Wind energy project development and finance

1. Project ontwikkeling Wind op Land
Leon Pulles
11 november 2015

2. Introductie
Afspraak Rijk & IPO:
6.000 MW wind op land in 2020
• Wind levert belangrijke bijdrage aan 14%
hernieuwbare energie in 2020
• Participatieplan per project

3. Hoe 6.000 MW realiseren?
• 3.000 MW grootschalige ontwikkeling 100+ MW projecten.
– Structuurvisie & PlanMER Wind op Land
– 1.240 MW in lopende RCR procedure
– 1.820 MW in voorbereiding op RCR procedure
Kaart NL
Wieringermeer
350 MW
Krammersluizen
120 MW
N33 120 MW
Windpark Fryslân 350 MW
De Drentse Monden 300 MW
Noordoostpolder 429 MW
Zuidlob 122 MW
Goeree-Overflakkee
260 MW
Havengebied Rotterdam
150 MW
Prov. Flevoland1.370 MW (ambitie incl. recent vergund)
• 1.000 MW van huidige opwekkingsvermogen nog operationeel in 2020
2.000 MW kleinschalige windprojecten nodig (< 100 MW) !?!?

4. Hoeveel kapitaal is nodig om 6.000 MW te financieren?
• Aanname: nog 1.000 MW operationeel in 2020 van huidig geïnstalleerd vermogen
• 5.000 MW nieuw te installeren én te financieren
Project Entiteit
Eigen Vermogen
‘Banken’
Vreemd Vermogen
Investeerders
~ 20% capex
~ € 1,5 miljard
~ 80% capex
~ € 6 miljard
• Capex ~ € 1,5 miljoen per MW (wind op land)
• Totale capex te financieren voor 5.000 MW is ~ € 7,5 miljard

5. Financiers vertrouwen alleen op projectopbrengsten!
Zorg van financiers:
project genereert onvoldoende opbrengsten over looptijd om:
Geef vertrouwen:
Inzicht in beheersmaatregelen voor risico’s
die opbrengsten beperken!
• Projectkosten te dekken voor ontwikkeling, bouw en operatie
• Financieringslasten vreemd vermogen te dekken (rente, aflossing)
• Rendement eigen vermogen te bieden (laatste jaren project)

6. Verschillende financiers, verschillende eisen
Verschaffers van Vreemd Vermogen
• Eisen project opbrengsten > te betalen rente & aflossing
• Belangrijkste criterium: een minimum niveau van ‘Debt Service Cover Ratio’ (DSCR):
operationele kasstroom beschikbaar / rente + aflossing
Verschaffers van Eigen Vermogen
• Eisen: tijdshorizon project > periode terugbetalen van Vreemd Vermogen (‘tail’)
• Belangrijkste criterium: Internat Rate of Return (IRR) op geïnvesteerd eigen vermogen

7. Welke typen financiers zijn er (nationaal / internationaal)?
• ‘Smalle’ definitie: bankfinanciering (‘debt’)
– Commerciële banken
– Incl. ‘export credit agencies’ (Atradius, Euler Hermes, EKF)
– Incl. ‘development banks’ (EBRD, EIB etc.)
• ‘Brede’ definitie:
– Strategische investeerders (‘equity’)
• Japan (Mitsubishi, Marubeni, Sumitomo, etc.)
• Turbineleveranciers, ontwikkelaars
– Fondsen (institutionele investeerders)
• Interesses verschillen per projectfase
• B.v. PGGM, Danish Pensionfund
• Appetite verandert door ervaringen veranderende overheidssteun
‘landrisico’: Spanje, Tsjechië, Bulgarije, …, Nederland (?)

8. 1. Financiering en financiële participatie
Verstrekken van kapitaal aan project en behalen van financieel rendement.
– Burgers verstrekken obligatielening
– Burgers kopen aandelen
2. Niet financiële burgerparticipatie
Voordelen voor burgers en/of gebieden voortvloeiend uit project, zonder financiële inleg.
• Korting energierekening
• Gebiedsgebonden bijdrage
• Fondsvorming voor woonlastenbeperking (isolatie, zonne-energie)
3. Combinatie
• Financiële én niet-financiële participatie
• Per park, meerdere parken of regio
Vormen van burgerparticipatie
‘Kleinschalige’ projecten (< 100 MW):
Interessant voor financiers? Andere vorm van financiering nodig?

9. Hoeveel kapitaal hebben diverse financiers beschikbaar tot 2020?
Pre-developer
sets up SPC
1st investor
buy SPC (~70% developed)
2nd investor buys
SPC (fin. close)
3rd investor buys
SPC (12-18mths)
Type 1 investor:
•Family office
•Entrepreneur
•Intermediary
•Fund
•Bank
Type 2 investor:
•Type 1 investor stays in
•Intermediary
•Fund
•Bank
Type 3 investor :
•2nd investor stays
•Pension fund
•Strategic investor
•Fund
Development/pipeline risk:
•Private Equity IRRs (20-30%)
Project duration:
•Development 6-18 mths (avg 12)
Construction risk:
•High infra IRRs (10-15%)
Project duration:
•Construction ~4-8 mths
•Operation ~1-3 yrs
Operating risk:
•Low infra IRRs (8-11%)
Operating risk:
•Operation ~17-24 yrs
Project
finance
planning
Estimated
project
IRRs &
duration
Type of
investor
Pre-development OperationsDevelopment Realisation
Verschillende projectfasen – verschillende financiers!
Herfinanciering Herfinanciering

10. Welke projectkosten moeten worden gefinancierd?
Ontwikkelkosten (‘Devex’):
• Onderzoeken (bodem, windsnelheid, MER),
• Vergunningen
• Projectentiteit (‘Special Purpose Company’)
• Contracten
• Overeenkomsten financiering
Investeringen (‘Capex’):
• Turbine
• Fundering
• Civiel werk
• Elektr.infra
• Bank transactie fees
• Projectmanagement

11. Welke rol speelt (financiële) burgerparticipatie bij projectfinanciering?
Inrichting
1. Definitie participatievormen
2. Uitgangspunten participatie
3. Afweging participatievormen a.d.h.v. wensen gemeente, participanten, banken
4. Selectie participatievormen en overeenstemming met banken
5. Communicatie & documentatie (o.a. convenanten lokale overheid-initiatiefnemers,
prospectus, modelovereenkomst participatie)
Proces van (financiële) participatie
Implementatie
1. Benaderen potentiële participanten
2. Overeenkomsten met de participanten
Beheer
• Afwegen welke partij de participatie beheert
• Bij elkaar ‘passen’ van projectfinancierings-bank en participatie-bank

12. Waarin zitten de tegengestelde belangen tussen
ontwikkelaar en financier?
Doelen financiers vs. Doelen sponsoren/ontwikkelaars
• zekere cash flows vs. ondernemerschap
• maximalisatie buffers vs. maximalisatie rendement
• ‘vet’ project vs. mogelijk ‘mager’ project
• maximalisatie rendement/risico vs. minimalisatie kosten
• volledig begrip projectrisico’s vs. snel proces
• waterdichte contracten hebben vs. geen nieuwe contractonderhandelingen

13. Geef financiers inzicht hoe projectrisico’s worden beheerst
Welke zaken moet je als projectontwikkelaar op orde hebben voor financiering?
Regelgeving risico
(nat. beleid; SDE+)
Omgevingsrisico
(burgerparticipatie, vergunningen, geschillen
met landeigenaars, planschade
Constructierisico (‘completion risk’)
Lead time, financiële standing bouwer(s),
netaansluiting
Operationeel / Beschikbaarheid risico
Windopbrengsten, keuze turbine,
onderhoud, grondrechten
Afname risico
(tarief (elektr.prijs), contractperiode, contractpartij
Structuurrisico entiteit (‘juridische infra’)
(Robuustheid van contracten met partners, fiscaliteit)
Financiële risico’s
• Inflatie, rente, fiscaliteit
• Valutarisico: investering in valuta X vs. opbrengsten in valuta Y

14. Welke financieringsvoorwaarden stellen financiers?
• Sponsors
– Voorkeur voor grote en ervaren sponsors
– Met technische en financiële middelen voor de bouw en de operationele risico's te beheersen
– Financiële sponsors aanvaardbaar als onderdeel van een consortium of post voltooiing
• Bouwrisico
– Idealiter vaste prijs turnkey bouw contract
– Ervaren contractors + faciliteiten overschrijding kosten + voorwaardelijke vermogen enz.
• Technologie
- Keuze turbine, bewezen leverancier van de apparatuur
• Afnamerisico
– Prijs- en volume risico te worden gemitigeerd, geen of zeer beperkt handelaarrisico
– Elektriciteit prijsondersteuning nodig
– Banken zijn nu sceptisch: lange termijn subsidies zijn hoog en (b)lijken onhoudbaar
Wat moet banken moeten zien?

15. Welke financieringsvoorwaarden stellen financiers? (deel 2)
• Structuur
– Nieuwe/schone SPV
• Zekerheden
– Hypotheken
– Pandrechten
– Instaprechten
• Reserverekeningen
– Debt Service Reserve Account
– (Major) Maintenance Reserve Account
– Decommissioning Account
• Ratio’s
– Debt Service Coverage Ratio
– Debt/Equity Ratio
• Convenanten
– Informatieplicht
– Contracten niet wijzigen
Wat willen banken hebben?

16. Leon Pulles
Senior Investment Advisor
Royal HaskoningDHV
Strategy & Management Consultants
Mobile: +31 6 46363481
Email: leon.pulles@rhdhv.com