Forca dhe levizja ne jeten e perditshme

1. 1

2. Tema :Forca dhe levizja ne jeten e perditshme
Mjetet e punes: Llozi(gershere,pinceta,peshorja);rrotull e
palevizshme dhe e levizshme;cikrik;interneti
 Qellimi I punes:Te njehsojme forcat dhe levizjet qe kryhen gjate
jetes se perditshme.
2

3. Forca
3
Në fizikë, koncepti i Forcës përdoret për të shpjeguar çdo ndikim, i cili shkakton nxitimin (përshpejtimin) e një trupi të lirë.
Forca gjithashtu mund të përshkruhet me anë të koncepteve intuitive si shtytja ose tërheqja të cilat shkaktojnë që një
objekt me masë të ndryshojë shpejtësinë e tij (kjo përfshin rastin kur trupi fillon të lëvizë nga një gjëndje prehjeje), d.m.th të
përshpejtohet, ose që mund të shkaktojë një objekt fleksibël të shtrembërohet. Një forcë e zbatuar mbi një trup ka një
madhësi dhe një drejtim, çka tregon se ajo është një madhësi vektoriale. Ligji i dytë i Njutonit mund të formulohet për të
pohuar se një objekt me një masë konstante do të përshpejtojhet në proporcion të drejtë me forcën e plotë që vepron mbi
të dhe në proporcion të zhdrejtë me masën e tij, ky ligj është një përafrim që prishet kur trupi i afrohet shpejtësisë së dritës.
Formulimi origjinal i Njutonit është i saktë, dhe nuk prishet për shpejtësitë relativiste: ky version pohon se forca e plotë që
vepron mbi një objekt është e barabartë me shkallën e ndryshimit të impulsit.
Koncepte të lidhura me forcat përshpejtuese përfshijnë forcën shtytëse - çdo forcë e cila rrit shpejtësinë e objektit,
rezistencën e ajrit - çdo forcë që zvogëlon shpejtësinë e një objekti, dhe momentin e forcës -- tendencën e një force të
shkaktojë ndryshimin e shpejtësisë rrotulluese rreth një boshti. Forcat të cilat nuk veprojnë në mënyrë uniforme në të gjitha
pjesët e trupit shkaktojnë stres mekanik , një term teknik që përdoret për ndikimet që shkaktojnë deformime mekanike të
trupit. Ndërsa stresi mekanik mund të aplikohet në mënyrë të vazhduar mbi një objekt të ngurtë, duke e deformuar
gradualisht atë, stresi mekanik në një lëng përcakton ndryshimet e tij të shtypjes dhe vëllimit. Gabim referencash: Duke
mbyllur </ref> mungon për etiketën <ref> Me fillimin e Iluminizmit, Isak Njutoni korrigjoi këto keqkuptime me anë të një
analize matematikore që mbeti e pandryshuar për rreth treqind vjet. Me fillim të shekullit të 20, Ajnshtajni zhvilloi një teori
relativiteti që parashikoi në mënyrë korrekte veprimin e forcave mbi objekte, me rritjen e vrullit (impulsit) afër shpejtësisë
së dritës, si dhe gjithashtu dha një shpjegim të "forcave" të prodhuara nga gravitacioni dhe inercia.
Me njohuritë moderne në mekanikën kuantike dhe me aksesin në teknologjinë që mund të përshpejtojë thërrmijat
bërthamore afër shpejtësisë së dritës, fizika bërthamore ka hartuar një Model Standart për të përshkruar forcat midis
grimcave më të vogla se atomet. Modeli Standart parashikon se shkëmbimi i thërrmijave të quajtura bozonet standarte janë
mjetet themelore me të cilat forcat emetohen dhe absorbohen. Vetëm katër bashkëveprime themelore janë të njohura der
tani: duke i renditur në mënyrë nga forca më e fortë tek ajo më e dobët, ato janë: Forca e fortë, elektromagnetizmi, forca e
dobët, dhe forca gravitacionale . Eksperimente observuese të fizikës bërthmore të energjisë së lartë të bëra gjatë viteve
1970 dhe 1980 konfirmuan se forcat e dobët dhe elektromagnetike janë shprehje e një bashkëveprimi themelor elektro të
dobët .

4. forca rezistente dhe forca motorre
Ne skemat e makinave te thjeshta te
paraqitura eshte shenuar forca levizese
F(forca qe ve ne levizje makinen)dhe
forca rezistente R,qe mund te jete prsh
pesha e trupit qe do te ngrihet.Ne figure
eshte shenuar kushti I ekuilibrit te
forcaveFdheR qe eshte rrjedhoje e ligjit
te ruajtjes se momentit te forcave.Eshte
e lehte te vertetohet se ne cdo makine
,kur mungojne forcat e ferkimit puna e
forces levizese(Al eshte e barabarte me
punen e forces rezistente(Ar ).Asnje makine
sado e persosur te jete,nuk mund te jape fitim
ne pune.Ky pohim quhet parimi I ruajtjes se
punes ose rregulla e arte e mekanikes per
rrotullen e levizshme.Le ta vertetojme
kete.Supuzojme se gjate kryerjes se punes
mungojne forcat e ferkimit.Kushti I ekuilibrit te
rrotulles eshte:
R
R•r=F•2r;nga ku:F=-----.
2
Kur plotesohet ky kusht ,rrotulla qendron ne
prehje ose leviz ne menyre te njetrajtshme
.Kur ngarkesa ngrihet ne nje lartesi h pika e
zbatimit te forces F eshte zhvendosur me
2h.Keshtu puna e forces
R
levizese eshte:Al=F•2h= ---- •2h=R•h
2
.Kurse puna e forceces rezistente
eshte:Ar=R•h.Sic shihet me te vertete Ar=Al
4

5. Makinat e thjeshta
5
 Makina menaxhon fuqinë për të kryer një detyrë, shembujt përfshijnë, një
sistem mekanik, sistem informatik, sistem elektronik, dhe një makinë
molekulare. Në përdorim të përbashkët, që do të thotë është një pajisje që ka
pjesë të cilat kryejnë ose të ndihmojnë në kryerjen e çdo lloj pune. Një makinë e
thjeshtë është një pajisje që transformon drejtimin ose shkallën e një force.
 Fjala "makinë" e ka preardhjen nga gjuha latine, fjala machina [1], e cila rrjedh
nga Doric Greek μαχανά (machana), Ionic Greek μηχανή (mechane) "shpikje,
makinë, motor"[2] dhe forma μῆχος (mechos), "do të thotë, të përshtatshme,
mjet
 Makinat e thjeshta jane:llozi;rrotullat;cikriku;rrafshi I pjerret;pyka dhe vidha.

6. Miresia e nje
makine
Nuk eshte gjithmone e lehte te ngrihen
trupat e rende duke shfrytezuar vetem
muskujt ;ne mjaft raste kerkohen te
perdoren mekanizma e makina per kete
qellim.Ne pergjithesi quhet makine e
thjeshte ne mekanizem qe sherben per
te baraspeshuar ose mposhtur nje force
(e quajtur force rezistente )duke zbatuar
nje force tjeter me madhesi ose drejtim
te caktuar (e quajtur force motore).
Raporti I forces rezistente me ate
motore,quhet miresi e makines.
Forca rezistente
Miresia=------------------------
Forca motorre
6

7. 7
Shembull 1 :Nese per te ngritur nje trup me mase 1ooo N me nje lloz duhet te
zbatohet
1000
forca prej 200 N,miresia e tij eshte e barabarte me -------=5
200
Natyrisht perdorimi I makines eshte aq me interes ,sa me e vogel te jete forca e zbatuar ne
krahasim me ate rezistente.Nje makine eshte e leverdisshme nese miresia eshte me e madhe
se 1;ajo eshte e paleverdisshme nese miresia eshte me e vogel se 1.

8. Llozi (leva) Llozi është trupi i ngurtë në formë shufre me anën e të cilit me forcë më të vogël fitohet pune më e madhe. Te çdo lloz dallojmë pikën
e mbështetjes, pikën zbatuese te forcës dhe pikën zbatuese te peshës. Largësia prej pikë se veprimit te forcës deri te pika mbështetëse
e llozit quhet krahu i forcës, ndërsa pjesa e llozit prej pikës mbështetëse te pika e veprimit te e peshës quhet krah i peshes.
 Pamvarsisht nga fakti se ç'pozitë ka pika e mbështetjes kundrejtë pikës zbatuese të forcës dhe të peshës llozi mund të jetë dykrahësh
dhe njëkrahësh.
 Llozi është dykrahësh në qoftë se pika mbështetëse ndodhet ndermjet pikës zbatuese te forcës dhe peshës. Nëse krahu i forcës dhe
krahu i peshës janë te barabarta, atëhere llozi dykrahësh është barabrinjës. Llozi është njëkrahësh kur pika mbështetëse ndodhet në
një anë të pikës zbatuese të forcës dhe peshës. Te ky lloz krahu i forcës çdoherë është më i madh se krahu i peshës nga del se me anën
e llozit njëkrahësh mund të kursehet më shumë në forcë se me të njejtin lloz kur ai të përdoret si lloz dykrahësh.
 Edhe te llozi shkruhet mardhënia sikurse edhe te rrafshi i pjerrët i cili këtu e ka formen: Fp=Qq ose F/Q=p/q ku, F- është forca, p-
krahu i forcës, Q- pesha dhe q- krahu i peshës.
 Llozi është në ekuilibër në qoftë se prodhimi i forcës dhe krahut të saj është i barabartë me prodhimin e peshës dhe krahut të saj apo
momenti statik i forcës me momentin statik te peshës.
 Parimi i llozit zbatohet në një numër të madh rastesh si dhe në praktikën e përditshme, për shembull, tek gërshëret, pincetat, thyesja
e arrave, mjetet e ndryshme për prerje, hapje, mjete për ndrydhje etj. Te gjitha llojet e loozit bëjnë pjesë në makina të thjeshta.
Makina të thjeshta quhen veglat e punës ose edhe një trup me atë të të cilëve me forcë të vogel përvetësohet punë më e madhe.
 Për llozin dhe për të gjitha makinat e thjeshta vlen ligji i ruajtjes së punës i cili thotë: Puna e forcës është e barabartë me punën e
peshës. Me ketë përkufizim i cili shpreh ligjin e ruajtjes së punës është e lidhur rregulla e artë e mekanikës, e cila shprehet: Duke
përdorur llozin si makinë të thjeshtë nuk përfitohet në punë, por kursehet në rrugë, d.m.th. aq sa kursehet në forcë humbet në rrugë.
8

9. 9
Llozi eshte nje makine e thjeshte ,mjaft e perhapur ne jeten e perditshme.Ai perbehet
nga nje trup I ngurte qe mund te rrotullohet rreth nje pike qe quhet pike mbeshtetje.
Forca motore Fm dhe ajo Fr rezistente,zbatohen ne largesite bm dhe br nga pika e
mbeshtetjes.Ne menyre qe llozi te jete ne baraspeshe,duhet qe momentet e forcave
vepruese te jene te barabarte ne madhesi por te kundert ne kah,pra duhet permbushur
barazimi:Fm × bm = Fr × br.Ne varesi nga vendodhja e pikes mbeshtetese ne lidhje
me dy forcat,dallohen tri lloje llozi te pare:I llojit te pare;I llojit te dyte;I llojit te trete.

10. Llojet e llozeve
10

11. Peshorja
Peshorja me krahe te barabarte ehte nje lloz
I llojit te pare.Pikat e zbatimit te forcave jane
te baraslarguara nga pika mbeshtetese(pika
e mberthimit).Mbi njeren prej pjatave eshte
vendosur nje trup me peshe P1 ,mbi pjaten
tjeter nje gur me peshe P2 qe sherben per te
baraspeshuar trupin me rendese te panjohur.
Ne kushtet e baraspeshes ,ka vend barazimi:P1 ∙
b1=P2 ∙ b2,qe nga rezulton : P1=P2 sepse b1=b2 .
Meqenese rendesa eshte ne perpjesetim te drejte
me masen,edhe te dy masat jane te
barabarta;peshorja eshte nje instrument qe mat
masen e trupave. . Si vegël peshuese, janë
përdorur për të parën herë peshoret me
ngarkesa metali si kundërpeshë e masës që
duhej matur në Egjipt diku rreth vitit 3000
p.e.sonë.
11

12. Barazimi qe shpreh kushtin e ekuilibrit te
llozit.
Ne baze te rregulles se
momenteve ,kur llozi eshte ne
ekuiliber kemi:M(F1)+M(F2)=0
ose
F1•l1-F2•l2=0,ku F1 e l1 dhe F2 e l2
jane madhesite e forcave vepruese
dhe krahet respektive te tyre ndaj
boshtit te rrotullimit.Ne
pergjithesi forcat vepruese , si F1
quhen forca levizese dhe
shenohen FL ndersa forcat qe
duhet te perballen si F2 quhen
rezistente dhe shenohen
FR.Nderkohe krahet respektive l1
dhe l2 shenohen me d1 dhe d2 .Ne
keto rrethana barazimi merr
formen : FL•d1-FR=0 Ose
FL•d1=FR•d2 .
Barazimi shpreh kushtin e ekuilibrit te
llozit. 12

13. Rrotulla
 Rrotulla na ndihmon te ngremë trupa.
 Rrotulla është një makine e thjeshte e cila na ndihmon ne kryejmë
pune. Tek llojet e rrotullave dallohen dy te tilla : Rrotulla e
lëvizshme (e lire) dhe ajo e palëvizshme.
 Gjate ngritjes se trupit me rrotullën e palëvizshme, forca lëvizëse
Fl është e barabarte me forcën e rëndesës G te trupit.
 Fl = G
 Gjate ngritjes se trupit, e rrotullën e lire, forca lëvizëse Fl është dy
here me e vogël se forca e rëndesës G te trupi.
 Fl = 1/2 G
13

14. 14
Rrotulla formaohet nga nje disk(prej druri apo metali)qe rrotullohet rreth nje boshti dhe kalon
ne nje bosht te mberthyer (fiksuar) ne nje mbajtese te ngurte.Ne pjeen e jashtme te diskut
ndodhet nje kanl ,ne te cilin vendoset litar.Ne njerin skaj te litarit zbatohet forca e rezitences
(prsh pesha qe duhet ngritur) dhe ne skajin tjeter forca motore.
Rrotulla e palevizshme lejon te mposhtet nje force duke zbatuar nje tjeter me te njejtin
madhesi .Ky rast eshte I leverdisshem pasi forca motore mund te merret si nje lloz I llojit te
pare:pika mbeshtetese ,ne fakt,ndodhet ne qendren e rrotullimit dhe krahet e forcave jane te
barabarte.
Rrotulla e levizshme.Ajo mund te merret nje lloz I llojit te dyte:pika mbeshtetese ndodhet ne
piken O,nje nga pikat ne te cilen litari eshte tangent me rrotullen.Ne kete rast ,rrotulla eshte e
leverdisshme(forca dyfishohet) sepse krahu I forces rezistente eshte sa gjysma e krahut te
forces motore.Rrotulla e levizeshme perdoret kur eshte e nevojshme te ngrihen pesha te
renda(ashensori,teleferiku,vinca etj.)

15. Rrotulla e levizshme dhe e palevizshme
15

16. Cikriku
16
Cikriku eshte nje cilinder prej druri për të mbështjellë fillin e leshit, të pambukut etj.; pjesa e një
makine, e cila rrotullohet për të dredhur fillin. Dorëza e çikrikut Mjet i përbërë nga një rreth që
rrotullohet zakonisht me këmbë dhe që përdoret për të dredhur me dorë. Reparti i çikrikëve. Dredh
me çikrik.
Mjet për të nxjerrë ujë nga pusi, i përbërë prej një boshti ku mbështillet litari i kovës, prej dy
kryqeve në të dy anët për ta rrotulluar me duar dhe prej dy drurëve mbështetës në anë të grykës së
pusit. Çikriku i pusit. Mbledh litarin në çikrik. Lëshoj çikrikun. Nxjerr me çikrik.
Mekanizëm i thjeshtë për të ngritur pesha, i përbërë nga një rrotë me kanal të thellë përreth dhe
nga litari me çengel në fund; makara; rrota e këtij mekanizmi. Litari i çikrikut. Ngre me çikrik. Ul
çikrikun. Del litari nga çikriku.
Rrotë e vogël penjsh. Një çikrik pe.
Mjet për të ujitur, i përbërë nga një rrotë e madhe druri me fletë dhe me kova të vogla, që
rrotullohet nga rrjedha dhe e ngre ujin për t’u derdhur në një lug; rrotë uji. Çikrik ujitës. Rrota e
çikrikut. Fletët e çikrikut. Ujit me çikrik.
I ka luajtur (i ka ikur) çikriku nuk është në rregull nga mendtë, nuk e ka mendjen në vend.[1]

17. 17
Cikriku eshte mekanizmi I treguar ne figuren 5.Ai perbehet nga nje
cilinder ne te cilin eshte mbeshtjelle nje litar.Forca rezistente zbatohet ne
njerin skaj te litarit(krahu I saj eshte br),forca motorre zbatohet ne nje
doreze me gjatesi bm e cila rrotullon cilindrin.Duke rrotulluar dorezen
,litari mbeshtillet rreth cilindrit dhe ngre peshen vertikalisht
lart.Meqenese krahu I forces motore eshte me I madh se ai I forces
rezistente ,kjo makine eshte e levediseshme.Cikriku lejon te ngrihen
trupa te rende duke ushtruar forca te vogla.

18. cikriku
18

19. 19

20. 20