detyr

2. Sami Frashëri kishte deklaruar: “Mos vështroni besë e fe, muslimanë dhe
katolikë, ortodoksë, gjithë shqiptarë sa janë dhe tek janë, janë vëllezër.
T’ecim të dlirë n’udhë të Perëndisë, n’udhët të drejtësisë…në mes të
shqiptarëve të vërtetë s’ka ndonjë ndarje, ndonjë çarje, ndonjë ndryshim! Janë
të tërë vëllezër të gjithë: janë një trup, një mendje, një qëllim, një besë!

3. Të krishter e mysliman Zoti i gatoi
në një baltë (Çajupi)

4. Para se t'hupet
kështu Shqypnia,
Me pushkë n'dorë
le t'desë trimnia!
Çoniu, shqyptarë,
prej gjumit çoniu,
Të gjithë si vllazën
n'nji besë
shtërngoniu,
E mos shikoni kisha
e xhamia:
Feja e shqyptarit

6.  Poeti i Rilindjes, Naimi mëson bashkëkombësit të jenë të bashkuar
rreth Nënës Shqipëri duke kërkuar që ndasitë fetare të mos bëhen
pengesë për idealet patriotike dhe feja të mos i përçajë, se jane vëllezër
të një kombi, të një gjaku, të një gjuhe dhe një bese.
Gjithë ç`jemi shqipëtarë,
Jemi një fis e një farë,
Kemi të tërë një shpresë,
Një gjak,një gjuhë,një besë.
“Lëreni më nj`anë fenë,
Të shikojmë mëmëdhenë”
“Fet` e besët t`i kemi,
Po të ndarë të mos jemi,
Hoxh’ e xhami e dervishë,
Priftër e kllogjër’ e kishë
Nderë që kanë ta kenë,
Po të duan mëmëdhenë,
Të duan njerëzinë
Dhe tërë Shqipërinë

7. Nuk ka asnjë dyshim se sot, ne shqiptarët jemi një popull i cili vazhdon të përballet me jo pak
probleme që kërkojnë zgjidhje. Për fat të keq, historia shpesh nuk ka qenë shumë bujare me ne. Do të
ishte me vend të kujtonim një vlerë të rëndësishme që kemi trashëguar nga historia jonë e përbashkët:
atë të tolerancës dhe bashkë-ekzistencës sonë fetare.
Bashkë-ekzistenca e shkëlqyer që ekziston sot mes nesh, mes shqiptarëve, pavarësisht nga besimi,
pavarësisht nëse jemi të besimit mysliman, suni apo bektashinj, apo të besimit të krishterë, katolik,
ortodoks, protestant, të besimit hebre apo tjetër, përbën sot një vlerë për të cilën ndjehemi vërtet
krenarë. Është pikërisht kjo krenari që kemi dhe e ndjejmë gjithmonë, pavarësisht nga përkatësia
fetare, politike, racore apo tjetër. Kjo krenari dhe kjo përvojë që kemi ne, si botë shqiptare në mes të
Europës, merr edhe më shumë vlerë në kohët e trazuara që po jetojmë.
Aq më tepër kur, fatkeqësisht e jo rrallë, në një sërë rajonesh në botë, përfshirë jo larg në kohë edhe
gadishullin tonë, feja dhe përkatësia fetare u keqpërdorën apo dhe vazhdojnë të keqpërdoren si
faktorë për të nxitur përçarjen dhe urrejtjen.
Toleranca dhe bashkë-ekzistenca jonë e shkëlqyer fetare e shqiptarëve, në të vërtetë përbën një vlerë
të jashtëzakonshme dhe një kontribut të shkëlqyer, që pa pretenciozitet e me modesti të duhur, ne
shqiptarët, qofshim të Shqipërisë, te Kosoves apo të Maqedonisë, i ofrojmë Europës së Bashkuar.
Me modesti të theksuar ia ofrojmë këtë virtyt të lartë shqiptar edhe civilizimit global e dialogut të
domosdoshëm mes kulturave globale, nganjëherë nga pak edhe të konfrontuar në disa aspekte. Le t‘i
ngremë ato në nivel dhe formë të vlerave universale e bashkëkohore njerëzore të civilizimit modern,
nga të cilat do të përfitojë i gjithë njerëzimi.
Në fakt, toleranca dhe mirëkuptimi, si koncepte kyçe të doktrinave fetare të mëdha, janë vlera që
qëndrojnë në thelb të vetë mësimeve të shenjta - të fesë islame, të fesë së krishterë dhe të fesë hebreje,
si dhe të të gjitha feve të tjera të mëdha. Vlera të tilla të na shërbejnë edhe në të ardhmen, dhe jo
vetëm neve, për të nxitur edhe më tej dashurinë, mirëkuptimin, besimin dhe solidaritetin njerëzor
mes nesh, këtu dhe gjithandej.

8. Toleranca fetare tek shqiptarët: mit apo realitet?
Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër jo vetëm të Gadishullit Ballkanik
por dhe të Evropës. Ata janë një ndër popujt me shumë probleme ,si
ekonomike dhe politike por me një tolerancë të rrallë ndërmjet feve.
Kjo tolerancë mbështetet në vetëdijen kombëtare për faktin se të gjithë
shqiptarët të të gjitha besimeve janë të një gjaku dhe të një gjuhe, kanë
origjinën, truallin dhe traditën e përbashkët. Kjo ka ndikuar fuqishëm në
kohezionin kombëtar në përmasa më të gjera dhe ka mobilizuar popullin
shqiptar gjatë historisë për t’u bërë rezistencë përpjekjeve të vazhdueshme të
të huajve që ta përçanin dhe ta sundonin.
Populli shqiptarë me tri besime: islam, ortodoks e katolik, ka qenë simbol i
harmonisë fetare në historinë e popujve të Ballkanit. Vetë ekzistenca e
objekteve të kultit, xhamive kishave e manastireve, simbolizon të kaluarën e
vendit tonë.
Bashkëjetesa në harmoni e besimeve fetare në Shqipëri përgjatë historisë e
deri sot është shembulli dhe dhurata më e mire. “Trashëgimia e bashkëjetesës
fetare njëkohësisht me vetëdijen se ideja kombëtare qëndron dhe duhet të
qëndrojë mbi çdo ide, është dhurata më e çmuar që kemi”.

9. Bashkëjetesa në paqe dhe pa probleme e katër besimeve fetare, e bën Shqipërinë vendin që duhet të
merret në konsideratë si shembull edhe për vendet e tjera. Harmonia fetare mbetet një nga vlerat
historike, kulturore dhe civilizuese, me të cilën Shqipëria krenohet dhe ka ç’t’i ofrojë popujve të tjerë të
Ballkanit dhe jo vetëm. Por nëse nuk investohet dhe t’i kushtohet rëndësia që i takon, aq më tepër që
po jetojmë në shekullin e zhvillimeve dhe ndryshimeve të mëdha, ky fenomen rrezikon të kthehet në
mit për vetë natyrën e vështirë të marrëdhënieve mes kulturave dhe feve diametralisht të kundërta.
Feja në Shqipëri ka luajtur një rol të dorës së parë në mbijetesën e kombit shqiptar, ajo jo vetëm që nuk
u kthye në pengesë, por punoi fort për një komb të shëndoshë e të qëndrueshëm.
“Ndonëse me tri fe, kusht ideal për përçarje, shqiptarët, gjatë historisë së tyre nuk i kanë njohur
konfliktet fetare”.
Shqipëria është një shtet laik dhe multifetar, ku, përveç katër besimeve tradicionale, ushtrojnë
veprimtarinë e tyre edhe shumë bashkësi dhe organizata të tjera fetare, si protestantë, e ungjillorë e
baptistë etj të cilët bashkëjetojnë në paqe e harmoni të plotë, e trashëguar kjo edhe nga modeli i
harmonisë që kanë gjetur të trashëguar brez pas brezi në Shqipëri. Harmonia që shqiptarët
dëshmojnë, është një tregues i kulturës së tyre të madhe dhe dëshmi të kulturës evropiane, dëshmi se
ata e meritojnë të bëhen pjesë e saj të ndarë para pesë shekujsh.
Edhe pse historia na tregon shumë tolerancën fetare, prapë se prapë secili nga ne duhet të jemi shumë
të kujdesshëm, pasi, sipas shkrimtarit Ismail Kadare: “Harmonia fetare, sa ç’është madhështore si
ngrehinë, aq është edhe e brishte. Mjafton e çara e parë serioze, mjafton radikalizimi i njërit prej
besimeve, që ngrehina të shembet” .
Modeli harmonik i bashkekzistencës së katër besimeve fetare në Shqipëri përbën një pasuri të çmuar
për të gjithë shqiptarët, një siguri më shumë për shoqërinë dhe për rajonin në kushtet kur feja në
Ballkan ka pasur shumë herë ngatërresa politike. “Integrimi përmes vlerave dhe bashkëjetesa midis
identitetit kombëtar me atë evropian, e bëjnë aspiratën tonë euroatlantike më të prekshme dhe të
dobishme”.
Që në kohët e hershme të ndërtimit të kombit, kombformimi shqiptar u bë mbi bazën e idesë se asnjë
fe nuk është dominuese dhe asnjë fe nuk është minoritare, ndaj shpesh ne përdorim në mënyrë të
gabuar fjalën ‘tolerancë’ në vend të fjalës ‘barazi ligjore’ dhe ‘bashkëjetesë’ në mënyrë paqësore.
Harmonia dhe bashkëjetesa fillojnë tek trajtimi i barabartë.

10.  Tre fetë për një komb
 Shqiptarët, pavarësisht
fesë, gjithmonë i kanë
shërbyer kombit.
 Edhe pse, hoxhallarë
apo priftërinj, kjo nuk i
bënte ata që të mos
mendonin dhe t’i
shërbenin kombit.
 Ata ishin prijetarë të
ideve kombëtare duke e
mobilizuar popullin në
shërbim të atdheut.

11.  Objektet e kultit në Shqipëri janë të lashta dhe të shumta, ndonëse shumica e tyre kanë qënë
dëmtuar ose rrënuar gjatë shekujve nga pushtuesit apo dhe nga vetë popullsia që i përdorte
materialet e tyre të ndërtimit për të bërë shtëpi e objekte të tjera utilitare për vete.
 Gjatë periudhës 1967-1990, siç dihet shteti ateist shqiptar jo vetëm që i shkatërroi me qindra
objekte kulti por edhe një pjesë të madhe të tyre e shndërroi në magazina, depo ushtarake,
kinema apo shtëpi kulture.
 Kështu ka ndodhur psh me Kishën e Madhe në Shkodër që u shndërrua në pallat sporti, ose
me xhaminë e madhe në Durrës që u shndërrua në kafene dhe pastiçeri,. ose me Kishën e Shën
Gjergjit në Korçë.
 Megjithatë për nevoja të historisë kombëtare dhe nën presionin e opinionit ndërkombëtar,
shteti ruajti me vendim të posaçëm disa objekte kulti të një vlerë të madhe sikurse xhamia e
Et-hem beut në sheshin Skëndërbej, xhamia Muradie në Vlorë, etj duke i shpallur ‘monumente
kulture’. Pas vitit 1990, nisi një periudhë rigjallërimi jo vetëm e besimit fetar por edhe e
veprimtarive ndërtuese të objekteve të kultit.
 Vetë populli, me ndihmën edhe të fondacioneve të huaja bamirëse e fetare, riparoi, ringriti dhe
ndërtoi shumë xhami, kisha, teqe e të tjera objekte kulti. Aktualissht në të gjitha qytetet
shqiptare ka objekte kulti të vizitueshme me interes turistik.

12. Kultet fetare ne Shqiperi
Në jetën e popullit shqiptar, kultet fetare ndikuan fuqimisht në
integrimet e krahinave etnografike dhe të nëndialekteve
gjuhësore, kurse fetë e shpallura qiellore, Islami dhe Krishterimi,
ndikuan fuqimisht në integrimet etnike, sociologjike, kulturore e
politike të popullit shqiptar, dhe në integrimin e njësisë
etnokulturore e gjeopolitike të Shqipërisë, po ashtu edhe në
integrimin e kombit shqiptar të pakontestueshëm.
Populli shqiptar duke qenë i vetëdijshëm se feja si një prej
komponentëve shumë të rëndësishëm në jetën e tyre shpirtërore,
luajti një rol të rëndësishëm në formimin e vetëdijes së tyre si
popull dhe shoqëri, gjithmonë arriti që të ruante vlera
shpirtërore, pa marrë parasysh se për cilin konfesion fetar bëhej
fjalë, atë mysliman, të krishterë apo ortodoks.

13. Sipas tradites miku i panjohur mund te pyetej per
gjithcka por jo per perkatesin fetare.
Të krishter e mysliman Zoti i gatoi në një baltë (Çajupi)
“Populli shqiptar, ka theksuar Papa Gjon Pali II gjatë vizitës
së bërë në Shqipëri, është për t’u marrë si shembull në këtë
pikëpamje. Që të tre komunitetet fetare mbajnë njëj raport
respekti reciprok dhe të një bashkëpunimi të njerëzishëm.
Duhet mësuar arti i dialogut dhe i të dëgjuarit, qoftë edhe
kur kjo duket e pamundur. Uroj që Shqipëria të bëhet
përherë e më tepër atdheu i ekumenizmit dhe i dialogut
ndërfetar. A ka lëvdatë më të denjë për ju, sesa të tregoheni
me gisht nga Europa dhe mbarë bota, si shembull dialogu,
mospërdorimi të dhunës dhe mirëkuptimi fetar të
ndërsjelltë.

14.  Pra, krahas tjerash, duhet theksuar fakti se, të qenët e
shqiptarëve me shumicë muslimanë, tregon dy gjëra shumë
me rëndësi për historinë shqiptare.
 E para është se, në mesin e shqiptarëve nuk ka
pasur dhunë fetare me rastin e islamizimit të tyre .
E dyta është se kjo tolerancë fetare te shqiptarët i ka shumë
borxh besimit islam, sepse askund në histori, përveç
trillimeve të ndryshme, te shqiptarët nuk haset në ndonjë
dhunë ndaj besimeve të tjera të bërë nga muslimanët.
 Toleranca fetare në të shkuarën realitet
Kemi shembuj të shumtë të tolerancës fetare në të kaluarën
ndër shqiptarë të tre besimeve që nuk mund të gjesh
askund tjetër në Evropë. Shembuj që kanë lënë gjurmë
edhe në ditët e sotme.

15. Një formë tjetër e lidhjeve miqësore dhe familjare midis myslimanëve dhe të krishterëve shqiptarë
ishte dhe ai i vëllazërisë. Zakoni jo pak i përhapur në Shqipëri, i vëllazërisë së zgjedhur ose i vëllezërve
të gjakut, në të shumtën e rasteve, siç dëshmojnë autorë të huaj si Lovro Mihaçeviç dhe Domeniko Pasi
dhe të tjerë, realizohej ndërmjet katolikëve e myslimaneve. Madje, dhe klerikë katolikë qenë
bërë vëllazër me bajraktarë myslimanë. Duke kapërcyer lidhjet midis vëllezërve në Krisht dhe të
vëllezërve të Dinit (të fesë myslimane), ripohohej dhe përforcohej lidhja e gjakut e trashëguar.
Familjet e krishtera pranonin, për arsye ekonomike dhe me gjerë, në gjirin e saj burra, që përqafonin
islamizmin. Ndërsa, familje myslimane vijonin përfshirjen pa farë kompleksi të grave të krishtera në
gjirin e vet me anë martesash.
Martesat e përzjera midis myslimanëve dhe të krishterëve paraqesin interes të veçantë. Zakonisht,
fjala është për burrat myslimanë të cilët martoheshin me vajza të krishtera, të cilave nuk u vihej kusht
që të ndërronin fenë. Martesa e burrave të krishterë me vajza myslimane ndeshet rrallë. Pengesë bëhej
kushti që i vihej nuses për të kaluar menjëherë në fenë e burrit.
Familjet e përzjera nuk qenë dukuri e rrallë, sidomos në krahinat malore të Shqipërisë së Veriut.
Fëmijet, që lindnin nga këto martesa të përzjera djemtë ndiqnin ritin e babajt ndërsa vajzat
edukoheshin me besimin e nënës. Siç shihet, kemi të bëjmë me koncepte thellësisht tolerante
pluraliste në pikëpamje fetare të anëtarëve të këtyre familjeve. Pluralizmi fetar brenda familjes
mbijetonte më gjatë dhe të shtrihej edhe te trashëgimtarët.

16.  Intoleranca fetare midis shqiptarëve nuk zuri vend edhe pse nuk
munguan forca të interesuara për nxitje në këtë drejtim.
 Për këtë u përdorën provokacione të ndryshme që nga ngritja e
kryqave vend e pavend, përdhosja e faltoreve dhe vendvarrimeve
e tjera forma e metoda të këti lloji.
 Gjithë këto përpjekje kanë dështuar për meritë të shqiptarëve,
bartës të besimit të mëparshëm të krishterë, ortodoks dhe
katolik, dhe të besimit të ri islam, të cilët, duke mos harruar
prejardhjen e tyre të përbashkët, vunë mbi gjithshka interesat e
kombit, ndërgjegjen e tyre kombëtare mbi ndjenjat fetare.

17.  Pushteti komunist në vitin 1945 e kryqëzoi së pari Kishën
Katolike të Shqipërisë, duke e konsideruar atë si " çerdhe " të
agjentëve të huaj në Shqipëri.
 Besimet fetare dhe institucionet e tyre u ndërprenë me dhunë
nga shteti komunist.
 Kjo lëvizje u quajt kinse lëvizje e rinisë ateiste.
 Shumë kisha u kthyen në salla publike, stalla ose u rrënuan
plotësisht.
 U prishën 2169 objekte kulti si kisha, xhami e teqe.
 U burgosën 217 klerikë për terror e disa prej tyre vdiqën nëpër
burgje ose u pushkatuan.
 Kodi penal më 1977 dënonte propagandën fetare si dhe
përhapjen e liturgjisë.
 Sipas këtij kodi u dënuan shumë ish klerikë por edhe laikë.
BESIMET FETARE NE SHQIPERI
PAS VITEVE 1990

18.  Pas vitit 1990 u kthyen në Shqipëri emisarët e Kishës Katolike të
Shqipërisë, misionarët dhe të dërguarit apostolikë të Selisë së Shënjtë,
midis tyre dhe klerikë katolikë shqiptarë që kishin dalë gjallë nga
burgjet, si imzot Mikel Koliqi, Frano Ilia, Imzot F. Mirdita, i ardhur nga
jashtë etj.
 Klerikët ortodoksë që kishin mbetur gjallë filluan të aktivizohen pranë
kishave që kishin mbetur më këmbë dhe t’i përtrijnë ato. Nga
PatrikanaEkumenikeu dërgua peshkopi misionar AnastasiosJanullatos
dhe nisa puna për rindërtimin e kishave dhe kthimin e pronave të tyre.
 Për t’u shënuar është vizita e Papës Gjon Pali II më 25 prill 1993 dhe e
patrikut EkumenikBartholomeu i më 2-9 nëntor 1999. U përtrit edhe
Kisha Ungjillore e Shqipërisë përmes misonarëve dhe bashkësive të
krishtera ungjillore në të gjithë vendin sidomos në qytete edhe në
Kosovë.
 Kjo kishë ndjek traditat evropiane, duke e shtrirë veprimtarinë në
përhapjen e lajmit të mirë, sidomos në shkolla, ku jep një ndihmë të
çmuar. Sekte të krishtera si Baha’ullah, Dëshmitarët e Jehovajit etj kanë
një shtrirje gjithnjë e më të gjërë tani edhe në Shqipëri

19.  Kanë qenë pikërisht pyetje të tilla, që nxitën studiuesit shqiptarë
dhe të huaj për të kërkuar vlera të ndritshme të identitetit
shqiptar, siç ishte kjo e bashkëjetesës ndërfetare.
 J. Barns shkruan: “Një tolerancë për t’u pasur zili karakterizon në
të gjitha drejtimet e tjera marrëdhëniet ndërmjet myslimanëve
dhe të krishterëve në Shqipëri.
 Kurse Papa Gjon Pali II, në vizitën e prillit 1993 në Shqipëri, e
theksoi harmoninë fetare shqiptare si një shembull për të gjithë
opinionin fetar. Të njëjtin kuptim leksikor kishte Zoti (Dio) i të
krishterit e Allahu te myslimani, që në shqip thirren Zot ose
Perëndi nga të dyja palët, pa dallim, prej shekujsh.
 Një misionar jezuit dëshmonte më 1896 se me rastin e
Krishtlindjes muslimanët e qytetit të Shkodrës shkonin t’i uronin
katolikët “.Nga te dhenat sociologjike qe jane mbledhur gjykohet
se ne shoqerine shqiptare perkatesite fetare te besimtareve te
ndryshem nuk I kane mbyllur ata brenda nje ndergjegjeje dhe
lidhje te ngushte ekskluzive te percaktuar nga feja e tyre.

20. Bashkëjetesa dhe problemet
Shqiptarët të dalluar për tolerance fetare kanë festuar së bashku festat fetare.
Ata kanë hyrë dhe kanë dale në festat përkatëse të tyre si bajram,nevruz,pashkë,krishtlindje,etj.
Nga ana tjetër myslimanë dhe ortodoksë I shikoje bashkë dhe në festa tradicionale.
Nga ana tjetër kjo harmoni fetare zbehej pak sa më larg qendrës dhe veçanërisht në zona të thella malore.
Kjo edhe për shkak të lënies mbrapa të kulturës që të tjerët mundonin ta shfrytëzonin për shkak të interesave të tyre.
Kishte raste kur klerikët e një religjioni bënin presion mbi besimtarët e religjionit tjetër për të ndërruar fenë
Një problem jo i pakët ku në këto raste ndërhynte shteti ishte edhe çështja e ndërrimit të emrit.1
Apo kishte edhe raste që ndalohen documenta që fusnin përçarje dhe urrejtje fetare dhe në këtë rast ndërhynte shteti 2
Shteti merr edhe masa ndalimi kur ndonjë prift ngjall urrejtje fetare 3
Kemi edhe raste kur civilë ofendojnë institucione të kultit 4
Ka edhe raste që në shkolla laike bëhet propogandë fetare dhe duhet të përqëndrohemi te aspekti laik i shkollës dhe jo I
urrejtjes5.
Po ashtu ka edhe raste raste ku individë kërkojnë të ndërrojë fenë ose më saktë të kalojë nga ortodoks në mysliman raste
që gjithsesi ndodhnin,por të pakta për arsye se ishte mëkat të ndërroje fenë dhe kjo ndodhte kryesisht mes unitëve dhe
ortodoksëve më të shpeshta dhe më rrallë ortodoksë në unitë6
Ka edhe raste grindje për prona mes dy institucioneve klerikale7
Në ndonjë rast nqs ishte e nevojshme ndërrhynin edhe organet shtetërore8
Probleme të tjera rutinë fillonin që me gurrët e varrezave 9 deri edhe kërkesa që përkrahej edhe nga intelektualët që ndarja
elektorale të mos bazohej mbi ndasitë fetare10Apo edhe kur institucionet klerikale interesoheshin për ndonjë person të
parregjistruar11
Ka edhe protestë të institucioneve klerikale që ceremonitë e martesave të mos bëhen në shtëpi 12

21. KONKLUZIONET
 Me intuitën e një studiuesi të mirëfilltë kemi vendosur te
trajtojme nje temë që gjithnjë ka tërhequr vëmëndjen e te gjithe
popullit shqiptar ,solidariteti dhe toleranca ndërfetare te
shqiptarët.
 Shqiptarët janë ndër popujt më të vjetër jo vetëm të Gadishullit
Ballkanik por dhe të Evropës. Si çdo popull janë besimtarë.
 Shqiptarët kanë qënë tolerantë në fe dhe kurrë nuk kanë derdhur
gjak për çështje fetare, se në Shqipëri nuk njihen konfliktet
fetare. Po kështu, me rëndësi është fakti se islamizmi ka qënë
gjithnjë një faktor i ruajtjes së etnisë shqiptare, gjë që
konkretizohet veçanërisht në brezin kufitar etnik.
 Një gjë është thelbësore që ideologjitë fetare në Shqipëri nuk
zunë rrënjë që të dilnin mbi kombin.

22.  Në kulturën e tyre të lashtë besimet pagane zinin një vend të
rëndësishëm. Për mijëra vjet më rradhë ata jetuan me to. Madje
shumë nga ritet e lashta pagane jetojnë ende në forma të ndryshme
në krahina të ndryshme të vendit. Krishtërimi, si një fe monoteiste e
lindur në Lindje hyri me vështirësi në trojet ilire, madje nuk ishte i
mirëpritur atje. Por ai hyri në mënyre apostolike, dmth nëpërmjet
propagandës vetiake të apostujve të ndryshëm.
 Regjimi komunist në kuadrin e vendosjes së kontrollit të tij total
absolut në çdo hallkë të jetës shoqërore, mbajti një qëndrim
armiqësor ndaj fesë dhe institucioneve fetare deri në atë shkallë sa
për një çerek shekulli e ndaloi me ligj ushtrimin e fesë dhe
veprimtarinë e institucioneve fetare, gjë që s’kishte ndodhur kurrë
ne asnjë vend të botës.
 Pluralizmi politik i vendosur pas vitit 1990 i dha një frymëmarrje të
re ushtrimit të lirë të fesë të shqiptarët dhe e bashkoi Shqipërinë me
Evropën dhe botën edhe në këtë fushë. Shqipëria është sot një
shëmbull i një shteti dhe populli ku fetë e ndryshme ekzistojnë dhe
ushtrohen në harmoni njëra me tjetrën pa u bërë pengesë për
përparimin ekonomik e shoqëror të vendit.

23. JU FALEMINDERIT !