Useful for class 8, Maharashtra Board

2. अणूची संरचना
मूलद्रव्याच्या लहानात लहान कणाला
अणू म्हणतात.

3. अणूची संरचना
इलेक्ट्रॉन, प्रोटॉन, आणिण न्युट्रॉन हे अणूचे घटक आणहेत.
इलेक्ट्रॉनवर ऋण प्रभार असतो, प्रोटॉनवर धन प्रभार
असतो तर न्युट्रॉन प्रभाररिहत असतो.
-
+
इलेक्ट्रॉन प्रोटॉन
N
न्युट्रॉन

4. अणूची संरचना
प्रोटॉन, आणिण न्युट्रॉन हे अणूचे घटक अणूच्या
मध्यभागी असलेल्या कें द्रकात असतात तर इलेक्ट्रॉन
कें द्रकाच्या भोवती बाह्यभागात िफिरत असतात.ते
िनरिनराळ्या कक्षांमध्ये िफिरतात.

5. अणूची संरचना
Proton
Electron

6. अणूची संरचना
अणूच्या संरचनेचा अभ्यास करून जॉन डाल्टन, जे.जे.
थॉमसन आणिण अनेस्ट रुदरफिोडर्ड यांनी अणुिसद्धांत मांडले.
द्रव्य लहान कणांचे बनलेले
हे सूक्ष्मतम म्हणजेच अणू
अणू हा कडक आणिण भरीव गोळा
अणूचे िवभाजन करता येत नाही
धन ऋण प्रभाराचा वेगळा िवचार नाही
जॉन डाल्‌टन
(१८०८)

7. अणूची संरचना
-अणूची संरचना कलिलिंगडाप्रमाणे
- अणूतीलिं धनप्रभापरत भाग कलिलिंगडातीलिं
लिंालिं भागाप्रमाण मुख्य अणूतीलिं इलिंेक्ट्रॉन
हे ऋण प्रभापरत कलण कलिलिंगडातीलिं
िबियांसारखे धन भागात िविखुरलिंेलिंे.
जे. जे. थॉमसन
(१८९७)
- थॉमसनन ऋणप्रभापरत इलिंेक्ट्रॉनचे
अिस्तत्वि प्रयोगाने िसद्ध कले लिंे. या शोधासाठी
१९०६ सालिंी नोबिेलिं पािरतोिषिकलाने
सन्मािनत

8. अणूची संरचना
अनेस्ट रुदरफोडर्ड याने थॉमसन च्या िसद्धांतातीलिं त्रुटी जाणून
घेण्यासाठी प्रयोग कले लिंा. यात त्याने सोन्याच्या पातळ पत्र्याविर
अल्फा – या धन प्रभार युक्त िकलरणांचा मारा यालिंा अल्फा
कलणांच्या िविकलीरनांचा प्रयोग म्हणतात.

9. अणूची संरचना
या प्रयोगात रुदरफोडर्डलिंा पुढीलिं िनरीक्षणे आढळलिंी.
- बिहुतेकल अल्फा िकलरण अडथळ्यािशविाय पत्र्यातून आरपार
कले लिंे.
- कलाही अल्फा िकलरण पत्र्याविरून परत िफरलिंे.

10. अणूची संरचना
रुदरफोडर्डने िनरीक्षणाविरून कलाही िनष्कलषिर्ड कलाढलिंे
- ज्या अथी अल्फा िकलरण सोन्याच्या पत्र्यातून सहज आरपार
जातात त्याअथी सोन्याच्या अणूत बिहुतेकल भागात पोकलळी आहे.
- ज्या भागातून अल्फा िकलरण मागे िफरतात तो भाग धन
प्रभारयुक्त पण पोकलळीच्या मानाने फार लिंहान असतो.

11. अणूची संरचना
आपल्या िनष्कलषिार्षांविरून रुदरफोडर्डने अणुिविषियकल िसद्धांत
मांडलिंा.
- अणूच्या कलें द्रस्थानी असलिंेल्या कलें द्रकलात धन प्रभार असतो.
अणूचे बिहुतेकल विस्तुमान कलें द्रकलात समािविष्ट असते.
- ऋण प्रभारयुक्त इलिंेक्ट्रॉन्स कलें द्रकलाभोविती िवििशष्ट कलक्षांत
पिरभ्रमण कलरतात.
- अणूच्या तुलिंनेत कलें द्रकलाचा आकलार फार लिंहान असतो.

12. अणूची संरचना
या सविर्ड अभ्यासांविरून असे लिंक्षात येते कली अणूची संरचना
सूयर्डमालिंेप्रमाणे आहे. मध्यभागी सूयार्डप्रमाणे असणा-या
कलें द्रकलात प्रोटॉन आिण न्युट्रॉन हे कलण असतात तर इलिंेक्ट्रॉन हे
ग्रहांप्रमाणे कलें द्रकलाभोविती िफरतात.
Shell
proton
+
electron
N
N
+
-
neutron

13. अणूची संरचना
- अणूअंक - अणुतील प्रोटॉन िकवा
इलेक्ट्रॉनची संख्या म्हणज अणूअंक
- प्रत्येक मूलद्रव्याचा अणुअंक वेगळा असतो.
- एकाच मूलद्रव्याच्या सवर्व अणूंमध्ये
इलेक्ट्रॉन/ प्रोटॉन यांची संख्या सारखी
असते.

14. अणूची संरचना
मूलद्रव्य
हायड्रोजन
हेिलयम
काबनर्वन
सोिडियम
क्लोरीन
अणुअंक
1
2
6
11
17
आकृ ती

15. अणूची संरचना
मूलद्रव्याच्या अणूचे वस्तुमान त्याच्या कें द्रकात एकवटलेले
असते. अणुवस्तुमानांक कें द्रकातील प्रोटोन आिण न्यूट्रॉन
यांच्या एकू ण बनेराजेईताका असतो.
अणुवस्तुमानांक = प्रोटोन + न्यूट्रॉन

16. अणूची संरचना
समस्थािनके - काही मुलद्रव्यांच्या अणूंचे अणुक्रमांक सारखे परं तु
अणुवस्तुमानांक िभिन्न असतात.
मूलद्रव्याच्या अशा अणूंना मुलद्रव्याची समस्थािनके म्हणतात.

17. अणूची संरचना
समस्थािनकांचे उपयोग
- युरेिनयमचे समस्थािनक अणुभिट्टीत इं धन म्हणून
- कोबनाल्टचे समस्थािनक ककर्व रोगाच्या उपचारासाठी
- आयोडिीनचे समस्थािनक गलगंडिच्या उपचारासाठी

18. अणूची संरचना
रासायिनक अिभिियाक्रयांमध्ये वेगवेगळ्या रासायिनक पदाथार्थांची
िनिमती होते. यावेळी काही मूलद्रव्यांचे अणु इलेक्ट्रॉन दुसऱ्या
मुलाद्रव्याला देतात. म्हणजेच काही मूलद्रव्ये इलेक्ट्रॉन देतात तर
काही मूलद्रव्ये इलेक्ट्रॉन स्वीकारतात.

19. अणूची संरचना
जो अणू इलेक्ट्रॉन देतो तो ऋणप्रभार गमावतो. त्या अणूवर
धनप्रभार अिधक राहतो.
जो अणू इलेक्ट्रॉन स्वीकारतो, त्याच्यावर ऋणप्रभार अिधक घेतो.
अशा धन िकवा ऋण प्रभािरत अणूला आयन म्हणतात.

20. अणूची संरचना
प्रत्येक मुलाद्रवाची इतर मुलद्रवांशी संयोग पावण्याची क्षमता
असते ितला त्या मूलद्रवांची संयुजा म्हणतात.
मूलद्रव
संयुजा
सोिडियम
१
क्लोरीन
ऑक्सिक्सजन
अल्युिमिनयम
काबनर्बन
१
२
३
४

21. अणूची संरचना
िभन्न मूलद्रवांचे अणूसयोग पावतात तेव्हा संयुगाचे रे णू
ं
तयार होतात.