4. Varieties
रसको द्विविधः प्रोक्तो दुदुुरः कारिेल्लकः ।
सदलो दुदुुरः प्रोक्तो निदुलः कारिेल्लकः ।।
सत्त्िपाते शुभः पूिो द्वितीयश्चौषधाददषु । RRS2/149
1.Dardura -useful in extraction (calamine)
2.Karvellaka -useful for processing into medicine
(smithsonite)
As per Rasarnava 3 types
1.Mrittikabha –Zinc oxide
2. Gudabha - Zincite
3.Pashanabha - Zinc carbonate
5. Places of Availability
Spain, Australia, America, France, Myanmar
In India- Bihar, Punjab, Rajasthan, Bengal.
Ashuddha Rasaka sevana janya vyadhi -
AzÉÑ®ZÉmÉïU: MÑürÉÉï²ÉÎliÉÇ भ्ाांती ÌuÉzÉåwÉiÉ:|
iÉxqÉÉcNûÉåkrÉ: mÉërɦÉålÉ rÉÉuɲÉÎliÉÌuÉuÉÎeÉïiÉ: ||AÉ.mÉë.2/283
-If not purified , Rasaka may cause Vomiting & giddiness.
6. Shodhana
कटुकालाबुनियाुस आलोड्य रसकां पचेत्।
शुद्धां दोषविनिर्ुुक्तां पीतिर्णं तु जायते ।। RRS
Kharpara is powdered & added with juice of katukalabu
& Heated till it dries up to form yellow powder when it
becomes free from Dosa.
ZÉmÉïU:mÉëZÉUå uÉ»ûÉæ xÉmiÉkÉÉ mÉËUiÉÉÌmÉiÉ: |
ÌlÉÌwÉ£üÉå ÌlÉqoÉÑMüSìÉuÉå zÉÑÎkSqÉÉrÉÉirÉlÉѨÉqÉÉqÉç || U.iÉ. 21/188
Acc. to RT purified by heating & dipping into Lemon juice
for 7 times.
7. Shodhana(cont.)
खपुरः पररसांतप्तः सप्तिारां निर्ज्जजतः ।
बीजपूररसस्यान्तनिुर्ुलत्िां सर्श्िुते ।।
िृर्ूत्रे िाश्िर्ूत्रे िा तक्रे िा काज्जजके ऽथिा ।
प्रताप्य र्ज्जजतां सम्यक्खपुरां पररशुध्यनत ।। RRS2
Acc. to RRS -
Rasaka purified by heating & dipping for seven times in one
of the following liquids
– Lemon Juice, Human urine, Horse’s urine, Butter
milk, Sour gruel,
8. Marana
खपुरां पारदेिैि चुर्णुनयत्िा ददिां पचेत्।
िालुका यन्त्र र्ध्यस्थां शोर्णां भस्र् प्रजायते ॥ आ.प्र.
-Pure Kharpara + purified mercury (in equal amount)----
ground together & mixture is heated in valuka yantra to get
bhasma.
कृ त्िा खपुरपत्राणर्ण पचेल्लिर्णयन्त्रके ।
जायते शोभिां भस्र् सिुरोगापहां स्र्ृतर््॥आ.प्र.२/२९०
-Kharpara is made into flakes & heated into Lavanayantra to
get red coloured Bhasma.
9. Marana(cont.)
Acc.to RT
विशोधधतां खपुरन्तु पलद्वितयसांमर्तर् ्।
तुल्येि चानतशुध्देि रसेन्रेर्ण विर्दुयेत्॥
श्लक्ष्र्णचुर्णं तत: कृ त्िा सम्पुटस्थां तु कारयेत्।
पुटयेदनतयत्िेि शुष्किन्योपलािले ॥
त्रत्रधैिां पुदटतोऽयन्तु निविुशेषाां र्ृनतां व्रजेत्।
इत्थां सुर्ृदुलां रम्यां पीताभां भस्र् जायते ॥ र.त.२१/१९०-१९२
-Pure Rasaka (2 pala) + Pure mercury(2 pala)--- ground in
mortar , keep this powder in crucible & give puta . Repeat
same procedure for 3 times to get fine , yellow colour
bhasma.
10. Marana(cont.)
खपुरो विर्ल: शुद्धस्तुल्यतालकपेवषत: ।
सम्पुटस्थज्स्त्रपुदटत: सिुथा र्ृनतर्ाप्िुयात्॥ र.त.२१/१९३
-Pure Rasaka + Equal pure Hartaal powder --- Mix in
mortar by adding water, Then keep in sharava to give
Sadharana puta. Repeat procedure for 3 times.
12. Satwapatana(cont.)
लाक्षागुडासुरीपथ्याहरररासजुटङ्कर्णैः ।
सम्यक्सांचूर्णयु तत्पक्िां गोदुग्धेि घृतेि च ।।
िृन्ताकर्ूवषकार्ध्ये निरुध्य गुदटकाकृ नतर्् ।
ध्र्ात्िा ध्र्ात्िा सर्ाकृ ष्य ढालनयत्िा मशलातले ।
सत्त्िां िङ्गाकृ नतां ग्राह्यां रसकस्य र्िोहरर्् ।।RRS
- Laksa + jaggery + Rajika+ Haritaki + Haridra +
sarja + tankana - All in equal quantity.
- Do pachana by adding cows milk.
- Keep it in Vrintak musa & give fire.
- When blue flames turns into white then tap
musha on hard surface.
13. Satwapatana(cont.)-RRS2/158
1part
Rasaka +
1part
Tankana+
¼ part
Haridra ,
saindhava,
Triphala,
Bhallataka
Give
Bhavana
with Kanji
or Nimbu
swarasa
• Keep
in
vrintak
musha
& keep
musha
on fire
When
white
flames
start to
appear tap
musha on
hard
surface to
get satwa.
Repeat for
3-4 times
to get
complete
satwa.
14. Satwa Marana
तत्सत्त्िां तालकोपेतां प्रक्षक्षप्य खलु खपुरे ।
र्दुयेल्लोहदर्णडेि भस्र्ीभिनत निज्श्चतर् ् ।। RRS2/168
- Kharpara satwa + equal pure haratala
- Keep in earthen vessel & apply heat.
- Stirr with iron rod to get kharpara satwa bhasma.
-- same procedure mentioned in RT
15. Properties of Kharpara
रसकः सिुर्ेहघ्िः कफवपत्तवििाशिः ।
िेत्ररोगक्षयघ्िश्च लोहपारदरजजिः ।। RRS
- Rasaka – cures urinary anomalies,
Acts as kapha-pitta shamaka,
Cures Netra Roga
Cures Ksaya(pthiasis)
useful in ranjana of Hg & metals
24. Specific preparations
Kasturi bhairava rasa
Maha jwarankusa rasa
Laksmi vilas rasa
Malini vasanta rasa
Swarna Malini vasanta rasa
Laghu Malini vasanta rasa
Pradarantaka rasa