SlideShare una empresa de Scribd logo
1 de 44
Descargar para leer sin conexión
सुदृढ गर्भारपण
- Dr Neelima Chunkhare
गर्भारपण सुदृढ
आणण सुजभण
बभळभची चभहूल सुदृढ, सशक्त व हुशभर मुले ही ज्यभप्रमभणे आई वडिलभांचभ
तसेच समभजभलभ आधभर असतभत, त्यभचप्रमभणे देशभची खरी सांपत्ती
असतभत अशी मुले ही घिवभवी लभगतभत. त्यभांची योग्य ती शभरररीक व
मभनससक घिण घिववण्यभसभठी आई-वडिलभांच्यभ प्रेमभचे व आधभरभचे छत्र
अत्यांत जरुरी असते त्यभचबरोबर प्रभथसमक वैद्यकीय ज्ञभनसुद्धभ अत्यांत
उपयोगी पिते. मुलभलभ जन्म देण्यभच्यभ पद्धतीत स्त्त्री ही चभर अवस्त्थेतून
जभते.
१)पूवागर्भावस्त्थभ.
२)गर्भावस्त्थभ.
३)प्रसूती अवस्त्थभ.
४)सुततकभवस्त्थभ.
पूर्ागर्भार्स्थभ
लग्नभनांतरचभ परांतु गर्भावस्त्थेच्यभ आधीचभ कभळ म्हणजे
पूवागर्भावस्त्थभ ही एक महत्त्वभची स्स्त्थती आहे. ह्यभ स्स्त्थतीकिे
स्त्त्रीची शभरीररक व मभनससक तयभरी के ली जभते. कभही शभरीररक
रोग ( हृदयरोग , मधुमेह, क्षय, रक्तक्षय ) तसेच मभनससक
रोगभांसभठी स्त्त्रीची तपभसणी के ली जभते. अशभपैकी कु ठलभही रोग
आढळून आल्यभस त्यभचभ शक्यतोवर इलभज के लभ जभतो कभही
शभरीररक रोगभत ककां वभ मभनससक रोगभमध्ये जर रोग
परभकभष्ठेलभ पोहचलभ असतभ तर अशभ स्स्त्थतीत गर्ावतीलभ
शभरररीक व मभनससक ववकभरभांचभ धोकभ असतो.
३.फॉलिक अॅलसड (१२ लि. ग्रॅि दररोज) -
हे जीवनसत्व तुम्हभलभ गर्ा रभहण्यभच्यभ तनदभन १२ आठविे
आधी पभसून आवश्यक असते. तसेच पहहल्यभ त्रैमभससकभत
महत्वभचे असते. बभळभच्यभ मदू तसेच मज्जभरज्जू वभढीसभठी
आवश्यक असते. ह्यभच्यभ कमतरतेमुळे सुध्दभ 'anemia' होऊ
शकतो.
बीटरूट, धभन्ये व िभळी सभलीसहहत बटभटे
पभलक, वभटभणे, बीटरूट, र्िी, धभन्ये व िभळी
सोयभबीन व त्यभचे पदभथा
बदभम, कभजू, आक्रोि, तीळ
गर्भार्स्थभ
गर्ाधभरणेपभसून ते प्रसूतीपयंतचभ कभळ असतो,
त्यभलभ गर्भावस्त्थभ म्हणतभत. सभमभन्यपणे
गर्भावस्त्थेची मुदत ९ महहने व ७ हदवस एवढी
असते. ककां वभ सभधभरण २८० हदवस एवढी असते.
गर्भावस्त्थभ ही स्स्त्थती िॉक्टर आणण गर्भारीण यभ
दोघभांच्यभ दृष्टीने अत्यांत महत्त्वभची स्स्त्थती आहे.
प्रसुतीमध्ये उद्र्वणभऱ्यभ बऱ्यभच अिचणीांचभ
आढभवभ गर्भावस्त्थेत घेतभ येतो व त्यभचभ योग्य
तो इलभज करूनशक्य तो अिचणी टभळतभ येतभत
ककां वभ त्यभसभठी योग्य ती पूवा तयभरी करतभ येते.
प्रसूतीपूर्ा तपभसणी
स्त्त्रीस जेव्हभ प्रथम गर्भार होणभची जभणीव होते.
त्यभवेळेस लगेच िॉक्टरभांकिून तपभसणी करून
घेणे योग्य असते. कभरण गर्भावस्त्थेमध्ये ठरभववक
कभळभच्यभ अांतरभने स्स्त्त्रची तपभसणी होते . ततच्यभ
गर्भाची वभदतसेच गर्भास्त्थेमध्ये आढळू येणभरे
रोग यभांचभ बभरकभईने अभ्यभस के लभ जभतो.
अर्ाकभची वभढ, गर्भाशयभची वभढ, प्रसूती मभगभाचभ
तपभस व रक्तगट, रक्तदभब, मधुमेह तसांच
प्रसूती मभगभात असणभरे अिथळे वगेरे गोष्टीांचभ
अांदभज िॉक्टरभांनभ येतो.
सुदृढ गर्भारपण
• izlqrhiwoZ rikl.;k ekrk o ckydkP;k
vkjksX;n="V;k fu"irhlkBh vko';d vkgsr-
izlqrhiwoZrikl.khp sosGki_Ad
uksan.kh o
ifgyhizlqrhiwoZrikl.Ah
xjksnji.AkP;kifgY;k12
vkBoM;kr
2 jhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.kkP;k14
rs26vkBoM;kr
3 jhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.kkP;k28 rs34
vkBoM;kr
4 FAhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.kkP;k36
O;kvkBoM;kr
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
गर्ार्तीच्यभ जबभबदभऱ्यभ :
आहभर
गर्भावस्त्थेत आहभरभचे महत्त्व अधधक आहे. कभही तज्ञभांनी गर्ावती स्त्त्री व मूल ह्यभांच्यभ
आहभरभववषयी परस्त्परभांशी सांबांध पभरखतभनभ मुलभलभ आईचां बभांिगुळ म्हणून सांबोधले आहे ही
कल्पनभ जरी बऱ्यभ आयभांनभ अस्जबभत रुचणभरी नसती तरीसुद्धभ यभचभ अथा एवढभच आहे की, मूल
हे आईवर सगळ्यभच दृष्टीने तनर्ाररत असते व त्यभमुळे आई व मूल ह्यभ दोघभांच्यभ आरोग्यभसभठी
आवश्यक तो आहभर घेण्यभत जबभबदभरी आईवर असते.
सभधभरणररत्यभ गर्ावस्त्थेत स्त्त्रीच्यभ आहभरभची गरज वीस टक्क्यभांनी वभढते. आहभर हभ एकभवेळी थोि
असभवभ, परांतु थोड्यभ थोड्यभ अांतरभने घ्यभवभ. आहभर हभ पौस्ष्टक व पचण्यभस हलकभ असभवभ. खूप
ततखट, तळलेले पदभथा, उघड्यभवरील पदभथा शक्यतोवर टभळभवेत रोज सभधभरण १ लीटर दूध
अवश्य प्यभवे. त्यभमुळे रोजचे आवश्यक तेवढे प्रोटीन्स आणण कॅ स्ल्शयम समळण्यभस मदत होते.
जर दूध आवित नसल्यभस दूधभचभ कोठलभही पदभथा घेण्यभस हरकत नभही. पण रोजचे कमीत कमी
१ लीटर दूध ककां वभ दूधभचभ कोणतभही पदभथा घेणे आवश्यक आहे.
जर गर्ावती स्त्त्री अांिी व मभांसभहभर घेत असेल तर चभांगलभ सशजवलेलभ व कमी ततखट असभ आहभर
उच्चप्रतीचे प्रोटीन्स देण्यभस फभर उपयुक्त होतो. ह्यभबरोबरच ६० ते ६५ ग्रॅम चरबी ( Fats )आणण
३०० ते ३५० ग्रॅम वपष्टमयपदभथा ( कभबोहभयड्रेटस ) हे आवश्यक आहेत. मुबलक प्रमभणभांत फळभांचभ
रस, हहरव्यभ पभलेर्भज्यभ घेतल्यभस यभतून स्व्हटॅसमन व खनीजे समळतभत. मुबलक प्रमभणभत प्रवभही
पदभथा, पभणी अत्यभवश्यक असते. सभधभरण २ लीटर पभणी व थोिेसे मीठ हे हदवसर्रभत घेणे
आवश्यक आहे. गर्ावती स्त्त्रीने उपभस-तभपभस, िभएटीांग वगैरे कधीही करू नये. कभरण त्यभचे
अतनष्ठ पररणभम होतभत ते नांतर आई व मुलभलभ र्ोगभवे लभगतभत.
गर्भारपणभत पौस्ष्टक, सकस
आणण समतोल आहभर घेणे
बभळभच्यभ वभढीसभठी व आईच्यभ
आरोग्यभसभठी अत्यांत आवश्यक
आहे. पण ब-यभच वेळभ सकस
आणण पौस्ष्टक आहभर म्हणजे
र्रपूर तुपभतलभ सशरभ, असळवभचे,
डिांकभचे लभिू असभ (गोि)
गैरसमज असतो. सभधी
नभगलीची र्भकरी, वपठलां, कभांदभ,
चटणी हभ सुध्दभ सकस आणण
समतोल आहभर आहे हे ककती
जणीांनभ ठभऊक असते? ह्यभ
कररतभ थोिीशी अभ्यभसू वृत्ती
हवी. समतोल आहभर म्हणजे
आपल्यभ जेवणभत मुख्य सहभ
न्युट्रीएांटस चभ समभवेश असतो.
- प्रोहटन्स, कभबोहभयड्रेटस,
फॅ टस, जीवनसत्व, क्षभर, आणण
पभणी.
गर्ावतीने मीठ अगदी कमी खभवे कभरण मीठभमुळे रक्तभची आम्लतभ
वभढते, अधधक तहभन लभगते, र्ूक मांद होते व हभतभपभयभांवर, पोटभवर सूज
येते. तसेच लोणची, पभपि, मसभले हे पदभथा ककतीही चववष्ट वभटले तरी
त्यभांचभ कमी वभपर करभवभ
समतोल आहभर घेतलभ म्हणजे तुमचे गर्भारपण अधधक सुकर आणण
आनांददभयी होईल.
मळमळ, पोटभत आणण छभतीत जळजळ, पोटभच्यभ तक्रभरी (अततसभर, शौचभस न होणे)
इत्यभदी तक्रभरींपभसून तुम्ही नक्कीच मुक्त रहभल.
गर्ावतीने जे अन्न दोन वेळभ खभयचे तेच
हदवसभतून ४-५ वेळभ थोिे थोिे खभवे. यभमुळे
सशथील झभलेल्यभ जठरभलभ थोिे अन्न पचवभयलभ
व शोषून घ्यभयलभ त्रभस होत नभही. पुढे
गर्भाशयभचभ आकभर गर्भाच्यभ वभढीमुळे जसजसभ
मोठभ होत रहभतो तेव्हभ ते गर्भाशय, जठर व
आतिी यभांनभ बभजूलभ सभरते व त्यभच्यभांवर दभबही
टभकते म्हणूनच शेवटच्यभ ३ महहन्यभांतही
गर्भावतीने आहभर ३-४ वेळभ थोिभ थोिभ प्रमभणभत
घेणेच योग्य ठरते. नभहीतर पचनकक्रयभ नीट होत
नभही व सभधे उठणे बसणेही त्रभसदभयक होते.
दोन चमचे तुप, तेल तसेच २ चमचे ररफभइन्ि सभखर हदवसभलभ
खभयलभ हरकत नभही.
पण जरभ जपून कभरण तीळ, बदभम, कभही िभळी यभांसभरख्यभ
आपल्यभ जेवणभत सभमभववष्ट असणभ-यभ पदभथभात सुध्दभ
अप्रत्यक्षररत्यभ चरबीचे प्रमभण असते. अततररक्त चरबीमुळे
कॅ स्ल्शयम सभरख्यभ घटकभांच्यभ शोषणभत अिथळभ येतो.
वरील प्रमभणेच तुमच्यभ आहभरभत महत्वभचे असणभरे घटक
म्हणजे कॅ स्ल्शयम, लोह, फॉसलक अॅससि, आणण चोथभ/ तांतुमय
पदभथा (fibre) त्यभचां प्रमभण खभलील प्रमभणे प्रत्येक गर्ावती
स्त्त्रीच्यभ आहभरभत असभयलभच हवां.
१.कॅ ल्शियि (१००० लि.ग्रॅ दररोज) -
हे बभळभच्यभ दभत व हभिभच्यभ बळकटीसभठी अत्यांत आवश्यक आहे.
दुधभचे पदभथा दुधभचे पदभथा –
दूध, दही, पनीर, चीज
सोयभबीन र् त्यभपभसून बनर्िेिे पदभथा
हहरव्यभ पभिेर्भज्यभ
तीळ र् नभगिी
सुदृढ गर्भारपण
२.िोह (३८ लि.ग्रॅ दररोज) -
हभ रक्त पेशीतलभ (haemoglobin) महत्वभचभ घटक आहे. जो मभतेच्यभ शरीरभतल्यभ प्रत्येक
पेशीलभ रक्त पुरवठभ करतो. बभळभच्यभ लभल रक्त पेसशांच्यभ वभढीलभही हभ अत्यांत उपयुक्त
आहे. जर कमी मभत्रेत हे लोह घेतले तर तुम्ही 'anaemic' होण्यभची शक्यतभ असते.
हहरव्यभ पभलेर्भज्यभ – पभलक पुहदनभ
धभन्ये, िभळी किधभन्ये
सुकभ मेवभ - मनुके , खजूर
तीळ,
बदभम, कभजू,
गुळ
सुदृढ गर्भारपण
३.फॉलिक अॅलसड (१२ लि. ग्रॅि दररोज) -
हे जीवनसत्व तुम्हभलभ गर्ा रभहण्यभच्यभ तनदभन १२ आठविे आधी पभसून आवश्यक
असते. तसेच पहहल्यभ त्रैमभससकभत महत्वभचे असते. बभळभच्यभ मदू तसेच मज्जभरज्जू
वभढीसभठी आवश्यक असते. ह्यभच्यभ कमतरतेमुळे सुध्दभ 'anemia' होऊ शकतो.
बीटरूट,
धभन्ये व िभळी
पभलक र्ेंिी सभलीसहहत बटभटे वभटभणे,
सोयभबीन व त्यभचे पदभथा बदभम, कभजू,
आक्रोि, तीळ
४.चोथभ (१५ ते २५ लि. ग्रॅि दररोज) -
हभ आपल्यभ आहभरभतलभ आवश्यक घटक आहे. ज्यभमुळे आपल्यभलभ पोट र्रल्यभचभ आनांद समळतो.
तसेच शौचभच्यभ तक्रभरी दूर होतभत.
फळे पेरू, सांत्री, सफरचांद
फळे शक्यतो सभलीसहहत खभवी कभरण सभलीलगतच जीवनसत्व असतभत.
हभतसिीचभ तभांदूळ, गहू, ऒट, बभजरी
सोयभबीन, रभजमभ
शेवग्यभच्यभ शेंगभ गवभर, हहरवे वभटभणे इ.
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
दभतभांची ननगभ
दभतभांची योग्य ती कभळजी घेणे
अगत्यभचे असते. हदवसभतूनच
कमीत कमी दोनदभ रभत्री झोपतभनभ
व सकभळी दभत घभसभवे. दभतभांनभ
कीि लभगली असल्यभस लगेच
त्यभसभठी योग्य ते उपचभर करभवेत.
हहरड्यभांनभ रोज सकभळी व रभत्री
मभलीश करणे व खभल्ल्यभनांतर
गुळण्यभ करण्यभची सवय लभवून घेणे
हे उत्तम.
िलित्सगा
रोज मलोत्सगा ठरभववक वेळी करणे
आवश्यक आहे. त्यभसभठी मुबलक
प्रमभणभत र्भज्यभ, फळे आणण पभणी
आवश्यक आहे. जर मलोत्सगा
तनयमीत होत नसेल ककां वभ
मलबद्धभचभ त्रभस असेल तर
त्यभसभठी मुबलक पभणी, फळे,
पभलेर्भज्यभ यभांचभ जेवणभत उपयोग
करभवभ. जर त्यभांनीसुद्धभ फरक
वभटलभ नभही तर इसबगोल, ऍग्रोलचभ
उपयोग करभवभ. र्रपूर खजूर खभवभ.
अांजीरभचे सरबत उत्तम. जुलभबभचे
ओषध शक्यतो टभळभवे.
मलोत्सगभासभठी र्भरतीय पद्धतीचे
सांिभस अधधक बरे असे प्रस्त्तूत
व्यभयभि
व्यभयभम हभ हलकभ असभवभ. सभधभरपणे चभलण्यभचभ
व्यभयभम असभवभ. वजने उचलणे तसेच पळभपळीचे
व्यभयभम टभळभवेत. घरभतील हलकी कभमे ९ व्यभ
महहन्यभच्यभ शेवटपयंत करण्यभस हरकत नभही. गर्भार
स्त्त्रीस प्रसववेदनभच्यभ वेळी ज्यभप्रमभणे जोर करून
मुलभलभ प्रसूतीमभगभाच्यभ बभहेर पिण्यभस मदत करते त्यभ
प्रकभरच्यभ व्यभयभमची सवय गर्ावती स्त्त्रीस करणे ही
प्रसूती लवकर होण्यभस लभर्दभयी ठरते.
र्ैयल्ततक आरोग्य
रोज आांघोळ करणे, हलके , सैल व स्त्वच्छ कपिे घभलणे
आवश्यक असते. बभह्य जननेन्रीय पभण्यभने धूवून
पुसून कोरिी ठेवभवीत.
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
स्तनभांची ननगभ
रोज सकभळी आांघोळीच्यभ वेळेस स्त्तन व स्त्तनभग्रे स्त्वच्छ धुवभवीत. कभही
स्स्त्त्रयभांचे स्त्तनभग्र आत दबलेले असतभत अशभ पररस्स्त्थतीमध्ये प्रसूतीनांतर
मुलभलभ स्त्तनपभन करणे कठीण जभते म्हणून रोज आांघोळीच्यभ वेळेस आत
दबलेले स्त्तनभग्र असल्यभस त्यभांनभ मसभज करून बभहेर प्रक्षेवपत करभवी.
अांगठभ व तजानी यभमध्ये धरून कमीत कमी ७-८ वेळभ कफरवभवी. जर
स्त्तनभग्रभवर जखमभ, खभचभ असल्यभस त्यभत मलम लभवभवे. ब्रेसीयसा ह्यभ
सभधभरणपणे कभपिभच्यभ असभव्यभत. तसेच फभर घट्ट न बसणभऱ्यभ पण
स्त्तनभांनभ आधभर देण्यभस योग्य असभव्यभत.
सांर्ोग
पहहले ५ महहने सांर्ोग टभळभवभ कभरण यभ कभळभत
सांर्ोग के ल्यभने गर्ापभतभची शक्यतभ वभढते. तसेच
शेवटचे २ महहने सांबांध टभळभवभ. कभरण योनीमभगभातील
जांतू गर्भाशयभपयंत जभण्यभचभ धोकभ असतो. मधील
कभळभत सांबांध ठेवण्यभचभ झभल्यभस दर १५ हदवसभत
एखभद्यभवेळीच ठेवणे योग्य आहे.
गर्भार्स्थेचे ककरकोळ आजभर
गर्ावती स्त्त्रीस ही जभणीव करून द्यभवयभस हवी
की, गर्भावस्त्थभ ही आरोग्यभची एक तनशभणी आहे तो
रोग नव्हे.
िळिळणे र् ओकभऱ्यभ
सभधभरण पन्नभस टक्के गर्ावती स्स्त्त्रयभमध्ये मळमळणे व ओकभऱ्यभ आढळून
येतभत. अशभ ओकभऱ्यभचे कभरण जभस्त्त करून मभनससक असते.ओकभऱ्यभ सवा
गर्ावती स्स्त्त्रयभांनभ होतभतच असे नभही, पण जर जभस्त्त त्रभस होत असेल तर
तज्ज्ञभांचभ सल्लभ घेणे इष्ट. ओकभऱ्यभ चभलू असेपयंत गर्ावती स्स्त्त्रयभांनी स्त्वयांपभक
न के लेलभ बरभ. गोिपदभथा, आईस्स्त्क्रम वगैरे जभस्त्त खभवे.
छभतीत जळजळणे
बऱ्यभच गर्भार स्स्त्त्रयभत छभतीत जळजळणे आढळते. सवासभधभरणपणे न
जळजळण्यभसभठी ततखट पदभथा वज्या करभवेत. थांि दूध हदवसभतून दोन ते तीन
वेळभ घ्यभवे. जळजळणे थभांबले नभहीच तर ऍटभांसीि घ्यभव्यभत. मलबद्धभचभ त्रभस
असेल तर त्यभसभठी आधी नमूद के ल्यभप्रमभणे उपभय करभवेत.
डोके दुखी, चतकर येणे
हे सवासभधभरणपणे रक्तभतील सभखरेचे (ग्लुकोजचे) प्रमभण कमी झभल्यभने होते.
यभचभ इलभज म्हणून थोड्यभ थोड्यभ वेळभच्यभ अांतरभने कभही नभ कभही गोि पदभथा
तोंिभत टभकभवभ.
झोप न येणे
हभ एक त्रभसदभयक अनुर्व आहे. दुपभरचे कमी झोपभवे. रभत्री झोपतभनभ
एक ग्लभस दूध प्यभवे. हलकी फु लकी पुस्त्तके वभचभवी. कधी कधी
नभतेवभईक व पतीची सहभनुर्ूतीच पुरेशी असते.
पभयभत गोळे येणे
हभसुद्धभ त्रभसदभयक अनुर्व आहे. पभयभत गोळभ येणे सवासभधभरणपणे रभत्री
जभस्त्त होते. जभस्त्त त्रभस होत असल्यभस कॅ स्ल्शयम व स्व्हटॅसमन बी आणण
बी ६ इांजेक्शन उपयोगी पितभत.
पभठ दुखणे
सभधभरणपणे हॉरमोन्समधल्यभ फरकभमुळे बऱ्यभच गर्ावती स्स्त्त्रयभांची पभठ
दुखते. ववश्भांती, पभठीचभ मसभज कमरपट्टभ व औषधे यभमुळे बरभच फरक
पितो.गर्भावस्त्थेदरम्यभन गर्भाशय व प्रसूतीमभगभाचभ रक्तपुरवठभ वभढतो व
त्यभमुळे प्रसूतीमभगभातील स्त्त्रभवभमध्ये वभढ होते. हभ स्त्त्रभव जर सभधभरण
असेल तर ह्यभसभठी इलभजभची गरज नभही. पण जर स्त्त्रभव खूप होत
असेल तर मभत्र तज्ज्ञभांचभ सल्लभ घेणे इष्ट आहे.
वरील गोष्टीांचभ एकां दरीत ववचभर करतभ असे आढळून येईल, की तनयमीत
प्रसूतीपूवा जतनभमुळे गर्ावतीलभ स्त्वतःमध्ये आत्मववश्वभस वभटू लभगतो.
असभ आत्मववश्वभस स्त्त्रीचे मन व आरोग्य चभांगले ठेवण्यभसभठी अत्यांत
उपयोगी ठरतो. गर्भावस्त्थेत उद्र्वणभऱ्यभ अिचणीांची आधी चभहूल घेऊन
त्यभप्रमभणे इलभज के ल्यभस प्रसूतीसुद्धभ चभांगली व सुरळीत होऊ शकते.
अशभ प्रसूतीपूवा जतनभची व्यवस्त्थभ सभधभरणपणे सवाच मोठ्यभ हॉस्स्त्पटलभत
असते. ततचभ सदुपयोग करून घेणे हे आपल्यभच हभतभत आहे व
आपल्यभलभ अत्यांत हहतभचेही आहे.
सुदृढ गर्भारपण
सुदृढ गर्भारपण
The 5 clean practices are:
• Clean hands
• Clean delivery surface
• Clean cord care
• Clean blade for cutting
cord
• Clean cord tie and
no application on cord
stump
सुदृढ गर्भारपण
102

Más contenido relacionado

Similar a सुदृढ गर्भारपण

Similar a सुदृढ गर्भारपण (15)

Kushtha chikitsa - Charak samhita
Kushtha chikitsa  - Charak samhitaKushtha chikitsa  - Charak samhita
Kushtha chikitsa - Charak samhita
 
उत्तम आरोग्याचे मंत्र
उत्तम आरोग्याचे मंत्रउत्तम आरोग्याचे मंत्र
उत्तम आरोग्याचे मंत्र
 
Breast feeding/स्तनपान
Breast feeding/स्तनपानBreast feeding/स्तनपान
Breast feeding/स्तनपान
 
syba ppt.pptx
syba ppt.pptxsyba ppt.pptx
syba ppt.pptx
 
Sex education_लैंगिक शिक्षण
Sex education_लैंगिक शिक्षण Sex education_लैंगिक शिक्षण
Sex education_लैंगिक शिक्षण
 
Understand Childbirth pain marathi
Understand Childbirth pain marathiUnderstand Childbirth pain marathi
Understand Childbirth pain marathi
 
Chchardi
ChchardiChchardi
Chchardi
 
अन्न आणि अन्नाचे रक्षण
अन्न आणि अन्नाचे रक्षण अन्न आणि अन्नाचे रक्षण
अन्न आणि अन्नाचे रक्षण
 
उच्च रक्तदाब - कारणे , निदान ,लक्षणे , उपचार , आहार
उच्च रक्तदाब - कारणे , निदान ,लक्षणे , उपचार , आहार उच्च रक्तदाब - कारणे , निदान ,लक्षणे , उपचार , आहार
उच्च रक्तदाब - कारणे , निदान ,लक्षणे , उपचार , आहार
 
Covid 19 awareness in marathi
Covid  19 awareness in marathiCovid  19 awareness in marathi
Covid 19 awareness in marathi
 
Nppcf 13.6.16
Nppcf 13.6.16Nppcf 13.6.16
Nppcf 13.6.16
 
Goat rearing.pdf
Goat rearing.pdfGoat rearing.pdf
Goat rearing.pdf
 
Important information on superstitions and irradication.
Important information on superstitions and irradication.Important information on superstitions and irradication.
Important information on superstitions and irradication.
 
Ayurved Presentation
Ayurved PresentationAyurved Presentation
Ayurved Presentation
 
Pcv
PcvPcv
Pcv
 

सुदृढ गर्भारपण

  • 2. गर्भारपण सुदृढ आणण सुजभण बभळभची चभहूल सुदृढ, सशक्त व हुशभर मुले ही ज्यभप्रमभणे आई वडिलभांचभ तसेच समभजभलभ आधभर असतभत, त्यभचप्रमभणे देशभची खरी सांपत्ती असतभत अशी मुले ही घिवभवी लभगतभत. त्यभांची योग्य ती शभरररीक व मभनससक घिण घिववण्यभसभठी आई-वडिलभांच्यभ प्रेमभचे व आधभरभचे छत्र अत्यांत जरुरी असते त्यभचबरोबर प्रभथसमक वैद्यकीय ज्ञभनसुद्धभ अत्यांत उपयोगी पिते. मुलभलभ जन्म देण्यभच्यभ पद्धतीत स्त्त्री ही चभर अवस्त्थेतून जभते. १)पूवागर्भावस्त्थभ. २)गर्भावस्त्थभ. ३)प्रसूती अवस्त्थभ. ४)सुततकभवस्त्थभ.
  • 3. पूर्ागर्भार्स्थभ लग्नभनांतरचभ परांतु गर्भावस्त्थेच्यभ आधीचभ कभळ म्हणजे पूवागर्भावस्त्थभ ही एक महत्त्वभची स्स्त्थती आहे. ह्यभ स्स्त्थतीकिे स्त्त्रीची शभरीररक व मभनससक तयभरी के ली जभते. कभही शभरीररक रोग ( हृदयरोग , मधुमेह, क्षय, रक्तक्षय ) तसेच मभनससक रोगभांसभठी स्त्त्रीची तपभसणी के ली जभते. अशभपैकी कु ठलभही रोग आढळून आल्यभस त्यभचभ शक्यतोवर इलभज के लभ जभतो कभही शभरीररक रोगभत ककां वभ मभनससक रोगभमध्ये जर रोग परभकभष्ठेलभ पोहचलभ असतभ तर अशभ स्स्त्थतीत गर्ावतीलभ शभरररीक व मभनससक ववकभरभांचभ धोकभ असतो.
  • 4. ३.फॉलिक अॅलसड (१२ लि. ग्रॅि दररोज) - हे जीवनसत्व तुम्हभलभ गर्ा रभहण्यभच्यभ तनदभन १२ आठविे आधी पभसून आवश्यक असते. तसेच पहहल्यभ त्रैमभससकभत महत्वभचे असते. बभळभच्यभ मदू तसेच मज्जभरज्जू वभढीसभठी आवश्यक असते. ह्यभच्यभ कमतरतेमुळे सुध्दभ 'anemia' होऊ शकतो. बीटरूट, धभन्ये व िभळी सभलीसहहत बटभटे पभलक, वभटभणे, बीटरूट, र्िी, धभन्ये व िभळी सोयभबीन व त्यभचे पदभथा बदभम, कभजू, आक्रोि, तीळ
  • 5. गर्भार्स्थभ गर्ाधभरणेपभसून ते प्रसूतीपयंतचभ कभळ असतो, त्यभलभ गर्भावस्त्थभ म्हणतभत. सभमभन्यपणे गर्भावस्त्थेची मुदत ९ महहने व ७ हदवस एवढी असते. ककां वभ सभधभरण २८० हदवस एवढी असते. गर्भावस्त्थभ ही स्स्त्थती िॉक्टर आणण गर्भारीण यभ दोघभांच्यभ दृष्टीने अत्यांत महत्त्वभची स्स्त्थती आहे. प्रसुतीमध्ये उद्र्वणभऱ्यभ बऱ्यभच अिचणीांचभ आढभवभ गर्भावस्त्थेत घेतभ येतो व त्यभचभ योग्य तो इलभज करूनशक्य तो अिचणी टभळतभ येतभत ककां वभ त्यभसभठी योग्य ती पूवा तयभरी करतभ येते.
  • 6. प्रसूतीपूर्ा तपभसणी स्त्त्रीस जेव्हभ प्रथम गर्भार होणभची जभणीव होते. त्यभवेळेस लगेच िॉक्टरभांकिून तपभसणी करून घेणे योग्य असते. कभरण गर्भावस्त्थेमध्ये ठरभववक कभळभच्यभ अांतरभने स्स्त्त्रची तपभसणी होते . ततच्यभ गर्भाची वभदतसेच गर्भास्त्थेमध्ये आढळू येणभरे रोग यभांचभ बभरकभईने अभ्यभस के लभ जभतो. अर्ाकभची वभढ, गर्भाशयभची वभढ, प्रसूती मभगभाचभ तपभस व रक्तगट, रक्तदभब, मधुमेह तसांच प्रसूती मभगभात असणभरे अिथळे वगेरे गोष्टीांचभ अांदभज िॉक्टरभांनभ येतो.
  • 8. • izlqrhiwoZ rikl.;k ekrk o ckydkP;k vkjksX;n="V;k fu"irhlkBh vko';d vkgsr- izlqrhiwoZrikl.khp sosGki_Ad uksan.kh o ifgyhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.AkP;kifgY;k12 vkBoM;kr 2 jhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.kkP;k14 rs26vkBoM;kr 3 jhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.kkP;k28 rs34 vkBoM;kr 4 FAhizlqrhiwoZrikl.Ah xjksnji.kkP;k36 O;kvkBoM;kr
  • 13. गर्ार्तीच्यभ जबभबदभऱ्यभ : आहभर गर्भावस्त्थेत आहभरभचे महत्त्व अधधक आहे. कभही तज्ञभांनी गर्ावती स्त्त्री व मूल ह्यभांच्यभ आहभरभववषयी परस्त्परभांशी सांबांध पभरखतभनभ मुलभलभ आईचां बभांिगुळ म्हणून सांबोधले आहे ही कल्पनभ जरी बऱ्यभ आयभांनभ अस्जबभत रुचणभरी नसती तरीसुद्धभ यभचभ अथा एवढभच आहे की, मूल हे आईवर सगळ्यभच दृष्टीने तनर्ाररत असते व त्यभमुळे आई व मूल ह्यभ दोघभांच्यभ आरोग्यभसभठी आवश्यक तो आहभर घेण्यभत जबभबदभरी आईवर असते. सभधभरणररत्यभ गर्ावस्त्थेत स्त्त्रीच्यभ आहभरभची गरज वीस टक्क्यभांनी वभढते. आहभर हभ एकभवेळी थोि असभवभ, परांतु थोड्यभ थोड्यभ अांतरभने घ्यभवभ. आहभर हभ पौस्ष्टक व पचण्यभस हलकभ असभवभ. खूप ततखट, तळलेले पदभथा, उघड्यभवरील पदभथा शक्यतोवर टभळभवेत रोज सभधभरण १ लीटर दूध अवश्य प्यभवे. त्यभमुळे रोजचे आवश्यक तेवढे प्रोटीन्स आणण कॅ स्ल्शयम समळण्यभस मदत होते. जर दूध आवित नसल्यभस दूधभचभ कोठलभही पदभथा घेण्यभस हरकत नभही. पण रोजचे कमीत कमी १ लीटर दूध ककां वभ दूधभचभ कोणतभही पदभथा घेणे आवश्यक आहे. जर गर्ावती स्त्त्री अांिी व मभांसभहभर घेत असेल तर चभांगलभ सशजवलेलभ व कमी ततखट असभ आहभर उच्चप्रतीचे प्रोटीन्स देण्यभस फभर उपयुक्त होतो. ह्यभबरोबरच ६० ते ६५ ग्रॅम चरबी ( Fats )आणण ३०० ते ३५० ग्रॅम वपष्टमयपदभथा ( कभबोहभयड्रेटस ) हे आवश्यक आहेत. मुबलक प्रमभणभांत फळभांचभ रस, हहरव्यभ पभलेर्भज्यभ घेतल्यभस यभतून स्व्हटॅसमन व खनीजे समळतभत. मुबलक प्रमभणभत प्रवभही पदभथा, पभणी अत्यभवश्यक असते. सभधभरण २ लीटर पभणी व थोिेसे मीठ हे हदवसर्रभत घेणे आवश्यक आहे. गर्ावती स्त्त्रीने उपभस-तभपभस, िभएटीांग वगैरे कधीही करू नये. कभरण त्यभचे अतनष्ठ पररणभम होतभत ते नांतर आई व मुलभलभ र्ोगभवे लभगतभत.
  • 14. गर्भारपणभत पौस्ष्टक, सकस आणण समतोल आहभर घेणे बभळभच्यभ वभढीसभठी व आईच्यभ आरोग्यभसभठी अत्यांत आवश्यक आहे. पण ब-यभच वेळभ सकस आणण पौस्ष्टक आहभर म्हणजे र्रपूर तुपभतलभ सशरभ, असळवभचे, डिांकभचे लभिू असभ (गोि) गैरसमज असतो. सभधी नभगलीची र्भकरी, वपठलां, कभांदभ, चटणी हभ सुध्दभ सकस आणण समतोल आहभर आहे हे ककती जणीांनभ ठभऊक असते? ह्यभ कररतभ थोिीशी अभ्यभसू वृत्ती हवी. समतोल आहभर म्हणजे आपल्यभ जेवणभत मुख्य सहभ न्युट्रीएांटस चभ समभवेश असतो. - प्रोहटन्स, कभबोहभयड्रेटस, फॅ टस, जीवनसत्व, क्षभर, आणण पभणी.
  • 15. गर्ावतीने मीठ अगदी कमी खभवे कभरण मीठभमुळे रक्तभची आम्लतभ वभढते, अधधक तहभन लभगते, र्ूक मांद होते व हभतभपभयभांवर, पोटभवर सूज येते. तसेच लोणची, पभपि, मसभले हे पदभथा ककतीही चववष्ट वभटले तरी त्यभांचभ कमी वभपर करभवभ समतोल आहभर घेतलभ म्हणजे तुमचे गर्भारपण अधधक सुकर आणण आनांददभयी होईल. मळमळ, पोटभत आणण छभतीत जळजळ, पोटभच्यभ तक्रभरी (अततसभर, शौचभस न होणे) इत्यभदी तक्रभरींपभसून तुम्ही नक्कीच मुक्त रहभल.
  • 16. गर्ावतीने जे अन्न दोन वेळभ खभयचे तेच हदवसभतून ४-५ वेळभ थोिे थोिे खभवे. यभमुळे सशथील झभलेल्यभ जठरभलभ थोिे अन्न पचवभयलभ व शोषून घ्यभयलभ त्रभस होत नभही. पुढे गर्भाशयभचभ आकभर गर्भाच्यभ वभढीमुळे जसजसभ मोठभ होत रहभतो तेव्हभ ते गर्भाशय, जठर व आतिी यभांनभ बभजूलभ सभरते व त्यभच्यभांवर दभबही टभकते म्हणूनच शेवटच्यभ ३ महहन्यभांतही गर्भावतीने आहभर ३-४ वेळभ थोिभ थोिभ प्रमभणभत घेणेच योग्य ठरते. नभहीतर पचनकक्रयभ नीट होत नभही व सभधे उठणे बसणेही त्रभसदभयक होते.
  • 17. दोन चमचे तुप, तेल तसेच २ चमचे ररफभइन्ि सभखर हदवसभलभ खभयलभ हरकत नभही. पण जरभ जपून कभरण तीळ, बदभम, कभही िभळी यभांसभरख्यभ आपल्यभ जेवणभत सभमभववष्ट असणभ-यभ पदभथभात सुध्दभ अप्रत्यक्षररत्यभ चरबीचे प्रमभण असते. अततररक्त चरबीमुळे कॅ स्ल्शयम सभरख्यभ घटकभांच्यभ शोषणभत अिथळभ येतो. वरील प्रमभणेच तुमच्यभ आहभरभत महत्वभचे असणभरे घटक म्हणजे कॅ स्ल्शयम, लोह, फॉसलक अॅससि, आणण चोथभ/ तांतुमय पदभथा (fibre) त्यभचां प्रमभण खभलील प्रमभणे प्रत्येक गर्ावती स्त्त्रीच्यभ आहभरभत असभयलभच हवां.
  • 18. १.कॅ ल्शियि (१००० लि.ग्रॅ दररोज) - हे बभळभच्यभ दभत व हभिभच्यभ बळकटीसभठी अत्यांत आवश्यक आहे. दुधभचे पदभथा दुधभचे पदभथा – दूध, दही, पनीर, चीज
  • 19. सोयभबीन र् त्यभपभसून बनर्िेिे पदभथा हहरव्यभ पभिेर्भज्यभ तीळ र् नभगिी
  • 21. २.िोह (३८ लि.ग्रॅ दररोज) - हभ रक्त पेशीतलभ (haemoglobin) महत्वभचभ घटक आहे. जो मभतेच्यभ शरीरभतल्यभ प्रत्येक पेशीलभ रक्त पुरवठभ करतो. बभळभच्यभ लभल रक्त पेसशांच्यभ वभढीलभही हभ अत्यांत उपयुक्त आहे. जर कमी मभत्रेत हे लोह घेतले तर तुम्ही 'anaemic' होण्यभची शक्यतभ असते. हहरव्यभ पभलेर्भज्यभ – पभलक पुहदनभ धभन्ये, िभळी किधभन्ये सुकभ मेवभ - मनुके , खजूर तीळ, बदभम, कभजू, गुळ
  • 23. ३.फॉलिक अॅलसड (१२ लि. ग्रॅि दररोज) - हे जीवनसत्व तुम्हभलभ गर्ा रभहण्यभच्यभ तनदभन १२ आठविे आधी पभसून आवश्यक असते. तसेच पहहल्यभ त्रैमभससकभत महत्वभचे असते. बभळभच्यभ मदू तसेच मज्जभरज्जू वभढीसभठी आवश्यक असते. ह्यभच्यभ कमतरतेमुळे सुध्दभ 'anemia' होऊ शकतो. बीटरूट, धभन्ये व िभळी पभलक र्ेंिी सभलीसहहत बटभटे वभटभणे, सोयभबीन व त्यभचे पदभथा बदभम, कभजू, आक्रोि, तीळ
  • 24. ४.चोथभ (१५ ते २५ लि. ग्रॅि दररोज) - हभ आपल्यभ आहभरभतलभ आवश्यक घटक आहे. ज्यभमुळे आपल्यभलभ पोट र्रल्यभचभ आनांद समळतो. तसेच शौचभच्यभ तक्रभरी दूर होतभत. फळे पेरू, सांत्री, सफरचांद फळे शक्यतो सभलीसहहत खभवी कभरण सभलीलगतच जीवनसत्व असतभत. हभतसिीचभ तभांदूळ, गहू, ऒट, बभजरी सोयभबीन, रभजमभ शेवग्यभच्यभ शेंगभ गवभर, हहरवे वभटभणे इ.
  • 28. दभतभांची ननगभ दभतभांची योग्य ती कभळजी घेणे अगत्यभचे असते. हदवसभतूनच कमीत कमी दोनदभ रभत्री झोपतभनभ व सकभळी दभत घभसभवे. दभतभांनभ कीि लभगली असल्यभस लगेच त्यभसभठी योग्य ते उपचभर करभवेत. हहरड्यभांनभ रोज सकभळी व रभत्री मभलीश करणे व खभल्ल्यभनांतर गुळण्यभ करण्यभची सवय लभवून घेणे हे उत्तम. िलित्सगा रोज मलोत्सगा ठरभववक वेळी करणे आवश्यक आहे. त्यभसभठी मुबलक प्रमभणभत र्भज्यभ, फळे आणण पभणी आवश्यक आहे. जर मलोत्सगा तनयमीत होत नसेल ककां वभ मलबद्धभचभ त्रभस असेल तर त्यभसभठी मुबलक पभणी, फळे, पभलेर्भज्यभ यभांचभ जेवणभत उपयोग करभवभ. जर त्यभांनीसुद्धभ फरक वभटलभ नभही तर इसबगोल, ऍग्रोलचभ उपयोग करभवभ. र्रपूर खजूर खभवभ. अांजीरभचे सरबत उत्तम. जुलभबभचे ओषध शक्यतो टभळभवे. मलोत्सगभासभठी र्भरतीय पद्धतीचे सांिभस अधधक बरे असे प्रस्त्तूत
  • 29. व्यभयभि व्यभयभम हभ हलकभ असभवभ. सभधभरपणे चभलण्यभचभ व्यभयभम असभवभ. वजने उचलणे तसेच पळभपळीचे व्यभयभम टभळभवेत. घरभतील हलकी कभमे ९ व्यभ महहन्यभच्यभ शेवटपयंत करण्यभस हरकत नभही. गर्भार स्त्त्रीस प्रसववेदनभच्यभ वेळी ज्यभप्रमभणे जोर करून मुलभलभ प्रसूतीमभगभाच्यभ बभहेर पिण्यभस मदत करते त्यभ प्रकभरच्यभ व्यभयभमची सवय गर्ावती स्त्त्रीस करणे ही प्रसूती लवकर होण्यभस लभर्दभयी ठरते. र्ैयल्ततक आरोग्य रोज आांघोळ करणे, हलके , सैल व स्त्वच्छ कपिे घभलणे आवश्यक असते. बभह्य जननेन्रीय पभण्यभने धूवून पुसून कोरिी ठेवभवीत.
  • 35. स्तनभांची ननगभ रोज सकभळी आांघोळीच्यभ वेळेस स्त्तन व स्त्तनभग्रे स्त्वच्छ धुवभवीत. कभही स्स्त्त्रयभांचे स्त्तनभग्र आत दबलेले असतभत अशभ पररस्स्त्थतीमध्ये प्रसूतीनांतर मुलभलभ स्त्तनपभन करणे कठीण जभते म्हणून रोज आांघोळीच्यभ वेळेस आत दबलेले स्त्तनभग्र असल्यभस त्यभांनभ मसभज करून बभहेर प्रक्षेवपत करभवी. अांगठभ व तजानी यभमध्ये धरून कमीत कमी ७-८ वेळभ कफरवभवी. जर स्त्तनभग्रभवर जखमभ, खभचभ असल्यभस त्यभत मलम लभवभवे. ब्रेसीयसा ह्यभ सभधभरणपणे कभपिभच्यभ असभव्यभत. तसेच फभर घट्ट न बसणभऱ्यभ पण स्त्तनभांनभ आधभर देण्यभस योग्य असभव्यभत.
  • 36. सांर्ोग पहहले ५ महहने सांर्ोग टभळभवभ कभरण यभ कभळभत सांर्ोग के ल्यभने गर्ापभतभची शक्यतभ वभढते. तसेच शेवटचे २ महहने सांबांध टभळभवभ. कभरण योनीमभगभातील जांतू गर्भाशयभपयंत जभण्यभचभ धोकभ असतो. मधील कभळभत सांबांध ठेवण्यभचभ झभल्यभस दर १५ हदवसभत एखभद्यभवेळीच ठेवणे योग्य आहे. गर्भार्स्थेचे ककरकोळ आजभर गर्ावती स्त्त्रीस ही जभणीव करून द्यभवयभस हवी की, गर्भावस्त्थभ ही आरोग्यभची एक तनशभणी आहे तो रोग नव्हे.
  • 37. िळिळणे र् ओकभऱ्यभ सभधभरण पन्नभस टक्के गर्ावती स्स्त्त्रयभमध्ये मळमळणे व ओकभऱ्यभ आढळून येतभत. अशभ ओकभऱ्यभचे कभरण जभस्त्त करून मभनससक असते.ओकभऱ्यभ सवा गर्ावती स्स्त्त्रयभांनभ होतभतच असे नभही, पण जर जभस्त्त त्रभस होत असेल तर तज्ज्ञभांचभ सल्लभ घेणे इष्ट. ओकभऱ्यभ चभलू असेपयंत गर्ावती स्स्त्त्रयभांनी स्त्वयांपभक न के लेलभ बरभ. गोिपदभथा, आईस्स्त्क्रम वगैरे जभस्त्त खभवे. छभतीत जळजळणे बऱ्यभच गर्भार स्स्त्त्रयभत छभतीत जळजळणे आढळते. सवासभधभरणपणे न जळजळण्यभसभठी ततखट पदभथा वज्या करभवेत. थांि दूध हदवसभतून दोन ते तीन वेळभ घ्यभवे. जळजळणे थभांबले नभहीच तर ऍटभांसीि घ्यभव्यभत. मलबद्धभचभ त्रभस असेल तर त्यभसभठी आधी नमूद के ल्यभप्रमभणे उपभय करभवेत. डोके दुखी, चतकर येणे हे सवासभधभरणपणे रक्तभतील सभखरेचे (ग्लुकोजचे) प्रमभण कमी झभल्यभने होते. यभचभ इलभज म्हणून थोड्यभ थोड्यभ वेळभच्यभ अांतरभने कभही नभ कभही गोि पदभथा तोंिभत टभकभवभ.
  • 38. झोप न येणे हभ एक त्रभसदभयक अनुर्व आहे. दुपभरचे कमी झोपभवे. रभत्री झोपतभनभ एक ग्लभस दूध प्यभवे. हलकी फु लकी पुस्त्तके वभचभवी. कधी कधी नभतेवभईक व पतीची सहभनुर्ूतीच पुरेशी असते. पभयभत गोळे येणे हभसुद्धभ त्रभसदभयक अनुर्व आहे. पभयभत गोळभ येणे सवासभधभरणपणे रभत्री जभस्त्त होते. जभस्त्त त्रभस होत असल्यभस कॅ स्ल्शयम व स्व्हटॅसमन बी आणण बी ६ इांजेक्शन उपयोगी पितभत.
  • 39. पभठ दुखणे सभधभरणपणे हॉरमोन्समधल्यभ फरकभमुळे बऱ्यभच गर्ावती स्स्त्त्रयभांची पभठ दुखते. ववश्भांती, पभठीचभ मसभज कमरपट्टभ व औषधे यभमुळे बरभच फरक पितो.गर्भावस्त्थेदरम्यभन गर्भाशय व प्रसूतीमभगभाचभ रक्तपुरवठभ वभढतो व त्यभमुळे प्रसूतीमभगभातील स्त्त्रभवभमध्ये वभढ होते. हभ स्त्त्रभव जर सभधभरण असेल तर ह्यभसभठी इलभजभची गरज नभही. पण जर स्त्त्रभव खूप होत असेल तर मभत्र तज्ज्ञभांचभ सल्लभ घेणे इष्ट आहे. वरील गोष्टीांचभ एकां दरीत ववचभर करतभ असे आढळून येईल, की तनयमीत प्रसूतीपूवा जतनभमुळे गर्ावतीलभ स्त्वतःमध्ये आत्मववश्वभस वभटू लभगतो. असभ आत्मववश्वभस स्त्त्रीचे मन व आरोग्य चभांगले ठेवण्यभसभठी अत्यांत उपयोगी ठरतो. गर्भावस्त्थेत उद्र्वणभऱ्यभ अिचणीांची आधी चभहूल घेऊन त्यभप्रमभणे इलभज के ल्यभस प्रसूतीसुद्धभ चभांगली व सुरळीत होऊ शकते. अशभ प्रसूतीपूवा जतनभची व्यवस्त्थभ सभधभरणपणे सवाच मोठ्यभ हॉस्स्त्पटलभत असते. ततचभ सदुपयोग करून घेणे हे आपल्यभच हभतभत आहे व आपल्यभलभ अत्यांत हहतभचेही आहे.
  • 42. The 5 clean practices are: • Clean hands • Clean delivery surface • Clean cord care • Clean blade for cutting cord • Clean cord tie and no application on cord stump
  • 44. 102