1. “Ticaretin Kalbi”
Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý

3. Türkiye’nin Þehirleri
Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý
Nisan, 2011
Ýstanbul

4. ÖNSÖZ VE TEÞEKKÜR ÖNSÖZ VE ANA BULGULAR ÖZETÝ
TEÞEKKÜR
ÖZET ÖZET
“Dinamik bir Türkiye’de Ekonomik, Sosyal ve Parlayan yýldýzlar ise Eskiþehir, Kayseri, Bursa Çocuklarýnýn geleceði çoðu insan için her
Çevresel Sürdürülebilirlik” çalýþmasý ortaya ve Konya gibi salt istatistiklerde mega þeyden önemlidir. Parlayan yýldýzlar ve yeni
MasterCard Worldwide’ýn gerçekleþtirdiði Dünya Bu çalýþmanýn ülkemizde sürdürülebilirlik koyduðu sürdürülebilirlik endeksi ile illerin kentlerin hayli gerisindeki iller olmuþtur. Orada yýldýz adaylarýnýn çoðunda “eðitimini
Ticaret Merkezleri Araþtýrmasý’ný, Türkiye özelinde, stratejilerinin oluþturulmasýnda ilgili kiþi ve kurumlar ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlardaki yaþayan ve iþ yapanlardan en yüksek puanlarý tamamladýktan sonra çocuðunuzun burada
kapsamýný da geniþleterek gerçekleþtirmek bizim için yararlý olmasýný ve bu alanda yeni projeler baþarýlarýný yansýtmayý hedeflemektedir. Amaç, toplayan bu iller ekonomik, sosyal ve diðer kalmasýný ister misiniz?” sorusuna verilen evet
Türkiye’de yaþanan hýzlý kentleþme ve göstergelerin çoðunda öne çýkmýþlardýr. cevabý kuvvetlidir. Ýnsanlarýn bu tutumunda
için çok heyecan verici. geliþtirilmesine vesile olmasýný diliyoruz.
planlama sorunlarý baðlamýnda uzun soluklu Sonuçlar, yapýlan anket çalýþmasýnýn amacýný kentin sunduðu sosyal ortam, ekonomik ortam
ve sürdürülebilir bir kalkýnma için politika destekler þekilde, eldeki istatistiklere dayalý gibi önemli olup, hatta çoðu kez daha da ön
Sürdürülebilir kalkýnma, her geçen gün daha çok Raporu hazýrlayan Boðaziçi Üniversitesi öðretim oluþturma sürecine katký saðlamaktýr. endeksleme çalýþmalarýnýn yetersiz olduðunu, plana çýkmaktadýr.
üzerinde düþünülen bir kavram haline gelirken, üyeleri Refik Erzan, Begüm Özkaynak (Ekonomi bu çalýþmalarýn ek verilerle desteklenmesi
uygulamada niceliksel büyüme kadar niteliksel Bölümü) ve Zeynep Kadirbeyoðlu’na (Siyaset Bilimi Çalýþma, nesnel verilere dayanarak il bazlý gerektiðini gösterir niteliktedir. Baþarýda planlamanýn önemli etkisi olduðu
geliþme boyutuna önem verilmesi gereði de ortaya ve Uluslararasý Ýliþkiler Bölümü), veri toplama ve sürdürülebilirlik ve yaþam kalitesi endeksleri görülmektedir. “Ýlinizin ne derece planlý
hesaplamanýn yaný sýra Türkiye’nin her Kendi iþ dünyalarýnýn gözünde en baþarýlý geliþtiðini düþünüyorsunuz?” sorusuna verilen
çýkýyor. Elinizde tuttuðunuz kitapta sonuçlarýný anket çalýþmasýný titizlikle yürüten, baþta Çaðlayan
bölgesini temsil eden 29 ilde küçüklü büyüklü sayýlan Eskiþehir ve Kayseri iki farklý baþarý cevaplarda parlayan yýldýzlar Eskiþehir,
paylaþtýðýmýz “Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Iþýk olmak üzere Frekans Araþtýrma Þirketi’ne ve iþyerlerinden toplam 3,000 kiþi ile yapýlan öyküsüne iþaret etmektedir. Eskiþehir, Kayseri, Konya, Bursa ve yeni adaylar
Araþtýrmasý”nýn illerimizin ekonomik, sosyal ve çalýþanlarý Burcu Köksal ve Elif Þentürk’e, anket çalýþmasý sonucu iþ dünyasýnýn üniversitenin de aðýrlýðýyla kuvvetli bir sosyal Gaziantep, Hatay gibi illerde iþ dünyasý
çevresel fotoðraflarýný çeken rehber niteliðinde bir araþtýrmanýn çeþitli aþamalarýnda yardým eden gözünden de ekonomik, sosyal ve çevresel ortam sunmaktadýr. Kayseri ise daha çok þehircilik açýsýndan planlý geliþme olduðunu
çalýþma olmasýný hedefledik. Boðaziçi Üniversitesi öðrencileri Doruk Cengiz, Ali boyutlarý deðerlendirmektedir. doðrudan iþ yaþamý ortamýna odaklý görün- düþünürken, durum iki önemli ilimiz Ýstanbul
mektedir. ve Antalya için hiç böyle deðildir.
Yaðýz Þen, Semih Tekten ve Kübra Öztürk’e, deðerli
En çarpýcý bulgu, mega kentlerimiz Ýstanbul, Kentleþmenin planlý mý yoksa plansýz mý
MasterCard Worldwide olarak, tüm dünyada finans fikir ve önerilerini araþtýrma ekibiyle paylaþan Alpay Ankara ve Ýzmir’in temel istatistiklerden Gaziantep ve Hatay gibi bazý iller de ilginç olduðu algýsý sektörel potansiyelleri ve
kuruluþlarý, kamu kuruluþlarý, iþletmeler, iþyerleri ve Filiztekin ve Melih Bulu’ya, kitabý tasarlayan ve oluþturulan endekslerde beklendiði gibi en bir þekilde ortaya çýkmaktadýrlar. Salt nesnel gelecek beklentilerini de doðrudan
kart sahipleri arasýndaki ekonomik baðlantýyý projenin tanýtýmýný üstlenen Caretta Ýletiþim’e, saha ön sýralara yerleþmelerine karþýn, kendi iþ ölçütlerle yapýlan deðerlendirmede alt etkilemektedir.
saðlayarak ticaretin gerçekleþmesini mümkün çalýþmasý yapýlan illerin Sanayi ve Ticaret Odalarýna dünyalarýndan düþük deðerlendirmeler sýralarda yer almalarýna karþýn, iþ dünyasýnýn
almalarýdýr. Küresel ölçülerde bir büyüklüðe o illerde iþ yapmaktan memnuniyeti, gelecek
kýlýyoruz. Bu sayede kendimizi “Ticaretin Kalbi” ve anket katýlýmcýlarýna teþekkürlerimizi sunarýz.
ve yoðunluða sahip olan bu kentlerimizde beklentileri ve potansiyelleri açýsýndan ön
olarak konumlandýrýyoruz. Elinizdeki çalýþmanýn da
maalesef yoðunluðun zahmet ve maliyetini saflardadýr. Bir önceki yýla göre gösterdiði
Türkiye’de “Ticaretin Kalbi”ne dokunacaðýný Mete Güney hafifletecek altyapý ve önlemler yetersizdir. geliþim ve gelecek yýl için beklentilerinde en
umuyoruz. MasterCard Güney Doðu Avrupa Genel Müdürü Uluslararasý sýralamalarda mega ketlerimizin, yüksek deðerlendirmeleri Gaziantep ve
bilhassa dünya kenti Ýstanbul’un gerilerden Hatay’ýn iþ dünyasý yapmýþtýr. Mardin’de de
gelmesinin nedeni de budur. benzer þekilde yüksek beklentiler dikkate
deðerdir.
02 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 03

5. ÝÇÝNDEKÝLER
ÖNSÖZ VE TEÞEKKÜR
GÝRÝÞ
Sürdürülebilir Kalkýnma
Sürdürülebilirlik Göstergeleri
Çalýþma Kapsamý
Çalýþma Planý
BÖLÜM I - NESNEL ÖLÇÜTLERLE ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ
Nesnel Ölçütlere Göre Ýllerin Deðerlendirilmesi
Ekonomik, Sosyal, Çevresel Sürdürülebilirlik ve Altboyutlarý
BÖLÜM II – ÝÞ DÜNYASI GÖZÜNDEN ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ
Ankette Yüksek ve Düþük Puan Alan Konular
Sürdürülebilirlik – Yaþam Kalitesi Ýliþkisi
Ýþ Dünyasý Gözünden Ýllerin Öznel Deðerlendirmesi
Parlayan Yýldýzlar
Yorgun Devler
Yeni Adaylar
Ya Çocuðunuz?
Plansýz Olmuyor!
BÖLÜM III – ÝLLER ÖZELÝNDE DEÐERLENDÝRMELER
BÖLÜM IV – SONUÇ ve ÖNERÝLER
KAYNAKÇA
EKLER
04 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 05

6. GÝRÝÞ MasterCard’ýn “Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý”, ortaya koyduðu sürdürülebilirlik
endeksi ile Türkiye’de illerin ekonomik, sosyal ve çevresel boyutlardaki göreli baþarýlarýný yansýtmayý
hedeflemektedir. Amaç, Türkiye’de yaþanan hýzlý kentleþme ve planlama sorunlarý baðlamýnda
yerelde uzun soluklu ve sürdürülebilir bir kalkýnma için politika oluþturma sürecine katký saðlamaktýr.
Tüm dünya ile birlikte ülkemiz de hýzlý bir deðiþim süreci içindedir. Küreselleþen dünyada artýk
rekabet edenler devletler deðil, bölgeler ve kentlerdir. Bu koþullarda, kentlerin ekonomik, sosyal
ve çevre boyutlarýnda mevcut durumlarýný deðerlendirmeleri, geliþim stratejilerini belirlemeleri
ve planlý bir þekilde bu deðiþime ayak uydurmalarý sürdürülebilirlikleri açýsýndan büyük önem
taþýmaktadýr. Örneðin, bir dünya kenti olarak konumlanan Ýstanbul’un MasterCard Worldwide
Centers of Commerce endeksi’nde 75 dünya þehri arasýnda 64’üncü sýrada yer almasý
düþündürücüdür. Çalýþmamýz bu ve benzeri durumlarýn nedenlerini de irdeleyecektir.
Sürdürülebilir Kalkýnma standartlarýnýn iyileþtirilmesi ve güvenli bir kent planlarý yapýlmaya baþlanmýþtýr.
gelecek için hayati önem taþýr. Doðal olarak, sürdürülebilirlik ve yaþam
kalitesi gibi çok boyutlu kavramlarý tek bir
Günümüzde, küresel ölçekte bölgelerin Ekonomik, sosyal ve çevresel açýdan dengeli deðiþkenle ya da tek bir boyutta ölçümlemek
ekonomik geliþmiþliklerini ve bölgelerarasý ve sürdürülebilir bir geliþme öngören mümkün deðildir. Bir bölgenin ne derece
rekabet edebilme kapasitelerini ölçümleyen sürdürülebilir kalkýnma kavramý da bu noktada yaþanabilir olduðunu ya da kalkýnmasýnýn ne
ve karþýlaþtýran kapsamlý çalýþmalar vardýr. karþýmýza çýkar. Küresel ýsýnma, kuraklýk, açlýk derece sürdürülebilir olduðunu anlamak için
Bunlara üç tane önemli örnek verebiliriz: gibi küresel bir takým sorunlarýn tartýþýlmaya çok çeþitli deðiþkenlerden oluþan ve farklý
Global Competitiveness Report (2010), World baþlanmasý ile dünya gündeminde yerini alan boyutlardaki performanslarý bir araya getiren
Competitiveness Index (2010), MasterCard sürdürülebilirlik kavramý, son yýllarda, küresel bir endeks hazýrlamak önemlidir.
Worldwide Centers of Commerce Index ve yerel süreçler arasýndaki karþýlýklý iliþki
(2008). Yýllar içerisinde Türkiye’de de dikkate alýnarak, yerel ve bölgesel düzeyde Sürdürülebilirlik, hem doðanýn korunmasý,
bölgelerin ve illerin görece rekabet güçlerini de bir amaç olarak ortaya konmuþtur. Çeþitli sosyal eþitlik, temel insani ihtiyaçlarýn
deðerlendiren çalýþmalar yapýlmýþtýr. Türkiye resmi deklarasyonlarda da—örneðin, 1992’de karþýlanmasý gibi deðerlerin, hem de fiziki
Rekabet Endeksi (EDAM, 2009), Ýllerarasý Rio’da, 1996’da Ýstanbul HABITAT II’de, 2002 altyapý, ekonomik canlýlýk, insani sermaye,
Rekabetçilik Endeksi (URAK, 2009) gibi. Johannesburg’da—yerel birimlerin emek piyasasý gibi iktisadi ve politik konularýn
Ancak, uzun soluklu bir kalkýnma ve toplumsal sürdürülebilir kalkýnma politikalarýnýn bir arada gündeme alýnmasýný gerektirir. Keza,
refah için salt ekonomik geliþme yeterli uygulanmasýnda öncü rol oynayabileceklerine bir bölgenin yaþam kalitesi de salt bölgedeki
deðildir. Ekonomik geliþmiþliðin sosyal ortama dikkat çekilmiþ ve sürdürülebilir kalkýnmanýn kiþi baþý gelirle ölçülemez. O bölgedeki fiziki
ve çevre kalitesine de olumlu yansýmasý yerelde yaþama geçirilmesini saðlayan, altyapý, sosyal ortam ve doðal þartlar da bir
gerekir. Sosyal ve çevresel faktörler, insanlarýn özünde yerel topluluklar için daha iyi bir çevre bölgenin halkýna sunduðu yaþam ortamýnýn
temel gereksinimlerinin karþýlanmasý, yaþam ve daha iyi bir yaþam kalitesini hedefleyen standardýnda belirleyicidir.
06 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 07

7. GÝRÝÞ Sürdürülebilirlik Göstergeleri
Dünyada sürdürülebilirlik ve yaþam kalitesi
üzerine çeþitli endeksler geliþtirilmiþtir.
Yaþanabilirlik endeksi, yaþam kalitesi endeksi,
kentsel yönetiþim endeksi gibi. Bu
endekslerin bir kýsmýnýn, sadece nesnel
ölçütlerle deðil, ayný zamanda uzman
görüþlerinden elde edilen öznel bir takým
deðerlendirmelerden de yararlanýlarak
oluþturulduðuna dikkat çekmek gerekir.
Nesnel ölçütlerin veri eksikliði, ölçüm sorunlarý Çalýþma Kapsamý
gibi bir takým nedenlerden yetersiz kaldýðý
durumlarda öznel deðerlendirmelere de Bu çalýþmada nesnel ölçütlerle
baþvurulmasý kaçýnýlmazdýr. sürdürülebilirlik ve yaþam kalitesi endeksleri,
il bazlý yayýnlanan göstergelerden hareketle
Bu çerçevede, Türkiye’de illerin salt hesaplanmýþtýr ve Türkiye’nin 81 ilini Çalýþma Planý
istatistikler aracýlýðýyla incelenmesi ve kapsamaktadýr. Nesnel deðerlendirmeye ek
deðerlendirilmesi belirli sorunlarý da olarak yapýlan öznel deðerlendirme için Temelde iki ana bölümden oluþan bu raporun,
beraberinde getirir. Öncelikle, bazý konularda, Avrupa Birliði uyum sürecinde Ýstatistiki Bölge birinci bölümünde, öncelikle il bazýnda nesnel
iller bazýnda ve çok sayýda ili kapsayýcý nesnel Birimleri Sýnýflamasý (Nomenclature of veriler kullanýlarak hesaplanan sürdürülebilirlik
veri bulmak mümkün deðildir. Örneðin, territorial units for statistics – NUTS) sistemiyle ve yaþam kalitesi endeksleri verilmekte ve
Türkiye’de kadýnýn iþgücüne katýlým oraný, oluþturulan bölgelerde, NUTS2 düzeyinde Türkiye’de 81 ilin ekonomik, sosyal ve çevre
kadýn iþsizliði, verimlilik, gelir daðýlýmý gibi 26 bölgeyi ve 16 büyükþehir belediyesini boyutlarýndaki performanslarýnýn genel bir
konularda il bazýnda veri yayýnlanmamaktadýr. kapsayacak þekilde seçilen toplamda 29 ilde deðerlendirmesi yapýlmaktadýr.
Bazý konularda da resmi veri tutmak kolay küçüklü büyüklü iþletmelerin yöneticileri ile
deðildir (kent aidiyeti; sosyal uyum gibi). bir anket çalýþmasý gerçekleþtirilmiþtir. Nesnel ölçütlerle yapýlan il bazýndaki
Dolayýsýyla, çoðu endeks çalýþmasý eldeki deðerlendirmelere ek olarak, çalýþmanýn ikinci
sýnýrlý veri setinden hareket eder. Bunun Örneklem, 2010 itibariyle 1 milyar dolarýn bölümünde, NUTS2 düzeyinde illeri ve
haricinde, endekslemede kullanýlan nesnel üzerinde ihracatý olan illeri de kapsamaktadýr. büyükþehirleri kapsayacak þekilde yapýlan
ölçütlere o bölgede yaþayan bireylerin ne Böylelikle, sürdürülebilirlik ve yaþam kalitesine anket çalýþmasý sunulmaktadýr. Anket
derece önem atfettiði de bilinmemektedir. iliþkin algýsal düzeyde de bir deðerlendirme çalýþmasýndan elde edilen bilgiler ýþýðýnda iþ
Bu anlamda, deðerlendirmelerde yerelle iç yapýlmaktadýr. Anket çalýþmasý, hem resmi dünyasýnýn gözünden illerin ekonomik, sosyal
içe olan bireylerin yaþam ortamlarýndan istatistiklerde bulunmayan konularda veri ve çevre performanslarý endekslenmiþtir.
memnuniyetleri, görüþ ve algýlarý göz ardý eksikliðinin telafisinde, hem de il bazýnda Ýkinci bölüm, bu endekslerden hareketle
edilmektedir. Bu durumda da nesnel verilerle resmi istatistiklerle elde edilen verilerin iþ hesaplanan illerin algýsal düzeydeki
deðerlen-dirildiðinde ilk sýralarda yer alan bir dünyasý gözünde ne derece dikkate deðer sürdürülebilirlik ve yaþam kalitesi
bölgenin, öznel ölçütler kullanýldýðýnda olduðunun deðerlendirilmesinde masabaþý performanslarýný ortaya koyar. Raporun son
sýralamasýnda farklýlýk olmasý mümkündür. çalýþmasýna ek bir açý sunmaktadýr. bölümü karþýlaþtýrmalý bir analize ayrýlmýþtýr.
08 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 09

8. BÖLÜM I NESNEL ÖLÇÜTLERLE ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ
Sürdürülebilir kalkýnma ve yaþam kalitesi gibi çerçeve ve nesnel ölçüt önerileri mevcuttur. kuramsal bir çerçeve oluþturulmuþtur.
çok boyutlu kavramlar nasýl ölçümlenebilir? Son yýllarda, Avrupa düzeyinde yeþil þehir Sürdürülebilirlik ve yaþam kalitesi kavramlarý
Avrupa Birliði’nin resmi istatistik enstitüsü endeksleri de yayýnlanmaya baþlanmýþtýr (bkz. için kuramsal çerçevenin son halini almasýnda
Eurostat sürdürülebilir kalkýnma düzeyini kent European Green City Index, 2009). Çalýþmaya Türkiye’de il bazýnda güncel ve tüm illeri
bazýnda deðerlendiren bir dizi gösterge baþlarken, gerek dünyada, gerek Türkiye’de kapsayýcý güvenilir veri bulma kýsýtý da önemli
önermiþ durumdadýr (Urban Audit, 2009). yerelde rekabetçilik, sürdürülebilirlik, yaþam rol oynamýþtýr. Bu baðlamda, çalýþmanýn genel
Benzer þekilde, Türkiye Bilimler Akademisi’nin kalitesi, yaþanabilirlik, yerel yönetiþim, yeþil metodolojisi ve kullanýlan tüm nesnel veriler,
gerek sürdürülebilir kalkýnma gerek yaþam kent kavramlarý üzerine yapýlan bu tür kuramsal çerçevedeki yerleri ve veri
kalitesi kavramlarýný tanýmlayýcý kuramsal çalýþmalar taranmýþ ve bu çalýþma için kaynaklarý EK 1 ve EK 2’de sunulmuþtur.
*
* 3 boyutlu (ekonomik, sosyal, çevresel) aritmetik ortalama
10 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 11

9. NESNEL ÖLÇÜTLERLE ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ NESNEL ÖLÇÜTLERLE ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ
SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝK ÇEVRE PERFORMANSI EKONOMÝK PERFORMANS SOSYAL PERFORMANS YAÞAM KALÝTESÝ
ANKARA 69 ÝZMÝR 74 ÝSTANBUL 74 ANKARA 79 ÝZMÝR 66
ÝSTANBUL 67 ANKARA 64 ANKARA 65 ESKÝÞEHÝR 76 ANKARA 63
ÝZMÝR 67 BALIKESÝR 61 KOCAELÝ 57 ÝSTANBUL 72 ANTALYA 60
ESKÝÞEHÝR 60 ESKÝÞEHÝR 61 ÝZMÝR 55 ÝZMÝR 72 MUÐLA 58
KOCAELÝ 58 MERSÝN 61 ANTALYA 53 KOCAELÝ 67 ÝSTANBUL 58
BURSA 57 ANTALYA 59 MUÐLA 50 KIRKLARELÝ 66 ESKÝÞEHÝR 57
ANTALYA 56 KONYA 58 TEKÝRDAÐ 48 ISPARTA 66 KIRKLARELÝ 55
MUÐLA 54 ADANA 57 BURSA 48 YALOVA 66 MERSÝN 53
BALIKESÝR 54 GAZÝANTEP 57 DENÝZLÝ 45 BURSA 65 YALOVA 51
MERSÝN 53 ÝSTANBUL 57 ÇANAKKALE 44 BOLU 63 KONYA 51
ISPARTA 53 BURSA 57 ESKÝÞEHÝR 44 TEKÝRDAÐ 61 BURSA 50
ADANA 52 ÇANAKKALE 54 MERSÝN 43 TRABZON 61 KOCAELÝ 50
YALOVA 52 KARABÜK 54 KIRKLARELÝ 42 KAYSERÝ 61 HATAY 50
Nesnel Ölçütlere Göre Ýllerin sýrayý Ankara ve Eskiþehir birbirlerine yakýn Türkiye’de sürdürülebilirlik ve ÇANAKKALE
DENÝZLÝ
51
51
OSMANÝYE
KAYSERÝ
54
54
YALOVA
ADANA
42
41
EDÝRNE
KARABÜK
61
61
ADANA
ISPARTA
49
49
skorlarla paylaþmaktadýr. Çevre KAYSERÝ 51 MUÐLA 54 ZONGULDAK 41 SÝVAS 60 ÇANAKKALE 48
Deðerlendirmesi performansýnda ise Ýzmir baþý çekmektedir.
yaþam kalitesi’ne iliþkin illerin KIRKLARELÝ
KONYA
50
50
KÜTAHYA
SAKARYA
53
53
BÝLECÝK
BOLU
41
41
KIRIKKALE
SÝNOP
60
60
TUNCELÝ
KAYSERÝ
47
46
KARABÜK 50 AYDIN 52 AYDIN 41 ZONGULDAK 60 UÞAK 46
mevcut durumlarýný ortaya BOLU
SAKARYA
50
50
DÝYARBAKIR
ISPARTA
52
52
ISPARTA
BALIKESÝR
40
40
BALIKESÝR
SAMSUN
60
59
BURDUR
DENÝZLÝ
46
46
Elde edilen sonuçlara göre, Türkiye’nin üç AYDIN 49 SAMSUN 52 SAKARYA 40 ADANA 59 KARAMAN 46
Yaþam kalitesi’nde ilk beþte sýrasýyla Ýzmir, koymak ve görece ZONGULDAK 49 TOKAT 52 EDÝRNE 40 KONYA 59 BALIKESÝR 46
mega kenti, Ankara, Ýstanbul ve Ýzmir, SAMSUN 49 DENÝZLÝ 52 BURDUR 38 ARTVÝN 59 BÝLECÝK 45
Ankara, Antalya, Muðla ve Ýstanbul yer TEKÝRDAÐ 49 MANÝSA 51 KAYSERÝ 38 MUÐLA 58 KARABÜK 45
sürdürülebilirlikte en ön sýrada yer almaktadýr.
almaktadýr. Ekonomik boyutta açýk ara önde
karþýlaþtýrmalar yapmak için TRABZON
ARTVÝN
48
48
HATAY
UÞAK
51
51
MANÝSA
TRABZON
37
37
UÞAK
DENÝZLÝ
57
57
AYDIN
MALATYA
45
45
Bu illeri ise nispeten daha düþük skorlarla EDÝRNE 47 MALATYA 51 RÝZE 36 DÜZCE 57 SÝNOP 45
olan Ýstanbul’un yaþam kalitesi endeksinde oluþturulan iki genel endeks ve UÞAK
KÜTAHYA
47
47
ELAZIÐ
ÇORUM
50
50
ARTVÝN
SAMSUN
35
35
ÇANKIRI
ELAZIÐ
57
57
ÞANLIURFA
K.MARAÞ
44
44
Eskiþehir, Kocaeli, Bursa gibi iller izlemektedir. MANÝSA 47 SÝNOP 49 KARABÜK 35 SAKARYA 56 ADIYAMAN 44
beþinci sýrada yer almasý yine
Ekonomik boyutta ilk sýradaki Ýstanbul, yine ekonomik, sosyal ve çevre alt BÝLECÝK
BURDUR
47
46
ARTVÝN
YALOVA
49
48
KONYA
KARAMAN
34
34
ÇANAKKALE
KÜTAHYA
56
56
ARTVÝN
KIRÞEHÝR
44
44
düþündürücüdür. Keza, Kocaeli ekonomik SÝNOP 46 KOCAELÝ 48 UÞAK 33 NEVÞEHÝR 56 MARDÝN 43
ilk beþte yer alan Ankara, Kocaeli, Ýzmir ve
geliþmiþlikte ilk üçte iken, yaþam kalitesinde endeksleri çerçevesinde ortaya RÝZE
GAZÝANTEP
46
45
AFYON
KASTAMONU
48
47
AMASYA
HATAY
33
32
BÝLECÝK
ERZURUM
56
55
ZONGULDAK
HAKKARÝ
43
43
Antalya’dan önemli derecede yüksek bir ELAZIÐ 45 KARAMAN 47 DÜZCE 32 KIRÞEHÝR 55 TEKÝRDAÐ 43
12. sýradadýr. Ekonomik geliþmiþlikte ilk onda çýkan sýralamalar yandaki tabloda KARAMAN 45 GÝRESUN 47 NEVÞEHÝR 32 MERSÝN 55 KÝLÝS 43
skorla ayrýþmaktadýr. AMASYA 44 ORDU 47 KÜTAHYA 32 RÝZE 55 NEVÞEHÝR 43
yer alan Antalya, Denizli, Tekirdað da bu DÜZCE 44 TUNCELÝ 46 BARTIN 31 AMASYA 55 GÜMÜÞHANE 43
verilmiþtir.1 SÝVAS
MALATYA
44
44
ZONGULDAK
ERZÝNCAN
46
46
AFYON
KIRIKKALE
31
31
AYDIN
BURDUR
55
55
GÝRESUN
SÝVAS
43
43
geliþmiþliklerini sosyal ve/veya çevre TOKAT 44 BURDUR 46 ERZÝNCAN 30 BARTIN 55 KÜTAHYA 43
Çarpýcý olan husus, hiçbir ilin ekonomik, sosyal HATAY 44 GÜMÜÞHANE 46 GAZÝANTEP 30 GÜMÜÞHANE 55 TRABZON 42
boyutlarýna taþýyamamýþ illerimiz arasýndadýr. AFYON 44 RÝZE 46 KIRÞEHÝR 30 ANTALYA 54 OSMANÝYE 42
ve çevresel boyutlarda ayný anda birinci KIRIKKALE 44 BOLU 46 GÝRESUN 29 MALATYA 54 SAMSUN 42
Antalya sosyal sýralamasýnda 45.; Denizli ise NEVÞEHÝR 43 SÝVAS 45 SÝNOP 28 KASTAMONU 53 BOLU 42
olamadýðýdýr. Örneðin, ekonomik ÇORUM 43 TRABZON 45 TOKAT 28 AFYON 53 AKSARAY 42
27. sýradadýr. Benzer þekilde, Tekirdað’ýn çevre KASTAMONU 43 AMASYA 45 KASTAMONU 28 ÇORUM 53 ERZURUM 41
performansta üst sýralarda yer alan Ýstanbul ERZÝNCAN 43 ÞIRNAK 45 NÝÐDE 28 KARAMAN 53 SÝÝRT 41
performansýnda ancak 80.’inci, yaþam BARTIN
GÝRESUN
43
42
BÝNGÖL
YOZGAT
45
44
ELAZIÐ
MALATYA
28
28
BAYBURT
MANÝSA
53
52
YOZGAT
BATMAN
41
41
ve Kocaeli gibi iller çevre boyutunda sýrasýyla KIRÞEHÝR 42 DÜZCE 44 ÇORUM 28 TOKAT 52 ELAZIÐ 41
kalitesinde ise 37. sýrada yer almasý kayda GÜMÜÞHANE 42 ÞANLIURFA 44 ORDU 28 ERZÝNCAN 52 KIRIKKALE 41
10. ve 34. sýrada iken, sosyal boyutta 3. ve 5. OSMANÝYE 42 MARDÝN 44 TUNCELÝ 27 GÝRESUN 51 SAKARYA 40
deðerdir. TUNCELÝ 41 BÝLECÝK 43 SÝVAS 27 TUNCELÝ 51 GAZÝANTEP 40
sýrada yer almaktadýrlar. Sosyal boyutta ilk iki ERZURUM 41 SÝÝRT 43 ÇANKIRI 26 K.MARAÞ 49 MANÝSA 40
ÇANKIRI 41 KIRKLARELÝ 43 AKSARAY 26 GAZÝANTEP 49 DÝYARBAKIR 40
ORDU 40 ERZURUM 43 ERZURUM 26 AKSARAY 48 RÝZE 40
BAYBURT 39 VAN 42 K.MARAÞ 25 YOZGAT 48 ÞIRNAK 40
NÝÐDE 39 ADIYAMAN 42 GÜMÜÞHANE 25 HATAY 48 TOKAT 39
AKSARAY 39 NEVÞEHÝR 42 BAYBURT 25 NÝÐDE 48 ÇANKIRI 39
YOZGAT 38 BARTIN 42 OSMANÝYE 24 OSMANÝYE 47 AFYON 39
K.MARAÞ 37 EDÝRNE 42 YOZGAT 22 KÝLÝS 45 KASTAMONU 39
KÝLÝS 36 AKSARAY 42 KARS 22 ORDU 44 NÝÐDE 39
DÝYARBAKIR 34 KÝLÝS 42 KÝLÝS 20 ADIYAMAN 42 ORDU 39
ADIYAMAN 34 IÐDIR 42 ARDAHAN 20 BATMAN 40 ÇORUM 39
KARS 33 BATMAN 41 ADIYAMAN 17 BÝNGÖL 39 BÝNGÖL 39
BÝNGÖL 33 KIRÞEHÝR 41 IÐDIR 15 SÝÝRT 38 DÜZCE 38
ARDAHAN 31 HAKKARÝ 41 BÝNGÖL 15 ÞANLIURFA 38 MUÞ 38
ÞANLIURFA 31 ÇANKIRI 41 DÝYARBAKIR 14 KARS 38 BARTIN 38
BATMAN 31 BÝTLÝS 41 VAN 13 ARDAHAN 37 VAN 38
SÝÝRT 30 NÝÐDE 41 BÝTLÝS 12 DÝYARBAKIR 36 BAYBURT 38
IÐDIR 30 BAYBURT 40 BATMAN 12 BÝTLÝS 35 EDÝRNE 37
VAN 30 KIRIKKALE 40 ÞANLIURFA 11 IÐDIR 34 AMASYA 36
BÝTLÝS 30 MUÞ 40 MARDÝN 11 VAN 33 ERZÝNCAN 36
MARDÝN 28 KARS 39 AÐRI 10 AÐRI 30 BÝTLÝS 36
AÐRI 26 AÐRI 39 SÝÝRT 9 MARDÝN 30 IÐDIR 35
1 Oluþturulan ekonomi endeksini kontrol amaçlý olarak il bazýnda kiþi baþý gelir sýralamasýyla kýyaslamak yararlý bir alýþtýrmadýr. Ancak Türkiye’de ÞIRNAK 26 ARDAHAN 37 HAKKARÝ 9 ÞIRNAK 29 KARS 35
kiþi baþý gelir verisi il bazýnda yayýnlanmadýðýndan, endeks alternatif olarak kiþi baþý otomobil sahipliði ile karþýlaþtýrýldýðýnda iki deðiþken arasýnda
MUÞ 25 TEKÝRDAÐ 36 MUÞ 8 MUÞ 26 ARDAHAN 34
kuvvetli birebir bir iliþki olduðu gözlemlenmiþtir. Bu da endeksin iyi çalýþtýðýnýn bir göstergesidir.
HAKKARÝ 24 K.MARAÞ 36 ÞIRNAK 5 HAKKARÝ 23 AÐRI 33
12 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 13

10. NESNEL ÖLÇÜTLERLE ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ NESNEL ÖLÇÜTLERLE ÝLLERÝN SÜRDÜRÜLEBÝLÝRLÝÐÝ
Daha detaylý olarak, illerin ekonomik ve sosyal performansý sergilemektedir. Bu noktada, endeksi oluþturan altgruplarýn il bazýnda
performanslarý arasýndaki iliþkiye bakýldýðýnda özellikle sanayi yoðun illerin nüfusu arttýkça incelenmesi de oldukça önemlidir. Böylelikle,
Ýstanbul’un ve özellikle Antalya’nýn sosyal ve yerleþimleri büyüdükçe kaynak ve enerji illerin ekonomik, sosyal ve çevresel
performanslarýnýn ekonomik geliþmiþliklerinin gereksinimlerinin, dolayýsýyla, çevre etkilerinin geliþmiþlikte güçlü ve zayýf olduklarý yönleri
oldukça gerisinde kaldýðý, Eskiþehir’in ise ve sorunlarýnýn arttýðýný söylemek yanlýþ olmaz. açýk bir þekilde görmeleri ve ileriye dönük
sosyal performansýnýn genel trendin çok yapýlmasý gerekenlerle ilgili bir yol haritasý
üzerinde olduðu görülmektedir. Aþaðýdaki genel trend analizinde, Ankara’nýn çizmeleri, baþka bir deyiþle, geliþim
ve Ýstanbul’un performanslarýnýn birbirlerinden stratejilerini belirlemeleri ve planlý ve
Ýllerin ekonomik ve çevre performanslarýna farklýlaþtýðý, Ankara’nýn trendin üzerinde, koordineli bir þekilde deðiþime ayak
bakýldýðýnda ise arada önemli farklarýn olduðu Ýstanbul’un ise daha altýnda kaldýðý açýkça uydurmalarý mümkün olur. Aþaðýdaki grafikler,
göze çarpmaktadýr. Özellikle Kocaeli ve görülmektedir. Bunun önemli bir nedeni, Ýstanbul ili özelinde alt boyutlarda Ýstanbul’un
Tekirdað gibi ekonomik olarak son derece çalýþmanýn ilerleyen bölümlerinde görüleceði performansýný ortaya koymaktadýr. Hazýrlanan
geliþmiþ illerin çevre performanslarýnýn gibi, þehircilik açýsýndan Ankara’nýn Ýstanbul’a endekslerin 81 il için ayrý ayrý alt boyutlarý bu
düþüklüðü dikkate deðerdir. Ekonomik nazaran çok daha planlý geliþmiþ olmasýdýr. raporda EK 3’te verilmiþtir.
Ekonomik, Sosyal ve Çevresel geliþmiþlikte öndeki illerden Ýzmir ise genel Endeks deðerlerinden elde edilen
trendin oldukça üzerinde bir çevre sýralamalarýn ve karþýlaþtýrmalarýn ötesinde
Sürdürülebilirlik ve Altboyutlarý
Yandaki grafik, hesaplanan endekslerden
hareketle, sürdürülebilirliðin üç boyutu
arasýndaki karþýlýklý etkileþimi, iliþki katsayýlarý
ile birlikte þematik olarak göstermektedir.
Sosyal Performans
Çevre Performansý
Buna göre, ekonomik ve sosyal geliþmiþliðin
birbirleriyle kuvvetli ve pozitif bir iliþki içinde
olduðu söylenebilir. Buna karþýlýk, illerin
ekonomik geliþmiþlikleri ile çevre
performanslarý ve sosyal geliþmiþlikleri ile
çevre performanslarý arasýnda nispeten zayýf
bir iliþki vardýr.
Ekonomik Performans Ekonomik Performans
14 Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý Türkiye’nin Þehirleri Sürdürülebilirlik Araþtýrmasý 15