4 ميليون هکتار زراعت ديم
1 ميليون هکتار از باغات / و 1
45 درصد افت منابع ذخيره
نیمه اول :خشکسالی حاکم بر 25
استان به ویژه خراسان جنوبی
کاهش 26 درصدی متوسط بارش 30 ساله
کاهش 41 درصدی متوسط بارش سالانه
کاهش تولی برنج 4 هزار تن
70 درصد دیم ، 10 درصد نحصولات آب ،
1378 1379 1380 1383 1385 1386
خراسان جنوبی سیستان و بلو چستان ،
هرمزگان
خشکسالی 7 ساله
خشکی 7 ملیون دام ، 14 هزار هکتار باغ
سیستان ، کرمان ، هرمزگان
طوفان گونو و بارنگی شدید
نیمه دوم :خشکسالی حاکم بر
سیستان ، کرمان ، هرمزگان ،
فارس
خراسان
کاهش 53 درصدی بارندگی
آعاز خشکسالی 4 ساله

8. 1352-53
خشکسالی دهه 80 در ایران
1378-79
1317398-08-081

9. تعاریف و اصطلاحات
همان خشکی آب و هواست.صحبت از نبود یا کمبود بارندگی به طور عمومی و حاکم بودن : Aridity خشکی
شرایط آب و هوایی خشک در آن منطقه در طول سالیان دراز است .
Operational Definition : Drought خشکسالی
:
1. پالمر :
Drought as a significant deviation from the normal hydrologic conditions of an area
2. سازمان فائو:
The percentage of years when crops fail from the lack of moisture
3. سازمان جهانی هواشناسی :
Drought means a sustained, extended deficiency in precipitation.
: 4. کنوانسیون سازمان ملل 1994
Drought means the naturally occurring phenomenon that exists when precipitation has been
significantly below normal recorded levels, causing serious hydrological imbalances that

10. ویژگی های خشکسالی و تفاوت آن با سایر تهدیدات محیطی
A Creeping Phenomenon
• در تمامی مناطق با شرایط آب و هوایی مختلف ) اعم از کم باران و پرباران( رخ
می دهد
• پدیده خزنده: توسعه به آرامی ،ادامه یافتن طولانی ، باقی ماندن اثرات پس از پایان.
• آغاز و پایان مشخص ندارد.
• کمترین قابلیت پیش گویی را داراست.
• بیشترین تلفات انسانی را در میان سایر تهدیدهای محیطی داراست.
• تعریف واحد ندارد.
• اثرات خشکسالی ساختاری نیست و در نواحی جغرافیایی بزرگ پخش می شود. در
مقایسه با سیل ، طوفان، زمین لرزه و گردباد خشکسالی ساختار منابع آبی را تهدید
می کند که این خود منجر به تخریبات ساختاری می گردد.
• اقدامات انسانی می تواند مستقیما خشکسالی را برخلاف سایر سوانح هدف قرار دهد

11. انواع خشکسالی
زماني كه بارش كمتر از حد متوسط كه منجر به تغییر :Meteorological • هواشناسی
الگوي آب و هوایي مي گردد، در كشورهاي مختلف و در زمان هاي مختلف متفاوت مي باشد.
زماني كه رطوبت خاك از نیاز واقعي محصول كمتر باشد و : Agricultural • کشاورزی
منجر به خسارت در محصول شود
زماني كه سطح تراز ذخایر آب :Hydrological : ) • هیدرولوژیکی )آب شناختی یاکم آبی
هاي سطحي و زیرزمیني از حد معمول خود پایین تر باشد
در ارتباط با برخی کالاهایی اقتصادی است که : Socio-economic • اجتماعی-اقتصادی
عناصر اقلیمی ، هیدرولوژیکی و کشاورزی خشکسالی را بهمراه خود دارند. وابسته به زمان و
مکان فرایند عرضه و تقاضا است . کالاهای اقتصادی از قبیل آب ، حبوبات ، علوفه ، ماهی و
حیوانات آبزی ، نیروی الکتریسیته برقابی بستگی به شرایط آب و هوایی دارند.

12. انواع خشکسالی

13. علل پیدایش خشکسالی
Intergovernmental Panel on Climate Change
• مشاهدات اندازه گيری شده در 157 سال گذشته نشان می دهد که دمای سطح کره زمين با تفاوت های منطقه ای قابل توجهی
1940 به اندازه - افزایش یافته است. برای متوسط جهانی پدیده ی گرمایش در قرن بیستم در دو فاز رخ داده است : 1- از 1910
0.35 ( درجه سلسیوس و 2- قویا از دهه 1970 تا حال حاضر ) 0.55 (. نرخ افزایش گرمایش در 25 سال گذشته اتفاق افتاده و 11 (
سال از 12 سال گرم در 12 سال اخير بوده است.
• به طور کلی این گرمایش چرخه ی آب جهانی را تشدید می کند و این را به خوبی اثبات می کند که متوسط دمای سطح زمين پس از
آخرین عصر یخبندان که در 21000 سال پیش رخ داده فراتر رفته است ، بنابراین بارش، تبخير و رواناب جهانی از متوسطخود
افزایش یافته است.پیامد گرمایش کره زمین تنها تغییر در متوسط ها نیست بلکه نتیجه آن در مجموع افزایش وقوع سوانح و
اختلالات محیطی است.
• پدیده کمبود آب هرساله در بسیاری از مناطق جهان به علت افزایش جمعیت، گسترش کشاورزی و صنعت ، افزایش تقاضای آب
اتفاق می افتد و عوامل دیگر مانند تغیيرات اقلیمی و آلودگی آب بر این واقعه دامن می زنند. در سالهای اخير سیل و خشکسالی با
تعداد و شدت بیشتری از گذشته تجربه شده اند و به نظر می رسد که دوره بازگشت این سوانح در مناطق خاص کوتاه تر شده
است.
• دمای هوا ، بادها، رطوبت نسبی پایين ، زمان و ویژگی بارش ها به همراه توزیع روزهای بارانی در هنگام فصل رشد محصول، تداوم و
مدت بارش، شروع و پایان زمان بارندگی از جمله عوامل مهم در وقوع خشکسالی هستند.

14. شاخص های خشکسالی
نام شاخص علامت اختصاري ارائه دهنده سال ارائه مقياس زماني متغیز مورد بررس ی
نام شاخص علامت اختصاري ارائه دهنده سال ارائه مقياس زماني متغیز مورد بررس ی
1965 ماهيانه Palmer PDSI شاخص شدت خشكسالي پالمر
دما-بارش-رواناب-تبخيروتعرق -
1993 فصلي تبخير Meyer CSDI شاخص خشكسالي محصول وي ژه
رطوبت خاك
شاخص نابهنجاري وبي نظمي
Rooy RAI بارش 1965 ماهانه وسالانه بارش
1994 سالانه رطوبت خاك Hollinger SMDI شاخص خشكسالي رطوبت خاك
1967 ماهيانه، فصلی، سالانه بارش Gibbs Maher Deciles شاخص دهك ها
1994 Willeke PN شاخص درصد از نرمال
RI شاخص بارش كلي يا سراسري
Gommes
Petrassi
1994 قرن وسال بارش
1968 هفتگي بارش ودما Palmer CMI شاخص رطوبت محصول
1996 ماهيانه Weghorst RDI شاخص خشكسالي احيائي
سطح آب رودخانه-بارش برف-
جريانات سطحي-ذخائر آب ودما
1982 بارش وپوشش برف Shafer Decman SWSI شاخص ذخيره آب سطحي
1999 سالانه و روزانه بارش روزانه Wilhite Byum EDI شاخص بارش مؤثر
48-24-12-6-3-1 1993 ماهه بارش Mckee SPI شاخص بارش استاندارد

15. SPI شاخص
Standard Precipitation Index
SPI طبقه بندی مقادیر
> ترسالی بسیار شدید 2
1.5- ترسالی شدید 1.99
1- ترسالی متوسط 1.49
0.5- ترسالی خفیف 0.99
(-0.49)-( نرمال ( 0.49
(-0.99)-(- خشکسالی خفیف ( 0.5
(-1.49)-(- خشکسالی متوسط ( 1
(-1.99)-(- خشکسالی شدید ( 1.5
<- خشکسالی خیلی شدید 2
برای برای مطالعه جنبه های مختلف خشکسالی مانند SPI • از شاخص
پیش بینی، تحلیل تناوب ، و اثرات اقلیمی استفاده می شود.
به عنوان يك شاخص كمي ، كاربردي براي مقياسهاي زماني متفاوت SPI •
ماهه در يك دوره i مي توان استفاده كرد. خشكسالي در مقياس زماني
معين، زماني بوقوع مي پيوندد
• اين شاخص بر اساس تفاوت بارش از ميانگين براي يك مقياس زماني
مشخص و سپس تقسيم آن بر انحراف معيار به دست مي آيد وتنها فاكتور
مؤثر در محاسبه اين شاخص عنصر بارندگي مي باشد

16. بررسی روندهای جهانی

17. بررسی روندهای جهانی
• حدود نیمی از سطوح زمین مستعد پذیرش این پدیده هستند. از آن مهمتر این است که
تقریبا بخش اعظم زمین های کشاورزی در همین مناطق واقع است.

18. مناطق مستعد کشور
• درصد فراواني وقوع خشكسالي و شدت آن در كشور بسیار بالا بوده كه بیشترین فراواني با 50 درصد
،% 7%، زاهدان 43 %،یزد 42 / متعلق به منطقه بندرعباس مي باشد. پس ازآن به ترتیب، زابل 46
ایرانشهر 40 % ،كرمان 27 %، داراي خشكسالي مي باشند كه همگي جزو مناطق خشك ایران محسوب
مي شوند.
• شاه محمدي ) 1380 ( خشكسالي ها و تر سالي ها را در ایستگاه هاي بوشهر، مشهد، تهران، اصفهان و
جاسك با استفاده از آمار دراز مدت بررسي نمود. این تحلیل نشان مي دهد كه احتمال وقوع خشكسالي در
ایستگاه هاي بوشهر، اصفهان، مشهد، تهران و جاسك بترتیب برابر 39 ،48 ،37 ،47 و 45 درصد
است.
در حوزه مركزي ایران بررسي SPI • رضیئي و همكاران ) 1382 ( خشكسالي را با استفاده از شاخص
با مقیاس زماني كوتاه مدت براي مناطق خشك و نیمه خشك SPI نمودند. در این بررسي مشخص شد كه
مناسب نیست و آنان همچنین نشان دادند که پدیده خشکسالي از غرب به شرق ازیک روند تقریبا افزایشي
پیروي نموده و در حاشیه شرقي استان یزد شدت خشکسالیها به حد اکثر مي رسد.

19. مناطق مستعد کشور

20. قوانین خشکسالی مصوب مجلس شورای اسلامی
1375
• قانون الحاق دولت جمهوری اسَلامی ایران به کنوانسیون سازمان ملل متحد برای بیابان زدایی در کشورهایی که به طور جدی
باخشکسالی و یا بیابان زایی مواجه می باشند -
1376
• قانون تامین تسهیلات اعتباری جدید جهت جبران خسارت کشاورزان و دامداران خسارت دیده ناشی از خشکسالی و تسریع در عملیات
اجرایی طرح افزایش ظرفیت پالایشگاه ولی
1378
• قانون جبران خسارات و پیشگیری عوارض ناشی از خشکسالی
1379
• قانون استفساریه نسبت به قانون جبران خسارات و پیشگیری عوارض ناشی از خشکسالی
1380
• قانون پیشگیری از عوارض ناشی از خشکسالی و جبران خسارات
1383
• قانون تأمین منابع مالی برای جبران خسارات ناشی از خشکسالی و یا سرمازدگی
1387
• قانون متمم قانون بودجه سال 1387 کل کشور جهت تأمین اعتبار موردنیاز واردات کالاهای اساسی و ضروری و جبران خسارت ناشی
از خشکسالی و سرمازدگی
1388
• تصویب نامه درخصوص برگزاری گردهمایی منطقه ای با موضوع خشکسالی و توفان گرد و غبار و بررسی راهکارهای مقابله با آن

21. پیش بینی خشکسالی
-1 جمع آوری داده های بارندگی در یک دوره آماری بلند مدت )به عنوان مثال 20
ساله( برای ایستگاه های سینوپتیک در سطح کشور
در مقیاس های یک ماهه، (SPI) -2 محاسبه شاخص بارندگی استاندارد شده
سه ماهه، شش ماهه، 12 ماهه و 24 ماهه
IDW -3 تهيه نقشه هاي پهنه بندی خشکسالي با استفاده از روش

22. پیامد ها و اثرات منفی
• کاهش منابع آبی ، کاهش کیفیت آب ، کاهش محصولات کشاورزی ، کاهش برق تولیدی ، تخریب زیستگاه های
ساحلی و در نهایت تعلیق فعالیت های اقتصادی-اجتماعی.
• خشکسالی مجموعه ای از اثرات پیچیده تارعنکبوتی را تولید می کند به طوری که بسیاری از بخش های
جامعه شامل اقتصاد را دخیل می کند و اثرات آن ممکن است فراتر از منطقه ای که با خشکسالی روبه رو است
برود.
• در سال های اخير خشکسالی های شدید در مقیاس های کلان در همه قاره ها مشاهده شده است به طوری که
نواحی بزرگی را در اروپا ، افریقا،آسیا ، استرالیا ،آمریکای جنوبی ، آمریکای مرکزی و آمریکای شمالی را تحت تاثير
خود قرار داده است و هزینه های بالای اقتصادی و اجتماعی توجهات را به مساله خشکسالی افزایش داده است.

23. The UN Convention to Combat Drought and
Desertification1994

24. جمع بندی
• خشکسالی ها یکي از تغییرات معمول اقلیمی می باشندکه بسیاری از مناطق خشک و نیمه خشک
دنیا را با شدتهای زیاد هر چند سال یکبار در بر می گیرد. در بسیاری از سالها هم رخداد
خشکسالي برای مدتي مشخص نیست از این رو شناسائي خشکسالي خود یافته اي ارزشمند برای
مدیریت منابع آبي مناطقي چون ایران که بخش اعظم آنرا مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل مي
دهد محسوب خواهد شد.
• بنا به سوابق تحقیقي به منظور شناسائي شدت و گسترش خشکسالي عموما شاخصهائي توسعه
داده شده است که هر کدام ورودیها و شرایط استفاده خاص خود رادارا مي باشند. با توجه به در
دسترس بودن اطلاعات اقلیمي بسیاري از این شاخصها متغیرهای هواشناختي را بعنوان ورودی
در نظر مي گیرند. از بین متغیرهاي اقلیمي نیز بارش بعنوان مهمترین متغیر تعیین کننده در
شرایط خشکسالي است.
• بارندگي مهمترین متغیری است که تغییرات آن به طور مستقیم در رطوبت خاک و جریان های
سطحی ، تغیرات مخازن زیرزمینی آب وغیره منعکس می شود. بر پایه مطالعات پیشین در بین
یا شاخص یکي از پرکاربردترین شاخصهاي بررسی SPI شاخصهاي مبتني بر بارش شاخص
خشکسالي هواشناسي در جهان و ایران محسوب مي شود.

25. با تشکر از دقت نظر شما!
داریوش اول :“اهورامزدا، این کشور را از گزند دشمن، دروغ و
خشکسالی پاسدار بدار”