For Class 5 (Maharashtra Board)

1. पृथ्वी आणि जीवसृष्टी
आपि रहातो त्या पररसरात तुम्हाला पाण्याचे मोठे साठे कुठे पहायला णमततात?

2. पृथ्वीवर काही भागात जमीन तर काही भागात पािी आहे
पृथ्वीवरील भागाांचे
आवरि
जमीन-णिलावरि
पािी – जलावरि
हवा –वातावरि
सजीव-जीवावरि

3. णिलावरि
णिलावरि - पृथ्वीचे कठीि कवच माती व खडकाांचे बनलेले
जमीन -गवतात,ओसाड,वातूमय,गर्दझाडी,उांच खडक,पवदत
१/३ भाग णिलावरि-जणमन

4. खांड - जणमनीचा सलग
मोठा भाग
पृथ्वीवरील जणमन सलग नाही.
सात खांडाांमध्ये णवभागली- आफ्रिका,र्.अमेररका,उत्तर
अमेररका,अांटार्टदका, आणिया,ऑस्ट्रेणलया,युरोप

5. भूरूपे
भूरूपे - जमीन सपाट ककांवा सारख्या उांचीची नाही
उांचसखलतेमुते णवणवध आकार णनर्मदती
उर्ा. मैर्ान, टेकडी, डोंगर

6. जलावरि
जलावरि - पृथ्वीचा २/३
पाण्याने व्यापलेला भाग.
जलावरि र्ोन प्रकारात
णवभागता येईल:
१.महासागर - खारे पािी,
२.जणमनीवरून वाहिारे प्रवाह
- गोडेपािी.

7. महासागर
 पृथ्वीवर खारेपािी पाच सागरात आहे.
अटलाांरटक,पॅणसफ्रिक, आर््टदक, हहांर् व र्णिि महासागर
महासागर व जमीन याांना जोडिारा सीमाभाग -सागरतट, फ्रकनारप्ी
फ्रकनारप्ीवर आकाराची जलरूपे - उर्ा. समुद्र, उपसागर,सामुद्रधुनी इ.

8. नर्ी
पृथ्वीवरील गोडपािी साठा
जणमनीवरून वाहिारे लहान -मोठे प्रवाह
ओहोत,ओढा,नर्ी ह्या स्ट्वरुपात आढततात.
ओहत,ओढे याांपासून उपनर्ी बनते
उपनद्या मोठ्या नर्ीला जाऊन णमततात
धबधबा - पवदतावरून पडिारे नर्ीचे पािी
नद्या िेवटी सागराला जाऊन णमततात.

9. सरोवर
नैसर्गदकररत्या पाण्याचा साठा
जणमनीच्या सखल भागातील पािी साठा
लहान जलािय म्हिजे तते - उर्ा. मानस सरोवर, चवर्ार तते

10. णहमस्ट्वरूप, णहमनर्ी,
णहमनग
ढगातील पावसाचे पािी गोठते- णहमकि
थांड प्रर्ेिात णहमवर्ादव
एकावर णहमथर साचून बिद बनतो
एकावर बिद साचून ते जणमनी उतारवरून मांर्गतीने खाली
सरकतात व णहमनर्ी बनते
बिादचे प्रचांड आकाराचे मोठे तुकडे - णहमनग

11. भूजल
जणमनीखालील खडकाांच्या थरात साचलेले पािी.
उर्ा .णवहीर, कूपनणलका इ. भूजल उपसून पािी णमतते
जलावरि : पृथ्वीच्या पृष्ठभागावरील पािी
णहम, भूजल, वातावरिीय बाष्प

12. वातावरि
पृथ्वीवरील हवेचे आवरि
पृष्ठभागापासून वर वर हवा णवरत होते.
घटक- नायरोजन,ऑण्सजन,बाष्प,काबदनडाय ऑ्साइड
णवणवध थर- तपाांबर,णस्ट्थताांबर, मध्याांबर, आयनाांबर, बाह्याांबर

13. तपाांबर
पृथ्वी पृष्ठभागापासून १३ km अांतरावर
हवेत अनेक बर्ल.
तपाांबरात वर उांच जाता हवा थांड होते
वातावरिातील बाष्प तपाांबरात असते
ढग,पाउस,धुके,वारे,वार्ते (इांद्रधनुष्य
णचत्र )
णवमाने तपाांबराच्या उांचावरच्या भागात
उडतात-इथे हवेत ऑण्सजन कमी
श्वसनाचा त्रास नको म्हिून णवमानात
णविेर् योजना केलेली असते. (णचत्र
णगयादरोहक)

14. णस्ट्थताांबर
तपाांबराच्या पुढे ५० km प्ा
ओझोन वायूचा थर
सूयादची अणतनील फ्रकरिे ओझोन वायूिोर्ून घेतो- सजीवाांचे रिि

15. पाउस कसा पडतो ?

16. सूयादच्या उष्ितेमुते पाण्याचे
बाष्पीभवन
बाष्प हवेपेिा हलके
वातावरिात उांच जाते
उांचावर थांड होते एकत्र येऊन
पाण्याचे सूक्ष्मकि हलके
लहान तरांगतात
सूक्ष्म कि एकत्र - मोठे थेंब -
जड असतात
मोठ्या थेबाांनी ढग जड होतो
- पावसाच्या रूपाने
जणमनीवर पािी पडते

17. जलचक्र
पावसाच्या रूपाने जणमनीवर आलेले पािी
नर्ी,ओहत,ओढा,ह्याांमधून सागरात जाते
ह्याच पाण्याचे बाष्पीभवन होते.
बाष्पीभवन, सांघनन(एकत्र येिे) पजदन्य ह्या फ्रक्रया अखांडपिे
चक्राकार घडतात.

18. जीवावरि
पृथ्वीवर आढतिारे वनस्ट्पती व प्रािी
णवणवध प्रर्ेिात हे सजीव आढततात. उर्ा- बिादत प्रर्ेि-पाांढऱ्या
केसाांचे अस्ट्वल, याक,र्ेवर्ार,सुरुची झाडे,आफ्रिकेचे जांगल - झेब्रा,
मोठे वृि,ऑस्ट्रेणलया – काांगारू,उष्ि प्रर्ेि - हत्ती,हसांह
णिलावरि, वातावरि,जलावरि याांत सजीवाांचे अणस्ट्तत्व असते.
आवरिातील सजीव व त्याांनी व्यापलेला भाग म्हिजेच हे जीवावरि.

19. पृथ्वीवरील प्रािी, वनस्ट्पती, सूक्ष्मजीव परस्ट्पराांवर अवलांबून आहेत.
िेती-मानव
सजीवाांचा जन्म,वाढ व मृत्यू हा जीवावरिात होतो.

20. सांकलन
पृथ्वीवरील तीन आवरिे
जणमनीचा भाग फ्रकती व पाण्याचा
फ्रकती
णिलावरि- खडक,माती
जलावरि- खारे पािी साठे,गोडे
पािी साठे, बाष्प
वातावरि - तपाांबर, णस्ट्थताांबर इ
जीवावरि - सवद सजीव व त्याांनी
व्यापलेला भाग.