A brief analysis of the economic growth of Afghanistan from 1382 to 1392

1. ‫کتنه‬ ‫لنډه‬ ‫ته‬ ‫بهیر‬ ‫ودې‬ ‫داقتصادي‬ ‫دافغانستان‬
1382-1392
‫کونکي‬ ‫اندي‬‫ړ‬‫و‬:‫شیرزاد‬ ‫بي‬‫ر‬ ‫فضل‬
‫استاد‬ ‫ښود‬‫ر‬‫ال‬:‫عباد‬ ‫ر‬‫نو‬ ‫حمیدهللا‬ ‫ر‬‫دکتو‬ ‫پوهنوال‬
‫کال‬:1394
‫یت‬‫ر‬‫جمهو‬ ‫اسالمي‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬
‫ت‬‫ر‬‫ا‬‫ز‬‫و‬ ‫و‬‫کړ‬ ‫ده‬‫ز‬ ‫و‬‫ړ‬‫لو‬ ‫د‬
‫ن‬‫پوهنتو‬ ‫کابل‬ ‫د‬
‫پوهنځی‬ ‫اقتصاد‬
‫ام‬‫ر‬‫ګ‬‫و‬‫پر‬ ‫ۍ‬‫ماسټر‬ ‫د‬

2. ‫ـانګه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫پ‬‫منځ‬
‫کتنه‬ ‫ته‬‫شاخصونو‬ ‫ۍ‬‫ګیر‬ ‫ه‬‫ز‬‫اندا‬ ‫د‬‫ودې‬ ‫اقتصادي‬ ‫د‬
‫ښت‬‫ړ‬‫جو‬‫تقاضا‬ ‫د‬
‫ښت‬‫ړ‬‫جو‬‫ې‬ ‫عرض‬ ‫د‬
‫پایله‬
‫نه‬‫و‬‫اندیز‬‫ړ‬‫و‬
‫ماخذونه‬

3. ‫وده‬‫اقتصادي‬:‫ک‬‫تولیداتو‬‫ناخالصو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬‫حقیقي‬ ‫په‬‫یاتوالی‬‫ز‬‫ې‬
6/22/2015 3

4. ‫تولیدات‬ ‫ناخالص‬‫ني‬‫ر‬‫کو‬‫اسمي‬‫افغانستان‬ ‫د‬
(‫افغانۍ‬ ‫ن‬‫ملیو‬ ‫په‬)
6/22/2015 4
1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
‫کال‬
2002/03
2003/04
2004/05
2005/06
2006/07
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
2011/12
2012/13
2013/14
202,531
240,671
267,310
327,745
375,152
518,614
541,113
632,717
746,859
896,162
1,086,198
1,197,168
‫ني‬‫ر‬‫کو‬‫ناخالص‬
‫تولیدات‬(‫ملی‬‫په‬‫ن‬‫و‬
‫افغانۍ‬)

5. ٪‫په‬‫وده‬‫تولیداتو‬‫ناخالصو‬‫نيو‬‫ر‬‫کو‬‫اسمي‬ ‫د‬‫افغانستان‬ ‫د‬
6/22/2015 5
15.85
9.97
18.44
12.64
27.66
4.16
14.48
15.28
16.66
17.50
9.27
0.00
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
٪‫په‬‫وده‬
‫ـلونه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ک‬

6. GDP Deflator
6/22/2015 6
110
119
133
139
166 169 169
193
213
233
241
-
50
100
150
200
250
300
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*

7. ‫تولیدات‬‫ناخالص‬ ‫ني‬‫ر‬‫کو‬‫حقیقي‬‫افغانستان‬ ‫د‬(‫افغانۍ‬ ‫ن‬‫ملیو‬ ‫په‬)
6/22/2015 7
1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
‫کال‬
2002/03
2003/04
2004/05
2005/06
2006/07
2007/08
2008/09
2009/10
2010/11
2011/12
2012/13
2013/14
202,530
219,195
224,329
246,542
269,126
312,441
319,728
374,801
386,930
420,519
466,481
496,528
‫ني‬‫ر‬‫کو‬‫ناخالص‬
‫تولیدات‬(۱۳۸۱‫کال‬
‫بنسټ‬ ‫پر‬ ‫بیو‬ ‫د‬)

8. ‫تولیداتو‬ ‫ناخالصو‬ ‫نیو‬‫ر‬‫کو‬ ‫حقیقي‬ ‫د‬٪ ‫وده‬
8.2
2.3
9.9
9.2
16.1
2.3
17.2
3.2
8.7
10.9
6.4
0.0
2.0
4.0
6.0
8.0
10.0
12.0
14.0
16.0
18.0
20.0
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
٪‫وده‬
‫ـلونه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ک‬

9. ‫پرتله‬:‫اسمي‬ ‫د‬GDP‫وده‬‫حقیقي‬ ‫د‬ ‫او‬GDP‫وده‬
8.2
2.3
9.9
9.2
16.1
2.3
17.2
3.2
8.7
10.9
6.4
15.85
9.97
18.44
12.64
27.66
4.16
14.48
15.28
16.66
17.50
9.27
0.0
5.0
10.0
15.0
20.0
25.0
30.0
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
٪‫وده‬‫تولیداتو‬ ‫ناخالصو‬‫کورنیو‬ ‫حقیقي‬ ‫د‬ ٪‫وده‬‫تولیداتو‬ ‫ناخالصو‬ ‫کورنیو‬‫اسمي‬ ‫د‬

10. ‫نفوس‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬
6/22/2015 10
21.80 22.20
23.20 23.60 24.10 24.50 25.00 25.50 26.00 26.50 27.00 27.50
1.83
4.50
1.72 2.12 1.66 2.04 2.00 1.96 1.92 1.89 1.85
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
30.00
1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
‫ن‬‫ملیو‬٪‫په‬‫وده‬‫او‬‫نفر‬
‫ـلونه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ک‬
‫نفر‬‫ن‬‫ملیو‬ ‫په‬ ‫نفوس‬ %‫وده‬ ‫نفوسو‬ ‫د‬

11. ‫تولید‬ ‫ناخالص‬ ‫کلنی‬ ‫سر‬ ‫ی‬‫سړ‬US$
207 221
242
281
313
426 426
505
629
709
780 772
-
100
200
300
400
500
600
700
800
900
1381 1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
‫و‬‫ډالر‬‫امریکايي‬‫په‬
‫ـلونه‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ک‬

12. ‫پرتله‬:‫تولیدا‬ ‫ناخالصو‬ ‫نیو‬‫ر‬‫کو‬ ‫او‬ ‫نفوسو‬ ‫د‬‫وده‬ ‫تو‬
1.83
4.50
1.72 2.12 1.66 2.04 2.00 1.96 1.92 1.89 1.85
8.2
2.3
9.9 9.2
16.1
2.3
17.2
3.2
8.7
10.9
6.4
-
5.00
10.00
15.00
20.00
25.00
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
٪‫وده‬
٪ ‫وده‬‫نفوسو‬‫د‬ ٪‫وده‬‫تولیداتو‬‫ناخالصو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬‫د‬

13. ‫ښت‬‫ړ‬‫جو‬ ‫تقاضا‬ ‫د‬

14. 6/22/2015 14-
200
400
600
800
1,000
1,200
1,400
1,600
1,800
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
355
396
484
543
717 698
802
1,002
1,222
1,568
1,706
‫افغانیو‬‫ملیارد‬‫په‬
‫قابلیت‬‫جذب‬‫داخلي‬DomesticAbsorptionAbility

15. 6/22/2015 15
‫تیا‬‫ړ‬‫و‬‫جذب‬‫ني‬‫ر‬‫کو‬ ‫د‬‫او‬‫تولیدات‬ ‫ناخالص‬‫ني‬‫ر‬‫کو‬
-
200
400
600
800
1,000
1,200
1,400
1,600
1,800
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
355
396
484
543
717 698
802
1,002
1,222
1,568
1,706
241 267
328
375
519 541
633
747
896
1,086
1,197
‫افغانیو‬‫ملیارد‬‫په‬
‫داخلي‬ ‫جذب‬‫قابلیت‬ ‫تولیدات‬ ‫ناخالص‬ ‫کورني‬(‫اسمي‬)

16. 6/22/2015 16
‫و‬‫لګښتونو‬‫استهالکي‬ ‫د‬‫کې‬‫تولیداتو‬‫ناخالصو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬ ‫په‬٪‫نډه‬
136
131
126
120 120
123
110 111
104
96
92
127
121
116
109 109
113
99 97
91
84
81
9 10 10 11 10 10 11
14 12 12 12
0
20
40
60
80
100
120
140
160
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*
٪‫سلنه‬
‫په‬‫کورنیو‬‫ناخالصو‬‫تولیداتو‬‫کې‬‫د‬‫مجموعي‬‫استهالکي‬‫لګښتونو‬‫ونډه‬٪ ‫په‬‫کورنیو‬‫ناخالصو‬‫تولیداتو‬‫کې‬‫د‬‫ي‬ ‫خصوص‬‫استهالکي‬‫لګښتونو‬‫ونډه‬٪
‫په‬‫کورنیو‬‫ناخالصو‬‫تولیداتو‬‫کې‬‫د‬‫دولتي‬‫استهالکي‬‫لګښتونو‬‫ونډه‬٪

17. 6/22/2015 17
‫ونډه‬‫سپما‬ ‫د‬‫کې‬‫تولیداتو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬‫ناخالصو‬ ‫په‬)%(
-36
-31
-26
-20 -20
-23
-10
-11
-4
4
8
-40
-35
-30
-25
-20
-15
-10
-5
-
5
10
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392*

18. ‫ښت‬‫ړ‬‫جو‬ ‫ې‬ ‫عرض‬ ‫د‬

19. 6/22/2015 19
‫کې‬‫تولیداتو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬‫ناخالصو‬ ‫په‬‫ر‬‫سکتو‬‫بیالبیلو‬ ‫د‬٪‫ونډه‬‫ونو‬
41.05
33.28 34.23
32.66 33.62
27.75
31.11
27.76 26.98
25.39 24.58
20.89
24.51 25.21 26.17
25.16 25.62
21.17 20.57
21.58
20.51 19.72
35.83
39.47
37.68 38.09 38.68
43.99 44.28
48.02 47.82
50.28
51.75
-
10.00
20.00
30.00
40.00
50.00
60.00
1382 1383 1384 1385 1386 1387 1388 1389 1390 1391 1392
‫اعت‬‫ر‬‫ز‬ ‫صنعت‬ ‫خدمات‬

20. ‫ـایله‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫ـ‬‫پ‬
‫د‬۱۳۸۲‫جوتیږي‬‫دا‬ ،‫سره‬ ‫کتو‬‫په‬‫ته‬ ‫بهیر‬ ‫ودې‬ ‫اقتصادي‬ ‫د‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬‫ي‬ ‫اهیس‬‫ر‬ ‫کال‬‫دغو‬‫په‬ ‫چې‬
‫و‬‫کې‬ ‫حالت‬‫په‬ ‫تغییر‬‫او‬ ‫نوسان‬‫د‬ ‫همیشه‬ ‫وده‬ ‫اقتصادي‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫کلونو‬‫و‬‫یاتر‬‫ز‬ ‫په‬‫او‬ ‫ه‬
‫وه‬ ‫ځاي‬‫یو‬ ‫سره‬ ‫ودې‬ ‫اقتصادي‬ ‫له‬ ‫سلنه‬‫ه‬‫ړ‬‫لو‬ ‫ن‬‫انفالسیو‬ ‫د‬ ‫کې‬‫کلونو‬.
‫تول‬ ‫ناخالصو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬ ‫تر‬‫او‬ ‫وه‬‫کې‬‫حالت‬ ‫په‬‫یاتوالي‬‫ز‬ ‫د‬ ‫همیشه‬ ‫تیا‬‫ړ‬‫و‬ ‫جذب‬‫ني‬‫ر‬‫کو‬‫د‬‫وه‬‫ه‬‫ړ‬‫لو‬‫یداتو‬.
‫تر‬۱۳۹۱‫تولیدات‬ ‫ناخالصو‬‫نيو‬‫ر‬‫کو‬ ‫تر‬ ‫همیشه‬‫لګښتونه‬‫استهالکي‬ ،‫ې‬‫ر‬‫پو‬‫کال‬‫او‬ ‫و‬‫و‬‫ړ‬‫لو‬‫و‬
‫په‬‫ه‬‫ر‬‫لپا‬‫ځل‬ ‫ي‬‫لومړ‬‫د‬ ‫خو‬ ‫وه‬‫کې‬ ‫حالت‬ ‫منفي‬ ‫په‬ ‫همیشه‬ ‫سپما‬ ‫ناخالصه‬‫نۍ‬‫ر‬‫کو‬۱۳۹۱‫کال‬
‫س‬‫ې‬ ‫ناخالص‬‫نۍ‬‫ر‬‫کو‬‫او‬‫ړ‬‫لو‬ ‫لګښتونو‬ ‫استهالکي‬ ‫له‬‫تولیدات‬ ‫ناخالص‬‫ني‬‫ر‬‫کو‬ ‫کې‬‫مثبت‬ ‫پما‬
‫کړ‬ ‫ه‬‫ر‬‫غو‬ ‫حالت‬.
‫ل‬‫او‬ ‫امنیتي‬ ‫سترو‬‫د‬ ،‫و‬‫و‬‫والړ‬ ‫مرستو‬ ‫بهرنیو‬ ‫په‬ ‫ډیره‬ ‫تر‬ ‫اقتصاد‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬ ‫چې‬ ‫دا‬‫یستیکي‬‫ژ‬‫و‬
‫س‬‫د‬ ‫خدماتو‬ ‫د‬‫کې‬‫تولیداتو‬ ‫ناخالصو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬ ‫په‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬ ‫فعالیت‬ ‫کمپنیو‬‫په‬ ‫ونډه‬‫ر‬‫کتو‬
‫خدما‬‫د‬ ‫کې‬‫تولیداتو‬ ‫ناخالصو‬‫نیو‬‫ر‬‫کو‬‫په‬ ‫اوسمهال‬ ‫چې‬ ‫کړه‬ ‫ه‬‫ړ‬‫لو‬‫توګه‬‫ي‬‫بېسار‬‫ر‬‫سکتو‬ ‫د‬ ‫تو‬
‫ده‬ ‫ته‬‫ر‬‫پو‬ ‫سلنې‬ ‫پنځوس‬‫تر‬ ‫ونډه‬.

21. ‫نه‬‫و‬‫اندیز‬‫ړ‬‫و‬
•‫عوامل‬‫ي‬‫ساختار‬ ‫خنډ‬ ‫ستر‬‫ټولو‬ ‫تر‬‫اندی‬‫ړ‬‫و‬‫پر‬ ‫ودې‬ ‫اقتصادي‬ ‫د‬ ‫کې‬ ‫افغانستان‬ ‫په‬(‫لکه‬
‫بریښنا‬ ،‫بنسټونه‬ ‫بیخ‬ ،‫امنیت‬)....‫دي‬.‫ګ‬‫و‬‫پر‬‫موثر‬ ‫کې‬ ‫برخو‬ ‫دغو‬ ‫په‬‫باید‬‫دولت‬‫طرحه‬‫امونه‬‫ر‬
‫ي‬‫کړ‬ ‫پلي‬‫او‬
•‫پ‬ ‫انجن‬ ‫اقتصاد‬ ‫د‬ ‫افغانستان‬ ‫د‬ ‫ي‬ ‫ش‬ ‫کولی‬ ‫اج‬‫ر‬‫استخ‬ ‫کانونو‬ ‫د‬،‫توګه‬ ‫شفافه‬ ‫په‬‫حرکت‬ ‫ه‬
‫اولي‬‫ر‬.‫ي‬ ‫ش‬ ‫اج‬‫ر‬‫استخ‬ ‫او‬ ‫اندی‬‫ړ‬‫و‬‫ته‬ ‫داوطلبۍ‬ ‫توګه‬ ‫شفافه‬‫ه‬‫ر‬‫پو‬ ‫په‬‫باید‬‫کانونه‬
•‫ل‬‫واچو‬‫ه‬‫ر‬‫ال‬ ‫پر‬ ‫امونه‬‫ر‬‫ګ‬‫و‬‫پر‬‫م‬‫ز‬‫ال‬ ‫دې‬ ‫ه‬‫ر‬‫لپا‬‫هڅونې‬‫د‬‫پانګوالو‬ ‫بهرنیو‬‫او‬ ‫نیو‬‫ر‬‫کو‬‫د‬‫ي‬ ‫ش‬
•‫ک‬‫په‬ ‫ات‬‫ر‬‫تغیی‬‫ې‬ ‫داس‬ ‫او‬ ‫ي‬ ‫ش‬‫ل‬‫و‬‫ز‬‫وار‬ ‫سره‬‫له‬ ‫باید‬‫ۍ‬ ‫پالیس‬ ‫پولي‬‫او‬ ‫مالي‬ ‫حکومت‬‫د‬‫ي‬ ‫ش‬‫ل‬‫ړ‬‫او‬‫ر‬ ‫ې‬
‫ي‬‫وکړ‬ ‫مرسته‬ ‫سره‬ ‫ودې‬ ‫اقتصادي‬ ‫له‬‫کې‬ ‫هیواد‬‫په‬ ‫چې‬

22. ‫اخځلیکونه‬
•،‫حمیدهللا‬ ،‫عباد‬‫ر‬‫نو‬(۱۳۹۳.)‫ل‬‫او‬ ‫چاپ‬ ،‫پیشرفته‬‫و‬‫ماکر‬ ‫اقتصاد‬
•www.cso.org‫ویبسایټ‬ ‫ې‬‫ادار‬ ‫ي‬‫مرکز‬‫د‬ ‫داحصائیې‬
•www.worldbank.org‫ویبسایټ‬ ‫بانک‬ ‫نړیوال‬ ‫د‬
•www.adb.org‫ویبسایټ‬ ‫بانک‬ ‫پرمختیايي‬ ‫اسیايي‬ ‫د‬