1. МОНГОЛ ОРНЫ ГОЛ МӨРӨН
Монгол оронд 67000 км урттай 3811 гол горхи, 500 м3 эзэлхvvнтэй 3500
гаруй нуур 7000 орчим булаг шанд, 540 м2 тйлбай бvхий 190 гаруй мєсєн
гол 250 гаруй рашаантай бєгєєд газрын доорхи усны 139 орд газар
байна.
Бархийн гол
Эгийн голын адил Ононгийн баруун гарын цутгал боловч уртын хэмжээ
урсцаараа Эгээс илvv юм. Харин Хэнтийн нурууны салбар уулсаас эх авах
тул усны уналт, гадаргын хэлбэрлийн талаар нилээд дутуу байдаг. Голын
нийт урт 100 км, усжуулах талбай 1900 хавтгай дєрвєлжин километр
болно. Бархын голд Баян /47 км/, Хужир /40 км/, Сайхан/39 км/ зэрэг
элбэг устай гол горхи цутгана. Гульдралын єргєн 27м, усны дундаж гvн
0,8 м юм.
Байдраг гол
Хангайн ємнєт хажуугаас эх авч говийн Бєєнцагаан, Адгийн цагаан хоѐр

2. нуурт усаа нийлvvлдэг энэ голын нийт урт Бєєнцагаан хvртэл 295 км,
Адгийн цагаан нуур хvртэл 310 км талбайгаас усжина. Байдраг голын
эхэнд баруун гар талаас Загийн гол /80 км/, зvvн гар талаас Єлзийтийн
гол /135 км/ тус тус цутгадаг. Байдраг гол Хангайн ємнєд уулсын
нарийхан хавцал дундуур урсана. Хєндийн хажуу эгц, хад асга ихтэйн
дээр хээр, говийн тачир ургамалшилтай юм. Энэ хэсэгт гол нэг
гульдиралаар урсах бєгєєд гульдиралын єргєн 20-40 м, зонхилох гvн 0,3-
1,5 м, урсгалын хурд 1-1,5 м/сек хvрнэ.
Балжийн гол
Онон голын зvvн гараас Балж, Агац, Хирхон зэрэг элбэг устай голууд
цутгах бєгєєд олонх нь ОХУ-ын нутгаас эх авч урсдаг. Тэдгээрийн
хамгийн том нь 250 гаруй километр урт Балж гол юм. Балж гол нь бєглvv
ой хєвч бvхий бэсрэг уулс дундуур урсдаг. Голын хєндий адаг руугаа 5-7
км хvртэл тэлэгдэж гульдирал нь хэд хэд салаалж єтгєн шугуйтай арлууд
vvсгэнэ. Усны гvн, єргєн, урсгалын хурд голын нийт уртад єєр бєгєєд
адагтаа гульдиралын єргєн 65 м, усны дундаж гvн 1,75 м, урсгалын хурд
1 м/сек орчим байна.
Булган гол
Тєв азийн гадагш гарах урсгалгvй ай савын гол мєрдийн тоонд Монгол
Алтай, Говь-Алтайн ар єврєєс эх авч уулсын хоорондох битvv хотгорт
замхрах гол горхи, булаг шанд тvр зуурын урсгалтай байдаг олон сайр
багтана. Тийм голуудаас жишээ нь Алтайн арын Гурванцэнхэр, Шарга,
Халиун, Алтайн євийн Булган, Vенч, Бодонч, Балаг, Биж зэрэг голыг
нэрлэж болно. Эдгээр голуудаас томоохон нь Монгол Алтайн єврєєс эх
авч Єлєнгєр нуурт цутгах Булган гол юм. Булган голын урт тус улсын хил
хvртэл 250 км, талбай 8750 орчим хавт.дєр.км бєгєєд усны унал голын
нийт уртад 1900 м буюу дундаж налуу 0,0076 болно. Голын сав газарт
Монгол Алтайн хур цаст зарим оргил болон євєр бэлийн хад цохио, ханан

3. хавцал бvхий уулсууд багтах тул голын хєндий ихэнх хэсэгтээ 0,3-0,5 км
байснаа тvvний баруун гарын цутгал Баян голын билчирээс доош нилээн
уужирч Булганы тохойд хамгийн их тэлэгдэж єргєсдєг. Цутгал голуудаас
Улиастай, Тvргэний гол томоохонд тооцогдоно. Булган голын
гульдиралын єргєн, усны гvн жилийн улирал, урсах газрын тєрх байдлыг
дагаж янз бvр байна. Булган голыг усны зонхилох ионы бvтцээр
гидрокарбонатын ус бvхий гол мєрний ангилалд багтааж болно.
Бvгсэйн гол
Булнайн нурууны араас эх авч урсахдаа 3710 хавт.дєр.км талбайгаас
усжина. Голын гульдирал тєдий л єргєнгvй боловч ус нь гvнзгий, урсгал
хурдтай юм.
Чулуутын гол
Чулуут голын урт 415 бєгєєд 10750 хавт.дєр.км талбайгаас усжина. Энэ
гол Хангайн нурууны хамгийн єндєр хэсгээс эх авдаг учраас унал их
урсгал хурдтай уулын гол юм. Тvvний хєндий эхэндээ давчуу, морены бул
чулуу элбэгтэй бол доошлох тутам єргєсєж тэлэгдэнэ. Харин Тээлийн
голын билчирээс Ацтийн горхийн цутгал хvртэл бараг 100 шахам км урт
газар 50-60 м зузаан хvрмэн чулууг зvсэж хавцал дундуур тахирлан
хvрхрээ боргио vvсгэн сvртэй урсана. Энэ хэсэгт тvvний зvvн гараас
Тэрхийн Цагаан нуураас эх авч урсах Суман гол нийлж Чулуут гол
мэдэгдэхvйц услаг болох ба гульдиралын єргєн, усны гvн нэмэгдэнэ.
Гульдиралын єргєн эхэндээ 20-30 м, дунд хэсэгтээ 20-60 м, адагтаа 70-80
м байна. Усны гvн 0,5-2,5 м, урсгалын хурд 1 м/сек орчим болно.
Онон гол
Хэнтийн нурууны ар хормойн 1950 м-ийн єндрєєс эх авч улсын хил
хvртэл 445 км урсна. Онон гол нь эхнээсээ адаг хvртэл уулын ам
хєндийгєєр урсах учир нилээд тойрон тахирласан. Онон голын ус нь 10

4. сарын сvvлээс зайртаж 11 сарын 2-р хагаст хадаалж, 150-170 хоног
мєсєєр хучигдана. Мєсний дундаж зузаан 1,2-1,5 м хvрнэ. Урсгал хурдтай
уулын гол учираас намрын зайр харьцангуй олон хоног /14-25/
vргэлжилнэ. 4 сар гарч дулаарангуут голын мєс гэсч цєн тvрэвч уулын
цас хайлж хаврын vер буух тул тєдий л удаан vргэлжлэхгvй цэлмэнэ.
Ононд том жижиг олон гол горхи цутгадаг. Vvнээс нилээд томоохон нь Эг,
Барх, Хурах, Шуус, Агац, Хирхон болно.
Шуурсын гол
Шуурсын голын урт 140 км, ус хураах сав газрын талбай 3150 гаруй
хавтгай дєрвєлжин километр болно. Ононгийн баруун гарын цутгал
голууд дотроос жинхэнэ хээр талын шинжтэй тул усны гуримын хувьд
бусдаасаа ихээхэн ялгаатай юм. Шуурсын голд олон булаг тал бvрээс нь
цутгадгийг vзвэл хур борооноос гадна гvний усны тэжээл чухал суурь
эзэлдэг. Шуурсын гол нь Онон голд цутгадаг томоохон голуудын нэг юм.
Хэрлэн гол
Номхон далайн ай савын гол мєрд дотор уртын хэмжээгээр тэргvvн
байранд ордог. Хэрлэн гол монголын Дорнод хэсэг хэд хэдэн аймгийн
нутгийг дамжин урсаж улмаар тус улсын хилээс гадагш гарч Далай нуурт
цутгадаг. Их хэнтий нурууны євєр бэлээс эх авч урсах Богдын гол, Цагаан
гол хоѐрын уулзварыг Хэрлэн голын эх гэж vзнэ. Иймд улсын хил хvртэл
1090 километр урт, ус хураах сав газрын талбай 116,455 хавтгай
дєрвєлжин километр бєгєєд усны дундаж унал километр тутамд 1,2 метр
болно. Ингэхлээр Номхон далай ай савын гол мєрний бvх талбайн 54
хувийг Хэрлэн голын усны сав эзэлдэг. Голын нийт уртад гульдиралын
єргєн, усны гvн, урсгалын хурд ихээхэн ялгаатай байна. Жнь: Хэрлэнгийн
эхний хэсэгт гульдиралын єргєн 30-50м, дунд, адаг хавьд 150-200м болж
0,8-1,5 метрийн гvн зонхилно. Урсгалын хурд уулсын хэсэгтээ 2 м/сек,
нам тал газраа 1 м/сек болно. Хэрлэн голд Мєрєн, Цэнхэр, Аварга зэрэг

5. гол горхи цутгадаг. Хэрлэн гол гидрокарбонит-хлоридын ус бvхий гол
мєрний ангилалд багтана.
Халхын гол
Дорнод монголын хэсгийн томоохон голын нэг болох энэ гол нь Их
Хянганы нуруунаас эх авч урсдаг. Их Хянганы нуруунд орших Халхын
булгууд Халхын голын эхийг бvрдvvлдэг. Хоорондоо холбоотой Халх,
Зvvн Далби зэрэг жижиг нууруудыг дамжин тал талаасаа цутгал
голуудаар услагдсаар Халх голын єргєн хєндийд орж адагтаа хоѐр салан
нэг салаа нь Буйр нуурт, нєгєє салаа нь Оршуун голд цутгадаг. Халх
голын урт 233 км, талбай нь 17120 хавтгай дєрвєлжин километр бєгєєд
vvний 7440 хавтгай дєрвєлжин километр манай нутагт хамаарна. Халх
голд хэд хэдэн услаг гол цутгадгаас томоохон нь Нємрєг, Дэгээ,
Хандгайтын гол болно.
Дэгээ гол
Дэгээ гол нь 550 хавтгай дєрвєлжин километр талбайгаас усжих ба 55
километр урт юм. Голын хєндийд намаг ихээхэн тогтсон. Урсгалын хурд
0,6-0,7 м/сек байна.
Идэрийн гол
Идэрийн гол Хангайн гол нурууны араас эх авч Булнай, Тарвагатайн
нуруунуудын хоорондох нилээн давчуу хєндийгєєр урсана. Голын урт 452
км, талбайн хэмжээ 24555 хавт.дєр.км юм. Голын гульдирал Тосонцэнгэл
сумын тєв хvртэл ихээхэн тахиралж хэд хэд салаалдаг тул тэгтлээ єргєн
байж чаддаггvй. Энэ хэсэгт салаа татуурын єргєн 10-15 м, vндсэн голын
єргєн 40-60 м орчим байна. Тосонцэнгэлээс доош гульдирал салаалахаа
багасч 80-100 м хvртэл єргєснє. Усны гvн 0,7-2 м боловч Чулуут голын
цутгалаас доош цээл цvнхэл газраа 3-3,5 м хvрнэ. Идэрийн гол уулын гол
учраас ширvvн урсгалтай, урсгалын хурд голын ихэнд цагт 7,2-10,8 км

6. бол адаг руугаа саарсаар цагт 2,0-2,5 км болон буурна. Харин зонхилох
хурд нь 1,5-2 м/сек юм. Эхнээсээ Их Жаргалант сум хvртэлх хэсэгт
Тарвагатайн нурууны ар хажуугааас усжих, Хожуул, Зарт, Дээд, Доод
Цэцvvх, Хєнжил зэрэг урсгал хурдтай услаг гол горхи цутгадаг. Идэрийн
голд 30 гаруй гол горхи цутгадгаас хамгийн том нь тvvний баруун гараас
цутгах Чулуут гол болно.
Орхон гол
Орхон гол Сэлэнгийн vндсэн цутгал тєдийгvй монголын хамгийн урт том
голд тооцогдоно. Орхон гол Хангайн гол нурууны Суврага-Хайрхан уулын
ар євєр хажуугуус усжиж том жижиг олон голыг нийлvvлсээр Сэлэнгэ
мєрєнд цутгана. Тvvний урт нь 1124 км. Сэлэнгийн талбайн 47 хувь буюу
132835 хавт.дєр.км талбайгаас усжина. Голын єргєн харилцан адилгvй
боловч ихэндээ ихэвчлэн 10-60 м байснааа адагтаа 120-150 м хvртэл
єргєсєж урсгалын хурд илт саардаг. Усны зонхилох гvн 0,5-1,5, м, гvн
цээл газар 2,5-4,0 м, харгиа боргио газар 0,5 м байдаг. Орхонд том
жижиг олон арван гол горхи цутгах боловч 100 км-ээс илvv урт гол
тоотой хэд байдаг. Тэдгээрээс Тамир, Хєшин Орхон, Туул, Хараа, Ерєє,
Шарын гол томоохон нь юм.
Туул гол
Орхоны баруун гарын хамгийн том цутгал бєгєєд Хэнтийн гол нуруунаас
эх авч урсана. Голын урт 819 км, талбай 50400 хавт.дєр.км буюу Орхоны
талбайн 38 хувьтай тэнцэнэ. Туулд Олон гол горхи усаа єгдгєєс нилээд
том нь Гаттай /50 км/, Тэрэлж /78 км/, Харуухын гол /159 км/ болно.
Ерєє гол
Энэ голын урт 323 км, талбай 11860 хавт.дєр.км.
Vvр гол

7. Vvр гол Хєвсгєлийн Хивин-залуугийн сарьдагаас эх авч урсана. Vvр
голын урт 331 км, талбай 12300 хавт.дєр.км бєгєєд голын vндсэн тэжээл
нь бороо цасны ус юм.
Ховд гол
Тєв Азийн гадагш урсгалгvй ай савын гол мєрдийн дотроос хамгийн элбэг
устай нь Ховд гол юм. Монгол Алтайн тэргvvн оргил Таван Богдын зvvн
ємнєд хажуугийн мєсєн голоос эх авч урсах Цагаан ховд /Акау/, Хар ховд
/Каратыр/ голыг Ховдын эх гэж vздэг. Энэ хоѐр гол Хотон Хоргон
нуруудыг дайран олон гол горхи нийлvvлсээр их нууруудын хотгорын
Хар-Ус нуурт цутгана. Ховд голын урт 516 км, талбай нь 58000
хавт.дєр.км болно. Усны унал км тутамд ойролцоогоор 2 м тул урсгалын
хурд их юм. Монгол Алтайн Толбо, Тал, Даян, Хотон, Хоргон, Ачит гэх
мэтийн том нуурууд илvvдэл усаа Ховд голд нийлvvлдэг байна.
Гульдиралын єргєн доошлох тутам нэмэгдэж 80-130 м болж 1,5-3 м-ийн
гvн зонхилно.
Тєв Азийн гадагш урсгалгvй ай савын гол мєрдийн дотроос хамгийн элбэг
устай нь Ховд гол юм. Монгол Алтайн тэргvvн оргил Таван Богдын зvvн
ємнєд хажуугийн мєсєн голоос эх авч урсах Цагаан ховд /Акау/, Хар ховд
/Каратыр/ голыг Ховдын эх гэж vздэг. Энэ хоѐр гол Хотон Хоргон
нуруудыг дайран олон гол горхи нийлvvлсээр их нууруудын хотгорын
Хар-Ус нуурт цутгана. Ховд голын урт 516 км, талбай нь 58000
хавт.дєр.км болно. Усны унал км тутамд ойролцоогоор 2 м тул урсгалын
хурд их юм. Монгол Алтайн Толбо, Тал, Даян, Хотон, Хоргон, Ачит гэх
мэтийн том нуурууд илvvдэл усаа Ховд голд нийлvvлдэг байна.
Гульдиралын єргєн доошлох тутам нэмэгдэж 80-130 м болж 1,5-3 м-ийн
гvн зонхилно.
Тэсийн гол

8. Булнайн нурууны араас эх авч Увс нуурт цутгах энэ гол 568 км урт бєгєєд
33358 хавт.дєр.км талбайгаас усжина. Тэсийн голд Тагны нурууны єврєєс
эх авсан хэдэн арван услаг гол горхи цутгах тул доошлох тутмаа ус
элбэгтэй болно. Голын сав газар эхэндээ уулархаг боловч уулс харьцах
єндрєєрєє нам юм. Булнайн нурууны араас урсах голуудын билчирт асар
их талбайг хамарсан намаг vvсгэх бєгєєд тvvнийг Жаргалантайн намаг
гэнэ. Тэсийн гол Завхан аймгийн нутгаар ОХУ-н нутаг руу гарч Увс
аймгийн Тэс сумын нутгаар эргэн монголдоо орж ирж Увс нуурт цутгана.
Адагтаа хэд хэд салаалж намаг бvхий голын садраа адаг vvсгэнэ. Vндсэн
голын гульдирал эхэндээ 150-60 м, урсгалын дунд хэсэгт 40-120 м, зарим
хэсэгт 200 м хvртэл задгайрч єргєснє. Усны зохилох гvн 0,3-2,5 м,
урсгалын хурд 0,7-1,5 м/сек орчим юм.
Таацын гол
Хангайн євєр хажуугаас усжих дээр дурдсан голууд дотроос хамгийн бага
нь Таацын гол болно. Тvvний урт 200 км, талбай 9190 хавт.дєр.км болно.
Усны эрдэсжилт бага гидрокарбонатын тєрєлд багтана.
Эгийн гол
Ононгийн баруун гарын томоохон цутгал бєгєєд их Хэнтийн нурууны
салбар Ноѐн уулын зvvн ємнєд хажуугааас эх авч урсдаг. Нийт уртын
хэмжээ 90 орчим км, ус цуглуулах талбай нь 970 хавтгай дєрвєлжин
километр юм. Гульдиралын єргєн 10-25 м, усны гvн нь 0,5-1,2 метр,
урсгалын хурд 1,2-2 м/сек хvрнэ.
Хурахын гол
Ононгийн баруун гарын vндсэн цутгал бєгєєд тvvний урт 190 км, усны сав
6150 хавтгай дєрвєлжин км болно. Голын хєндий дунд, адаг хавьдаа
бараг 15-20 км єргєсєж ой модноос алслагдаж хээр тал дундуур урсах ба
хєндийн аль ч хэсэгт голдуу хатаж ширгэдэг жижиг нуур намаг ихээхэн

9. байна. Vvнээс нилээд том нь Хангал, Бидэр, Шар зэрэг нуурууд болно.
Хурахын голд Жаргалант, дунд, зvvн, баруун Баян зэрэг голууд цутгадаг.
Улз гол
Хэнтий нурууны зvvн салбар захын нам уулсаас эх авч ОХУ-ын нутагт
орших Торь нуурт цутгадаг. Улз голын нийт урт 428 километр бєгєєд
дундаж унал бvх уртад 500 метр буюу 1 км тутамд 1,2 метр болно. Нийт
талбайн хэмжээ 27500 хавтгай дєрвєлжин километр байна. Гульдиралын
єргєн усны гурим байдлаас онцгой шалтгаалах тул тогтвортой биш
байдаг. Улз голд Тvргэн, Дєч зэрэг голууд цутгадаг. Улз голын усыг
гидрокарбонатын тєрєлд оруулдаг.
Нємрєгийн гол
Хянганы салбар уулсаас эх авч Халх голд цутгана. Тvvний урт 218 км, ус
цуглуулах талбай 5950 хавтгай дєрвєлжин километр болно. Гульдирал
эхнээсээ адаг руугаа улам єргєсєж 10-20 метр буюу тvvнээс ч илvv
болдог. Усны дундаж гvн 0,8-1,2 м, хамгийн гvн цээлдээ 3,0 м хvрнэ.
Усны хурд харгиа боргиотой газарт 2,0 м/сек, нам тогтуун газраа 0,4-0,6
м/сек хvртэл саарна.
Сэлэнгэ мєрєн
Сэлэнгэ мєрєн нь тус орны гол мєрдийн vндсэн усан сvлжээ бєгєєд том
жижиг бvх цутгал голуудыг оролцуулбал усан сvлжээний уртын нийлбэр
20000 км хvрнэ. Єєрєєр хэлбэл Монголын гол мєрний нийт уртын 40
гаруй хувь нь Сэлэнгэ мєрний тогтолцоонд хамрагддаг байна. Дэлгэр,
Идэр хоѐр голын билчирийг Сэлэнгийн их гэж vзвэл Сэлэнгэ мєрний нийт
урт 992 километр, тvvнээс 592 км нь тус улсын нутагт байна. Сэлэнгэ
мєрний талбайн хэмжээ 447000 хавтгай дєрвєлжин км бєгєєд vvний 55
хувь буюу 282000 хавт.дєр.км нь манай орны нутаг дэвсгэрт оногдоно.
Сэлэнгийн тогтолцоонд хамаарах нийт голын талбай умард мєсєн далайн

10. талбайн 87,3 хувь манай орны нутаг дэвсгэрийн 28 хувийг тус тус эзэлж
байна. Голын эхний хэсэгт гульдиралын єргєн 60-70 м, салаа татуурын
єргєн 10-25 м, усны гvн харгиа боргио газраа 0,5-1,5 м, цээл цvнхэлдээ
2,5-3,0 м байснаа адаг руугаа гульдиралын єргєн 100-250 м, усны гvн
харгиа боргиотой газраа 1,0-2,0 м, цээл цvнхэлдээ 4-5 м хvрдэг. Сэлэнгэ
мєрєн усны найрлага, химийн бvтцээр манай орны томоохон голууд дотор
хамгийн их эрдэсжилтэйд тооцогдох ба гидрокарбонатын ус бvхий
голуудад хамаарна. Сэлэнгэ мєрєнд манай орны томоохон гол мєрєд
болох Дэлгэр, Идэр, Хануй, Эг, Орхон зэрэг голууд цутгана.
Дэлгэр мєрєн
Дархадын хотгорын баруунаа орших Улаантайгын єврєєс эх авч урсах энэ
голын нийт урт 445 км, усны унал 2200 м бєгєєд 26640 хавт.дєр.км
талбайгаас усжина. Дэлгэр мєрний эх 3300 м vнэмлэхvй єндєрт оршихын
зэрэгцээгээр эртний мєсдєлийн морен бvхий тэвшин хєндий дундуур
урсана. Голын гульдирал эхэндээ 25-40 м, адагруугаа 50-100 м єргєн
бєгєєд усны гvн 0,5-2,5 м, урсгалын хурд 0,2-2 м/сек-иийн хооронд
хэлбэлзэнэ. Дэлгэр мєрєнд том жижиг олон гол горхи цутгадгаас нилээд
томоохон нь дунд Тарис /75 км/, Бэлтэс / 92 км/, Бvгсэйн гол /110 км/
болно.
Хануйн гол
Сэлэнгэ мєрний баруун гарын томоохон цутгал болох энэ гол Хангайн гол
нурууны араас эх авч урсана. Тvvний урт нь 421 км, талбайн хэмжээ
14620 хавт.дєр.км болно. Хануйн голын хєндий Хvнvйн голын билчир
хvртэл 1-3 км єргєн хэсгvvд салаавчлаж тvvнээс доошлоход 20-30 м гvн
эгц хvрмэн хавцал дундуур урсана. Гульдиралын єргєн эхний хэсэгтээ 20-
30 м бол адагтаа 50-80 м хvртэл єргєснє. Усны гvн ч мєн адил адагруугаа
нэмэгдэж зарим цээл цvнхэлд 2,5 м болно. Урсгалын дундаж хурд 1,2

11. м/сек юм.
Тамирын гол
Орхоны зvvн гараас цутгах ганц том гол бєгєєд эхэндээ хойд урд Тамирын
гол нэртэй болж салаалдаг ажээ. Хойт Тамирын голын урт 180 км, урд
Тамирын голынх 165 км юм. Хоѐр Тамирын голоос Орхон Тамирын билчир
хvртэлх урт 52 км бєгєє талбайн хэмжээ 13100 хавт.дєр.км болно. Хойт
Тамирын гол Хангайн гол нуруунаас эх авч урсдаг унал ихтэй, урсгал
хурдтай, жинхэнэ уулын гол учраас зуны хур борооны vед усны тvвшин
богино хугацаанд эрс дээшлээд тvргэн татарч багасна. Євлийн урсац аль
алинд нь тун ялимгvй тул ихэнхдээ ѐроолгvй хєлдєнє. Хоѐр Тамирын
билчирээс доош голын хєндий 3-4 км тэлж єргєсєєд татамд улиас
бургасан шугуй шигvv ургана. Гульдиралын єргєн тэр хэсэгт 40-70 м,
усны гvн 2,5-3 м, урсгалын хурд 1-2 м/сек байдаг.
Хараа гол
Улаанбаатар хотын баруун хойно орших Ар толгойтын арханд буюу Хvйн
голыг vvний эх гэж болно. Энэ голын урт 291 км, талбай 15000
хавт.дєр.км юм. Хараа голд Бага Хэнтийн нуруунаас эх авсан Сєгнєгєр,
Тvнхэл, Баян зэрэг услаг голууд цутгах учраас голын єргєн, гvн адаг
руугаа нэмэгдэж хєндий нь уужирна.
Эгийн гол
Монгол орны хамгийн гvн, цэнгэг Хєвсгєл нуураас эх авч Сэлэнгэ мєрєнд
зvvн гараас нь цутгана. Энэ голын урт 475 км, талбай 40454 хавт.дєр.км
бєгєєд усны унал нийт уртад 815 м буюу километр тутамд 2 м орчим
болно. Гульдирал эхнээсээ адагаа хvртэл хар мод, улиас, тєрєл бvрийн
жимсний бут, бургасан ой дундуур урсана. Тvvний єргєн Vvр голын
билчир хvртэл 20-70 м тvvнээс доош 50-150м юм. Эгийн гол Vvр, Эрин,
Тарвагатай зэрэг хэдэн арван гол горхи цутгадгаас томоохон нь

12. Хєвсгєлийн Хивин-залуугийн сарьдагаас эх авч урсах Vvр гол юм.
Шишхид гол
Хєвсгєлийн уулархаг нутгийн гvнд орших Шишхид гол Улаантайгын
нурууны євєр дэх морены гаралтай хэд хэдэн жижиг нуураас эх авч урсах
бєгєєд тvvний урт 298 км, талбай 18300 хавт.дєр.км болно. Шишхид
голын усны хагалбар шугам Улаантайга, Хорьдол-Сарьдаг, Баян, Соѐны
нурууны ян сарьдаг торгон оройг дайран гарна. Эдгээр уулсын ам бvрээс
олон арван гол горхи урсаж Дархадын хотгорын хамгийн Доод нуурыг
дамжин улмаар Шишхид голыг усжуулна. Тvvнд цутгах голуудаас нилээд
услаг томоохон нь Арсай /126 км/, Хотон /65 км/, Шарга /120 км/,
Хогорого /46 км/, Тэнггис /80км/, Хєєгийн голууд болно.
Завхан гол
Хангайн гол нурууны ноѐн оргил Отгонтэнгэрийн хоѐр талаас эх авах гол
горхиор усжигдана. Хангайн ємнє хажуугаас эх авдаг Буянт, Шар-Ус хоѐр
голын хоѐр билчирийг Завхан голын эх гэж vздэг. Буянт ба Шар-Ус голын
хєндийд мєсдєлийн морены хурдас нь тогтсон хэдэн арван нуур байдгаас
хамгийн том нь 20 хавт.дєр.км талбайтай Хєх нуур болно. Эдгээр бvлэг
нуур єєр хоорондоо гол горхиор холбогдохоос гадна илvvдэл усаа Завхан
голд юvлдэг байна. Завхан гол Хангайн гол нуруунаас мултармагц ємнє
зvгийг орхиж баруун хойш их нууруудийн хотгорийг чиглэн урсана.
Тайшир сум хvртэл эхний хэсэгт гульдиралын єргєн 30-60 м, усны гvн
0,6-25 м, урсгалын хурд 1-1,5 м/сек байна. Тайшираас доош хэсэг газар
гульдирал нь 3-8 хvртэл салаалах тул vндсэн гульдиралыг ялгахад бэрх
юм.
Завхан голын баруун гараас тvvний хамгийн том цутгал болох буюу
Шурагын гол нийлнэ. Богд голын цутгалаас доош гульдирал 100-350 м
хvртэл єргєсєн задгайрч усны гvн 0,7-1,5 м, урсгалын хурд 0,7-1,2 м/сек

13. болно.
Хvнгvйн гол
Тєв Азийн гадагш ургалгvй ай савын Их Нууруудын хотгорын бvлэгт
багтах томоохон голуудын нэг Хvнгvйн гол юм. Хvнгvйн гол. Хангайн
баруун хажуугаас усжиж Айраг нуурт цутгах бєгєєд тvvний урт нь 200 км,
талбай 21693 хавт.дєр.км болно. Хvнгvйн голын баруун гарын эрэг дагуу
2500 хавт.дєр.км талбайтай Бор-Харын элс оршино. Энэ элсэнд хагдаж
тогтсон Баян, Гvн, Улаагчийн Хар нуур элсэн хурдсанд шvvрэх замаар
Хvнгvйн голд усаа нийлvvлдэг.
Тvйн гол
Тvйн гол Байдраг голоос зvvн тийш орших бєгєєд Хангайн євєр хажуугаас
эх авч говийн Орог нуурт цутгана. Голын урт 243 км, талбай 94140
хавт.дєр.км болно. Энэ гол уулын хэсэгтээ 0,3-0,5 км хvртэл маш давчуу
хавцлаар урсдаг бол Хангайн ємнєт бэгэлцэг дээр гарч ирэхдээ єргєн
нарийн хєндийгєєр тахирлан урсана. Усны гvн харилцан адилгvй юм.
Зонхилох гvн 0,5-1,5 м боловч харгиа боргиотой хэсэгт 0,2-0,3 м нимгэрч,
хадан хавцлын хоорондох цээл цvнхэлvvдэд 2,5-3,0 м хvрнэ. Тvйд цутгах
томоохон цутгал гэвэл 2200 гаруй хавт.дєр.км талбайгаас усжих 120 км
урт Шаргалжуутын гол юм.
Онги гол
Онгийн гол Хангайн євєр хажуугаас говийн нууруудын хєндийрvv урсдаг
хамгийн зvvн талын гол юм. Тvvний урт Улаан нуур хvртэл 435 км, талбай
52920 хавт.дєр.км болно. Онгийн гол Арвайхээр хот хvртэл уулс дундуур
2-3 км, єргєн хєндийгєєр урсаж байгаад тэндээсээ доошлоход тэгш єргєн
хєндийгєєр хэд хэд салаалж задгайрдаг. Голын vндсэн гульдиралын
зонхилох єргєн 15-30м, салаа татуургын єргєн 10-20 м, усны гvн 0,4-1 м,

14. урсгалын хурд 1,2-1,8 м/сек орчим байна